Skrócony opis lekcji Poziom: szkoła ponadgimnazjalna. Przedmiot: podstawy przedsiębiorczości lub godzina wychowawcza. Podstawa programowa kształcenia ogólnego: Podstawy przedsiębiorczości. Człowiek przedsiębiorczy. Uczeń: podejmuje racjonalne decyzje opierając się na posiadanych informacjach i ocenia skutki własnych działań, zna prawa konsumenta oraz wymienia instytucje stojące na ich straży. Instytucje rynkowe. Uczeń: rozróżnia formy inwestowania kapitału i dostrzega zróżnicowanie stopnia ryzyka w zależności od rodzaju inwestycji oraz okresu inwestowania, oblicza przewidywany zysk z przykładowej inwestycji kapitałowej w krótkim i długim okresie, analizuje oferty banków, funduszy inwestycyjnych, firm ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych. Cele zajęć: Uczeń powinien: wyróżniać i charakteryzować formy inwestowania środków finansowych, uświadomić sobie istnienie różnych stopni ryzyka finansowego oraz związek pomiędzy stopniem tego ryzyka oraz możliwym zyskiem z inwestycji, krytycznie oceniać oferty banków i instytucji finansowych i rozumieć zagrożenia, płynące z lokowania środków w instytucjach nieobjętych nadzorem państwowym, poznać założenia kampanii Nie daj się nabrać. Sprawdź, zanim podpiszesz oraz zawartość strony internetowej kampanii www.zanim-podpiszesz.pl, przygotować się do racjonalnego podejmowania decyzji inwestycyjnych. 2
Pojęcia kluczowe: Inwestowanie, depozyt, lokata terminowa, rachunek oszczędnościowy, oprocentowanie, odsetki, kapitalizacja odsetek, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Komisja Nadzoru Finansowego, parabanki. Metody: analiza za i przeciw, dyskusja, praca ze schematem, analiza tekstów źródłowych. Materiały: 1. Materiały zamieszczone na stronie Zanim podpiszesz http://www.zanim-podpiszesz.pl - część Chcę inwestować : Cztery zasady, Co nam grozi film Zanim podpiszesz inwestycje, Informacje Bankowego Funduszu Gwarancyjnego http://www.bfg.pl, Informacje Komisji Nadzoru Finansowego (wyszukiwarka podmiotów objętych nadzorem państwa http://www.knf.gov.pl/szukaj_podmioty.jsp). 2. Karta ćwiczenia dla grup - Która lokata?. 3. Karta ćwiczenia dla grup - Co sprawdzisz, zanim zainwestujesz?. 4. Podręczny słownik pojęć. 5. Arkusze papieru, flamastry. Przebieg zajęć: 1. Opowiedz uczniom o kampanii edukacyjnej Zanim podpiszesz (http://www.zanimpodpiszesz.pl). Jej celem jest zwrócenie uwagi społeczeństwa na ryzyko związane z zawieraniem umów finansowych, w tym przede wszystkim z zaciąganiem wysoko oprocentowanych, krótkoterminowych pożyczek tzw. chwilówek oraz z korzystaniem z usług finansowych, które nie podlegają szczególnemu nadzorowi państwa. Akcja społeczna jest współorganizowana przez 3
siedem instytucji publicznych: Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Komisję Nadzoru Finansowego, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Sprawiedliwości,, Policję oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. 2. Wyjaśnij uczniom, że w czasie zajęć przedyskutują najważniejsze zasady, jakich powinien przestrzegać inwestor, lokujący pieniądze w banku lub instytucji finansowej. Poznają założenia kampanii społecznej Nie daj się nabrać. Sprawdź, zanim podpiszesz, skierowanej do osób, które zamierzają korzystać z usług instytucji, umożliwiających inwestorom pomnażanie środków finansowych. Dowiedzą się również, jak chronić własne pieniądze i czego się wystrzegać, by nie utracić zainwestowanego kapitału, a także jak sprawdzić, czy podmiot gromadzący pieniądze jest objęty nadzorem państwowym. 3. Zapoznaj klasę z zawartością strony internetowej kampanii Nie daj się nabrać. Sprawdź, zanim podpiszesz, a zwłaszcza części pt. Chcę inwestować. Jeżeli dysponujesz tylko jednym komputerem, omów krótko założenia kampanii i zwróć uwagę na zasoby strony, z których inwestor powinien skorzystać przed podjęciem decyzji (rady dla inwestorów; słowniczek; instytucje, sprawujące nadzór finansowy oraz gwarantujące bezpieczeństwo pieniędzy). 4. Jeśli w sali znajduje się więcej komputerów, podziel uczniów na zespoły i każdemu przydziel inne zagadnienie: a) Grupa nr 1 cele, organizatorzy i odbiorcy kampanii. b) Grupa nr 2 rady dla inwestorów. c) Grupa nr 3 wyjaśnienie pojęć (na podstawie Słowniczka): bank, bank spółdzielczy, parabank, firma pożyczkowa, piramida finansowa, shadow banking. d) Grupa nr 4 instytucje, które chronią interesy inwestorów. 5. Zostaw uczniom czas na wykonanie zadania (np.: 10 minut), a następnie poproś przedstawicieli zespołów o omówienie poszczególnych problemów. Komentując wypowiedzi uczniów zwróć szczególną uwagę na różnice pomiędzy bankami, a innymi instytucjami finansowymi, w tym szczególnie firmami parabankowymi. Podkreśl, że banki (także banki spółdzielcze) i spółdzielcze kasy oszczędnościowo- kredytowe (czyli tzw. SKOK-i) są w Polsce nadzorowane przez państwową Komisję Nadzoru Finansowego. 4
6. Zapoznaj uczniów z najważniejszymi treściami i narzędziami, zamieszczonymi na stronie KNF, w tym z wyszukiwarką podmiotów nadzorowanych przez KNF http://www.knf.gov.pl/szukaj_podmioty.jsp oraz ostrzeżeniami publicznymi przed powierzaniem środków pieniężnych podmiotom nieobjętym nadzorem KNF: http://bip.knf.gov.pl/?l=/urzad_komisji/042_ostrzezenia_publiczne/000_index.html 7. Podkreśl, że KNF prowadzi monitoring rynku finansowego i publikuje listę podmiotów, które nie posiadają zezwolenia na wykonywanie czynności bankowych, w tym na przyjmowania wkładów pieniężnych. Zgodnie z polskim prawem czynności bankowe wykonywane mogą być tylko przez banki posiadające zezwolenie KNF. Każdy inwestor, podejmując decyzję, powinien zapoznać się z listą podmiotów nadzorowanych (zakładka na stronie Zanim podpiszesz ) oraz z listą ostrzeżeń publicznych KNF. 8. Powiedz, że kolejną ważną instytucją dla inwestorów jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Poleć klasie przeczytanie materiałów, znajdujących się w zakładkach na stronie BFG: Informacje ogólne http://www.bfg.pl/informacje-ogolne-0, Depozyty podlegające ochronie http://www.bfg.pl/depozyty-podlegajace-ochronie oraz Kwota objęta gwarancją http://www.bfg.pl/kwota-objeta-gwarancja. 9. Następnie zapytaj uczniów: a) Czyje depozyty podlegają, a czyje nie podlegają ochronie BFG? b) Do jakiej wysokości depozyty są chronione przez BFG? c) Kiedy BFG wypłaca pieniądze klientom? d) Gdzie można znaleźć listę banków, w których depozyty klientów chroni BFG? 10. Poproś ochotników o udzielenie odpowiedzi na pytania. Zwróć uwagę na wysokość sumy gwarantowanej przez fundusz (do 100 000 euro równowartość tej kwoty w złotych). Powiedz, że inwestor powinien sprawdzić, czy bank (również spółdzielczy), znajduje się na liście banków objętych tymi gwarancjami. 5
11. Powiedz teraz uczniom, że w kolejnej części zajęć przygotują się do podejmowania decyzji inwestycyjnej założenia lokaty bankowej, która stanowi jedną z najbezpieczniejszych form inwestowania. 12. Podziel klasę na siedem zespołów, a potem każdemu z nich udostępnij materiał Lokata idealna dla Ciebie dostępny na stronie: http://www.zanim-podpiszesz.pl/pdf/lokata_idealna_dla_ciebie.pdf oraz kartę ćwiczenia Która lokata?, papier i flamastry. Po przeczytaniu tekstu przez uczniów zapytaj: a) Na co należy zwrócić uwagę zakładając lokatę? b) Na czym polega kapitalizacja odsetek? 13. Skomentuj wypowiedzi ochotników. Podkreśl, że aby dowiedzieć się, jaki dochód może przynieść depozyt, inwestor powinien sprawdzić wysokość oprocentowania oferowanego przez bank. Powinien też dowiedzieć się, jak często odsetki będą kapitalizowane (czyli doliczane do złożonego kapitału) oraz zdecydować, na jak długo złożyć pieniądze (wysokość oprocentowania zależy od terminu im dłuższy, tym oprocentowanie może być wyższe). Zachęć uczniów do posługiwania się kalkulatorami lokat (np.: zamieszczonymi na stronie NBPortal.pl Portalu Edukacji Ekonomicznej NBP - http://www.nbportal.pl/pl/np/porady/kalkulatory/kalkulator1). 14. Następnie przydziel poszczególnym zespołom jeden z rodzajów lokat. Zostaw uczniom czas na wypisanie w tabeli argumentów za i przeciw danej formy inwestowania pieniędzy w banku (lokata terminowa, rachunek oszczędnościowy, plan systematycznego oszczędzania, lokata rentierska, progresywna, strukturyzowana, z funduszem inwestycyjnym). 15. Po omówieniu plusów i minusów lokat przez przedstawicieli grup zapytaj ochotników, jak chcieliby zainwestować własne pieniądze i co powinni sprawdzić przed podjęciem decyzji. Wyjaśnij, że inwestor musi wiedzieć, że niektóre instytucje, zachęcające klientów do składania 6
depozytów i inwestowania oraz obiecujące wysokie zyski nie mają licencji KNF na prowadzenie działalności bankowej, a środki powierzone im przez inwestorów nie są gwarantowane przez BFG. Klienci mogą więc nie tylko nie uzyskać dochodów z inwestycji, ale też mogą stracić powierzone tym instytucjom środki finansowe. Jeśli dysponujesz czasem, możesz polecić klasie zapoznanie się ze studium przypadków, zamieszczonym na stronie Zanim podpiszesz. 16. Na zakończenie zajęć poproś zespoły o wykonanie ćwiczenia Co sprawdzisz, zanim zainwestujesz?. Uczniowie wypełniają schemat, notując, co musi sprawdzić przyszły inwestor oraz z jakich narzędzi (np.: kalkulatorów, stron internetowych banków czy innych instytucji, ulotek), powinien skorzystać. Po omówieniu wyników ćwiczenia przez poszczególne grupy podsumuj zajęcia. Porozmawiaj krótko z uczniami na temat: Jak przygotować się do inwestowania w przyszłości własnych pieniędzy? 7
Karta ćwiczenia dla grup - Która lokata? Pracując w zespołach, zapoznajcie się z tekstem Lokata idealna dla Ciebie http://www.zanim-podpiszesz.pl/pdf/lokata_idealna_dla_ciebie.pdf Przygotujcie odpowiedzi na pytania: a) Na co zwrócić uwagę, zakładając lokatę? b) Na czym polega kapitalizacja odsetek? Następnie wypiszcie w tabeli argumenty za i przeciw jednej z poniższych form inwestowania pieniędzy i wybierzcie przedstawiciela, który zaprezentuje ustalenia: Grupa 1 lokata terminowa, Grupa 2 rachunek oszczędnościowy, Grupa 3 plan systematycznego oszczędzania, Grupa 4 lokata rentierska, Grupa 5 lokata progresywna, Grupa 6 lokata strukturyzowana, Grupa 7 lokata z funduszem. Tabela do uzupełnienia 1. Forma inwestowania Argumenty za Argumenty przeciw Karta ćwiczenia dla grup - Co sprawdzisz, zanim zainwestujesz? : Pracując w zespołach, wypełnijcie poniższy schemat. Zanotujcie, co powinien sprawdzić inwestor, zanim zdecyduje, gdzie i na jakich warunkach ulokować pieniądze. Wpiszcie źródła 8
informacji czy narzędzia (np.: kalkulatory, strony internetowe banków i innych instytucji, ulotki, umowy), które umożliwią stwierdzenie, czy planowana inwestycja jest korzystna i bezpieczna. Przedstawiciel grupy omówi zapisy na forum klasy. Tabela do uzupełnienia 2. Co sprawdzić? Jak? Narzędzia do wykorzystania: Np.: wysokość oprocentowania Np.: kalkulator lokat, oferty różnych banków, umowa z bankiem 9
Podręczny słownik pojęć: Bank Podmiot działający na podstawie zezwolenia i nadzorowany przez Komisję Nadzoru Finansowego, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów oraz dokonywaniu rozliczeń pieniężnych. Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) Instytucja gwarantująca depozyty w bankach z siedzibą w Polsce oraz prowadząca działalność pomocową wobec banków spółdzielczych i banków komercyjnych zagrożonych niewypłacalnością. W przypadku zawieszenia działalności banku i ustanowienia zarządu komisarycznego bądź złożenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości BFG wypłaca klientom środki zgromadzone w banku do kwoty nieprzekraczającej równowartości w złotych 100.000 EUR w ciągu 20 dni. Więcej informacji patrz: www.bfg.pl. Chwilówka Łatwo i szybko dostępna pożyczka/kredyt, najczęściej w wysokości od kilkudziesięciu złotych do kilku tysięcy złotych na krótki okres. To najpopularniejsza forma drobnych pożyczek udzielanych często na niekorzystnych dla klienta i niejasnych warunkach, dlatego dla zachęty bywają reklamowane jako produkty bez sprawdzania w BIK, pożyczki prywatne, bez zbędnych formalności, bez poręczycieli lub pozabankowe dla tych, którzy nie mogą liczyć na kredyt w banku. Firma pożyczkowa Podmiot nie będący bankiem, którego działalność polega na udzielaniu pożyczek osobom fizycznym lub przedsiębiorstwom. Pożyczki udzielane są z własnych środków, a nie z funduszy zdeponowanych przez klientów. Podmiot ten nie podlega nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego. Zawierając umowę o pożyczkę należy zwrócić szczególną uwagę na wymagania pożyczkodawcy związane z zabezpieczeniem oraz na całkowity koszt pożyczki obejmujący oprocentowanie, prowizje oraz wszelkie dodatkowe opłaty związane z jego udzieleniem oraz obsługą w trakcie trwania umowy. Inwestycja Rodzaj świadomego i celowego wydatku/nakładów środków pieniężnych na określone dobra, które w ustalonym czasie mają lub powinny przynieść dochód. Komisja Nadzoru Finansowego 10
(KNF) Instytucja państwowa, sprawująca nadzór nad sektorem bankowym, rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz nad instytucjami pieniądza elektronicznego. Celem KNF jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku finansowego, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, wzmacnianie zaufania do rynku, a także zapewnienie ochrony interesów jego uczestników. Więcej informacji patrz: www.knf.gov.pl. Kredyt Umowa, na mocy której kredytodawca (bank, SKOK) przekazuje do dyspozycji kredytobiorcy określoną kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty kredytu wraz z odsetkami i ewentualnymi prowizjami w ustalonych w umowie terminach. Odsetki Dochód z udostępnienia bankowi środków pieniężnych z tytułu depozytu/lokaty lub koszt pozyskania środków pieniężnych w formie kredytu/pożyczki. Ich wysokość zależy od oprocentowania ustalonego pomiędzy stronami umowy lokaty lub umowy kredytu/pożyczki. Oprocentowanie Stopa procentowa podawana w skali rocznej, określająca wysokość odsetek od depozytu, które otrzyma depozytariusz lub odsetek od pożyczki/kredytu, które będzie płacić pożyczkobiorca. Parabank Polskie prawo nie definiuje pojęcia parabanku. Pojęciem tym jednak powinno określać się podmiot, niebędący bankiem ani instytucją uprawnioną, do przyjmowania depozytów i udzielania kredytów, lecz wykonujący czynności podobne do czynności bankowych i niepodlegający nadzorowi finansowemu, sprawowanemu przez organ nadzoru. Podmiot nadzorowany Podmiot posiadający zezwolenie KNF prowadzący działalność zastrzeżoną dla takich podmiotów jak banki, domy maklerskie, fundusze inwestycyjne, otwarte fundusze emerytalne, zakłady ubezpieczeń, emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym (np.: na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie). 11
Pożyczka Umowa, na podstawie której firma pożyczkowa, bank lub osoba fizyczna (pożyczkodawca) przekazuje innej osobie (pożyczkobiorca) określoną kwotę środków pieniężnych. Pożyczkobiorca po upływie określonego terminu spłaca pożyczkę wraz z odsetkami. W przeciwieństwie do kredytu bankowego w umowie pożyczki nie jest wymagane określenie celu pożyczki. Umowa pożyczki na kwotę przekraczającą 500 zł powinna być zawarta na piśmie. RRSO Inaczej rzeczywista roczna stopa oprocentowania stopa procentowa pożyczki/kredytu wyliczona zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim. RRSO pozwala na łatwiejsze porównanie ofert kredytowych i pożyczkowych, ponieważ oprócz oprocentowania uwzględnia ona także pozostałe koszty kredytu (np.: prowizje, ubezpieczenie, opłaty przygotowawcze). Shadow banking Równoległy system bankowy, na który składają się podmioty oferujące produkty i usługi finansowe nie podlegające nadzorowi KNF. W Polsce do tego typu instytucji można zaliczyć firmy udzielające pożyczek ze środków własnych oraz podmioty nielegalnie gromadzące środki klientów w celu obciążania ich ryzykiem. Stopa oprocentowania Patrz: oprocentowanie. Stopa zwrotu Ważny wskaźnik dotyczący opłacalności inwestycji. Relacja zysku do wartości zainwestowanego kapitału (w procentach). 12
www.nbp.pl