1 2 1 2 ODPOWIEDZIALNOŚĆ W PRAWIE OCHRONY ŚRODOWISKA Prof. dr hab. Bartosz Rakoczy 15 listopada 2014 r. 1. Pojęcie i rodzaje odpowiedzialności prawnej Odpowiedzialność prawna jest to ponoszenie konsekwencji prawem określonych za naruszenie norm prawnych. 3 Odpowiedzialność prawna dzieli się m.in. na: 1. Karną 2. Administracyjną 3. Cywilną 4. Konstytucyjną 5. Dyscyplinarną 6. Pracowniczą 4 5 6 7 8 9 Wszystkie te rodzaje odpowiedzialności mają zastosowanie w ochronie środowiska, ale z różnym natężeniem. Dominuje odpowiedzialność administracyjna. 2. Konstytucyjne podstawy odpowiedzialności prawnej Art. 86 Konstytucji RP stanowi normę określającą koncepcję odpowiedzialności. Stanowi on, iż Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa. Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska jest odpowiedzialnością za jego pogorszenie. Niedopuszczalna jest wykładnia rozszerzająca. Wobec czego większość przepisów o odpowiedzialności administracyjnej niedotyczące bezpośrednio pogorszenia staniu środowiska budą poważne wątpliwości konstytucyjne. 3. Odpowiedzialność według dyrektywy 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu. Dyrektywa ustanawia ramy odpowiedzialności za środowisko w oparciu o zasadę zanieczyszczający płaci w celu zapobiegania i zaradzenia szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu. Szkody wyrządzone środowisku naturalnemu oznaczają w dyrektywie: szkody, bezpośrednie lub pośrednie, wyrządzone w wodach określone w przepisach wspólnotowych w zakresie gospodarki wodnej, szkody bezpośrednie lub pośrednie wyrządzone gatunkom i w siedliskach przyrodniczych chronionym na poziomie wspólnotowym dyrektywą w sprawie ochrony 1
dzikiego ptactwa oraz dyrektywą w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych, szkody, bezpośrednie lub pośrednie, dotyczące powierzchni ziemi, które stwarzają znaczące ryzyko dla zdrowia ludzi. 10 11 12 13 Zakres zastosowania zasady odpowiedzialności Zasada odpowiedzialności obejmuje szkody wyrządzone środowisku naturalnemu oraz bezpośrednie zagrożenia wystąpieniem takich szkód spowodowanych przez działalność zawodową tylko wtedy, gdy jest możliwe ustalenie związku przyczynowego pomiędzy szkodą a wspomnianą działalnością. Zapobieganie i zaradzenie szkodom W przypadku pojawienia się bezpośredniego zagrożenia wystąpieniem szkody właściwe władze wskazane przez dane państwo członkowskie mogą: zażądać, aby podmiot gospodarczy podjął wszelkie niezbędne kroki zapobiegawcze lub podjął wszelkie niezbędne kroki zapobiegawcze oraz poniósł koszty związane z tymi środkami. W przypadku wystąpienia szkody właściwe władze mogą: zażądać, aby podmiot gospodarczy podjął wszelkie niezbędne środki zaradcze (określone na podstawie zasad wymienionych w załączniku II do niniejszej dyrektywy) lub podjął wszelkie niezbędne środki zaradcze oraz poniósł koszty związane z tymi środkami. W przypadku wielu szkód wyrządzonych środowisku naturalnemu właściwe władze mogą zdecydować, którym szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu należy zaradzić w pierwszej kolejności. Zaradzenie szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu może przybrać różne formy w zależności od rodzaju szkody: dla szkód dotyczących powierzchni ziemi dyrektywa wymaga usunięcia zanieczyszczenia, tak aby zanieczyszczony grunt nie stwarzał poważnego zagrożenia dla zdrowia ludzi, 14 15 16 dla szkód wyrządzonych w wodach lub w odniesieniu do chronionych gatunków bądź siedlisk przyrodniczych dyrektywa wskazuje przywrócenie stanu pierwotnego. W tym celu należy przywrócić lub zastąpić uszkodzone zasoby naturalne lub ich osłabioną użyteczność identycznymi, podobnymi lub równoznacznymi elementami naturalnymi w miejscu zdarzenia, bądź, jeśli zaistnieje taka konieczność, w miejscu alternatywnym. Szczegóły dotyczące metody, jaką należy uwzględnić przy zaradzaniu szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu są podane w załączniku II do dyrektywy. 4. Odpowiedzialność w ustawie szkodowej ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie Pojęcia: 2
A) bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku rozumie się przez to wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia szkody w środowisku w dającej się przewidzieć przyszłości; 17 18 19 20 21 22 B) działania naprawcze rozumie się przez to wszelkie działania, w tym działania ograniczające lub tymczasowe, podejmowane w celu naprawy lub zastąpienia w równoważny sposób elementów przyrodniczych lub ich funkcji, które uległy szkodzie, a także działania kompensacyjne; do działań naprawczych zalicza się w szczególności przeprowadzenie remediacji, przywracanie naturalnego ukształtowania terenu, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, reintrodukcję zniszczonych gatunków, prowadzące do usunięcia zagrożenia dla zdrowia ludzi oraz przywracania równowagi przyrodniczej na danym terenie; C) działania zapobiegawcze rozumie się przez to działania podejmowane w związku ze zdarzeniem, działaniem lub zaniechaniem powodującym bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku, w celu zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia szkody, w szczególności wyeliminowanie lub ograniczenie emisji; D) stan początkowy rozumie się przez to stan i funkcje środowiska oraz poszczególnych elementów przyrodniczych przed wystąpieniem szkody w środowisku, oszacowane na podstawie dostępnych informacji; w przypadku szkody w środowisku w powierzchni ziemi rozumie się przez to w szczególności stan określony w raporcie początkowym, o którym mowa w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska albo, jeżeli nie ma dostępnych informacji na temat stanu początkowego lub w raporcie początkowym stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych zawartości substancji powodujących ryzyko stan zgodny z dopuszczalnymi zawartościami substancji powodujących ryzyko; E) szkodzie w środowisku rozumie się przez to negatywną, mierzalną zmianę stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, ocenioną w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska: a) w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych, mającą znaczący negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie właściwego stanu ochrony tych gatunków lub siedlisk przyrodniczych, z tym że szkoda w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych nie obejmuje uprzednio zidentyfikowanego negatywnego wpływu, wynikającego z działania podmiotu korzystającego ze środowiska zgodnie z: decyzją, o której mowa w art. 34 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody lub decyzją, o której mowa w art. 56 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie 3
przyrody, lub 23 24 25 26 zatwierdzonym planem urządzenia lasu, dla którego przeprowadzono strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko, o której mowa w art. 46 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r. poz. 1235, z późn. zm.), lub decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach, o której mowa w art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, lub postanowieniami, o których mowa w art. 90 ust. 1 i art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, b) w wodach mającą znaczący negatywny wpływ na potencjał ekologiczny, stan ekologiczny, chemiczny lub ilościowy wód, c) w powierzchni ziemi, przez co rozumie się zanieczyszczenie gleby lub ziemi, w tym w szczególności zanieczyszczenie mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi; 27 28 Zgłoszenie szkody Organ ochrony środowiska jest obowiązany przyjąć od każdego zgłoszenie o wystąpieniu bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku. Zgłoszenie zawiera: 1) imię i nazwisko albo nazwę podmiotu zgłaszającego bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkodę w środowisku, jego adres zamieszkania albo adres siedziby; 2) wskazanie miejsca bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku, w miarę możliwości poprzez podanie adresu lub numeru działki ewidencyjnej, na której stwierdzono ich wystąpienie; 29 3) informacje na temat czasu wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku, w miarę możliwości poprzez wskazanie daty ich wystąpienia; 4
4) opis stwierdzonej sytuacji wskazującej na występowanie bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku, w tym w miarę możliwości, określenie ich rodzaju. 30 31 32 33 34 35 Zgłoszenie powinno, w miarę możliwości, zawierać dokumentację potwierdzającą wystąpienie bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku i wskazanie odpowiedzialnego podmiotu korzystającego ze środowiska, a w przypadku zgłoszenia dotyczącego szkody w powierzchni ziemi - nazwy substancji powodujących ryzyko oraz wyniki badań zanieczyszczenia gleby i ziemi tymi substancjami, wykonanych przez laboratorium. Do zgłoszenia w formie elektronicznej dołącza się zeskanowaną dokumentację. Organ ochrony środowiska, uznając zgłoszenie za uzasadnione, postanawia o wszczęciu postępowania w sprawie wydania decyzji, podejmuje działania zapobiegawcze lub naprawcze. Przepisy art. 17 stosuje się odpowiednio. Organizacja ekologiczna dokonująca zgłoszenia, na podstawie którego wszczęto postępowanie, ma prawo uczestniczyć w tym postępowaniu na prawach strony. Organ ochrony środowiska odmawia wszczęcia postępowania w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Organ ochrony środowiska zawiesza postępowanie wszczęte na podstawie art. 24 ust. 5 ustawy szkodowej do czasu usunięcia odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania. Organ ochrony środowiska podejmuje postępowanie z urzędu w terminie 2 miesięcy od dnia powzięcia informacji o usunięciu odpadów. Działania naprawcze W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania zapobiegawcze. W przypadku wystąpienia szkody w środowisku podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany do: 1) podjęcia działań w celu ograniczenia szkody w środowisku, zapobieżenia kolejnym szkodom i negatywnym skutkom dla zdrowia ludzi lub dalszemu osłabieniu funkcji elementów przyrodniczych, w tym natychmiastowego opanowania, powstrzymania, usunięcia lub ograniczenia w inny sposób zanieczyszczenia lub innych szkodliwych czynników; 2) podjęcia działań naprawczych. 36 Jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku nie zostało zażegnane, mimo 5
przeprowadzenia działań zapobiegawczych, lub wystąpiła szkoda w środowisku, podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie zgłosić ten fakt organowi ochrony środowiska i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska. 37 Zgłoszenie zawiera: 1) imię i nazwisko albo nazwę podmiotu korzystającego ze środowiska oraz jego adres zamieszkania albo adres siedziby; 2) określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) - w przypadku wykonywania tej działalności; 38 3) określenie rodzaju, opis, wskazanie miejsca i datę wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku; 4) opis działań zapobiegawczych i naprawczych podjętych do chwili zgłoszenia. 39 40 41 42 43 44 Podmiot korzystający ze środowiska, na każde żądanie organu ochrony środowiska, jest obowiązany niezwłocznie udzielić informacji o bezpośrednim zagrożeniu szkodą w środowisku lub szkodzie w środowisku, także jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie, że takie zagrożenie lub taka szkoda wystąpiły. Jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku zostały spowodowane przez więcej niż jeden podmiot korzystający ze środowiska, odpowiedzialność tych podmiotów za podejmowanie działań zapobiegawczych i naprawczych jest solidarna. Jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku zostały spowodowane za zgodą lub wiedzą władającego powierzchnią ziemi, jest on obowiązany do podejmowania działań zapobiegawczych i naprawczych solidarnie z podmiotem korzystającym ze środowiska, który je spowodował. Przepisu ust. 2 nie stosuje się, jeżeli władający powierzchnią ziemi niezwłocznie po uzyskaniu wiedzy o bezpośrednim zagrożeniu szkodą w środowisku lub szkodzie w środowisku dokonał zgłoszenia na podstawie art. 24. W przypadku, o którym mowa w ust. 2, decyzję, o której mowa w art. 13 i art. 15, kieruje się także do władającego powierzchnią ziemi. Podmiot korzystający ze środowiska uzgadnia warunki przeprowadzenia działań naprawczych z organem ochrony środowiska. Wniosek o uzgodnienie warunków przeprowadzenia działań naprawczych w odniesieniu do szkody w środowisku w gatunkach chronionych lub chronionych 6
siedliskach przyrodniczych lub w wodach zawiera informacje dotyczące: 45 46 47 1) obszaru wymagającego podjęcia działań naprawczych; 2) funkcji pełnionych przez obszar wymagający działań naprawczych; 3) początkowego stanu środowiska na danym terenie; 4) aktualnego stanu środowiska na danym terenie; 5) planowanego zakresu i sposobu przeprowadzenia działań naprawczych oraz planowanego terminu ich rozpoczęcia i zakończenia. Jeżeli podmiot korzystający ze środowiska lub w przypadku, o którym mowa w art. 12 ust. 2, podmiot korzystający ze środowiska lub władający powierzchnią ziemi nie podejmie działań zapobiegawczych lub nie uzgodni działań naprawczych, organ ochrony środowiska: 1) wzywa do przedłożenia w określonym terminie wniosku o uzgodnienie warunków przeprowadzenia odpowiednio działań zapobiegawczych lub naprawczych; 2) jeżeli nie przedłożono wniosku zgodnie z wezwaniem - w drodze decyzji, nakłada obowiązek przeprowadzenia działań. 48 W decyzji, o której mowa w ust. 1 pkt 2, organ ochrony środowiska określa odpowiednio: 1) zakres i sposób przeprowadzenia działań zapobiegawczych, w tym czynności zmierzające do ograniczenia oddziaływania na środowisko; 2) stan, do jakiego ma zostać przywrócone środowisko; 49 50 51 3) zakres i sposób przeprowadzenia działań naprawczych, a w przypadku szkody w środowisku w powierzchni ziemi - ustala plan remediacji, z uwzględnieniem przepisów art. 217d ust. 3-5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska: a) zawierający informacje o: aktualnym i, o ile jest to możliwe, planowanym sposobie użytkowania zanieczyszczonego terenu, właściwościach gleby oraz rodzaju pokrycia terenu, w tym roślinności i zabudowy, nazwach substancji powodujących ryzyko wraz z wynikami badań zanieczyszczenia gleby i ziemi tymi substancjami, wykonanych przez laboratorium, o którym mowa wart. 147a ust. 1 pkt 1 lub ust. 1a ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska, ocenie występowania znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, budowie geologicznej i warunkach hydrogeologicznych niezbędnych do dokonania 7
oceny, o której mowa w tiret czwartym - jeżeli zachodzi taka potrzeba, 52 53 54 b) określający: teren wymagający przeprowadzenia remediacji, poprzez wskazanie adresu i numerów działek ewidencyjnych oraz jego powierzchni, nazwy substancji powodujących ryzyko oraz ich zawartości w glebie i w ziemi, do jakich doprowadzi remediacja, sposób przeprowadzenia remediacji, termin rozpoczęcia i zakończenia remediacji, sposób potwierdzenia przeprowadzenia remediacji, termin przedłożenia dokumentacji z jej przeprowadzenia, w tym wyników badań zanieczyszczenia gleby i ziemi wykonanych przez laboratorium, o którym mowa w art. 147a ust. 1 pkt 1 lub ust. 1a ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska; 4) termin wykonania obowiązku, o którym mowa w ust. 1 pkt 2; 5) sposób potwierdzenia osiągnięcia założonego efektu ekologicznego. 55 56 Przy wydawaniu decyzji, o której mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy art. 13 ust. 4, 5 i 6. Organ ochrony środowiska podejmuje działania zapobiegawcze lub naprawcze, jeżeli: 1) podmiot korzystający ze środowiska nie może zostać zidentyfikowany lub nie można wszcząć wobec niego postępowania egzekucyjnego, lub egzekucja okazała się bezskuteczna; 2) z uwagi na zagrożenie dla zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku, konieczne jest niezwłoczne podjęcie tych działań. 57 58 Odpowiedzialność cywilna w ochronie środowiska Szkoda oznacza uszczerbek na dobrach prawem chronionych, który wystąpił wbrew woli poszkodowanego. Jest to pojęcie doktrynalne 1. Odrębności w prawie ochrony środowiska: a) Odrębności w ustawie Prawo ochrony środowiska Do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. 59 8
Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie. 60 61 62 63 64 65 Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna. W razie wyrządzenia szkody przez zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku art. 435 1 Kodeksu cywilnego stosuje się niezależnie od tego, czy zakład ten jest wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody. Odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko nie wyłącza okoliczność, że działalność będąca przyczyną powstania szkód jest prowadzona na podstawie decyzji i w jej granicach. Podmiotowi, który naprawił szkodę w środowisku, przysługuje względem sprawcy szkody roszczenie o zwrot nakładów poczynionych na ten cel, przy czym wysokość roszczenia ogranicza się w tym przypadku do poniesionych uzasadnionych kosztów przywrócenia stanu poprzedniego. Każdy, komu przysługują roszczenia określone w przepisach niniejszego działu, wraz z wniesieniem powództwa może żądać, aby sąd zobowiązał osobę, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, do udzielenia informacji niezbędnych do ustalenia zakresu tej odpowiedzialności. Koszty przygotowania informacji ponosi pozwany, chyba że powództwo okazało się bezzasadne. Organizacje ekologiczne mogą występować do sądu z roszczeniem o zaprzestanie reklamy lub innego rodzaju promocji towaru lub usługi, jeśli reklama ta lub inny rodzaj promocji sprzeczne są z art. 80. b) Szkody łowieckie Dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego obowiązany jest do wynagradzania szkód wyrządzonych: 1) w uprawach i płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny; 2) przy wykonywaniu polowania. 66 Oględzin i szacowania szkód, o których mowa w ust. 1, a także ustalania wysokości 9
odszkodowania dokonują przedstawiciele zarządcy lub dzierżawcy obwodu łowieckiego. Na żądanie strony w oględzinach, szacowaniu szkód oraz ustalaniu wysokości odszkodowania uczestniczy przedstawiciel właściwej terytorialnie izby rolniczej 67 c) Szkody w lasach Jednostka organizacyjna, osoba fizyczna lub prawna odpowiedzialna za powstanie szkody w lasach jest obowiązana do jej naprawienia według zasad określonych w Kodeksie cywilnym. 68 69 W przypadku braku możliwości ustalenia sprawcy szkody w lasach, powstałej w wyniku oddziaływania gazów i pyłów przemysłowych, oraz w przypadku pożarów lub innych klęsk żywiołowych spowodowanych czynnikami biotycznymi albo abiotycznymi, zagrażających trwałości lasów, koszty zagospodarowania i ochrony związane z odnowieniem lub przebudową drzewostanu finansowane są z budżetu państwa. d) Szkody jądrowe Szkoda jądrowa to : a) szkodę na osobie, b)szkodę w mieniu, c) szkodę w środowisku jako dobru wspólnym koszty zastosowanych środków mających na celu przywrócenie stanu środowiska naturalnego, jako dobra wspólnego, sprzed jego naruszenia, chyba że naruszenie jest nieznaczne 70 71 72 73 w zakresie, w jakim szkoda powstała lub wynika z promieniowania jonizującego emitowanego przez jakiekolwiek źródło promieniowania wewnątrz urządzenia jądrowego lub emitowanego przez paliwo jądrowe, materiały promieniotwórcze, odpady lub materiał jądrowy, pochodzące z urządzenia jądrowego, powstałe w nim lub wprowadzone do niego, jeżeli wynikają one z właściwości promieniotwórczych tej substancji lub z połączenia właściwości promieniotwórczych z trującymi, wybuchowymi lub innymi niebezpiecznymi właściwościami takiej substancji; Naprawienie szkody jądrowej następuje na zasadach określonych w przepisach Kodeksu cywilnego, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w niniejszej ustawie. Naprawienie szkody jądrowej w środowisku naturalnym jako dobru wspólnym polega na zwrocie kosztów środków przywracających stan środowiska naturalnego sprzed jego naruszenia zastosowanych przez upoważnione do tego organy lub na podstawie ich decyzji przez inne podmioty. Naprawienie szkody jądrowej obejmuje także zwrot kosztów środków zapobiegawczych. Osoba eksploatująca ponosi wyłączną odpowiedzialność za szkodę jądrową spowodowaną wypadkiem jądrowym w urządzeniu jądrowym lub związaną z tym 10
urządzeniem, chyba że szkoda nastąpiła bezpośrednio wskutek działań wojen- nych lub konfliktu zbrojnego. 74 75 76 Granicą odpowiedzialności osoby eksploatującej za szkodę jądrową jest kwota stanowiąca równowartość w złotych 300 000 000 SDR. 2. Jeżeli roszczenia z tytułu szkody jądrowej przekraczają kwotę, osoba eksploatująca ustanawia fundusz ograniczenia odpowiedzialności. e) Szkody górnicze Właściciel nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z ustawą. Może on jednak żądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody, na zasadach określonych ustawą. Zasadę tą stosuje się odpowiednio do innych podmiotów, których prawa majątkowe są zagrożone ruchem zakładu górniczego. Jeżeli nie zachodzą okoliczności przewidziane powyżej przedsiębiorca odpowiada za szkodę według zasad określonych w Kodeksie cywilnym. 1. Odpowiedzialność za szkodę ponosi przedsiębiorca prowadzący ruch zakładu górniczego, wskutek którego wystąpiła szkoda. 2. Odpowiedzialność tą stosuje się także do innych podmiotów prowadzących działalność regulowaną ustawą, nawet jeżeli nie stosuje się do nich przepisów dotyczących ruchu zakładu górniczego. 77 3. Jeżeli nie można ustalić, kto wyrządził szkodę, odpowiada za nią przedsiębiorca, który w dniu ujawnienia się szkody ma prawo prowadzić w obszarze górniczym, w granicach którego wystąpiła szkoda, działalność regulowaną ustawą. 4. Jeżeli nie istnieje przedsiębiorca odpowiedzialny za szkodę ani jego następca prawny, za szkodę odpowiada Skarb Państwa reprezentowany przez właściwy organ nadzoru górniczego na zasadach określonych niniejszym działem. 78 79 80 5. Jeżeli szkoda nastąpiła także z innych przyczyn niż ruch zakładu górniczego, odpowiedzialność podmiotów jest solidarna. Odpowiedzialność przedsiębiorcy oraz podmiotów trudniących się zawodowo wykonywaniem powierzonych im przez tego przedsiębiorcę czynności jest solidarna. Przywrócenie stanu poprzedniego może w szczególności nastąpić przez dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń, lokali, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju. Naprawienie szkody w gruncie rolnym lub leśnym zdegradowanym lub zdewastowanym na skutek ruchu zakładu górniczego następuje w sposób określony przepisami o ochronie tych gruntów. 3. Obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego ciąży na tym, kto jest odpowiedzialny za szkodę. Poszkodowany, za zgodą podmiotu odpowiedzialnego za szkodę, może 11
wykonać obowiązek w zamian za zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej. 81 82 83 84 Dominuje odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Związek przyczynowy bada się według przepisów kodeksu cywilnego. Odpowiedzialność karna Przestępstwa i wykroczenia kodeksowe i pozakodeksowe. Przestępstwa kodeksowe regulują art. 181 188 kk, a wykroczenia 148 166 kw. Istnieje szereg przestępstw i wykroczeń w przepisach szczególnych np. Prawo wodne, Prawo łowieckie. Odpowiedzialność karna pełni w prawie ochrony środowiska marginalną rolę. Problematyka odpowiedzialności za szkody historyczne Starosta dokonuje identyfikacji potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi. Władający powierzchnią ziemi, który stwierdził historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi na terenie będącym w jego władaniu, jest obowiązany niezwłocznie zgłosić ten fakt regionalnemu dyrektorowi ochrony środowiska. Zgłoszenie, o którym mowa w ust. 1, zawiera: 1) imię i nazwisko albo nazwę podmiotu zgłaszającego oraz adres jego zamieszkania lub siedziby; 2) 2) adres i numer działki ewidencyjnej; 85 3) informacje na temat czasu wystąpienia zanieczyszczenia powierzchni ziemi, w tym, w miarę możliwości, dokumenty uprawdopodobniające, że zgłoszenie dotyczy historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi; 4) dokumentację potwierdzającą wystąpienie zanieczyszczenia powierzchni ziemi, w tym nazwy substancji powodujących ryzyko oraz wyniki badań zanieczyszczenia gleby i ziemi tymi substancjami, wykonanych przez laboratorium, 86 87 Każdy, kto stwierdził potencjalne historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi, może zgłosić ten fakt staroście Na terenie, na którym była prowadzona przed dniem 30 kwietnia 2007 r. działalność mogąca z dużym prawdopodobieństwem powodować historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi oraz istnieją przesłanki wskazujące na występowanie historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi, takie jak umieszczenie terenu w wykazie, lub zgłoszenie, regionalny dyrektor ochrony środowiska może, w drodze decyzji, nałożyć na władającego powierzchnią ziemi będącego podmiotem korzystającym ze środowiska, obowiązek wykonania badań zanieczyszczenia gleby i ziemi oraz wyznaczyć termin przedłożenia wyników tych badań. 12
88 89 Regionalny dyrektor ochrony środowiska może wykonywać badania zanieczyszczenia gleby i ziemi w celu potwierdzenia występowania historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi lub w celu opracowania planu remediacji, w przypadku innym niż wskazany w art. 101f ust Prawa ochrony środowiska. 1. Władający powierzchnią ziemi, na której występuje historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi, jest obowiązany do przeprowadzenia remediacji. 2. Jeżeli władający powierzchnią ziemi wykaże, że historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi dokonane po dniu objęcia przez niego władania spowodował inny wskazany podmiot, obowiązek przeprowadzenia remediacji spoczywa na innym sprawcy. 90 91 3. Jeżeli zanieczyszczenie zostało spowodowane przez innego sprawcę za zgodą lub wiedzą władającego powierzchnią ziemi, władający powierzchnią ziemi jest obowiązany do przeprowadzenia remediacji solidarnie z innym sprawcą. Regionalny dyrektor ochrony środowiska ustala harmonogram swoich zadań w zakresie historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi oraz co najmniej raz na 5 lat dokonuje jego aktualizacji. Harmonogram obejmuje: 1) badania zanieczyszczenia gleby i ziemi na terenach, na których występuje potencjalne historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi; 92 2) opracowywanie planów remediacji dla terenów, dla których potwierdzono historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi; 3) przeprowadzanie remediacji historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi. 93 94 95 Koszty remediacji obejmują koszty badań zanieczyszczenia gleby i ziemi; opracowania projektu planu remediacji; przeprowadzenia remediacji. Władający powierzchnią ziemi lub inny sprawca, obowiązany do przeprowadzenia remediacji historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi, jest obowiązany do przedłożenia regionalnemu dyrektorowi ochrony środowiska wniosku o wydanie decyzji ustalającej plan remediacji, który zawiera projekt planu remediacji. WYBRANA LITERATURA W. Radecki, Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska, Warszawa 2002 W. Radecki, Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, Warszawa 2008; 13
M. Górski, Odpowiedzialność administracyjnoprawna w ochronie środowiska, Warszawa 2008; 96 M. Górski (red.), Odpowiedzialność administracyjnoprawna w ochronie środowiska zagadnienia podstawowe, Poznań 2007; K. Kwaśnicka, Odpowiedzialność administracyjna w prawie ochrony środowiska, Warszawa 2011; B. Pozzo (red.), La responsabilità ambientale, Milano 2005; 97 U. A. Salanitro, Il danno ambientale, Roma 2009; M. Hinterregger (red.), Environmental Liability and Ecological Damage in EuropeanLaw, Cambridge 2008; L. Bergkamp, B. J. Goldshmith, The EU Environmental Liability Directive. A. Commentary, Oxford 2013; B. Iwańska, Koncepcja skargi zbiorowej w prawie ochrony środowiska, Warszawa 2013. 14