Prof. Anna Wyrozumska Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego UŁ Jean Monnet Chair of European Constitutional Law Zasada przyznania kompetencji Artykuł 5 TUE Zasady działania UE 1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności. 2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich. Zły wybór podstawy prawnej nieważność aktu Podstawowy element porządku konstytucyjnego wertykalny podział kompetencji podział między UE i państwa członkowskie Kompetencje nie są dzielone według dziedzin, lecz ograniczone funkcyjnie tym co jest niezbędne do osiągnięcia celów i wypełnienia zadań.
KOMPETENCJE WYŁĄCZNE jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii (art. 2 ust. 1 TFUE) Artykuł 3 TFUE 1. Unia ma wyłączne kompetencje w następujących dziedzinach: a) unia celna; b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego; c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro; d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa; e) wspólna polityka handlowa. 2. Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.
KOMPETENCJE DZIELONE Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. (art. 2 ust. 2 TFUE)
Artykuł 4 1. Unia dzieli kompetencje z Państwami Członkowskimi, jeżeli Traktaty przyznają jej kompetencje, które nie dotyczą dziedzin określonych w artykułach 3 i 6. 2. Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin: a) rynek wewnętrzny; b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie; c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych; e) środowisko naturalne; f) ochrona konsumentów; g) transport; h) sieci transeuropejskie; i) energia; j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie. 3. W dziedzinach badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań, w szczególności do określania i realizacji programów, jednakże wykonywanie tych kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji. 4. W dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań i wspólnej polityki, jednakże wykonywanie tych kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.
Kompetencje koordynacyjne i inne Artykuł 2 TFUE cd. 3. Państwa Członkowskie koordynują swoje polityki gospodarcze i zatrudnienia na zasadach przewidzianych w niniejszym Traktacie, do których określenia Unia ma kompetencję. 4. Zgodnie z postanowieniami Traktatu o Unii Europejskiej Unia ma kompetencję w zakresie określania i realizowania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym stopniowego określania wspólnej polityki obronnej. 5. W niektórych dziedzinach i na warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma kompetencję w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich kompetencji w tych dziedzinach. Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na podstawie postanowień Traktatów odnoszących się do tych dziedzin nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich. 6. Zakres i warunki wykonywania kompetencji Unii określają postanowienia Traktatów odnoszące się do każdej dziedziny.
Artykuł 6 Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą: a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego; b) przemysł; c) kultura; d) turystyka; e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport; f) ochrona ludności; g) współpraca administracyjna.
Rozszerzanie kompetencji Unii zmiana Traktatów kompetencje dorozumiane kompetencje ogólne / zbliżanie prawa PCz art. 115 TFUE dyrektywy, które mają bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie rynku wewnętrznego/ jednomyślność w R art. 114 TFUE środki, które mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego/qmv/ C-376/98 Niemcy przeciwko PE/ czy art. obecnie 114 właściwą podstawą prawną przyjęte środki muszą mieć rzeczywiście na celu poprawę warunków ustanowienia i funkcjonowania wspólnego rynku Czy całkowity zakaz reklamy papierosów/zakaz reklamy na plakatach, parasolach, popielniczkach i innych artykułach wykorzystywanych w restauracjach, hotelach, kinach itp./ przyczynia się do zniesienia przeszkód w swobodach przepływu towarów i usług oraz usunięcia zakłóceń konkurencji? Powinna być wybrana najbardziej właściwa podstawa prawna ze względu na cel i treść środka.
kompetencje dodatkowe art. 308 TWE /zastosowany np. do przyjęcia dyrektywy 76/207 Art. 308 TWE: Jeżeli w czasie funkcjonowania wspólnego rynku, w celu osiągnięcia jednego z celów Wspólnoty okaże się konieczne podjęcie działania przez Wspólnotę, a niniejszy Traktat nie będzie przewidywał potrzebnych uprawnień, Rada podejmie konieczne środki, działając jednomyślnie na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim. obecnie art. 352 TFUE 1. Jeżeli działanie Unii okaże się niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk określonych w Traktatach, jednego z celów, o których mowa w Traktatach, a Traktaty nie przewidziały uprawnień do działania wymaganego w tym celu, Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, przyjmuje stosowne przepisy. Jeżeli przepisy te są przyjmowane przez Radę zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, stanowi ona również jednomyślnie na wniosek Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. 2. W ramach procedury kontroli stosowania zasady pomocniczości określonej w artykule 5 ustęp 3 Traktatu o Unii Europejskiej Komisja zwraca uwagę parlamentów narodowych na wnioski, których podstawą jest niniejszy artykuł. 3. Środki, których podstawą jest niniejszy artykuł, nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich, jeżeli Traktaty wykluczają taką harmonizację. 4. Niniejszy artykuł nie może służyć jako podstawa do osiągania celów związanych ze wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa, a wszelkie akty przyjęte zgodnie z niniejszym artykułem przestrzegają granic określonych w artykule 40 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej.
może zostać użyty, aby osiągnąć jeden z celów UE/ przedtem tylko WE/ nie WPZiB i harmonizacja prawa jednomyślność w R /ale zgoda PE a nie konsultacja kontrola parlamentów krajowych tak jak przy pomocniczości!!
Ograniczanie kompetencji Unii Zasada pomocniczości Artykuł 5 ust. 3 TUE Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii. Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym protokole. C-376/98 Niemcy przeciwko PE i R (dyrektywa dot. reklamy wyrobów tytoniowych) TS unieważnił dyrektywę z uwagi na zły wybór podstawy prawnej (art. 95 TWE obecnie art. 114 TFUE), stąd już nie wnikał w zarzut Niemiec sprzeczności z zasadą pomocniczości. Pokazał jednak, że chroni kompetencje państw członkowskich. Wyrok uważany jest za odpowiedź TS na zarzuty sądów krajowych, w tym niemieckiego sądu konstytucyjnego, który w wyroku dot. Traktatu z Maastricht wskazał, że będzie kontrolował czy akty Unii nie naruszają kompetencji należących do Niemiec.
C-491/01 sprawa drugiej dyrektywy tytoniowej (British American Tobacco) TS zbadał czy cel proponowanych działań mógłby być lepiej osiągnięty na poziomie wspólnotowym. Celem dyrektywy było usunięcie przeszkód spowodowanych różnicami w prawie państw czł. dot. prezentacji sprzedaży produktów tytoniowych, przy zachowaniu wysokiego poziomu ochrony zdrowia, zgodnie z art. 95 (3) TWE. Taki cel nie może być wystarczająco osiągnięty przez państwa członkowskie indywidualnie i wymaga działań na poziomie wspólnotowym. Wynika z tego, że w przypadku powyższej Dyrektywy, cel proponowanego działania może być lepiej osiągnięty na poziomie wspólnotowym. nowy mechanizm nadzorowania przestrzegania zasady pomocniczości przez parlamenty narodowe skargi w sprawie naruszenia przez akt ustawodawczy zasady pomocniczości: o PCz w imieniu parlamentu narodowego lub jego izby o Komitet Regionów/ jeśli akty wymagały jego konsultacji
Zasada proporcjonalności Artykuł 5 ust. 4 TUE Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów. Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. środek musi być odpowiedni i konieczny dla osiągnięcia celu i nie może nakładać niepotrzebnych ciężarów na państwo członkowskie lub jednostki stos. do oceny środków przyjmowanych przez UE lub PCz C-491/01 sprawa drugiej dyrektywy tytoniowej (British American Tobacco m.in. zakaz stosowania pojęć opisowych na opakowaniach - o niskiej zawartości substancji smolistych, lekkie, ultralekkie, łagodne ) C-285/98 Tanja Kreil 120/78 Cassis de Dijon 36/75 Rutili 115 i 116/81 Adoui and Cornuaille 178/84 Komisja przeciwko Niemcy/ sprawa czystości piwa
sankcje proporcjonalne do powagi naruszenia (181/84 R przeciwko Intervention Board for Agricultural Produce) w przypadku szerokich uprawnień dyskrecjonalnych UE/ większość/ środek musi być w oczywisty sposób niewłaściwy dla osiągnięcia celu (C-331/88 Fedesa)
Zasady dotyczące instytucji Artykuł 13 ust 2 TUE Każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych. Instytucje lojalnie ze sobą współpracują. Zasada równowagi instytucjonalnej C-70/88 PE przeciwko Radzie (Czernobyl) Ustanawiając system podziału kompetencji między różne instytucje Wspólnot, przypisując instytucji jej własną rolę w strukturze instytucjonalnej i wykonywaniu zadań powierzonych Wspólnotom, Traktaty stworzyły równowagę instytucjonalną. Przestrzeganie tej równowagi oznacza, że każda z instytucji musi wykonywać swoje prawa z należytym uwzględnieniem praw pozostałych instytucji. Wymaga ona także, aby było możliwe penalizowanie wszelkich ewentualnych naruszeń tej zasady. Trybunał, którego zadaniem na mocy Traktatów jest zapewnienie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu Traktatów, musi zatem być zdolny do utrzymania równowagi instytucjonalnej, i w tym celu musi mieć możliwość kontroli przestrzegania prerogatyw różnych instytucji przy pomocy środków prawnych.
138/79 Roquette Frère przeciwko Radzie konsultacje przewidziane w trzecim akapicie art. 43 (2), jak również w innych, podobnych przepisach TWE, stanowią środek pozwalający Parlamentowi na uczestniczenie w procesie prawodawczym Wspólnoty. Kompetencja ta stanowi istotny czynnik równowagi instytucjonalnej zamierzonej przez Traktat. Jakkolwiek w ograniczonym zakresie, stanowi ona na poziomie wspólnotowym odzwierciedlenie podstawowej zasady demokratycznej, że społeczeństwa powinny brać udział w sprawowaniu władzy za pośrednictwem zgromadzeń przedstawicielskich. Właściwa konsultacja z Parlamentem w przypadkach przewidzianych Traktatem stanowi zatem podstawową formalność, której pominięcie powoduje nieważność aktu prawnego. Dochowanie wymogu oznacza, że Parlament wyraził swą opinię. Nie można zaakceptować stanowiska, że wymóg został spełniony poprzez zwrócenie się przez Radę o wydanie opinii, jeżeli żadna opinia nie zostanie przez Parlament wydana.
Kompetencje wyłączne państw członkowskich Zob. np. art. 65, 153 ust. 4, 165 ust. 1, 345, 72 TFUE podstawowe zasady systemów zabezpieczenia społecznego treści nauczania i organizacji systemów edukacyjnych zasady prawa własności utrzymanie porządku oraz zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego C-186/01 Alexander Dory przeciwko Niemcy TS decyzje państw członkowskich dotyczące organizacji ich sił zbrojnych nie mogą być całkowicie wyłączone z zakresu stosowania prawa wspólnotowego, w szczególności gdy dotyczy to przestrzegania zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w związku z zatrudnieniem, włączając dostęp do stanowisk w armii. Ale prawo wspólnotowe nie reguluje wyborów dokonywanych przez państwa członkowskie w dziedzinie organizacji obrony ich terytorium lub ich podstawowych interesów. Do kompetencji państw członkowskich należy zatem wybór odpowiednich środków w celu zapewnienia im bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, w tym ograniczenie obowiązkowej służby wojskowej tylko do mężczyzn. Kompetencje wyłączne muszą być wykonywane z poszanowaniem prawa UE, zwłaszcza zasad ogólnych
Poszanowanie równości państw członkowskich i tożsamości narodowej Artykuł 4 TUE ust. 2 Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego. W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego. C-208/09 Ilonka Sayn-Wittgenstein Landeshauptmann von Wien C-391/09 Malgožata Runevič-Vardyn i Łukasz Paweł Wardyn
Zasada lojalnej współpracy Stosuje się do całego prawa UE, do relacji między: państwami czł. C-459/03 Komisja przeciwko Irlandii instytucjami C-65/93 PE przeciwko Rada instytucjami a Pcz Zwartveld i inni 2/88 postępowanie karne przeciwko 78/70 Deutsche Grammophon treść obowiązku zależy w każdym indywidualnym przypadku od postanowień Traktatu lub od norm wyprowadzonych z jego ogólnego schematu Artykuł 4 TUE ust. 3 Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów. Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii. Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.
Pacta sunt servanda czy federalna zasada dobrej wiary? Federalna zasada dobrej wiary ma na celu zapewnić wzajemne poszanowanie kompetencji organów prawodawczych, wykonawczych i sądowych na różnych poziomach zarządzania w ramach systemu federalnego i gotowość do współpracy.
Zasady demokratyczne Deficyt demokratyczny o (główne decyzje R, brak jawności i przejrzystości, QMV, słaba kontrola PE Szczyt w Laeken 2001 o Brak jawności i otwartości - uznany za jedną z przyczyn odrzucenia TUE/ TM przez Danię; TN przez Irlandię Orzeczenia TSUE i art. 255 TWE/TA/ dostęp do dokumentów Wzmocnienie w TL np.: o Tytuł II TUE o zasadach demokratycznych Unii: Artykuł 9 We wszystkich swoich działaniach Unia przestrzega zasady równości swoich obywateli, którzy są traktowani z jednakową uwagą przez jej instytucje, organy i jednostki organizacyjne. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go. Artykuł 10 1. Podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska. 2. Obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim. Państwa Członkowskie są reprezentowane w Radzie Europejskiej przez swoich szefów państw lub rządów, a w Radzie przez swoje rządy; szefowie państw lub rządów i rządy odpowiadają demokratycznie przed parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami.
3. Każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii. Decyzje są podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela. 4. Partie polityczne na poziomie europejskim przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii. dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelski obywatelska inicjatywa polityczna / 1 mln obywateli ze znacznej liczby PCz wzmocnienie roli parlamentów narodowych Art. 15 TFUE o zasada otwartości/ obrady dot. projektu aktu ustawodawczego PE i R jawne o prawo dostępu do dokumentów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii/ ale ograniczenia z uwagi na interes publiczny lub prywatny o publikacja dokumentów