LexisNexis Polska Sp. z o.o.

Redaktor prowadzący: Joanna Ołówek Opracowanie redakcyjne: Agata Walkowska Redakcja techniczna: Agnieszka Dymkowska Projekt okładki i stron tytułowych: Agnieszka Tchórznicka Autorzy zdjęć: istock.com/twilighteye; istock.com/rustemgurler; istock.com/aodaodaod Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2013 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autorki i wydawcy. ISBN 978-83-278-0391-7 LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68 Infolinia: 22 572 99 99 Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92 www.lexisnexis.pl, e-mail: biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.lexisnexis.pl

Spis treści Wykaz skrótów................................. 7 Wprowadzenie................................. 9 Ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. Nr 97, poz. 800 ze zm.)........ 13 Art. 1. Zakres obowiązywania ustawy.................. 13 Art. 2. Wyjaśnienie najważniejszych pojęć............... 25 Art. 3. Zakres podmiotowy........................ 36 Art. 4. Przesłanki pozytywne....................... 42 Art. 5. Wysokość świadczeń........................ 57 Art. 6. Finansowanie świadczeń..................... 61 Art. 7. Prawo do świadczeń........................ 61 Art. 8. Ustanie prawa do świadczenia.................. 71 Art. 9. Zmiana świadczeń......................... 74 Art. 10. Zmiana świadczeniobiorcy.................... 82 Art. 11. Dodatek pielęgnacyjny....................... 89 Art. 12. Zasiłek pogrzebowy........................ 94 Art. 13. Finansowanie świadczeń..................... 99 Art. 14. Wniosek nauczyciela........................ 99 Art. 15. Właściwość miejscowa....................... 103 Art. 16. Wypłata świadczeń......................... 115 Art. 17. Zbieg świadczeń........................... 122 Art. 18. Odpowiednie stosowanie przepisów............... 126 Art. 19 29. Zmiana przepisów dotychczasowych............ 136 Art. 30. Wejście w życie ustawy...................... 171 Aneks....................................... 173 Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.)........... 173 5

Spis treści Kierunkowe orzeczenia w sprawach o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne......................... 221 1. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerw ca 2013 r., SK 49/12.................................... 221 2. Wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2012 r., II UK 126/11...... 222 3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 23 października 2007 r., III AUa 548/07................................ 228 Bibliografia................................... 237 www.lexisnexis.pl

Wykaz skrótów Akty prawne k.c. ustawa z 23 kwiet nia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.p. ustawa z 26 czerw ca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) k.p.a. ustawa z 14 czerw ca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 267) k.p.c. ustawa z 17 lis topada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43 poz. 296 ze zm.) KN ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwiet nia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) u.e.k. ustawa z 24 grudnia 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz.U. Nr 228, poz. 1507 ze zm.) u.e.p. ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656 ze zm.). u.e.r. ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) u.n.ś.k. ustawa z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. Nr 97, poz. 800 ze zm.) u.s.o. ustawa z 7 wrześ nia 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) u.s.u.s. ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) u.ś.o.z. ustawa z 27 sierp nia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. Dz.U z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.) u.ś.r. ustawa z 28 lis topada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.) u.z.f.ś.s. ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 592 ze zm.) 7

Wykaz skrótów ustawa z 25 czerw ca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubez- pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.) ustawa zasiłkowa Organy SA SN TK WSA ZUS Publikatory Apel.-W-wa ONSAiWSA OSA OSAB OSAK OSASz OSNAPiUS OSNC OSNCP OSNP OTK ZU OTK-A ZU PiZS POSAG Pr.Pracy Inne CBOSA Dz.U. Dz.Urz. WE Lexis Nexis M.P. Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Wojewódzki Sąd Administracyjny Zakład Ubezpieczeń Społecznych Apelacja. Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Warszawie Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach i Sądów Okręgowych Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Szczecinie Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilnej Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; Zbiór Urzędowy Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; Zbiór Urzędowy, Seria A Praca i Zabezpieczenie Społeczne Przegląd Orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Prawo Pracy Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich Serwis Prawniczy Lexis Nexis Polska Lexis.pl Monitor Polski www.lexisnexis.pl

Wprowadzenie Ustawa z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych jest aktem prawnym adresowanym do nauczycieli, wprowadzającym przejściowe rozwiązanie w przedmiocie uprawnień emerytalnych omawianej grupy zawodowej. Komentowana ustawa została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w celu umożliwienia wcześ niejszego przejścia na emeryturę nauczycielom, którzy po dniu 31 grudnia 2008 r. zostali pozbawieni możliwości skutecznego złożenia wniosku o emeryturę na warunkach przewidzianych w art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. Zgodnie z art. 88 ust. 2a KN nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. mogli przejść na emeryturę na podstawie art. 88, jeżeli spełnili wymagane warunki do dnia 31 grudnia 2008 r. Po tym terminie wymieniona grupa nauczycieli nie mogła skorzystać z uprawnienia do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 88 KN. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że celem jej jest wprowadzenie przejściowego rozwiązania adresowanego do nauczycieli, którzy mają stosunkowo długi staż pracy. Zwrócono również uwagę na to, że do podstawowych problemów zgłaszanych przez nauczycieli należą z jednej strony częste zmiany prawa oświatowego, a z drugiej niesatysfakcjonujące zarobki. Proponowany system ma stanowić element łagodzący skutki zmian w systemie edukacji i jest adresowany do tych osób, które w mniejszym stopniu skorzystają z innych rozwiązań proponowanych nauczycielom, w szczególności podwyżek czy rozwiązań przewidzianych w ramach programu Solidarność pokoleń 50+ (zob. Uzasad- 9

Wprowadzenie nienie do poselskiego projektu ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, druk nr 1462 Sejmu VI kadencji). Na etapie prac legislacyjnych Zespół Prawa Europejskiego wydał opinię, że przedmiot projektu ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej i nie jest projektem ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej (zob. Opinia prawna w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych oraz Opinia prawna w sprawie stwierdzenia w trybie art. 95a ust. 3 Regulaminu Sejmu czy poselski projekt ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych jest projektem ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej, druk nr 1462 Sejmu VI kadencji). Wskazano zwłaszcza na dyrektywę Rady 79/7/EWG z 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, z której wynika, że dyrektywa nie narusza prawa państw członkowskich do wyłączenia z jej zakresu ustalenia wieku emerytalnego do celów przyznania rent i emerytur oraz skutków mogących z tego wypływać w odniesieniu do innych świadczeń. Komentowana ustawa składa się z trzydziestu artykułów. W art. 1 18 został okreś lony zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy, warunki wymagane do nabycia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, postępowanie w tych sprawach oraz zasady wypłaty świadczenia. W art. 19 29 wymienione zostały zmiany w poszczególnych ustawach, które stały się konieczne w związku z wprowadzeniem ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Ostatni przepis, tj. art. 30 ustawy okreś la moment jej wejścia w życie na dzień 1 lipca 2009 r. Niniejszy komentarz stanowi próbę przybliżenia regulacji nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych oraz próbę porównania tej regulacji z innymi emerytalnymi uprawnieniami nauczycielskimi, jakimi są: emerytury pomostowe, wcześ niejsze emerytury (w oparciu o art. 88 Karty Nauczyciela) i emerytury nabywane na zasadach ogólnych. W samej treści opracowania przytaczane jest bogate orzecznictwo, które powstało na kanwie problemów dotyczących nauczycieli w związku ze 10 www.lexisnexis.pl

Wprowadzenie stosowaniem Karty Nauczyciela, ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Przy stosowaniu samej ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, pomimo problemów interpretacyjnych, pojawiło się niewiele orzeczeń, zwłaszcza Sądu Najwyższego, dlatego po usystematyzowaniu ich, w celu ich łatwiejszego odnalezienia, zostały załączone do niniejszego opracowania. W treści komentarza zostały przywołane tezy orzeczeń sądów powszechnych, których przedmiotem były spory na tle stosowania ustawy. Mam nadzieję, że zaproponowane opracowanie ułatwi rozumienie i stosowanie w praktyce komentowanej ustawy, będącej jednym z wielu aktów normatywnych regulujących uprawnienia zawodowe nauczycieli.

Ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. z dnia 23 czerw ca 2009 r. Nr 97, poz. 800; zm.: Dz.U. z 2011 r. Nr 75, poz. 398; z 2012 r., poz. 637) Art. 1. ZAKRES OBOWIĄZYWANIA USTAWY Art. 1. Ustawa okreś la: 1) warunki nabywania i utraty prawa do nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych zwanych dalej świadczeniami ; 2) zasady: a) ustalania wysokości świadczeń, b) postępowania w sprawach o świadczenia, c) wypłaty świadczeń, d) finansowania świadczeń. 1. Omawiana ustawa stanowi przejściowe rozwiązanie dla nauczycieli, którzy po dniu 31 grudnia 2008 r. zostali pozbawieni możliwości skutecznego złożenia wniosku o emeryturę na warunkach przewidzianych przez art. 88 KN. Zgodnie z dodanym ustawą z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) ust. 2a art. 88 w jego pierwotnym brzmieniu nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. mogli przejść na emeryturę na podstawie art. 88 KN, jeżeli spełnili wymagane przez ten artykuł warunki do dnia 31 grudnia 2006 r. (tj. w ciągu ośmiu lat od dnia wej- Małgorzata Zając-Rzosińska 13

Art. 1 Ustawa z dnia 22 maja 2009 r. ś cia w życie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) i nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego. Ośmioletni termin został przedłużony do lat dziewięciu (zmiana wprowadzona z dniem 21 lutego 2007 r. przez ustawę z 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 17, poz. 95), a następnie dziesięciu (zmiana wprowadzona z dniem 2 lis topada 2007 r. przez ustawę z 7 wrześ nia 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 191, poz. 1369). W związku z ostatnią zmianą termin na spełnienie warunków do przejścia na emeryturę na podstawie art. 88 KN upłynął 31 grudnia 2008 r. 2. Wprowadzenie uprawnienia do przejścia na emeryturę na warunkach okreś lonych w art. 88 KN dało nauczycielom prawo wyboru i alternatywę wobec ogólnych zasad przewidzianych przez ustawę o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z art. 88 KN nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym dwadzieścia lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym dwadzieścia lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy przejść na emeryturę. Nauczyciele spełniający te warunki mogą przejść na emeryturę również w wypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach okreś lonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 KN. Do okresu dwudziestu lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze zalicza się także okres skierowania, na podstawie odrębnych przepisów, do pracy pedagogicznej za granicą. Podstawę wymiaru emerytury lub renty dla nauczyciela zatrudnionego w systemie oświaty i wychowania, przechodzącego na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, ustala się na zasadach ogólnych, okreś lonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z tym że do podstawy tej wlicza się również wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, dodatki, świadczenia w naturze, jeśli ze świadczeń tych nauczyciel nie 14 www.lexisnexis.pl