8 SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA PRZEDMIOTOWE UWAGA: szare linie poziome w obrębie tematu oddzielają kształcenie w zakresie podstawowym (nad linią) i rozszerzonym (poniżej linii) Omówienie planu kształcenia; podanie bibliografii oraz zestawu lektur Znak w tradycji, kulturze i języku Język mówiony a język pisany Uczeń: W KRĘGU SEMIOTYKI zna ramowy plan kształcenia, kryteria oceniania, formy sprawdzania wiadomości rozumie pojęcie znaku językowego rozpoznaje znaki w życiu codziennym rozumie, że język to system znaków wie, że znak to forma komunikacji między ludźmi rozumie pojęcie kodu oraz zasady komunikacji między nadawcą i odbiorcą wie, czym jest semiotyka zna cechy składniowe języka mówionego i pisanego zna formy językowe związane z wypowiedziami pisanymi i ustnymi, rolę akcentu formułuje krótkie teksty pisane i ustne (w zależności od odbiorcy, sytuacji) Uczeń ponadto: planuje własną pracę gromadzi bibliografię pojmuje specyfikę znaku w tradycji, kulturze i języku rozumie pojęcie kodu oraz zasady komunikacji między nadawcą i odbiorcą interpretuje znak w kontekście literackim, historycznym, społecznym itp. rozumie różnice między systemem językowym a tekstem wypowiada się o wartości użytkowej i artystycznej języka wskazuje różnice między składnią odmiany mówionej języka a składnią odmiany pisanej
www.wsip.com.pl Pochodzenie i początki języka według różnych przekazów zna legendę o wieży Babel i pomieszaniu języków poznaje pismo obrazkowe, ideogramy i piktogramy zna różne przekazy dotyczące pochodzenia i początków języka wypowiada się na temat elementów wspólnych łączących różne przekazy W KRĘGU BIBLII Podstawowe wiadomości o Biblii najstarsze przekłady zna historię i czas powstania Biblii zna systematykę ksiąg biblijnych umie wymienić najstarsze przekłady Biblii rozpoznaje podstawowe gatunki biblijne (psalm, tren, przypowieść, pieśń) rozumie pojęcie eschatologia zna wydarzenia historyczne równoległe z wydarzeniami biblijnymi Biblijna wizja początku świata, człowieka, dobra i zła na podstawie Księgi rodzaju zna biblijną wersję na temat powstania świata i człowieka interpretuje Księgę rodzaju w jej dosłownym i metaforycznym sensie wskazuje kulturotwórczą rolę Biblii porównuje biblijną wersję dotyczącą powstania świata i człowieka z innymi religijnymi dziełami świata 9 Przypowieści w Starym Testamencie i Nowym Testamencie zna wybrane przypowieści, np. O synu marnotrawnym, O siewcy, O miłosiernym Samarytaninie zna cechy tego gatunku literackiego rozumie pojęcia: alegoria, przypowieść, parabola rozumie sens alegoryczny bądź symboliczny przypowieści
10 zna paraboliczne utwory (np. Stary człowiek i morze E. Hemingwaya) Psalmy arcydzieło poezji lirycznej umie wymienić najstarsze przekłady psalmów zna psalmy 2 i 146 zna i rozumie pojęcia: werset biblijny, psalm, lamentacja, pomazaniec, Syjon, monoteizm wyjaśnia sformułowanie: Psalmy to arcydzieło poezji lirycznej rozumie metaforykę Pieśni nad pieśniami Psalm 130 w tłumaczeniu Wujka, Kochanowskiego, Szarzyńskiego, Miłosza i wg Biblii Tysiąclecia zna i Psalm 130 w różnych przekładach interpretuje sens i wymowę psalmu porównuje i ocenia przekłady Psalmu 130 umie uzasadnić swoją opinię na temat różnych przekładów Dzieje Abrahama Księga rodzaju zna dzieje Kaina i Abla, Abrahama i Noego, historię Sodomy i Gomory rozumie pojęcie patriarcha przedstawia alegoryczny sens historii Kaina i Abla, zagłady Sodomy i Gomory wyraża opinię na temat Biblii jako źródła historycznego Zawarcie przymierza z Bogiem Księga wyjścia zna dzieje Mojżesza oraz dzieje przymierza z Bogiem porównuje i ocenia reprodukcje obrazów Mojżesz pod krzakiem gorejącym Domenito Fettiego i Rafaela
www.wsip.com.pl Sens życia w cierpieniu w świetle dziejów Hioba rozumie pojęcie dekalogu, wyjaśnia jego znaczenie dla chrześcijanina zna dzieje Hioba ocenia postępowanie Hioba rozumie pojęcie archetyp dyskutuje na temat sensu życia w cierpieniu wypowiada się na temat reprodukcji obrazu Albrechta Dürera Hiob i jego żona Motyw vanitas Księga Koheleta rozumie motyw vanitas zawarty w Księdze Koheleta podejmuje rozważania nad sensem ludzkiego życia interpretuje tzw. księgi mądrościowe jako źródło wiedzy o człowieku, jego przeżyciach, emocjach i doznaniach rozumie pojęcie egzystencjalizm Pieśń nad pieśniami zna fragmenty Pieśni nad pieśniami przedstawia różne interpretacje Pieśni nad pieśniami Księgi dydaktyczne Nowego Testamentu. Listy Apostolskie zna Hymn o miłości św. Pawła porównuje i ocenia nowotestamentowy obraz miłości z Hymnu... z metaforyką miłości w starotestamentowej Pieśni nad pieśniami rozumie dydaktyzm Listów Apostolskich podejmuje interpretację Listów Apostolskich w odniesieniu do współczesnego życia 11
12 Księgi profetyczne Nowego Testamentu. Apokalipsa św. Jana zna Apokalipsę św. Jana rozumie pojęcie apokalipsy zauważa i ocenia wieloznaczność biblijnej apokalipsy wyjaśnia sens i rolę ksiąg profetycznych Uniwersalna wartość Biblii w świetle Pierwszej księgi królewskiej, Pierwszej księgi Samuela oraz Księgi Daniela zna dzieje Dawida i Goliata, historię Zuzanny, sądu Salomona zauważa treści alegoryczne i metaforyczne wybranych fragmentów biblijnych dostrzega aspekty moralne i filozoficzne tekstów biblijnych Językowe ślady Biblii w polszczyźnie styl biblijny zna cechy stylu biblijnego wskazuje ślady Biblii w polszczyźnie rozpoznaje styl biblijny w literaturze redaguje w stylu biblijnym wymyśloną historię Zwroty, wyrażenia i określenia pochodzące z Biblii podaje przykłady współcześnie używanych zwrotów, wyrażeń i określeń pochodzących z Biblii rozumie pierwotne i współczesne znaczenie biblijnych związków wyrazowych układa tekst na określony temat z użyciem związków wyrazowych wywodzących się z Biblii
www.wsip.com.pl Motywy biblijne w malarstwie, muzyce, filmie i literaturze rozpoznaje i wskazuje motywy biblijne w sztuce wypowiada się na temat obrazu Orazia Gentileschiego Dawid z głową Goliata, rzeźby Michała Anioła Dawid, obrazu Nicolasa Poussina Sąd Salomona oraz obrazu Antona van Dycka Zuzanna w kąpieli ma świadomość żywotności Biblii jako tekstu nie tylko religijnego, jej obecności w języku i życiu codziennym wypowiada się na temat roli motywów biblijnych w sztuce argumentuje własne opinie na temat Biblii, opierając się np.na filmie Czas Apokalipsy w reżyserii F. Coppoli oraz obrazach znanych malarzy Funkcja stanowiąca, fatyczna, magiczna, komunikatywna i kreatywna tekstów zna funkcje tekstów rozróżnia teksty o funkcji stanowiącej, fatycznej, magicznej, kreatywnej i komunikatywnej potrafi napisać tekst, w którym dominuje wybrana funkcja językowa dokonuje porównawczej charakterystyki składniowej tekstów o różnych funkcjach ANTYCZNY RODOWÓD CYWILIZACJI EUROPEJSKIEJ 13 Świat literatury i kultury antycznej wprowadzenie do mitologii greckiej i rzymskiej Uczeń: rozumie pojęcia: mit, mitologia, antropomorfizacja, monoteizm i politeizm zna historyczne pochodzenie mitu rozumie poznawcze, sakralne i światopoglądowe funkcje mitów Uczeń ponadto: wskazuje mitologiczne nawiązania literackie określa grecki kanon piękna zna podstawy historyczne i kulturowe cywilizacji grecko-rzymskiej
14 rozróżnia mity teo-, kosmo-, antropogeniczne oraz genealogiczne wskazuje antyczne wątki, motywy i symbole w literaturze i sztuce europejskiej wypowiada się na temat wkładu Greków i Rzymian w dorobek europejskiej kultury Filozoficzna wykładnia świata, życia i reakcji międzyludzkich zna i rozumie pojęcia: epikureizm, stoicyzm, szkoła platońska redaguje krótkie sprawozdanie z dyskusji orientuje się w podstawowych zasadach filozofii Sokratesa, Platona i Arystotelesa wypowiada się na temat tekstu Marka Aureliusza Rozmyślania Narodziny świata i człowieka według mitologii zna mitologiczną wersję dotyczącą powstania świata i człowieka porównuje mitologiczną i biblijną hipotezę na temat powstania świata i człowieka ocenia bogów i ludzi w świetle mitu dyskutuje na temat podstaw historycznych i kulturowych cywilizacji grecko-rzymskiej Piękno i uniwersalizm mitów greckich w świetle wybranych przykładów opowiada wybrane mity (Amor i Psyche, Syzyf, Prometeusz, Dedal i Ikar, Narcyz, Augiasz itd.) określa metaforykę, wieloznaczność mitów ocenia mitologiczne archetypy i toposy wskazuje uniwersalizm mitów Człowiek absurdalny w świetle Mitu Syzyfa Alberta Camusa zna dzieje mitologicznego Syzyfa oraz fragmenty eseju Camusa Mit Syzyfa dyskutuje o absurdzie ludzkiego życia
www.wsip.com.pl rozumie określenie: człowiek absurdalny wskazuje kulturotwórczą rolę mitu na przykładzie opowieści o Syzyfie rozumie pojęcie egzystencjalizmu w odniesieniu do losów Syzyfa porównuje mit i esej o Syzyfie z wierszem Szymborskiej Rozmowa z kamieniem i wierszem Herberta Kamyk Od antycznego półboga do romantycznego buntownika w świetle eseju M. Głowińskiego Ten śmieszny Prometeusz zna dzieje mitologicznego Prometeusza oraz fragmenty eseju Głowińskiego przedstawia ewolucję bohatera: od antycznego półboga do romantycznego bojownika wskazuje wieloznaczność treści mitu (Prometeusz dobroczyńca ludzkości, zarazem złodziej) analizuje i interpretuje wiersz Leopolda Staffa Prometeusz porównuje mit z esejem oraz wierszem; wskazuje podobieństwa i różnice Reinterpretacja mitu o Apollinie i Marsjaszu w świetle wiersza Zbigniewa Herberta porównuje wiersz Herberta z mitem dokonuje reinterpretacji mitu rozumie pojęcia: neoklasycyzm, poezja intelektualna porównuje obrazy Tycjana Ukaranie Marsjasza oraz J. de Ribera Apollo obdzierający Marsjasza ze skóry z wierszem Herberta i mitem 15 Obraz potopu w eposie Gilgamesz i w Biblii podobieństwa i różnice zna fragment eposu Gilgamesz opisujący potop porównuje obraz potopu ze starobabilońskiego eposu Gilgamesz z przekazem biblijnym
16 Iliada Homera jako epos zna przebieg wojny trojańskiej wie, że Homer był wyjątkowym twórcą antyku zna dzieje odkrycia ruin Troi przez Schliemanna zna fragmenty Iliady (opis tarczy Achillesa, pożegnanie Hektora z Andromachą, śmierć i pogrzeb Hektora) zna pojęcie: heksametr wskazuje bogactwo psychologiczne w kreacji bohaterów wskazuje na przykładzie analizowanych fragmentów cechy stylu homeryckiego porównuje postępowanie Achillesa oraz Hektora, ocenia Priama zna cechy i genezę eposu homeryckiego, specyfikę języka rozumie pojęcia: retardacja akcji, stałe epitety, porównanie homeryckie, heroizacja postaci, topos interpretuje i analizuje wybrane fragmenty Iliady interpretuje wiersz Lechonia Iliada interpretuje obraz Andromacha w niewoli Rola państwa rzymskiego na podstawie Eneidy określa cechy gatunkowe utworu określa historyczne zadania Rzymianina wypowiada się na temat roli Cesarstwa Rzymskiego w antycznej Europie Teatr i dramat antyczny twórcy, geneza tragedii i komedii wskazuje związek tragedii greckiej z kultem Dionizosa (geneza) rozumie pojęcia związane z budową dramatu antycznego (koryfeusz, dytyramb, katharsis, Wielkie i Małe Dionizje, zasada trzech jedności, fatum, konflikt tragiczny) wyjaśnia pojęcia związane z teatrem i dramatem antycznym na przykładzie Elektry Sofoklesa
www.wsip.com.pl wymienia wielkich twórców dramatu antycznego wskazuje ogólne reguły kompozycyjne dramatu antycznego zna szkic Parandowskiego Maski Edypa porównuje kompozycję dramatu antycznego ze współczesnymi przedstawieniami zna utwory współczesne nawiązujące do wątku Edypa Horacjański model liryki w wybranych pieśniach rzymskiego poety antycznego Gatunki literackie antyku wczoraj i dziś Architektura i sztuki plastyczne antyku wykazuje się wiedzą o poecie i epoce, w której żył i tworzył zna pieśni Aequam memento i Exegi monumentum zna List do Pizonów (czyli Sztukę poetycką) rozpoznaje gatunki literackie antyku: pieśń, odę, elegię, sielankę, epigramat, bajkę, lirykę tyrtejską zna środki stylistyczne charakterystyczne dla tych gatunków i wskazuje je w tekstach literackich zna antyczne dzieła sztuki i architektury rozróżnia style: dorycki, joński i koryncki zauważa związki Horacego z literaturą grecką (Safona, Anakreont) i filozofią grecką analizuje i interpretuje pieśni podejmujące motywy: carpe diem, non omnis moriar, exegi monumentum, nil desperandum interpretuje i rozwija wskazania Horacego dotyczące twórczości poetyckiej interpretuje utwory Safony, Teokryta, Anakreonta i Tyrteusza wypowiada się na temat obecności w poezji współczesnej gatunków literackich wywodzących się z antyku wypowiada się na temat słynnych budowli antycznych (np. Partenon, Olimpiejon) 17
18 zna terminy: kolumnada, fryz, tympanon zauważa wpływ kultury antycznej na sztukę europejską (w tym polską) Żywotność kultury antycznej w świetle fragmentu eseju M. Jastruna oraz T. Zielińskiego zna fragmenty eseju Jastruna Chmura nad Śródziemnomorzem oraz eseju Zielińskiego Świat antyczny i my zna cechy gatunkowe eseju komentuje i ocenia obraz kultury i cywilizacji antyku utrwalony w esejach Jastruna i Zielińskiego rozumie, na czym polegają wewnętrzne napięcia i antynomie kultury antyku określa element apolliński i żywioł dionizyjski w rytmie ludzkiego życia określa żywotność tradycji antycznej we współczesnym świecie Typy związków frazeologicznych. Błędy frazeologiczne i ich rodzaje rozróżnia wyrażenia, zwroty i frazy i typy związków frazeologicznych wskazuje błędy frazeologiczne w praktycznych ćwiczeniach zna pojęcia: idiom, frazeologia, frazeologizm poprawnie posługuje się frazeologizmami zna pochodzenie, wartość stylistyczną frazeologizmów zna zasady poprawnego posługiwania się frazeologizmami (wg S. Bąby) stosuje ze zrozumieniem związki frazeologiczne w języku potocznym i w stylu publicystycznym Językowe ślady mitologii w polszczyźnie podaje przykłady mitologizmów we współczesnym języku podaje pierwotne i przenośne znaczenie mitologicznych powiedzeń, wyrażeń i zwrotów
www.wsip.com.pl Średniowiecze epoka spod znaku krzyża i miecza ŚREDNIOWIECZNE ŚWIATŁOCIENIE potrafi umiejscowić średniowiecze w czasie rozumie symbole średniowiecza: krzyż i miecz zna realia polityczne i społeczne epoki Ogród myśli i uczuć. Filozoficzne fundamenty średniowiecza Epika rycerska wymienia filozofów doby średniowiecza: św. Augustyna i św. Tomasza i referuje ich poglądy rozumie pojęcie teocentryzm zna życie i poglądy św. Franciszka i Piotra Abélarda zna dzieje Abélarda i Heloizy wie, co to jest postawa franciszkańska zna Pieśń słoneczną zna fragmenty Dziejów Tristana i Izoldy wie, kto to byli trubadurzy rozumie pojęcie miłość dworska interpretuje poglądy św. Augustyna i św. Tomasza zna średniowieczne dychotomie: dobro zło, miłość nienawiść, prawda kłamstwo, doczesność nieśmiertelność zna zasięg kultur i systemów religijnych wypowiada się na temat relacji miedzy filozofią a teologią (teksty W. Tatarkiewicza i R. Palacza) interpretuje opowieść o Abélardzie i Heloizie wypowiada się na temat postawy franciszkańskiej we współczesnym świecie zna wiersze Józefa Wittlina o św. Franciszku zna przykłady epiki rycerskiej (Pieśń o Rolandzie, Opowieści Rycerzy Okrągłego Stołu), etos rycerski i obyczaje wie, co to był Święty Graal 19 charakteryzuje konwencje obowiązujące w epice rycerskiej wymienia i zna we fragmentach utwory współczesne nawiązujące do historii Tristana i Izoldy
20 Epoka wyznań lirycznych zna Piosenkę radosną G. Poitiers i anonimowy utwór Ptaszek z ptaszką małą zna przemiany konwencji wyznań lirycznych wypowiada się na temat konwencji współczesnych zna Pieśni miłosne Hafiza i porównuje je z liryką europejską Kroniki łacińskie wymienia najważniejsze kroniki: Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, Jana Długosza, Kronikę wielkopolską zna czas powstania kronik i ich treść wymienia charakterystyczne cechy każdej z kronik wypowiada się na temat funkcji, jaką pełniły średniowieczne kroniki wskazuje, czym różni się od pozostałych kronika Długosza ocenia średniowieczną literaturę jako źródło wiedzy historycznej dla współczesnego człowieka wskazuje wartość łacińskiego piśmiennictwa doby średniowiecza dla literatury polskiej Ideał ascety dążenie do świętości zna dzieje św. Aleksego rozumie pojęcia: hagiografia, asceza wypowiada się o roli żywotów świętych w średniowieczu Średniowieczna liryka religijna zna fragmenty pieśni Posłuchajcie, bracia miła rozumie pojęcia: poezja maryjna, apokryf wskazuje podmiot liryczny i określa sytuację liryczną rozpoznaje motyw Stabat Mater zna pojęcie lauda wskazuje podmiot liryczny i określa sytuację liryczną rozpoznaje motyw Stabat Mater dokonuje analizy porównawczej wiersza Posłuchajcie bracia miła z wybraną reprodukcją obrazu podejmującego temat Stabat Mater
www.wsip.com.pl W kręgu życia i śmierci zna fragmenty Wielkiego testamentu Villona wyjaśnia tytuł utworu i jego budowę wskazuje dydaktyczną wartość Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią i Skargi umierającego rozumie pojęcia: eschatologia, memento mori operuje pojęciami: czarny humor, groteska, tragizm wypowiada się na temat obrazu życia ludzkiego w utworze Villona określa stylistyczną funkcję środków językowych w Wielkim testamencie ocenia walory ekspresywne tekstu Villona (stylizacja, styl niski) porównuje ujęcie motywu śmierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa... i utworze Villona zna fragmenty tekstu Ariesa Człowiek i śmierć zna utwór Dusza z ciała wyleciała i wiersze Tuwima Piosenka umarłego, Humoreska wypowiada się na temat motywu danse macabre w literaturze i malarstwie wypowiada się na temat różnych wizerunków śmierci w sztuce średniowiecznej i współczesnej rozumie termin ars moriendi dyskutuje o współczesnym stosunku do śmierci Różne twarze średniowiecznego teatru i dramatu zna gatunki dramatu średniowiecznego (dramat liturgiczny, misterium, moralitet, mirakle, farsa, intermedium) wie, kto to byli minstrele (rybałci) zauważa zastępowanie sakralnych form teatralnych świeckimi określa funkcje teatru w tej epoce (sposoby teatralnej ekspresji) wypowiada się na temat wychowawczego i dydaktycznego charakteru średniowiecznego teatru 21 Dydaktyczny charakter utworu O zachowaniu się przy stole Słoty wskazuje dydaktyzm utworu O zachowaniu się przy stole zna pojęcia: savoir vivre, literatura parenetyczna
22 porównuje średniowieczne zasady dobrego wychowania ze współczesnymi wypowiada się na temat znaczenia form towarzyskich w średniowieczu wypowiada się na temat: konwencja a spontaniczność (dawniej i dziś) Nastroje ludyczne w utworze Gargantua i Pantagruel zna fragmenty dzieła Rabelais go Gargantua i Pantagruel rozumie określenie ludyczny ma świadomość występowania elementów ludycznych w kulturze średniowiecza (Opowieści kanterberyjskie Chaucera) określa funkcję śmiechu w życiu ludzi epoki średniowiecza zna tekst Bachtina o twórczości Rabelais go i Huizingi Homo ludens rozumie pojęcia: kultura oficjalna i kultura popularna porównuje rolę śmiechu w kulturze średniowiecznej i współczesnej Wśród barw i dźwięków o malarstwie i muzyce w średniowieczu wie o anonimowości średniowiecznych twórców zna terminy: iluminacja, miniatura, alegoria, chorał gregoriański, poliptyk rozpoznaje styl romański i gotycki zna symbolikę kolorów i cechy malarstwa średniowiecza zna terminy: apsyda, kapitel, portal, tympanon wskazuje rolę i funkcję sztuki w średniowieczu zna nazwiska największych malarzy epoki i ich dzieła (Giotto, Cimabue, van Eyck, Memling, Bosch, Bruegel, Rublow) wskazuje cechy stylu bizantyjskiego wskazuje alegoryczny charakter sztuki średniowiecza
www.wsip.com.pl Najstarsze zabytki piśmiennictwa w języku polskim zna treść, czas powstania Bogurodzicy i jej rangę w średniowieczu zna inne zabytki polszczyzny: Bullę gnieźnieńską, Księgę henrykowską, Kazania świętokrzyskie zna cechy wiersza zdaniowo-rymowego wskazuje różnice między językiem Bogurodzicy a współczesną polszczyzną czyta ze zrozumieniem Bogurodzicę określa kompozycję i budowę leksykalno- -składniową pieśni charakteryzuje poszczególne zabytki 23 Polszczyzna wśród innych języków słowiańskich. Kształtowanie się języka polskiego. Podstawowe procesy językowe epoki przedpiśmiennej. Etymologia jako źródło poznania przeszłości. Językowe sposoby wyrażania przeciwieństw i antynomii zna i rozumie pojęcia: prajęzyk, język praindoeuropejski, wspólnota prasłowiańska, język prasłowiański wskazuje przynależność języka polskiego do grupy języków słowiańskich wie, jak kształtowała się polska ortografia zna rodzaje antonimów wie, czym się zajmuje etymologia umieć korzystać z dawnych słowników języka polskiego i ze słowników etymologicznych zna pochodzenie najdawniejszych zapożyczeń w polszczyźnie wypowiada się o podstawowych czynnikach wpływających na kształtowanie się i scalanie języka polskiego rozumie zjawiska językowe, jakie wystąpiły w słownictwie, fleksji i fonetyce (palatalizacje, przegłos polski, e ruchome, wokalizacja jerów, zanik liczby podwójnej, zanik iloczasu) umie posługiwać się antonimami w języku codziennym podaje przykłady antonimów spotykanych częstow literaturze wie, jak się zmieniały formy i znaczenia wyrazów w ciągu wieków wskazuje dziedzictwo prasłowiańskie w zakresie słownictwa we współczesnym języku
24 Boska komedia Dantego jako zapowiedź renesansu zna fragmenty Boskiej komedii wie o trójdzielnej kompozycji (Piekło, Czyściec, Raj) rozumie pojęcia: tercyna, poemat metafizyczny rozpoznaje tradycje antyczne i biblijne w utworze wskazuje motyw wędrówki ocenia wizję zaświatów stworzoną przez Dantego interpretuje wiersz Jana Lechonia Spotkanie Synteza wiadomości o średniowieczu rozróżnia i wymienia dzieła o charakterze religijnym i świeckim zna terminy i pojęcia charakterystyczne dla kultury średniowiecza charakteryzuje dorobek polskiej kultury tego okresu zna czas i historię powstania zabytków polskich ocenia średniowiecze na podstawie utworów współczesnych: Szymborska Miniatura średniowieczna, Andrzejewski Bramy raju pisze rozprawkę na temat średniowiecza porządkuje i syntetyzuje wiedzę PRZENIKNĄĆ OBŁOKI. WIEK XV I XVI Humanizm, reformacja i odrodzenie kultury antycznej wyznacznikami nowej epoki Uczeń: wymienia czynniki, które prowadziły do rozwoju renesansu zna główne prądy epoki (humanizm, reformacja) oraz pojęcia: schizma, antropocentryzm, kalwinizm, predystynacja, luteranizm, odrodzenie, renesans Uczeń ponadto: umie scharakteryzować poszczególne czynniki składające się na genezę epoki
www.wsip.com.pl Myśliciele europejscy okresu renesansu zauważa umowność dat określających koniec i początek epoki wymienia najważniejszych myślicieli europejskich renesansu ukazuje wielopłaszczyznowość i złożoność procesu przemian renesansowych rozumie i stosuje pojęcia: irenizm, utopia, machiawelizm na podstawie poglądów filozoficznych buduje wiedzę o epoce zna fragmenty Prób Montaigne a (O stałości) zna termin sceptycyzm wypowiada się na temat stosunku współczesnych myślicieli do filozofii średniowiecza przedstawia poglądy Montaigne a wyrażone w eseju wskazuje cechy gatunkowe eseju podejmuje próbę napisania eseju Artyści pragnący przeniknąć obłoki sztuka renesansu zna najważniejszych przedstawicieli sztuki renesansu w Europie (Tycjan, Rafael, Pieter Bruegel, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Albrecht Dűrer), rozpoznaje styl renesansowy w sztuce określa ideał renesansowego twórcy rozumie określenie człowiek renesansu wymienia słynne dzieła twórców renesansu wyjaśnia sformułowanie zawarte w temacie lekcji umie scharakteryzować wybrane dzieło sztuki zna cechy stylu renesansowego w architekturze umie wskazać zabytki architektury renesansowej w Europie i w Polsce 25 Sonety Petrarki i Ronsarda zna sonety Petrarki i Ronsarda zna budowę sonetów rozumie pojęcia: erotyk, sonet włoski, sonet francuski, puenta, Plejada określa język i cechy liryki miłosnej tych poetów
26 analizuje i interpretuje sonety porównuje utwory Petrarki i Ronsarda ze średniowieczną liryką miłosną Dziesięć dni Giovanniego Boccaccia czyli Dekameron zna cechy gatunkowe noweli oraz historię powstania Dekameronu wyjaśnia termin dekameron przedstawia rolę kobiet w Dekameronie omawia sokolą teorię podejmuje próby pisarskie (pisze nowelę według sokolej teorii) Wczesna literatura humanistyczna w Polsce Klemens Janicki lokalizuje w czasie (w kontekscie historycznym) początki polskiego odrodzenia zna polskich przedstawicieli poezji łacińskojęzycznej określa postawę Janickiego wobec śmierci określa gatunkowe cechy elegii wskazuje rolę mecenatu w okresie renesansu wskazuje cechy testamentu poetyckiego w utworze Janickiego Żywot człowieka poćciwego Mikołaja Reja ideał szlachcica ziemianina język Mikołaja Reja zna pojęcie sielanka w punktach zapisuje cechy Rejowskiego człowieka poćciwego wskazuje różnice między językiem staropolskim a językiem współczesnym zna Figliki Reja określa ideał życia wiejskiego, wskazuje wzorcowe cechy ziemianina rozumie parenetyczny charakter utworu dokonuje analizy językowo-stylistycznej fragmentu tekstu ze wskazaniem najważniejszych cech stylu Reja ocenia świat wartości moralnych wyłaniający się z Żywota człowieka... wypowiada się na temat treści i formy Figlików
www.wsip.com.pl Krótka rozprawa miedzy trzemi osobami... satyra forma dialogowa zna terminy: satyra, dialog ocenia warstwy społeczne ukazane w utworze wymienia główne problemy społeczne poddane krytyce przez Reja dostrzega w Krótkiej rozprawie... satyrę na stany rządzące Rzeczpospolitą wypowiada się na temat formy utworu wskazuje cechy języka Reja wskazuje wartości literacko-językowe utworu Twórczość Jana Kochanowskiego Fraszki Treny Pieśni zna cechy fraszki jako gatunku literackiego rozumie pojęcia: fraszka, ironia, żart zna cechy gatunkowe trenu, kompozycję Trenów Kochanowskiego oraz okoliczności ich powstania określa stan emocjonalny podmiotu lirycznego zna cechy pieśni jako gatunku literackiego rozumie zasadę złotego środka odczytuje alegorię Fortuny prezentuje zawartą we Fraszkach wizję świata Kochanowskiego umie wyjaśnić, że Treny są testamentem poetyckim Kochanowskiego wskazuje motywy antyczne (m.in. carpe diem, exegi monumentum) porównuje przekłady pieśni Horacego z pieśniami Kochanowskiego wskazuje cechy języka Kochanowskiego interpretuje wybrane fraszki interpretuje wybrane treny pisze rozprawkę na temat ideałów renesansowych zawartych w Pieśniach Kochanowskiego wskazuje w utworach Kochanowskiego nawiązania do twórczości Horacego wypowiada się na temat motywów antycznych w Trenach wskazuje związki Pieśni Kochanowskiego z filozofią stoicką, epikurejską i z ideałami horacjańskimi 27
28 O miłości ku ojczyźnie O poprawie Rzeczypospolitej Frycza Modrzewskiego Kazania sejmowe Piotra Skargi Odprawa posłów greckich Kochanowskiego zna kompozycję dzieła O poprawie Rzeczypospolitej (5 ksiąg) wymienia postulaty Andrzeja Frycza Modrzewskiego zna czas i okoliczności powstania Kazań sejmowych Skargi zna cechy stylu retorycznego wyjaśnia tytuł utworu Skargi pisze przemówienie zna treść Odprawy posłów greckich zna mit o wojnie trojańskiej oraz cechy tragedii klasycznej ocenia odpowiedzialność społeczeństwa polskiego za losy ojczyzny w kontekście Odprawy... umie wyjaśnić sformułowanie: Modrzewski ojciec polskiej myśli demokratycznej interpretuje znaczenie utworu Modrzewskiego w renesansie na podstawie wiedzy historycznej wymienia i interpretuje 6 chorób Rzeczypospolitej wg Skargi interpretuje alegorię ojczyzny jako tonącego okrętu wskazuje topos OjczyznyMatki rozumie główne problemy w Odprawie... porównuje tragedię Kochanowskiego z tragedią antyczną dostrzega funkcję parenetyczną dramatu Kochanowskiego Nurt rustykalny Żeńcy Szymonowica zna fragmenty sielanki Szymonowica Żeńcy wskazuje realizm w Żeńcach zna pojęcia: idylla, bukolika, sielanka realistyczna i konwencjonalna wskazuje inne utwory (Reja, Kochanowskiego) należące do nurtu rustykalnego porównuje obrazy wsi stworzone przez Reja, Kochanowskiego oraz Szymonowica Dramat i teatr elżbietański Makbet Szekspira wyjaśnia określenie: dramat elżbietański zna treść Makbeta oraz cechy dramatu szekspirowskiego wskazuje rolę wiedźm wskazuje symbolikę utworu oraz rolę monologów
www.wsip.com.pl określa mechanizm władzy i motywy działania bohaterów porównuje dramat szekspirowski z klasycznym potrafi udowodnić uniwersalizm i ponadczasowość dramatów Szekspira (konflikt między sumieniem a ambicją) Polszczyzna epoki odrodzenia Synteza wiadomości o renesansie wymienia czynniki, które przyczyniały się do upowszechnienia języka polskiego w XVI w. wskazuje źródła zapożyczeń wyrazowych wymienia najważniejsze procesy językowe w polszczyźnie renesansowej wyjaśnia pochodzenie nieregularnych form: w ręku, rękoma, oczyma zna i rozumie zjawisko wieloznaczności wyrazów (polisemii) zna rodzaje homonimii wie, jakie zasady ortografii ustaliły się w XVI w. wymienia najważniejsze słowniki języka polskiego przedstawia renesansowy sposób widzenia i odczuwania świata na przykładzie poznanych utworów omawia rolę reformacji w upowszechnianiu języka polskiego ocenia znaczenie rozpowszechnienia druku rozumie, na czym polegało przystosowanie zapożyczonych wyrazów ocenia zmiany, jakie zaszły w polszczyźnie renesansowej w porównaniu z dobą staropolską wypowiada się na temat przyczyn powstawania nowych znaczeń wyrazów podaje przykłady homonimów rozumie słowne kalambury i sam próbuje je tworzyć umie scharakteryzować cztery ogólne zasady współczesnej polskiej ortografii wie, kto to był Jakub Parkoszowic interpretuje zjawiska historycznoliterackie, jakie wystąpiły w renesansie 29
30 SIEDEMNASTOWIECZNE ANTYNOMIE Wprowadzenie do baroku Racjonalizm Kartezjuszai trzcina myśląca Pascala symbolami nowej epoki Sztuka barokowa wobec kontrreformacji i XVII-wiecznej filozofii Cyd Corneille a, Fedra Racine a dzieła klasycyzmu francuskiego Uczeń: zna główne wyznaczniki baroku zna pojęcia: kontrreformacja, manieryzm, klasycyzm czyta ze zrozumieniem fragmenty Rozprawy o metodzie i tekst Tatarkiewicza o Pascalu wypowiada się o roli tzw. salonu w życiu kulturalnym charakteryzuje i porównuje poglądy Kartezjusza i Pascala wymienia przedstawicieli sztuki baroku (architektury, malarstwa i muzyki) rozpoznaje styl barokowy posługuje się pojęciami z zakresu sztuk plastycznych i muzyki ocenia barokowy wzorzec piękna zna teksty dramatów w całości zna pojęcie tragikomedia wskazuje konflikt tragiczny Uczeń ponadto: wie, co to była Akademia Francuska rozumie pojęcia: fideizm, zakład Pascala, cogito ergo sum dostrzega zależność między filozofią Kartezjusza a klasycyzmem wypowiada się na temat twórczości najwybitniejszych artystów baroku (Rembrandt, Rubens, Bach, Vivaldi) ocenia wpływ kontrreformacji na sztukę barokową wyjaśnia źródła francuskiego klasycyzmu zna cechy tragedii klasycystycznej wskazuje związek koncepcji tragizmu Racine a z dramatami Szekspira
www.wsip.com.pl Świętoszek Moliera jako komedia charakterów Tartuffe świętoszek zdemaskowany ocenia postępowanie głównych bohaterów porównuje dramaty klasycystyczne z tragediami antycznymi zna tekst dramatu wymienia przedstawicieli klasycyzmu francuskiego określa istotę konfliktu w utworze rozumie pojęcia: komizm, humor, podaje typy i środki komizmu wskazuje wpływ twórczości Corneille a na innych dramatopisarzy francuskich doby baroku rozumie pojęcia: komedia charakterów, intryga, obłuda, cynizm, hipokryzja, dewocja, manipulacja dokonuje charakterystyki bohaterów ocenia postawy bohaterów utworu (obłudnicy i naiwni) XVII-wieczna literatura hiszpańska. Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy Cervantesa wymienia przedstawicieli literatury hiszpańskiej doby baroku zna dzieje Don Kichota wskazuje nawiązania do średniowiecznych ideałów rycerskich podaje powody heroicznej decyzji bohatera utworu poświęcenia się życiu rycerskiemu wskazuje cechy parodii w utworze Cervantesa wypowiada się na temat szacunku dla tych, którzy pragną rzeczy niemożliwych (walka z wiatrakami) Koncepcja życia i śmierci w poezji Sępa Szarzyńskiego zna sonety i ich cechy gatunkowe wskazuje myśl przewodnią wybranych sonetów rozumie pojęcia: elipsa, inwersja, oksymoron rozumie koncepcję świata i życia Szarzyńskiego omawia wizję świata wyłaniającą się z sonetów 31 wypowiada się na temat źródeł religijnej postawy poety porównuje twórczość Szarzyńskiego i Grabowieckiego
32 Filozoficzne refleksje w wierszach Daniela Naborowskiego omawia motyw vanitas ocenia twórczość Naborowskiego jako świadectwo harmonii sprzeczności omawia kunsztowną formę wierszy wskazuje podobieństwa i różnice w postawach poetyckich Nabrowskiego i Szarzyńskiego ka miłosna utworów Jana Andrzeja Morsztyna operuje pojęciami: konceptyzm, sensualizm, marinizm, paradoks, kontrast rozpoznaje cechy stylu poezji dworskiej rozumie specyfikę twórczości polskiego marinisty wskazuje środki artystyczne charakterystyczne dla marinizmu (np. antynomie, anafora, paralelizm) wskazuje poetykę paradoksu i konceptyzmu jako zasadę konstrukcyjną wierszy J.A. Morsztyna porównuje sonet J.A. Morsztyna z sonetem Petrarki wskazuje przykłady gry konwencjami literackimi w utworach J.A. Morsztyna Refleksje obywatelskie Wacław Potocki Wespazjan Kochowski omawia portret szlachty w utworach Potockiego omawia ideały patriotyzmu i sprawiedliwości społecznej w twórczości Potockiego zna Psalm XXIV Kochowskiego zna pojęcie sarmatyzm i wie, co to była ideologia sarmacka wskazuje moralistyczny, mentorski ton wierszy Potockiego zna pojęcie peryfraza i potrafi wskazać peryfrazy w Psalmie XXIV Kochowskiego komentuje refleksje Potockiego na temat obywatelskich powinności omawia mesjanistyczną wizję Polski w Psalmie XXIV Kochowskiego
www.wsip.com.pl Pamiętniki Paska zwierciadłem obyczajowości i mentalności szlacheckiej zna obyczaje szlachty w świetle Pamiętników rozumie pojęcia: pamiętnik, gawęda, itinerariusz, raptularz ocenia wizerunek Sarmaty stworzony przez Paska wskazuje różnorodność przejawów sarmatyzmu w literaturze polskiej XVII wieku wskazuje cechy polszczyzny okresu baroku (np. występowanie makaronizmów) Polszczyzna okresu baroku zna pojęcia: archaizm, emblemat, makaronizm wskazuje cechy polszczyzny okresu baroku wypowiada się na temat współczesnego makaronizowania (anglicyzmy) wyjaśnia przyczyny powstawania barokowych tekstów makaronicznych dokonuje analizy składniowej i stylistycznej przeczytanych tekstów W kręgu barokowych doświadczeń religijnych: tradycja mistyczna wymienia szkoły, w których kształtowała się tradycja doświadczeń mistycznych (cysterska, franciszkańska, karmelitańska) wymienia użyte w Strofach symbole określające: duszę, ciało, świat, życie ludzkie, Boga wskazuje w filozofii św. Augustyna treści inspirujące postawy mistyczne interpretuje i analizuje tekst Świętego Jana od Krzyża Droga na Górę Karmel Architektura, sztuki plastyczne i muzyka w epoce baroku wymienia cechy stylu barokowego w architekturze i malarstwie zna nazwiska wybitnych malarzy epoki i tematykę ich dzieł wymienia przykłady budowli barokowych, rzeźb, obrazów zna nazwiska wybitnych kompozytorów i tytuły ich dzieł 33 interpretuje wybrane dzieła malarskie wypowiada się na temat gatunków muzycznych kształtujących się w epoce baroku zna wybitne utwory muzyczne Bacha, Haendla, Vivaldiego
34 WIEK ROZUMU I CZUŁEGO SERCA Cywilizacja oświecenia ogólna charakterystyka XVIII wieku Oświecenie we Francji Kandyd Woltera Klasycy wiedeńscy Ogólna charakterystyka oświecenia w Polsce Uczeń: wymienia czynniki, które doprowadziły do ukształtowania się nowej formacji kulturowej w XVIII w. zna pojęcia: racjonalizm, empiryzm, deizm, ateizm ocenia rolę kobiet w oświeceniu wymienia wybitnych przedstawicieli oświecenia we Francji i ich dokonania zna fragmenty Kandyda zna nazwiska klasyków wiedeńskich (Haydn, Mozart, Beethoven) ocenia świat pokazany w utworze Woltera zna genezę i periodyzację polskiego oświecenia wymienia polskie instytucje kulturalne, powstałe w oświeceniu Uczeń ponadto: omawia zmiany cywilizacyjne i charakteryzujące wiek XVIII (otwarcie na Europę) wie, co to była Wielka encyklopedia francuska wypowiada się na temat zmian konwencji języka pisanego i mówionego wypowiada się na temat zakończenia Kandyda rozumie pojęcia: wolterianizm, libertynizm, powiastka filozoficzna (cechy) zna tytuły najważniejszych dzieł klasyków wiedeńskich interpretuje tytuł Kandyd, czyli optymizm wypowiada się na temat rozwoju twórczości muzycznej w XVIII wieku omawia realia historyczne, kulturowe i społeczne oświecenia w Polsce omawia mecenat króla Stanisława Augusta umie scharakteryzować styl klasycystyczny i rokokowy w sztuce
www.wsip.com.pl Kultura i oświata w epoce stanisławowskiej zna podstawowe prądy literackie: klasycyzm, sentymentalizm, rokoko zna problemy podnoszone przez publicystów (Sejm Czteroletni) zna wybitnych twórców architektury i malarstwa oraz ich dzieła wskazuje rolę Sztuki rymotwórczej Dmochowskiego w kształtowaniu polskiego klasycyzmu wypowiada się o reformie szkolnictwa i znaczeniu Komisji Edukacji Narodowej omawia poglądy filozoficzne i estetyczne J.J. Rousseau omawia rozwój teatru w dobie stanisławowskiej Twórczość Adama Naruszewicza Balon Wiek zepsuty (fragment) Chudy literat (fragment) wskazuje cechy uprawianych przez Naruszewicza gatunków (ody i satyry) omawia krytykę świata i szlachty zawartą w satyrach Wiek zepsuty i Chudy literat wskazuje dydaktyczny charakter utworów Naruszewicza Twórczość Ignacego Krasickiego Do króla Pijaństwo bajki (Wstęp do bajek, Dobroczynność, Kulawy i ślepy, Wół i minister) zna pojęcia: ironia, sarkazm, komizm, karykatura, poemat heroikomiczny zna cechy gatunkowe bajki, jej tradycje, rodowód rozróżnia bajki epigramatyczne i narracyjne analizuje wybrane bajki ze wskazaniem puenty wskazuje cechy dobrego stylu w satyrach układa wiersz lub krótki dialog satyryczny, o współczesnej treści 35
36 Monachomachia (fragmenty) Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (fragmenty) dokonuje analizy i interpretacji wybranych utworów Krasickiego pod kątem funkcji dydaktycznej zna rodowód poematów heroikomicznych wskazuje środki artystyczne służące osiągnięciu efektów parodystycznych w Monachomachii umie określić typ pierwszej polskiej powieści (powieść obyczajowa, utopijna, awanturnicza) i formę (pamiętnik) rozumie pojęcie utopia zna motyw robinsonady wskazuje aforyzmy i skrzydlate słowa w tekście Monachomachii wypowiada się na temat najwybitniejszych europejskich powieściopisarzy XVIII wieku i ich utworów (Defoe, Swift, Fielding) omawia dydaktyczno-utopijny charakter Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków porównuje powieść Krasickiego z Kandydem Woltera dokonuje analizy Monachomachii pod względem językowym Franciszek Karpiński jako przedstawiciel sentymentalizmu polskiego zna tematykę twórczości Karpińskiego rozumie pojęcie sielanka konwencjonalna operuje pojęciami: idylliczny, sielankowy, liryka wyznania, liryka osobista, monolog liryczny wypowiada się na temat liryki religijnej Karpińskiego omawia wpływ sentymentalizmu na rozwój kultury preromantycznej O poprawie wad wymowy dziś, czyli o publicznym zabieraniu głosu zna zasady ułatwiające publiczne zabieranie głosu prawidłowo wykonuje ćwiczenia redakcyjne dotyczące okolicznościowego przemówienia potrafi przygotować i wygłosić krótkie przemówienie zna funkcje tekstów
www.wsip.com.pl Odrodzenie polszczyzny w II połowie XVIII wieku Pierwszy słownik języka polskiego zna rolę Konarskiego w walce o odrodzenie języka narodowego omawia nowy okres rozwoju języka wie, kto to był Samuel Bogumił Linde ocenia przydatność słowników w życiu codziennym ocenia zasługi KEN w walce o język polski porównuje polszczyznę oświecenia z językiem współczesnym umie określić wartość merytoryczną pierwszego słownika języka polskiego zna początki leksykografii polskiej porównuje różne słowniki języka polskiego Jesteś w bibliotece... ćwiczenia zna podstawowe funkcje biblioteki sporządza uproszczony opis bibliograficzny książki lub artykułu sporządza notatki, wyciągi, skróty z czytanych pozycji zna rodzaje katalogów bibliotecznych umie sporządzić bibliografię związaną z tematem umie korzystać z zasobów bibliotecznych Synteza wiadomości z oświecenia omawia znaczenie dziedzictwa oświecenia dla świata współczesnego wskazuje współczesne nawiązania do myśli i sztuki oświeceniowej pisze rozprawkę na temat nurtu libertyńskiego w kulturze i literaturze polskiej (Trembecki) ZWIASTUNY PRZEŁOMU 37 O myślach i książkach zbójeckich między dawnymi a młodszymi laty Uczeń: wyjaśnia podłoże nowych tendencji w sztuce charakteryzuje okres burzy i naporu w literaturze niemieckiej Uczeń ponadto: omawia rolę powieści Richardsona, Sterne a i Nowej Heloizy Rousseau dla rozwoju nowej literatury charakteryzuje znaczenie Pieśni Osjana
38 wymienia najważniejsze dzieła Goethego i Schillera rozumie pojęcie werteryzm wyjaśnia określenie książki zbójeckie układa własną listę książek zbójeckich (i innych dzieł) Walka romantyków z klasykami Oda do młodości Mickiewicza omawia polemikę między Brodzińskim, Śniadeckim i Mochnackim określa znaczenie Ody do młodości w polemice z klasykami wypowiada się na temat konfliktu pokoleń w życiu i w sztuce interpretuje Odę do młodości Mickiewicza wypowiada się na temat opozycji rozum serce omawia pojęcie kontynuacji w kulturze
Notatki www.wsip.com.pl 39
40 Notatki