I. WPROWADZENIE... 3 II. STRATEGIA DEFINICJE, ZAKRES I STRUKTURA DOKUMENTU... 5 IV. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO GOSPODARCZA GMINY...

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE... 3 II. STRATEGIA DEFINICJE, ZAKRES I STRUKTURA DOKUMENTU... 5 III. PODSTAWOWE ZAŁOśENIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ... 6 IV. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO GOSPODARCZA GMINY...10 1. POŁOśENIE, POWIERZCHNIA, LUDNOŚĆ...10 2. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA...11 3. GOSPODARKA...11 4. MIESZKAŃCY...14 5. OCHRONA ZDROWIA...22 6. EDUKACJA I KULTURA...22 7. POMOC SPOŁECZNA...23 8. GMINA JABŁONOWO POMORSKIE NA TLE POZOSTAŁYCH GMIN POWIATU BRODNICKIEGO....26 V. ANALIZA SWOT...29 1. UWAGI OGÓLNE...29 2. TABELE ANALIZY SWOT...30 3. PODSUMOWANIE ANALIZY SWOT...32 4. NAJWAśNIEJSZE PROBLEMY SPOŁECZNE WYSTĘPUJĄCE NA TERENIE GMINY JABŁONOWO POMORSKIE....32 VI. STRATEGIA DZIAŁAŃ...37 1. OBOWIĄZKI GMINY NAŁOśONE PRZEPISAMI PRAWA...37 2. OKREŚLENIE MISJI I CELÓW STRATEGICZNYCH...39 1

3. FINANSOWANIE STRATEGII...45 4. MONITOROWANIE STRATEGII...45 VII. ZAKOŃCZENIE...46 2

I. WPROWADZENIE Przemiany gospodarcze i polityczne, które dokonały się u progu lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku spowodowały znaczące zmiany w funkcjonującym do tego czasu modelu polityki społecznej. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym nałoŝyła na wspólnoty samorządowe zadania związane m.in. z ochroną zdrowia i pomocą społeczną. Realizacja tych zadań wymaga systemowego i profesjonalnego diagnozowania problemów społecznych występujących w gminie oraz określenia kierunków działań mających na celu złagodzenie skutków niepoŝądanych zjawisk z zakresu ładu społecznego oraz minimalizowania prawdopodobieństwa ich powstawania w przyszłości. Tworzone programy muszą ponadto odpowiadać wyzwaniom nowoczesnej polityki społecznej, będącej zaprzeczeniem dotychczasowego podejścia, charakteryzującego się przede wszystkim udzielaniem wsparcia finansowego. Jak wynika z obecnych doświadczeń taki sposób uprawiania polityki społecznej, choć łagodzi negatywne skutki transformacji, powoduje wiele negatywnych zjawisk w postaci wytwarzania się postaw roszczeniowych i bierności beneficjentów. Wyzwaniem chwili jest tworzenie takich programów pomocy społecznej, których zasadniczą funkcją jest wzmacnianie postaw aktywnych oraz wspieranie osób i rodzin wnioskujących o pomoc w rozwiązywaniu swoich problemów, których nie mogą pokonać w oparciu o własne umiejętności, środki i zasoby. Systemowe podejście do rodziny powoduje, Ŝe dysfunkcje mające w niej miejsce nie są traktowane jako izolowane zjawiska dotyczące pojedynczych osób. Stąd, pomimo wielu róŝnych form pomocy skierowanych bezpośrednio do jednostek, podejmowana powinna być praca z całą rodziną, gdyŝ zmiany w jej funkcjonowaniu stanowią szansę na to, Ŝe następne pokolenie nie zasili szeregów klientów pomocy społecznej. Strategia musi równieŝ uwzględniać dotychczasowe doświadczenia w rozwiązywaniu problemów i korzystać z nowoczesnych narzędzi i środków pracy socjalnej, takich jak poradnictwo prawne, psychologiczne, róŝnego rodzaje terapie i warsztaty. Opracowanie gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych jest jednym z zadań własnych gminy w zakresie polityki społecznej. Obowiązek jej wykonania wynika z art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. Nr 64, poz. 593 ze zm.) o pomocy społecznej. Strategia ma słuŝyć wytyczeniu określonych celów oraz wskazywać drogi do ich osiągnięcia. Dokument niniejszy powstał we współpracy z podmiotami realizującymi pomoc społeczną na terenie gminy oraz był konsultowany z beneficjentami pomocy społecznej. Strategia z załoŝenia jest programem o duŝym stopniu ogólności. Nie jest równieŝ zamkniętym katalogiem działań. Zarówno jego konstrukcja, jak i forma prawna (uchwała 3

Rady Miejskiej) pozwolą na bieŝącą ewaluację przyjętych priorytetów, jak i ocenę podejmowanych działań celem ich ewentualnej korekty. 4

II. STRATEGIA DEFINICJE, ZAKRES I STRUKTURA DOKUMENTU W opracowanej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na Obszarze Miasta i Gminy Jabłonowo Pomorskie przyjęto podział dokumentu na trzy części. Dokument zawiera zatem część wstępną odnoszącą się do kanonów polityki społecznej, obowiązujących standardów oraz przyjętych na szczeblu makroekonomicznym programów z zakresu polityki społecznej. Z uwagi na fakt pozostawania Polski w Unii Europejskiej nakreślono podstawowe załoŝenia polityki społecznej równieŝ na tym szczeblu. Wskazano takŝe wynikające z Narodowego Planu Rozwoju uwarunkowania programowe. W celu odniesienia problemów społecznych do skali lokalnej i pokazania szerszego ich tła przedstawiono równieŝ przygotowane programy na poziomie województwa i powiatu. W części diagnostycznej opisano sytuację gminy w dniu opracowywania strategii. Zawarto tam szereg danych dotyczących wszystkich dziedzin funkcjonowania lokalnej społeczności. Z uwagi na specyfikę dokumentu (strategia rozwiązywania problemów społecznych) koncentrowano się na tych sferach, które w sposób bezpośredni lub pośredni rzutują na szeroko rozumiane zjawiska społeczne na terenie gminy. W części tej wskazano równieŝ główne problemy z zakresu polityki społecznej występujące na terenie gminy. Podsumowaniem tej części jest przeprowadzenie analizy SWOT wskazującej mocne i słabe strony gminy w poszczególnych dziedzinach funkcjonowania gminy, określającej szanse i zagroŝenia rozwojowe, wskazującej najwaŝniejsze punkty interwencji. W części programowej wytyczono cel nadrzędny misję gminy w zakresie polityki społecznej oraz opracowano cele strategiczne, którym z kolei przypisano cele operacyjne. Wybór tych celów jest wypadkową wyzwań, jakie przed gminą stawia rzeczywistość społeczna, wniosków wynikających z analizy SWOT, potrzeb zgłaszanych przez beneficjentów pomocy społecznej oraz dotychczasowych doświadczeń władz gminy w tym zakresie. Strategia będzie realizowana w latach 2007 2013. Wybór tego okresu nie jest przypadkowy. Z jednej strony siedmioletni okres realizacji dla programów społecznych nie jest terminem długim, z drugiej zaś pokrywa się z przyjętym w Unii Europejskiej okresem budŝetowania. Członkostwo Polski w strukturach Unii daje gminom niepowtarzalną szansę korzystania z róŝnych środków pomocowych, równieŝ w zakresie pomocy społecznej. Jednym z warunków uzyskania wsparcia jest posiadanie spójnej, całościowej wizji polityki społecznej gminy. Przygotowany dokument odpowiada tym wymogom. 5

III. PODSTAWOWE ZAŁOśENIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ Obecnie najwaŝniejszym, długofalowym programem społeczno-gospodarczym Unii Europejskiej jest Strategia Lizbońska. Została ona przyjęta na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 roku. Jej przewodnim celem jest uczynienie z Unii wiodącej gospodarki świata w perspektywie do 2010 roku. Temu ogólnemu celowi słuŝyć mają następujące działania systemowo-regulacyjne: szybkie przechodzenie do gospodarki opartej na wiedzy, liberalizacja i integracja poszczególnych rynków i sektorów gospodarki, rozwój przedsiębiorczości, wzrost zatrudnienia i zmiana modelu społecznego, dbałość o stałe fundamenty rozwoju i środowisko naturalne. WdraŜanie Strategii Lizbońskiej odbywa się przy pomocy Otwartej Metody Koordynacji (Open Method of Coordination; OMC). Otwarta Metoda Koordynacji jest zdecentralizowaną metodą koordynacji polityki wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej. Metoda ta naleŝy do perswazyjnych metod realizacji wspólnych przedsięwzięć i jest realizowana w czterech etapach: uzgodnienie wspólnych celów, przeniesienie tych celów do programów narodowych czy regionalnych, uzgodnienie sposobów mierzenia realizacji tych celów (wskaźniki), monitorowanie, ocena i porównanie między sobą najlepszych przykładów w danej dziedzinie działania. Otwarta Metoda Koordynacji ma być narzędziem i środkiem do osiągnięcia wspólnych celów ustalonych podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei w grudniu 2000 roku. Wówczas to Rada Europejska przyjęła Europejską Agendę Społeczną (European Social Agenda), która odgrywa kluczową rolę w budowaniu ekonomicznego wzrostu (Strategii Lizbońskiej) przez rozwój polityki społecznej. Jednym z głównych kierunków polityki społecznej wytyczonych przez Europejską Agendę Społeczną jest zwalczanie biedy oraz wszelkich form wykluczenia i dyskryminacji w celu promowania integracji społecznej. Realizowanie tego celu ma odbywać się na podstawie Otwartej Metody Koordynacji, która ma pomóc w redukcji zjawiska ubóstwa do 2010 roku, co jest zgodne z poprzednimi ustaleniami Strategii Lizbońskiej. Konkretyzacją ogólnych celów z dziedziny integracji społecznej ze Strategii Lizbońskiej i Europejskiej Agendy Społecznej było przyjęcie tzw. wspólnych celów i wspólnych wskaźników. Wspólne cele zostały zaakceptowane w Nicei w grudniu 2000 roku i zwane są 6

one celami nicejskimi. Na podstawie celów nicejskich państwa Unii Europejskiej miały ustalać narodowe priorytety w walce z ubóstwem i ekskluzją społeczną. Cztery główne cele nicejskie to: Zapewnienie dostępu do pracy, zasobów, praw, dóbr i usług dla wszystkich. Zapobieganie ryzyku wykluczenia. Pomoc najbardziej naraŝonym (wspieranie najsłabszych). Mobilizacja wszystkich aktorów /organizacji ze sfery polityki gospodarczej i społecznej. Wspólne cele i wskaźniki stanowiły ramę do powstania Krajowych Planów Działania na rzecz Integracji Społecznej, które stanowić mają element bazowy Otwartej Metody Koordynacji. Do czerwca 2001 roku państwa członkowskie Unii Europejskiej przygotowały przewidziane w Agendzie Społecznej dwuletnie Krajowe Plany Działania na rzecz Integracji Społecznej. Koncepcja ta miała na celu wspólne uczenie się, wymianę doświadczeń i praktyk w walce z ubóstwem i wyłączeniem społecznym. W ramach zachęcania państw członkowskich do współpracy w sferze Otwartej Metody Koordynacji w dziedzinie ubóstwa i wykluczenia społecznego w styczniu 2002 roku rozpoczęła się realizacja pięcioletniego Wspólnotowego Programu Działań na Rzecz Walki z Wykluczeniem Społecznym. Celem tego programu jest wspieranie badań, udoskonalenie metod statystycznych, ułatwienie wymiany informacji między państwami członkowskimi (w tym o tzw. dobrych praktykach) oraz wzmacnianie powiązań i kontaktów między organizacjami angaŝującymi się w realizację celów programu we wszystkich państwach członkowskich. Polska od 2001 roku bierze udział w Programie Działań na Rzecz Walki z Wykluczeniem Społecznym. W 2004 r. natomiast w Ministerstwie Polityki Społecznej przygotowano Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej na lata 2004 2006 r. Dokument ten stanowi ocenę stanu faktycznego, w jakim znajduje się Polska u progu akcesji do UE, identyfikuje grupy społeczne naraŝone na wykluczenie, wskazuje instrumenty polityki społecznej, określa priorytety do osiągnięcia oraz opisuje działania, jakie naleŝy podjąć, by wskazane cele osiągnąć. W końcowej części Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej określa rozwiązania instytucjonalne mające zapobiegać ekskluzji społecznej oraz wskazuje przykłady dobrych praktyk działań w zakresie polityki społecznej. Na szczeblu ogólnokrajowym podstawowym dokumentem planistycznym jest przyjęta we wrześniu 2005 r. Strategia Polityki Społecznej na lata 2007 2013. Dokument ten, towarzyszący realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007 2013, określa cel nadrzędny Strategii Polityki Społecznej rządu, jakim jest zbudowanie zintegrowanego systemu polityki państwa prowadzącej do ułatwienia wszystkim obywatelom równego dostępu do praw społecznych, poprawy warunków powstawania i funkcjonowania rodzin 7

oraz wsparcia grup i osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym przy zapewnieniu demokratycznego współuczestnictwa obywateli. Strategia polityki społecznej formułuje 7 priorytetów i kierunków polityki społecznej rządu. Są to: poprawa warunków powstawania i funkcjonowania rodzin. Wsparcie rodzin w wychowaniu i edukacji dzieci; wdroŝenie aktywnej polityki społecznej; kompleksowa rehabilitacja i aktywizacja osób niepełnosprawnych; tworzenie warunków sprzyjających integracji w starzejącym się społeczeństwie; aktywizacja i mobilizacja partnerów lokalnych; partnerstwo publiczno społeczne podstawą rozwoju usług społecznych; integracja społeczna i zawodowa imigrantów. Realizacja strategii ma być na bieŝąco monitorowana i ma przynieść wymierne korzyści wynikające z zaplanowanej integracji społecznej. Jej efektem ma być zapobieganie ekskluzji społecznej, zwiększenie potencjału rozwoju, ma słuŝyć rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego, tworzyć tak poŝądane więzi społeczne na poziomie lokalnym, mobilizować aktywność społeczną (takŝe na rynku pracy), wpływać na poprawę jakości Ŝycia. Planowanie strategiczne w zakresie pomocy społecznej dokonywane jest równieŝ na poziomie wojewódzkim. W województwie kujawsko pomorskim dokument ten nosi nazwę Stymulowanie Rozwoju Pomocy Społecznej w Województwie Kujawsko Pomorskim Perspektywa Środowiskowa i Instytucjonalna do 2010 roku i został przygotowany w roku 2002. Strategia wojewódzka formułuje misję województwa w zakresie polityki społecznej, wskazuje priorytety oraz wytycza cele operacyjne, których realizacja słuŝyć będzie intensyfikacji prowadzonej polityki socjalnej, zmniejszy krąg klientów pomocy społecznej oraz pomoŝe osobom zagroŝonym wykluczeniem społecznym obronić się przed wejściem w krąg świadczeniobiorców. Misją prowadzonej w województwie polityki społecznej są Zintegrowane działania pomocy społecznej na rzecz mieszkańców województwa kujawsko pomorskiego uwzględniające potencjał wszystkich lokalnych partnerów. Realizacji misji słuŝyć ma pięć celów operacyjnych, którym z kolei przypisano określone działania. Wytyczone cele to: Cel operacyjny 1 Identyfikacja i badanie natęŝenia problemów społecznych w sferze pomocy społecznej. Cel operacyjny 2 Profilaktyka i działania na rzecz wychodzenia z kręgu pomocy społecznej. Cel operacyjny 3 Rozbudowa i modernizacja infrastruktura pomocy społecznej. 8

Cel operacyjny 4 Usprawnienie systemu komunikacji i współpracy pomiędzy realizatorami pomocy społecznej. Cel operacyjny 5 Edukacja i rozwój kadry pomocy społecznej. 9

IV. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO GOSPODARCZA GMINY 1. POŁOśENIE, POWIERZCHNIA, LUDNOŚĆ Gmina miejsko - wiejska Jabłonowo Pomorskie połoŝona jest w północnej części województwa kujawsko pomorskiego w powiecie brodnickim. Miasto Jabłonowo Pomorskie połoŝone jest w odległości 66 km od Torunia i 195 km od Warszawy. Do ośrodka powiatowego w Brodnicy jest 23 km. Jabłonowo Pomorskie (posiadające status miasta) pełni funkcję lokalnego ośrodka administracyjno-usługowego, w którym mieści się Urząd Miasta i Gminy. Tutaj równieŝ skoncentrowane są usługi publiczne ochrona zdrowia, szkolnictwo, kultura. Powierzchnia gminy wynosi 134 km 2, z czego na miasto przypada 32,8 km 2. Administracyjnie gmina dzieli się na miasto Jabłonowo Pomorskie i 16 jednostek pomocniczych (sołectw). Wykaz miejscowości w gminie Jabłonowo Pomorskie: 1. Jabłonowo Pomorskie; 2. Adamowo; 3. Budziszewo; 4. Buk Góralski; 5. Buk Pomorski; 6. Bukowiec; 7. Gorzechówko; 8. Górale; 9. Jabłonowo Zamek; 10. Kamień; 11. Konojady; 12. Lembarg; 13. Mileszewy; 14. Nowa Wieś; 15. Piecewo; 16. PłowęŜ; 17. Szczepanki. Wg danych GUS w 2005 r. w Jabłonowie Pomorskim w całej gminie zamieszkiwało 9240 mieszkańców, z czego 3687 w mieście i 5553 na obszarze wiejskim. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 68,95 osób /km 2. 10

2. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Infrastruktura techniczna w gminie jest dobrze rozwinięta. Dostępne są podstawowe media w postaci elektryczności i wodociągu, rozbudowywana jest sieć kanalizacji sanitarnej. Mieszkańcy mają moŝliwości korzystania z sieci telefonii przewodowej i bezprzewodowej. Układ dróg (które wymagają modernizacji) pozwala na szybkie połączenia, zarówno pomiędzy miejscowościami gminy, jak i dojazd do głównych szlaków komunikacyjnych. Przez teren gminy przebiega linia kolejowa umoŝliwiająca połączenia: Ełk Olsztyn Toruń Poznań Wrocław i Bydgoszcz Grudziądz Działdowo Warszawa. Mankamentem pozostaje brak sieci gazowej spowodowany zbyt duŝą odległością gminy od obecnie funkcjonujących gazociągów tranzytowych oraz brakiem stacji redukcyjnych. Ciągłego doskonalenia tak w sferze technicznej, jak i mentalności mieszkańców wymaga system selektywnej zbiórki odpadów. 3. GOSPODARKA Wiodącą funkcją gminy pozostaje rolnictwo. Działalności rolniczej sprzyjają dobre gleby o wyŝszych od przeciętnych wskaźnikach bonitacji. Umiarkowany klimat i łagodna rzeźba terenu sprzyjają zarówno uprawom roślinnym, jak i hodowli zwierząt. Rolnictwo struktura gospodarstw Na obszarze gminy dominującą formą jest rolnictwo indywidualne. Struktura agrarna charakteryzuje się umiarkowanym rozdrobnieniem (gospodarstwa o powierzchni pow. 10 ha stanowią 35% ogółu). Grupy obszarowe uŝytków rolnych Liczba gospodarstw Ogółem 842 do 1 ha 218 od 1 do 2 ha 108 od 2 do 5 ha 107 od 5 do 7 ha 51 od 7 do 10 ha 76 od 10 do 15 ha 102 od 15 do 20 ha 58 od 20 do 50 ha 106 od 50 do 100 ha 11 pow. 100 ha 5 * Podstawa: Dane GUS Powszechny Spis Rolny 2002 r. 11

Struktura agrarna gospodarstw w gminie Jabłonowo Pomorskie 1% 1% do 1 ha 13% 25% od 1 do 2 ha od 2 do 5 ha 7% od 5 do 7 ha 12% 13% od 7 do 10 ha od 10 do 15 ha od 15 do 20 ha 9% od 20 do 50 ha 6% 13% od 50 do 100 ha pow. 100 ha * Podstawa: Dane GUS Powszechny Spis Rolny 2002 r. Rolnictwo - produkcja roślinna i zwierzęca. Struktura zasiewów przedstawia się następująco Wyszczególnienie W ha Ogółem Ilość gospodarstw pszenica - jara - ozima 424,60 1986,82 213 432 Ŝyto 337,71 151 jęczmień - jary - ozimy 868,29 178,01 316 40 owies 39,84 24 pszenŝyto - jare - ozime mieszanki zbóŝ - jare - ozime 44,65 1394,53 19 428 863,48 70,27 390 27 ziemniaki 257,47 518 buraki cukrowe 488,27 131 kukurydza na ziarno 344,95 12 kukurydza na zielonkę 224,47 102 rzepak ozimy 565,26 71 * Podstawa: Dane GUS Powszechny Spis Rolny 2002 r. W strukturze zasiewów dominują zboŝa. Na dalszych miejscach lokują się rośliny okopowe. Hodowla obejmuje głównie trzodę chlewną i bydło. 12

Zwierzęta hodowlane Ilość sztuk Ilość gospodarstw Bydło - w tym krowy Trzoda chlewna - w tym lochy 4861 2019 26274 3405 367 342 416 brak danych Konie 58 33 Owce 267 brak danych Kury 19330 brak danych * Podstawa: Dane GUS Powszechny Spis Rolny 2002 r. Bez zwierząt gospodarskich funkcjonowały 372 gospodarstwa rolne. Techniczne wyposaŝenie rolnictwa w gminie Jabłonowo Pomorskie przedstawia się następująco: ciągniki rolnicze 781; samochody cięŝarowe 56; kombajny zboŝowe 111; kombajny ziemniaczane 16; kombajny buraczane 68. Pozarolnicza działalność gospodarcza Rolniczy charakter gminy powoduje, Ŝe na obszarze gminy nie funkcjonuje wiele podmiotów prowadzących działalność pozarolniczą. Dominują przedsiębiorstwa usługowe działające w branŝy transportowej, budowlanej i remontowej. Formą prowadzonej działalności są najczęściej małe warsztaty i obiekty drobnej wytwórczości. DuŜo jest równieŝ podmiotów prowadzących działalność handlową. Do największych przedsiębiorstw na terenie gminy Jabłonowo Pomorskie naleŝą: AGROCOMEX przetwórstwo mleka; BO RO mleczarnia; ENTER recykling odpadów z tworzyw sztucznych; ChOL BUT produkcja obuwia; WIMA konfekcja damska. Turystyka Malownicze połoŝenie gminy na terenie pojezierza brodnickiego, atrakcyjna tkanka kulturowa, zabytki, stosunkowo duŝe kompleksy leśne, występowanie atrakcyjnych turystycznie jezior stwarza gminie szansę na rozwijanie sfery usług turystycznych. Choć liczba osób wypoczywających na terenie gminy systematycznie rośnie konieczne są 13

niezbędne inwestycje w ścieŝki rowerowe i piesze, obiekty noclegowe i gastronomiczne, promocję gminy. 4. MIESZKAŃCY Wielkość populacji Demografia jest waŝnym czynnikiem wpływającym na tempo rozwoju społeczno gospodarczego. NajwaŜniejsze cechy demograficzne, które mają wpływ na moŝliwości rozwojowe gminy to: poziom wykształcenia mieszkańców; utrzymanie się średniego wskaźnika gęstości zaludnienia; dynamiczna struktura wieku ekonomicznego ludności z zaznaczającym się spadkiem udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym, spadającym procentowym udziałem ludności w wieku produkcyjnym i występowanie wzrostowego trendu procentowego udziału ludności w wieku poprodukcyjnym; zachowanie równowagi pomiędzy płciami; dodatni poziom przyrostu naturalnego; odwrócenie niekorzystnych trendów migracyjnych. PoniŜej przedstawiono dane dotyczące populacji gminy w latach 2000-2004. Wielkość populacji i zmiany w czasie Rok Liczba ludności Urodzenia Zgony Przyrost naturalny Saldo migracji 2000 9440 122 95 27-30 2001 9407 111 86 25-58 2002 9152 95 92 3-64 2003 9263 105 102 3-86 2004 9274 101 82 19-10 *Podstawa: Dane GUS Narodowy Spis Powszechny 2002 r. Liczba ludności podlega pewnym wahaniom, ostatnio jednak obserwowana jest tendencja wzrostowa. Na uwagę zasługuje zwłaszcza ujemne saldo migracji. Migrują najczęściej ludzie młodzi, wykształceni, przewaŝnie kobiety. 14

LICZBA LUDNOŚCI W GMINIE JABŁONOWO POMORSKIE W LATACH 2000-2004 9500 LICZBA OSÓB 9400 9300 9200 9100 9000 2000 2001 2002 2003 2004 LATA *Podstawa: Dane GUS Narodowy Spis Powszechny 2002 r. Ruch naturalny ludności w gminie Jabłonowo Pomorskie w latach 2000-2004 150 LICZBA OSÓB 100 50 0-50 2000 2001 2002 2003 2004 Urodzenia Zgony Saldo migracji -100 LATA *Podstawa: Dane GUS Narodowy Spis Powszechny 2002 r. Struktura wiekowa PoniŜsza tabela przedstawia populację gminy w rozbiciu na grupy wiekowe uwzględniając płeć (2002 r.) Grupa wiekowa Ogółem MęŜczyźni Kobiety 0-4 lata 527 280 247 5-9 lat 685 337 348 10-14 lat 805 425 380 15-19 lat 792 394 398 20-24 lata 736 384 352 25-29 lat 678 354 324 30-34 lata 540 275 265 15

35-39 lat 611 290 321 40-44 lata 643 336 307 45-49 lat 673 347 326 50-54 lata 558 270 288 55-59 lat 370 160 210 60-64 lata 364 170 194 65-69 lat 350 144 206 70-74 lata 342 143 199 75-79 lat 277 90 187 80-84 lata 106 31 75 PowyŜej 85 95 25 70 Razem 9152 4455 4697 *Podstawa: Dane GUS Narodowy Spis Powszechny 2002 r. Najliczniejszą grupą w gminie są osoby pomiędzy 15 a 19 rokiem Ŝycia. GRUPY WIEKOWE LUDNOŚCI W GMINIE JABŁONOWO POMORSKIE Pow yŝej 85 80-84 lata 75-79 lat 70-74 lata 65-69 lat 60-64 lata 55-59 lat 50-54 lata 45-49 lat 40-44 lata 35-39 lat 30-34 lata 25-29 lat 20-24 lata 15-19 lat 10-14 lat 5-9 lat 0-4 lata MęŜczyźni Kobiety 0 200 400 600 800 1000 LICZBA OSÓB 16 *Podstawa: Dane GUS Narodowy Spis Powszechny 2002 r.

Struktura ludności według wieku mająca wpływ na kształtowanie się struktur społeczno ekonomicznych przedstawia się następująco: Grupa wiekowa Liczba % osób populacji Wiek przedprodukcyjny: - kobiety - męŝczyźni 2486 1200 1286 27,16 13,11 14,05 Wiek produkcyjny: - kobiety - męŝczyźni 5302 2566 2736 57,94 28,04 29,90 Wiek produkcyjny mobilny - kobiety - męŝczyźni 3531 1742 1789 38,58 19,03 19,55 Wiek produkcyjny niemobilny: - kobiety - męŝczyźni 1771 824 947 19,35 9,00 10,35 Wiek poprodukcyjny: - kobiety - męŝczyźni 1364 931 433 14,9 10,17 4,73 Ogółem 9152 100 *Podstawa: Dane GUS Narodowy Spis Powszechny 2002 Obecnie największą grupę stanowią osoby w wieku produkcyjnym. JednakŜe w przyszłości zwiększać się będzie procentowy udział osób w wieku poprodukcyjnym. Poziom wykształcenia ludności W gminie dominują osoby z wykształceniem podstawowym. Przedstawione dane dotyczą wyników Narodowego Spisu Powszechnego 2002 r. Obserwowane trendy dąŝenia duŝych grup ludności do podwyŝszania i uzupełniania wykształcenia pozwalają sądzić, Ŝe dane dotyczące wykształcenia z roku na rok ulegają znaczącej poprawie. Rodzaj wykształcenia Liczba osób MęŜczyźni Kobiety wyŝsze 249 87 162 policealne 143 34 109 średnie 1367 568 799 zasadnicze zawodowe 2275 1428 847 podstawowe ukończone 2980 1256 1724 podstawowe nieukończone i bez wykształcenia *Podstawa: Dane GUS Narodowy Spis Powszechny 2002 331 147 184 17

Graficzny wykres powyŝszej tabeli przedstawia się następująco. Wykształcenie ludności w gminie Jabłonowo Pomorskie 40% 5% 3% 2% w yŝsze 19% policealne średnie zasadnicze zaw odow e 31% podstaw ow e ukończone podstaw ow e nieukończone i bez w ykształcenia *Podstawa: Dane GUS Narodowy Spis Powszechny 2002 Poziom bezrobocia Rolniczy charakter gminy przesądza o braku znaczących zakładów pracy, zatrudniających więcej niŝ kilku pracowników. Specyfiką rolnictwa jest to, Ŝe nawet w okresach rozwojowych nie generuje ono nowych miejsc pracy. Poprawa sytuacji na rynku pracy byłaby moŝliwa równieŝ w wypadku realizacji nowych inwestycji na terenie gminy (przetwórstwo płodów rolnych, nieuciąŝliwa produkcja). Pewna część mieszkańców gminy znajduje zatrudnienie w szeroko rozumianej sferze usług związanych z turystyką. JednakŜe zjawisko to ma charakter sezonowy (a i sam sezon trwa stosunkowo krótko) a praca często jest nierejestrowana. Data Dynamika bezrobocia w gminie Jabłonowo Pomorskie Liczba bezrobotnych Liczba bezrobotnych z prawem do zasiłku ogółem kobiet ogółem w tym kobiety 31.12.2000 r. 953 525 200 87 31.12.2001 r. 1020 518 229 84 31.12.2002 r. 1036 521 193 53 31.12.2003 r. 1179 601 265 106 31.12.2004 r. 1098 578 165 51 30.12.2005 r. 994 564 117 43 30.04.2006 r. 888 521 134 46 *Podstawa: dane PUP w Brodnicy 18

Liczba bezrobotnych w gminie Jabłonowo Pomorskie w latach 2000-2006 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 04.2006 ogółem w tym kobiet *Podstawa: dane PUP w Brodnicy Podobnie jak na obszarze całego kraju, wysoki wśród bezrobotnych jest udział osób młodych oraz długotrwale bezrobotnych. Ponadto bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest to, Ŝe około 85% bezrobotnych nie jest juŝ uprawnionych do otrzymywania zasiłków. Okres pozostawania bez pracy Liczba bezrobotnych W tym kobiet Do 1 miesiąca 37 13 1 3 miesięcy 76 28 3 6 miesięcy 118 60 6 12 miesięcy 163 93 12 24 miesięcy 146 88 PowyŜej 24 miesięcy 348 239 *Podstawa: dane PUP w Brodnicy Problemem jest równieŝ niski poziom wykształcenia znacznej części bezrobotnych. Rodzaj wykształcenia Liczba bezrobotnych W tym kobiet WyŜsze 14 10 Policealne i średnie zawodowe 164 113 Średnie ogólnokształcące 68 48 Zasadnicze zawodowe 332 177 Gimnazjalne i poniŝej 310 173 *Podstawa: dane PUP w Brodnicy 19

Stan infrastruktury mieszkaniowej W gminie Jabłonowo Pomorskie wg danych GUS w 2002 r. istniało ogółem 2594 mieszkań, z czego 2552 było stale zamieszkanych. Okres budowy Liczba mieszkań Powierzchnia uŝytkowa (m 2 ) przed 1918 632 36970 1918-1944 539 32487 1945-1970 559 38064 1971 1978 371 24101 1979-1988 194 19572 1989-2002 224 21145 *Podstawa: Dane GUS NSP 2002 Jak widać z załączonego zestawienia najwięcej (25%) stanowią mieszkania zbudowane przed 1918 rokiem, natomiast mieszkania z okresu 1979 2002 stanowią jedynie 17% ogólnej liczby mieszkań. MIESZKANIA W GMINIE JABŁONOWO POMORSKIE WG OKRESU ICH POWSTANIA 8% 9% 25% przed 1918 15% 1918-1944 1945-1970 1971 1978 1979-1988 22% 21% 1989-2002 *Podstawa: Dane GUS NSP 2002 Na obszarze wiejskim dominującą formą budownictwa jest budownictwo jednorodzinne w typie budowy zagrodowej. W samym Jabłonowie Pomorskim występuje zabudowa zwarta, w układzie ulicowym. Sytuacja mieszkaniowa ludności jest zadowalająca, zarówno jeśli chodzi o liczbę izb w przeliczeniu na 1 mieszkańca, jak i przypadającą na osobę powierzchnię uŝytkową. 20

Mieszkania wg ilości izb i powierzchni ogółem: Liczba izb w mieszkaniu Liczba mieszkań 1 izba 58 2 izby 349 3 izby 873 4 izby 768 5 i więcej izb 534 *Podstawa: Dane GUS NSP 2002 Powierzchnia mieszkania m 2 Liczba mieszkań MetraŜ na 1 osobę (m 2 ) Liczba mieszkań do 30 161 poniŝej 7 76 30 39 282 7,0 9,9 206 40 49 392 10,0 14,9 547 50 59 446 15,0 19,9 467 60-79 563 20,0 29,9 557 80 99 311 30 i więcej 694 100 119 195 X X 120 i więcej 230 X X *Podstawa: Dane GUS NSP 2002 Stan wyposaŝenia mieszkań w media, przyłącza i centralne ogrzewanie ulega z roku na rok znaczącej poprawie. Wszystkie mieszkania wyposaŝone są w energię elektryczną. Mieszkania wg wyposaŝenia: WyposaŜenie mieszkania Liczba mieszkań mieszkania ogółem 2552 wodociąg ogółem 2419 wodociąg przydomowy 327 wodociąg sieciowy 2060 bez wodociągu 165 ustęp spłukiwany 2004 bez wodociągu 165 łazienka 1930 21

ciepła woda 1400 CO zbiorowe 370 CO indywidualne 1050 piece 1161 *Podstawa: Dane GUS NSP 2002 5. OCHRONA ZDROWIA Podstawowe usługi zdrowotne dostępne są dla mieszkańców w oparciu o placówki ochrony zdrowia finansowane na podstawie kontraktów z NFZ. Ponadto w Jabłonowie Pomorskim w ramach prywatnej praktyki lekarskiej mieszkańcy mogą korzystać z usług lekarzy internistów i stomatologów. Usługi lecznictwa zamkniętego oraz specjalistyczne porady lekarskie dostępne są w pobliskiej Brodnicy. 6. EDUKACJA I KULTURA Szkolnictwo Na terenie gminy Jabłonowo Pomorskie funkcjonują niŝej wymienione placówki oświatowe: Przedszkole Samorządowe w Jabłonowie Pomorskim; Szkoła Podstawowa w PłowęŜu; Szkoła Podstawowa w Jabłonowie Pomorskim; Szkoła Podstawowa w Góralach; Gimnazjum w Jabłonowie; Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Jabłonowie Pomorskim. W ujęciu liczbowym dane dotyczące gminnej oświaty przedstawiają się następująco: Biblioteki Wyszczególnienie Liczba uczniów Liczba pomieszczeń Liczba oddziałów szkoły podstawowe 769 40 38 gimnazjum 501 17 18 *Podstawa: Dane GUS 2004 r. Na terenie gminy funkcjonuje Miejsko - Gminna Biblioteka Publiczna w Jabłonowie Pomorskim. Wraz ze swymi filiami dysponuje prawie trzydziestotysięcznym księgozbiorem. Zarejestrowanych było ponad 2000 czytelników, którzy rocznie dokonali ponad 40 tysięcy wypoŝyczeń. 22

Kultura Działalność kulturalną na terenie gminy prowadzi Gminno Miejski Ośrodek Kultury w Jabłonowie Pomorskim wraz z świetlicami środowiskowymi w Jabłonowie i Mileszewach oraz z wiejskimi domami kultury. Placówka organizuje cykliczne imprezy, prowadzi koła zainteresowań, patronuje zespołom artystycznym. Bezpieczeństwo publiczne Na obszarze gminy nie występują znaczące zagroŝenia dla bezpieczeństwa obywateli. Czyny zabronione dokonywane na terenie gminy to głównie drobne kradzieŝe, bójki, pobicia. Notowane są równieŝ przestępstwa związane z prowadzeniem pojazdów mechanicznych. Wskaźniki przestępczości w gminie lokują się poniŝej średniej krajowej. O bezpieczeństwo mieszkańców dba Posterunek Policji w Jabłonowie Pomorskim oraz OSP w Jabłonowie Pomorskim, Góralach, PłowęŜu i Bukowcu. 7. POMOC SPOŁECZNA Rodzaje udzielanego wsparcia socjalnego Pomoc społeczna w gminie wykonywana jest poprzez Miejsko - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Jabłonowie Pomorskim. Bezpośrednie wsparcie socjalne udzielane jest najczęściej rodzinom wielodzietnym, znajdującym się w trudnej sytuacji Ŝyciowej, dotkniętym bezrobociem oraz właścicielom gospodarstw rolnych o małej powierzchni i słabej klasie uŝytkowanych gruntów. Pomoc kierowana jest równieŝ do rodzin patologicznych, osób nieporadnych Ŝyciowo, ludzi starych czy przewlekle chorych. Pomoc społeczna angaŝuje znaczne środki pochodzące z gminnego budŝetu, które w innej sytuacji moŝnaby przeznaczyć na inwestycje prorozwojowe. Uzupełnieniem działań gminy jest wsparcie Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Brodnicy. PoniŜej przedstawiono tabelaryczne dane dotyczące udzielonego wsparcia socjalnego w gminie Jabłonowo Pomorskie w zaleŝności od powodów trudnej sytuacji Ŝyciowej. Powód trudnej sytuacji Ŝyciowej Liczba rodzin Liczba osób w tych rodzinach 2002 2003 2004 2005 2002 2003 2004 2005 Ubóstwo 81 288 127 278 241 873 397 831 Sieroctwo - - - 1 - - - 1 Bezdomność - - - - - - - - 23

Potrzeba ochrony macierzyństwa 43 98 103 65 129 392 536 330 Bezrobocie 285 382 420 572 968 1299 1632 2231 Niepełnosprawność 190 239 162 133 618 739 599 487 Długotrwała choroba 9 14 180 64 33 39 811 275 Bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego 67 79 143 18 374 409 601 87 w tym: - rodziny niepełne 29 37 102 45 85 111 293 33 - rodziny wielodzietne 38 42 106 38 289 298 357 54 Alkoholizm 10 11 15 3 18 21 20 14 Narkomania - - - - - - - - Trudności w przystosowaniu się do Ŝycia po opuszczeniu zakładu karnego Zdarzenia losowe i sytuacje kryzysowe 1 2 3 2 1 2 3 3 - - - 1 - - - 6 Klęska Ŝywiołowa lub ekologiczna - - - - - - - - *Podstawa: dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Jabłonowie Pomorskim Wykorzystanie środków finansowych ogółem (za 2005 r.) Zadania Plan Wykonanie % Zadania zlecone gminie 582 856 582 856 100 Zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne 210 8523 210 8523 100 Składki na ubezpieczenie zdrowotne 16 803 16 681 99% Zadania własne gminy: w tym - zasiłki celowe i w naturze - dotacja celowa na doŝywianie dzieci w szkole 273 080 95 920 177 160 *Podstawa: dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Jabłonowie Pomorskim 268 646 91 637 177 099 98 96 99 Rodzaj pomocy Nakłady Ilość osób/ilość świadczeń [2005 r.] Zasiłki stałe 143 086 474 Zasiłki rodzinne 1 597 361 13 970 Zasiłki pielęgnacyjne 469 058 2 419 Zasiłki okresowe 439 770 2 812 24

Składki na ubezp. emerytalne i rentowe 42 103 316 Ogółem dotacja 2 691 378 19 991 *Podstawa: dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Jabłonowie Pomorskim Działalność Miejsko - Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jabłonowie Pomorskim Celem działania Ośrodka jest realizowanie zadań wynikających z przepisów o pomocy społecznej, w tym szczególnie umoŝliwienie osobom i rodzinom przezwycięŝanie trudnych sytuacji Ŝyciowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i moŝliwości. Działalność ośrodka ma za zadanie doprowadzenie w miarę moŝliwości do osiągnięcia samodzielności socjalnej i społecznej przez osoby i rodziny korzystające ze świadczeń pomocy społecznej. Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Jabłonowie Pomorskim utworzony został uchwałą Rady Gminy i Miasta w Jabłonowie Pomorskim. Działa jako oddzielna gminna jednostka budŝetowa. Placówka zatrudnia obecnie 15 pracowników. Wykaz stanowisk oraz ich kwalifikacje przedstawiono w poniŝszej tabeli. Stanowisko kierownik 1 osoba starszy pracownik socjalny 3 osoby księgowa 1 osoba pracownik ds. świadczeń rodzinnych 2 osoby pracownik ds. dodatków mieszkaniowych opiekunki domowe 7 osób Kwalifikacje zatrudnionych wykształcenie wyŝsze, pedagog pracy socjalnej (UAM Poznań), podyplomowe studia o kierunku organizacja pomocy społecznej, studia podyplomowe pomoc psychologiczna. wykształcenie średnie (1 osoba studiuje socjologię na kierunku polityka społeczna), ukończone szkoły policealne dla pracowników socjalnych. wykształcenie średnie, ukończone policealne studium ekonomiczne. wykształcenie średnie, 1 osoba studiuje politykę społeczną o kierunku praca socjalna. wykształcenie średnie, kontynuuje naukę w Policealnym Studium SłuŜb Społecznych - kierunek pracownik socjalny. wykształcenie średnie medyczne, 4 wykształcenie zawodowe i kursy PCK, wszystkie osoby z długoletnim staŝem. 25

Ośrodek działa z wykorzystaniem nowoczesnych metod pracy, technologii i programów informatycznych. Specjalistyczne wykształcenie kadry ośrodka, doświadczenie zawodowe i zaangaŝowanie poparte właściwą organizacją pracy gwarantują, Ŝe w ramach posiadanych, ograniczonych środków osiągane są maksymalne efekty społeczne. 8. GMINA JABŁONOWO POMORSKIE NA TLE POZOSTAŁYCH GMIN POWIATU BRODNICKIEGO. Gmina Jabłonowo Pomorskie jest jedną z 10 gmin powiatu brodnickiego. WyróŜnia się funkcjonowaniem miasta Jabłonowa Pomorskiego jako ośrodka o duŝej koncentracji osób, działalności gospodarczej i usług publicznych. W pozostałym zakresie jej profil społeczno gospodarczy nie odbiega od profilu pozostałych gmin powiatu. Podobny jest stan aktywności społecznej, bezrobocie, aktywność mieszkańców. Porównanie powierzchni i liczby mieszkańców poszczególnych gmin powiatu. Gmina Pow. km 2 Liczba ludności Bartniczka 83 4631 Bobrowo 146 6456 Brodnica 127 6563 Brodnica miasto 23 27151 Brzozie 94 3704 Górzno 120 3976 Jabłonowo Pomorskie 134 9274 Osiek 75 4180 Świedziebnia 104 5296 Zbiczno 133 4604 *Podstawa: Dane GUS 2004 r. Jabłonowo Pomorskie pod względem liczby ludności zajmuje drugie, po mieście Brodnicy miejsce. Pod względem zajmowanej powierzchni lokuje się równieŝ na drugim miejscu po gminie Bobrowo. Graficzne przedstawienie powierzchni i liczby ludności gminy Jabłonowo Pomorskie na tle pozostałych gmin powiatu brodnickiego ujęto w poniŝszych wykresach. 26

Liczba ludności w gminach powiatu brodnickiego Zbiczno 4604 Świedziebnia 5296 Osiek 4180 Jabłonowo Pomorskie 9274 Górzno 3976 Brzozie 3704 Brodnica miasto 27151 Brodnica 6563 Bobrowo 6456 Bartniczka 4631 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 *Podstawa: Dane GUS 2004 r. Procentowy udział powierzchni gmin w powiecie brodnickim Bartniczka 10% 13% 8% 14% Bobrow o Brodnica Brodnica miasto Brzozie 7% 13% 12% 9% 2% 12% Górzno Jabłonow o Pomorskie Osiek Św iedziebnia Zbiczno *Podstawa: Dane GUS 2004 r. Stan wyposaŝenia gminy w podstawową infrastrukturę techniczną lokuje gminę powyŝej średniej powiatowej. PoniŜej przedstawiono dane dotyczące długości sieci kanalizacji sanitarnej i wodociągu oraz liczbę mieszkańców korzystających z nich w poszczególnych gminach. W celu odniesienia liczby osób do ogółu ludności sporządzono wykres obrazujący wskaźniki procentowe osób korzystających w poszczególnych gminach. Na uwagę zasługuje ostatnio zrealizowana inwestycja oczyszczalni ścieków w Jabłonowie Pomorskim. W związku z tym moŝna przypuszczać, Ŝe długość sieci kanalizacji sanitarnej będzie sukcesywnie wzrastała. 27

Obszar Wodociąg Kanalizacja dł. sieci - km osób dł. sieci - km osób Bartniczka 119,4 3512 18 1754 Bobrowo 201,9 5247 31,5 853 Brodnica 155,6 5630 27,3 1434 Brodnica miasto 97,9 26174 164,2 24413 Brzozie 112,2 2627 2,5 346 Górzno 99,1 3014 9,6 1412 Jabłonowo Pomorskie 165,1 7243 30 3593 Osiek 131 3377 6,2 826 Świedziebnia 151,9 3215 10,8 957 Zbiczno 86,3 3737 32,5 1472 *Podstawa: Dane GUS 2004 r. Ludność korzystajaca z wodociągu i kanalizacji w gminach powiatu brodnickiego w ujęciu procentowym Zbiczno 32 81,2 Świedziebnia 18,1 60,7 Osiek 19,8 80,8 Jabłonowo Pomorskie 38,7 78,1 Górzno Brzozie 9,3 35,5 75,8 70,9 kanalizacja wodociag Brodnica miasto Brodnica Bobrowo 13,2 21,8 89,9 96,4 85,8 81,3 Bartniczka 37,9 75,8 0 20 40 60 80 100 120 *Podstawa: Dane GUS 2004 r. 28

V. ANALIZA SWOT 1. UWAGI OGÓLNE Analiza SWOT jest jedną z najprostszych i najczęściej stosowanych technik analitycznych. Skrót SWOT pochodzi od czterech angielskich słów: Strenghts (silne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse), Threats (zagroŝenia). PowyŜsze pojęcia naleŝy rozumieć następująco: SZANSE - to zewnętrzne zjawiska i tendencje występujące w otoczeniu, które odpowiednio wykorzystane będą impulsem rozwoju oraz osłabią występujące negatywne zjawiska. ZAGROśENIA - to wszystkie zewnętrzne zjawiska postrzegane jako bariery dla rozwoju gminy, utrudnienia, dodatkowe koszty działania. Istnienie zagroŝeń musi być brane pod uwagę przy planowaniu podejmowanych działań. MOCNE STRONY - to walory wynikające z uwarunkowań wewnętrznych gminy, które w pozytywny sposób wyróŝniają ją spośród innych. Mocne strony mogą być zarówno obiektywnie dane przez naturę (np. liczba osób w wieku produkcyjnym) jak i być zasługą lokalnej społeczności (np. wysoki poziom mobilności i przedsiębiorczości). SŁABE STRONY - to konsekwencja ograniczeń zasobów i niedostatecznego ukształtowania uwarunkowań wewnętrznych. Mogą one dotyczyć całej gminy, jak i jej części. Mogą dotyczyć wszystkich aspektów funkcjonowania gminy, bądź jej poszczególnych elementów. Właściwe zdiagnozowanie poszczególnych czynników pozwoli na osiągnięcie celów, którym słuŝy analiza SWOT. Celem tym jest: unikanie zagroŝeń, wykorzystywanie szans, wzmacnianie słabych stron, opieranie się na mocnych stronach. PoniŜej przedstawiono dwie tabele analizy SWOT. W jednej prezentowane są mocne i słabe strony gminy, w drugiej zaś szanse i zagroŝenia. Z uwagi na materię opracowywanego dokumentu z zakresu polityki społecznej zagadnienia ujęte w tabelach ograniczono do sfer mających wpływ na politykę społeczną. 29

2. TABELE ANALIZY SWOT Mocne strony korzystne turystycznie połoŝenie na obszarze pojezierza brodnickiego; dogodne powiązania komunikacyjne; dobre jakościowo gleby; czyste środowisko naturalne; indywidualne, wysokotowarowe rolnictwo; moŝliwości wyodrębnienia terenów pod inwestycje; powszechna dostępność wodociągu na terenie gminy; działalność władz gminnych ukierunkowana na rozwój gospodarczy i pozyskiwanie inwestorów; istnienie grupy liderów lokalnej społeczności na terenie gminy; działalność Miejsko - Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jabłonowie; doświadczona kadra pedagogiczna w gminnych placówkach edukacyjnych; brak czynników środowiskowych wpływających na podwyŝszenie wskaźników zachorowalności ludności; stosunkowo niewielka przestępczość na terenie gminy; dobrze rozwinięty poziom infrastruktury sportowej i kulturalnej na terenie gminy. Słabe strony mała róŝnorodność gospodarcza charakteryzująca się dominacją rolnictwa; zły stan nawierzchni dróg gminnych i powiatowych na terenie gminy; niedostatecznie rozwinięty system selektywnej zbiórki odpadów; niezadowalający wskaźnik skanalizowania gminy; występowanie duŝego jawnego i ukrytego bezrobocia; niski poziom wykształcenia mieszkańców; brak znaczącego popytu wewnętrznego z uwagi na niskie dochody mieszkańców; mała ilość grup producenckich wśród rolników; niewielka aktywność społeczna; niewystarczająca mobilność części mieszkańców; istnienie duŝej grupy osób utrzymujących się z pomocy społecznej; brak dostępu do szerokopasmowych sieci internetowych oraz niski poziom zaspokojenia odnośnie telefonii przewodowej. 30

Szanse wystąpienie pozytywnych skutków oŝywienia gospodarczego; wykorzystanie środków pomocowych Unii Europejskiej; złagodzenie negatywnych tendencji dotyczących przyrostu naturalnego w związku z realizacją centralnie prowadzonych programów ( becikowe ); wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców; pozytywne skutki działań (i ich koordynacji) prowadzonych przez instytucje odpowiedzialne za rozwój lokalny; przekazanie terenów pod inwestycje inwestorom. ZagroŜenia konkurencyjna pozycja innych gmin zabiegających o inwestorów i środki pomocowe; zahamowanie wzrostu gospodarczego; niekontrolowany rozwój dzikiej turystyki ; degradacja środowiska naturalnego; brak spójnej polityki państwa wobec samorządów; emigracja najlepiej wykształconych i najbardziej przedsiębiorczych osób z terenu gminy; bariery biurokratyczne w dostępie do środków pomocowych; wzrost przestępczości, zwłaszcza wśród nieletnich i młodocianych; pogarszanie się sytuacji materialnej oraz obniŝenie standardów opieki medycznej finansowanej z NFZ; powiększanie się obszarów patologii społecznych na terenie gminy; wzrost postaw roszczeniowych i brak aktywności beneficjentów pomocy społecznej; brak wystarczających środków na politykę społeczną; nasilanie się zjawiska wyuczonej bezradności, brak aspiracji osób wykluczonych; osłabianie się więzi społecznych, alienacja jednostek. 31

3. PODSUMOWANIE ANALIZY SWOT Analiza SWOT wykonana w oparciu o aktualną sytuację społeczno - gospodarczą gminy Jabłonowo Pomorskie wskazuje na wiele zagroŝeń w sferze polityki społecznej. Problemami są przede wszystkim wysoka stopa bezrobocia, duŝa liczba osób trwale bezrobotnych oraz znaczna liczba osób objętych pomocą społeczną. Choć stopień występujących patologii nie jest duŝy, to jednak zagroŝenia są na tyle powaŝne, Ŝe wymagają zdecydowanych działań. Dodatkowym utrudnieniem są występujące wśród beneficjentów postawy roszczeniowe oraz niski poziom edukacji tych osób. 4. NAJWAśNIEJSZE PROBLEMY SPOŁECZNE WYSTĘPUJĄCE NA TERENIE GMINY JABŁONOWO POMORSKIE. Bezrobocie Bezrobocie ściśle związane jest z funkcjonowaniem rynku pracy i oznacza większą ilość osób zdolnych do pracy (i chcących pracować) niŝ liczba miejsc pracy dla tych osób. Podstawową przyczyną bezrobocia na obszarze gminy jest bezrobocie strukturalne spowodowane przekształceniami gospodarczymi, zmianami technologicznymi, a takŝe restrukturyzacją przemysłu. Sytuacja jest szczególnie dramatyczna na terenach rolniczych, gdzie zatrzymane zostały procesy migracyjne ze wsi do miasta, a rolnictwo nie jest w stanie wygenerować dodatkowych miejsc pracy. Poza swoim wymiarem ekonomicznym bezrobocie (zwłaszcza długotrwałe) wywiera ujemne skutki społeczne. Bezrobocie rodzi negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne, pesymizm i rezygnację. W dłuŝszym okresie czasu dochodzi fatalizm i apatia. Bezrobotni tracą wiarę w lepszą przyszłość, mają poczucie beznadziejności, izolują się społecznie, redukują do minimum aspiracje Ŝyciowe. Długotrwałe, obniŝa mobilność społeczną bezrobotnego i w znaczący sposób utrudnia znalezienie mu pracy w przyszłości. Szczególnie alarmujący jest poziom bezrobocia wśród kobiet i ludzi młodych. Grupy te posiadają największy potencjał moŝliwości Ŝyciowych i zawodowych, który niewykorzystany oznacza dotkliwą stratę dla ogółu społeczności, z drugiej działa na jednostki objęte bezrobociem szczególnie frustrująco. Pomocą społeczną z tytułu bezrobocia w gminie Jabłonowo Pomorskie objęte były w 2005 r. 572 rodziny, w których Ŝyło 2231 osób. Ubóstwo Encyklopedyczna definicja określa ubóstwo jako zjawisko społeczne polegające na braku dostatecznych środków materialnych do zaspokojenia potrzeb Ŝyciowych jednostki lub rodziny. W nauce i polityce interpretacja ubóstwa jest uwarunkowana róŝnymi postawami 32

wartościującymi. Spór dotyczy zarówno istoty ubóstwa, jego kryteriów i mierników, przyczyn ubóstwa, jak i sposobów walki z nim, zwłaszcza roli państwa, samopomocy i solidarności społecznej oraz samoodpowiedzialności jednostki. JednakŜe w kaŝdym przypadku oznacza ono dyskomfort osób bezpośrednio dotkniętych tym problemem społecznym. W gminie Jabłonowo Pomorskie podstawowymi przyczynami ubóstwa są: Bezrobocie jak przedstawiono w części opisowej ponad 85 % bezrobotnych nie ma prawa do zasiłku, a ok. 30% bezrobotnych pozostaje bez pracy przez okres powyŝej dwóch lat. Bezrobocie szczególnie dotkliwie odczuwane jest w gminach wiejskich, po likwidacji PGR i upadku lokalnych zakładów pracy. Niska dochodowość produkcji rolnej rolnictwo na skutek relacji cen nie jest w stanie wygenerować wystarczających dochodów. Zatrzymanie migracji ze wsi do miasta wysokie ceny mieszkań, jak i trudności na rynku pracy w miastach spowodowały zahamowanie procesów migracyjnych. W wyniku tych zjawisk wzrasta ukryte bezrobocie na wsi. Wielodzietność Nawet wyŝsze od przeciętnego uposaŝenie rodzica zmusza wielodzietną rodzinę (np. 2+6) do Ŝycia poniŝej minimum socjalnego. Sytuacja staje się szczególnie dramatyczna, kiedy rodzina wielodzietna dotknięta jest bezrobociem i uzaleŝnieniami. Wg badań GUS ponad 70% rodzin wielodzietnych w Polsce Ŝyje w ubóstwie. Alkoholizm uzaleŝnienie nawet jednego z rodziców często oznacza katastrofę finansową dla całej rodziny. UzaleŜniony nie tylko, Ŝe sam nie przysparza rodzinie dochodów, to często pozbawia rodzinę środków zdobywanych przez pozostałych jej członków. Jak wynika z tabeli dotyczącej pomocy społecznej w gminie Jabłonowo Pomorskie pomocą społeczną w zakresie ubóstwa objęto 278 rodzin, w których Ŝyło 831 osób. Potrzeba chronienia rodziny i opieka nad dzieckiem W złoŝonej rzeczywistości społecznej, tam gdzie występują ubóstwo, bezrobocie i uzaleŝnienia szczególnie dramatyczny jest los dzieci. Wychowują się często przy tym w dysfunkcjonalnych rodzinach. Dzieci bywają niedoŝywione i zaniedbane, doświadczają przemocy ze strony dorosłych. Poza tymi oczywistymi niedostatkami naleŝy zauwaŝyć, Ŝe warunki finansowe w duŝym stopniu decydują o szansach edukacyjnych młodego pokolenia. Dzieci z biednych rodzin zagroŝone są dziedziczeniem biedy i negatywnych wzorców społecznych, poniewaŝ wzrastają w środowisku, w którym zanikają wzorce społeczne. Powoduje to zjawisko dziedziczenia ubóstwa i dysfunkcji występujących w rodzinie. Dlatego tak waŝne są działania zarówno sferze edukacji i profilaktyki, jak i rozbudowany system 33

świadczeń pienięŝnych. Uzupełnieniem działań na rzecz dziecka jest akcja doŝywiania dzieci w szkołach oraz wyposaŝania ich w niezbędne przybory szkolne. Pomocą społeczną z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych oraz prowadzenia gospodarstwa domowego objęto w gminie Jabłonowo Pomorskie 18 rodzin, dalszych 65 pomocą z tytułu potrzeby ochrony macierzyństwa. W sumie daje to grupę 317 osób. Niepełnosprawność Niepełnosprawność to stan, w którym uszkodzenie i niewłaściwe funkcjonowanie organizmu człowieka powoduje utrudnianie, ograniczanie lub uniemoŝliwianie wykonywania zadań Ŝyciowych i zawodowych oraz wypełnianie ról społecznych, biorąc pod uwagę wiek, płeć oraz czynniki środowiskowe, społeczne i kulturowe tych osób. Niepełnosprawność dotyka zatem wszystkich aspektów Ŝycia człowieka, wpływa na jego moŝliwości rozwojowe, bezpośrednio przekłada się na jakość Ŝycia. Z punktu widzenia przepisów prawa osobami niepełnosprawnymi są te, wobec których zespoły orzekające orzekły, w jakim stopniu została naruszona sprawność organizmu. Obecnie stosowane są trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki. Najczęściej występującą niepełnosprawnością jest niepełnosprawność fizyczna (uszkodzenia narządów ruchu i osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych), następnie niepełnosprawność sensoryczna (uszkodzenia zmysłów słuchu i wzroku, mowy). Stosunkowo najrzadszą niepełnosprawnością jest niepełnosprawność psychiczna (osoby umysłowo upośledzone oraz osoby psychicznie chore). Niepełnosprawność w bezpośredni sposób wpływa na sytuację społeczną osób nią dotkniętych. Poza oczywistymi barierami do pokonania w Ŝyciu codziennym (bariery architektoniczne, trudności w porozumiewaniu się, trudność w znalezieniu pracy) osoby te mogą reagować odrzuceniem kontaktów ze społeczeństwem, wytwarzać w sobie poczucie niŝszej wartości, pogłębiając tym samym stopień izolacji. Dlatego tak waŝnym jest, by osoby te mogły normalnie funkcjonować w lokalnej społeczności, czuć się jego pełnowartościowymi członkami. Działaniami pozwalającymi na łagodzenie skutków niepełnosprawności jest szeroko rozumiana rehabilitacja, jednak naleŝy pamiętać o podejmowaniu działań mających na celu niedopuszczanie do powstawania niepełnosprawności w przyszłości (promocja zdrowego stylu Ŝycia, rozwój bazy sportowej, profilaktyka). Zbudowanie bazy danych obrazującej szczegółowy obraz problemu niepełnosprawności jest jednym z koniecznych do podjęcia przez gminę przedsięwzięć. Dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. przedstawiają się następująco: 34

Niepełnosprawni Ogółem Prawnie Tylko biologicznie Razem 1445 1170 275 Kobiety 798 624 174 MęŜczyźni 647 546 101 *Podstawa: Dane GUS Narodowy Spis Powszechny 2002 r.. Dane dotyczące aktywności osób niepełnosprawnych w powiecie brodnickim zawarto w poniŝszej tabeli. Obręb Ogółem Aktywni zawodowo Razem Pracujący Bezrobotni Bierni zawodowo Nieustalony status na rynku pracy Powiat brodnicki 11266 1496 1214 282 9750 20 *Podstawa: Stan Zdrowia Ludności Polski w 2004 r. GUS - 2006 Niepełnosprawność jest tym problem, który będzie się nasilał w przyszłości. Według szacunkowych danych Głównego Urzędu Statystycznego, ustalonych na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku, na terenie województwa w 1998 r. mieszkało 136 588 osób niepełnosprawnych, tj. 6,5 % ogółu mieszkańców, a w 2002 r. juŝ 303 300 osób, tj. 14,7 % ogółu mieszkańców. Problem ten będzie się pogłębiał w związku z postępującym procesem starzenia się ludności. W województwie kujawsko pomorskim dane dotyczące osób niepełnosprawnych przedstawiają się następująco: W wieku Ogółem 0-15 lat 16-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75 lat i więcej nieusta -lonym ogółem 303 254 13 089 12 322 12 368 24 911 71 191 66 109 58 544 44 711 9 męŝczyźni 143 173 7 685 7 210 7 215 13 321 34 858 34 521 24 780 13 580 3 kobiety 160 081 5 404 5 112 5 153 11 590 36 333 31 588 33 764 31 131 6 *Podstawa: Stan Zdrowia Ludności Polski w 2004 r. GUS 2006 Obraz graficzny powyŝszej tabeli pokazuje dynamiczny wzrost liczby osób niepełnosprawnych w przedziale wiekowym 45 54 lata. Następnie obserwowany jest łagodny spadek liczby osób niepełnosprawnych. Tendencja ta jest jednak naturalna z uwagi na zmniejszającą się z przyczyn naturalnych liczbę ludności. 35