1. Wstęp. Studium przypadku koncepcji rozwoju Marynarki Wojennej RP wybrane aspekty. Aleksy Borówka Problematyka rozwoju Marynarki Wojennej Rzeczpospolitej Polskiej na przestrzeni 15 minionych lat XXI wieku stała się przedmiotem wielu analiz, sporów i refleksji badaczy, specjalistów i decydentów. Paradoksalnie choć większość środowisk wypracowała konsensus co do faktu, iż rozwój polskich sił morskich jest konieczny i strategicznie istotny dotychczas nie wypracowano koncepcji rozwoju polskiej floty wojennej, która nie wzbudzałaby wielu licznych i uzasadnionych kontrowersji. W szczególności, kwestią sporną jest utrzymanie i rozwój floty okrętów Marynarki Wojennej, które według hipotezy badawczej niniejszej pracy stanowią strategiczny komponent sił zbrojnych, pozwalający na realizację interesów Rzeczpospolitej Polskiej, wynikających analizy uwarunkowań rozwoju polskich sił morskich w wybranych obszarach badawczych, dla potrzeb usystematyzowania uwarunkowań geopolitycznych i strategicznych, tworzących fundament dla refleksji nad koncepcją rozwoju Marynarki Wojennej RP. Zakres niniejszej pracy obejmuje ćwierćwiecze lat 1990-2015 i został zawężony do kwestii rozwoju floty okrętów sił morskich, a więc nie obejmuje kwestii związanych z siłami lotniczymi Marynarki Wojennej RP. Rozdział drugi został poświęcony geopolitycznym uwarunkowaniom rozwoju Marynarki Wojennej, natomiast kolejny uwarunkowaniom strategicznym. Czwarty rozdział niniejszej pracy zawiera ujęcia roli Marynarki Wojennej w wybranych dokumentach strategicznych. Piąty rozdział stanowi zarys analizy obecnego stanu Marynarki Wojennej, natomiast następny jest próbą analizy Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej RP z 2009 roku. Całość rozważań zostało podsumowanych rozdziałem siódmym, zawierającym wnioski i refleksje nad tytułową tematyką. 2. Geopolityczne uwarunkowania rozwoju polskiej marynarki wojennej. Rozpoczynają analizę uwarunkowań rozwoju polskiej marynarki wojennej przytoczę szereg argumentów obejmujących problematykę położenia geopolitycznego Rzeczpospolitej Polskiej oraz geostrategiczny potencjał, wynikający z dostępu do Morza Bałtyckiego.
Położenie geopolityczne Rzeczpospolitej Polskiej uznawane jest za niekorzystne. 1 Terytorium Rzeczpospolitej Polskiej wraz z morskimi wodami wewnętrznymi obejmuje 312 679 km² powierzchni zamieszkałej przez 38 495 659 osób. 2 Niemal 62% 3 całkowitej długości polskich granic, wynoszącej 3511 kilometrów, stanowią bariery orograficzne tracące strategiczne znaczenie w zakresie obronności państwa wraz z rozwojem nowoczesnych technologii militarnych. Przeważającą część obszaru państwa polskiego stanowi centralny fragment nizin europejskich; w kontekście sąsiedztwa dwóch mocarstw Republiki Federalnej Niemiec i Federacji Rosyjskiej dostępność polskich nizin w perspektywie równoleżnikowej stanowi podstawę niekorzystnego położenia geopolitycznego Rzeczpospolitej Polskiej. Rzeczpospolita Polska boleśnie przekonała się na przestrzeni dziejów, że stanowienie korytarza przemarszu wojsk wielu konfliktów o zróżnicowanej skali może zniweczyć wysiłki kolejnych pokoleń w budowie bezpiecznego i zasobnego państwa. Pozytywnym aspektem położenia geopolitycznego Rzeczpospolitej Polskiej jest dostęp do Morza Bałtyckiego. Warto zauważyć, że 99,7% powierzchni współczesnej Polski należy do zlewiska Bałtyku; 4 system hydrologiczny jest ściśle związany z basenem bałtyckim, do którego spływają dwie największe, spławne polskie rzeki. Morze Bałtyckie charakteryzuje się korzystnymi warunkami dla rozwoju żeglugi nawet w kontekście jednostek o niewielkiej autonomiczności, z uwagi na stosunkowo małą powierzchnię akwenu. Szczególnie korzystne warunki w odniesieniu do akwenu Bałtyku panują w jego południowej części. Polska linia brzegowa, licząca około 770 kilometrów długości, należy do słabo rozwiniętych dominują wybrzeża płaskie, pozwalające na swobodną budowę infrastruktury portowej lub stoczniowej. Wysokość pływów syzygijnych i sejszy na południowym Bałtyku nie przekracza kilkudziesięciu centymetrów 5 a przeciętna liczba dni sztormowych nie przekracza 14 dni rocznie. 6 Okresowe zlodzenie Morza Bałtyckiego wzdłuż polskich 1 Jan Wendt, Geostrategiczne położenie Polski, s. 49 2 Opracowanie Głównego Urzęd Statystycznego: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r. tabele, dostępne na portalu GUS. 3 Opracowanie własne na podstawie Małego rocznika statystycznego 2013, wydanego przez Główny Urząd Statystyczny. 4 Opracowanie własne na podstawie atlasu geograficznego Świat, Polska, wyd. Nowa Era, Wrocław 2008. 5 Lars Håkanson, Charakterystyka fizycznogeograficzna zlewiska Morza Bałtyckiego, Zeszyt I Środowisko Morza Bałtyckiego, Uniwersytet w Uppsali 1991, s. 4 i s. 12. 6 Kamil Formela, Andrzej A. Marsz, Zmienność liczby dni ze sztormem nad Bałtykiem (1971-2009), Prace i Studia Geograficzne 2011, T. 47, s. 192.
wybrzeży oraz obszaru cieśnin duńskich jedynie w sporadycznych przypadkach powodowało prawdopodobieństwo wystąpienia utrudnień w żegludze. 7 Morze Bałtyckie jest jednym z najpłytszych mórz epikontynentalnych na świecie, o średniej głębokości 52 m. 8 Rezultatem płytkości akwenu jest względnie łatwy dostęp do zasobów naturalnych dna morskiego, ale także potencjalne utrudnienie operowania okrętami podwodnymi. Polska strefa ekonomiczna obejmuje 32 672 km² spośród 415 266 km² akwenu. 9 Oprócz złóż ropy sięgających 3,5 miliona ton 10 oraz złóż gazu z łupków szacowanych na ponad 100 miliardów metrów sześciennych 11 dno bałtyckie zasobne jest w kruszywa budowlane 12, bursztyn czy konkrecje żelazowo-manganowe. Płytkość akwenu wraz z korzystnym położeniem złóż surowców stanowi o opłacalności wydobycia surowców. Niekorzystne położenie geopolityczne w połączeniu z niedostatecznie zasobną bazą surowcową w szczególności surowców energetycznych tworzy zespół czynników negatywnie oddziałujących na bezpieczeństwo Rzeczpospolitej Polskiej. Wykorzystanie potencjału Morza Bałtyckiego, wynikającego z możliwości rozwoju żeglugi, możliwości rozbudowy infrastruktury portowo-stoczniowej i floty transportowej oraz pozyskiwania strategicznych surowców naturalnych z wyznaczonej strefy ekonomicznej jest szansą dla poprawy stanu bezpieczeństwa Polski, w szczególności poprzez realizację strategicznego interesu, jakim jest dywersyfikacja dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego. Rzeczpospolita może wykorzystać potencjał Morza Bałtyckiego tylko w przypadku zapewnienia bezpieczeństwa realizacji interesów na basenie bałtyckim. Zespół przytoczonych powyżej czynników geopolitycznych i geostrategicznych tworzy środowisko wymuszające rozwój komponentu sił zbrojnych, zdolnego do skutecznego działania na obszarach morskich, jakim jest marynarka wojenna wyposażona w nowoczesne okręty bojowe. 7 Lars Håkanson, Charakterystyka, s. 10. 8 Jacek Urbański, Jan Marcin Węsławski, Położenie i historia w Morze Bałtyckie o tym warto wiedzieć, Zeszyty Zielonej Akademii 1998, Zeszyt nr 7, wyd. Polski Klub Ekologiczny, Okręg Wschodnio-Pomorski, s. 6. 9 Benedykt Hac, Wraki w polskiej strefie ekonomicznej, seminarium lokalizacyjne 20 kwietnia 2011 roku, Instytut Morski w Gdańsku. 10 Serwis Informacyjny Polskiego Instytutu Geologicznego, Pierwsza ropa spod dna Bałtyku ze złoża B8 jeszcze w tym roku, artykuł dostępny w Serwisie Informacyjnym Państwowej Służby Geologicznej. 11 Raport Państwowego Instytutu Geologicznego, Ocena zasobów wydobywalnych gazu ziemnego i ropy naftowej w formacjach łupkowych dolnego paleozoiku w Polsce(basen bałtycko-podlasko-lubelski), raport pierwszy, portal Państwowego Instytutu Geologicznego. 12 Paweł Kawalec, Wiesław Kozioł, Łukasz Machniak, Eksploatacja kruszyw naturalnych ze złóż dna morskiego i jej oddziaływanie na środowisko, Katedra Górnictwa Odkrywkowego, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGH Kraków, s. 3 i 4.
3. Strategiczne uwarunkowania rozwoju marynarki wojennej. W poprzednim rozdziale przytoczyłem argumenty przemawiające za koniecznością rozbudowy sił morskich ze szczególnym uwzględnieniem okrętów w kontekście problematyki położenia geopolitycznego Rzeczpospolitej Polskiej, posiadającej dostęp do Morza Bałtyckiego i możliwości wykorzystania jego potencjału. Niniejszy rozdział został poświęcony uwarunkowaniom strategicznym rozwoju marynarki wojennej. Flota morska stanowiła na przestrzeni dziejów istotny element potęgi państwa. Rozwój floty umożliwił piętnastowiecznym państwom europejskim odkrycie nowych lądów, stanowiących podstawę rozbudowy nowożytnych imperiów. Statki transportowe i okręty morskie stały się w okresie nowożytności nośnikiem pierwszej fali zjawiska globalizacji. Siły morskie pozwoliły metropoliom na kontrolowanie zdobytych kolonii, podbój kolejnych ziem oraz stałą wymianę handlową poprzez najtańszy do dziś system masowego transportu towarowego. Współcześnie, światowy obrót towarowy oparty jest w 90% na transporcie morskim 13. Postępująca globalizacja stworzyła rozproszoną sieć globalnych interesów państw, uzależniając realizację żywotnych interesów państw od zdolności do oddziaływania na kształt stosunków międzynarodowych w odległych częściach świata. W kontekście omawianej tematyki, jedynie mocarstwa morskie 14 posiadają zdolność do oddziaływania siłami morskimi na rozległych i odległych akwenach, równoległą prezentację bandery w najistotniejszych przewężeniach akwenów (do których w szczególności należy Cieśnina Malaka, Cieśnina Ormuz, Kanał Panamski) czy sprawowanie faktycznej kontroli na strategicznie istotnych obszarach wszechoceanu. Rzeczpospolita Polska zaliczana jest do państw nadbrzeżnych, nie aspirujących do pozycji mocarstwa morskiego. W odróżnieniu od mocarstw morskich, państwa nadbrzeżne skupiają siły przede wszystkim na zapewnieniu suwerenności własnych obszarów morskich, zabezpieczeniu interesów państwa poprzez zapewnienie bezpieczeństwa eksploatacji złóż surowców naturalnych w ich obrębie. W przypadku wystąpienia konfliktu zbrojnego starają się przejąć kontrolę nad istotną częścią danego akwenu 15 strategia ta 13 Portal International Chamber of Shipping. 14 Andrzej Makowski, Siły morskie państwa nadbrzeżnego zarys teorii, Przegląd Morski 2000, nr 6. 15 Piotr Mickiewicz, Strategia bezpieczeństwa morskiego Rzeczpospolitej Polskiej, s.185-186, w Strategia bezpieczeństwa Narodowego Polski pod red. Nauk. Jarosława Gryza, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2013.
możliwa jest do zrealizowania z wysokim prawdopodobieństwem powodzenia w przypadku użycia okrętów. Zapewnienie bezpieczeństwa polskiej wyłącznej strefy ekonomicznej stanowi strategiczny interes Rzeczpospolitej. Według Raportu o stanie gospodarki morskiej Ministerstwa Infrastruktury z 2002 roku transport morski w 2001 roku dostarczył do państwodbiorców około 40% polskiego eksportu i około 15% polskiego importu. 16 Niezakłócona wymiana towarowa, rozpoczynana lub finalizowana przez flotę transportową w akwenie Morza Bałtyckiego, pozwoliła na uzyskanie dodatniego salda eksportu netto o wartości około 343 milionów dolarów amerykańskich. 17 Warto podkreślić, iż w pierwszej dekadzie XXI wieku wzrost liczby przewozów przez Morze Bałtyckie wynosił rocznie około 30%; dynamikę rozwoju żeglugi zakłócił światowy kryzys, od 2010 roku roczny wzrost liczby przewozów wynosi około 10%. 18 W perspektywie kolejnych lat, Morze Bałtyckie stanie się jednym z najważniejszych kanałów europejskiego handlu regionalnego. Wzmożony ruch statków transportowych zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zróżnicowanych zagrożeń stanu bezpieczeństwa. Jednym z najpoważniejszych zagrożeń bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polskiej jest brak dywersyfikacji dostaw strategicznych surowców energetycznych, w szczególności w kontekście otwarcia dla Federacji Rosyjskiej potężnego rynku zbytu, jaki tworzy Chińska Republika Ludowa. Federacja Rosyjska jest w coraz mniejszym stopniu uzależniona od podaży gazu i ropy naftowej do Europy, w opozycji do odbiorców surowców strategicznych. Opłacalność alternatywnych sposobów dostaw paliw płynnych zapewniają w tym przypadku tankowce. Z uwagi na rozwój żeglugi zbiornikowców, transportujących rocznie przez Bałtyk około 120-150 milionów ton ropy naftowej i produktów ropopochodnych 19, rozwój marynarki wojennej zdolnej do skutecznego działania na obszarze Morza Bałtyckiego jest konieczny. Potencjalne zagrożenie skażenia ropą obszaru południowego Bałtyku powinno być traktowane jako poważne zagrożenie bezpieczeństwa państwa polskiego, mogące skutkować zaprzestaniem połowów ryb czy drastycznym zmniejszeniem ruchu turystycznego, stanowiących jedyne źródło utrzymania wielu osób zamieszkujących tereny przybrzeżne. Katalog potencjalnych zagrożeń prawdopodobnych 16 Ministerstwo Infrastruktury, Raport o stanie gospodarki morskiej, Warszawa 2002. 17 Tamże. 18 Piotr Mickiewicz, Strategia, s. 189. 19 Tamże, s. 189.
na obszarach akwenów, wskazany przez Strategię Bezpieczeństwa, wymienia przede wszystkim działalność międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, akty piractwa i terroryzmu, działalność wrogich morskich sił operacyjnych lub sił specjalnych czy blokadę ruchu jednostek w akwenach 20. Jednakże, ograniczenie działalności marynarki wojennej do basenu Morza Bałtyckiego jest współcześnie nieuzasadnione. Strategiczne uwarunkowania, wymienione w niniejszym rozdziale, zmuszają Rzeczpospolitą do rozwoju sił morskich w kierunku zdolności do operowania również poza Bałtykiem, dla potrzeb zapewnienie realizacji jej narodowych interesów. 4. Marynarka Wojenna Rzeczpospolitej Polskiej w pryzmacie wybranych dokumentów strategicznych RP. Niniejszy rozdział został poświęcony porównaniu koncepcji roli marynarki wojennej w dokumentach strategicznych z początku lat `90 XX wieku i dokumentów określających współczesną rolę sił morskich w systemie bezpieczeństwa i obronności państwa. Doktryna obronna Rzeczpospolitej Polskiej z 1990 roku definiuje marynarkę wojenną jako jeden z trzech rodzajów sił zbrojnych 21, określając ją jako przygotowaną do udziału w operacjach obronnych na Morzu Bałtyckim, szczególnie do ochrony i obrony polskiego obszaru morskiego, a także wspierania wojsk lądowych w obronie wybrzeża morskiego Rzeczpospolitej Polskiej 22. Po zakończeniu zimnej wojny, Rzeczpospolita Polska znalazła się w nowej sytuacji geopolitycznej. Na początku lat `90 XX wieku nie ustalono jednolitego kierunku realizacji polityki bezpieczeństwa i obronności państwa; Polska znalazła się w szarej strefie bezpieczeństwa, od 1 VII 1991 roku strategicznie niezagospodarowanej w związku z upadkiem Układu Warszawskiego. Doktryna wspomina również o sposobie osiągania zdolności bojowej marynarki wojennej, realizowanej przez wyposażenie w okręty i odpowiednie szkolenie. 23 Zawężenie zadań z zakresu obronności państwa do akwenu Morza Bałtyckiego na początku lat `90 było uzasadnione w wyniku niepewności co do przyszłości rozwoju polskiej polityki bezpieczeństwa i obronności. Polityka Bezpieczeństwa i Strategia Obronna Rzeczpospolitej Polskiej z 1992 roku identyfikuje marynarkę wojenną jako jeden z trzech rodzajów sił zbrojnych, przeznaczonych do obrony morskiej granicy państwa, ochrony żeglugi i interesów gospodarczych w polskich obszarach morskich oraz ochrony 20 Tamże, s. 196. 21 Doktryna obronna RP z 1990 r., s. 6. 22 Tamże, s. 7. 23 Tamże, s.7.
wybrzeża przy współdziałaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych. 24 Strategia Obronna RP jako pierwszy dokument o randze strategii obronnej podkreśla istnienie interesów gospodarczych na Morzu Bałtyckim, podkreślając konieczność ochrony żeglugi. Choć w 1992 roku Rzeczpospolita nadal nie określiła dominującego kierunku rozwoju polityki bezpieczeństwa i obronności, podtrzymano konieczność działania na Morzu Bałtyckim. Strategia Obronności RP z 2009 roku wymienia marynarkę wojenną jako jeden z 4 rodzajów sił zbrojnych, przeznaczony do obrony interesów państwa na obszarach morskich, morskiej obrony wybrzeża oraz współdziałania z innymi rodzajami sił zbrojnych w lądowej ochronie wybrzeża. 25 Warto podkreślić, ze strategia określa Marynarkę Wojenną jako rodzaj sił zbrojnych zdolny nie tylko do ochrony interesów gospodarczych związanych z Morzem Bałtyckim, ale także gotowy do działania poza akwenem bałtyckim. W kontekście przewidywanych zagrożeń, Strategia Obronności RP z 2009 wymienia blokadę morską i przerwanie morskich linii komunikacyjnych. W odniesieniu do struktur NATO i UE, Marynarka Wojenna ma dysponować jednostkami zdolnymi do kooperacji z siłami sojuszniczymi. 26 W odniesieniu do dokumentów sprzed niemal dwóch dekad, Strategia Obronności RP wspomina o zdolności sił morskich do działania poza Bałtykiem a także o konieczności kooperacji z siłami sojuszniczymi Paktu Północnoatlantyckiego. Warto wspomnieć, że Marynarka Wojenna już w czerwcu 1993 roku (na trzy miesiące przed opuszczeniem granic państwa przez ostatnich żołnierzy rosyjskich stacjonujących w Polsce!) wzięła udział w ćwiczeniach Baltops, inicjując współpracę z siłami NATO. 27 Jednym z przykładów skutecznego operowania Marynarki Wojennej na odległych akwenach była iracka misja ORP Kontradmirał Xawery Czarenicki. Polski okręt brał w latach 2002-2003 udział w operacji Enduring Freedom w Iraku. Chociaż zasłynął przede wszystkim 4 skutecznymi akcjami ratunkowymi, zdolności do kooperacji z flotą sojuszniczych sił NATO zostały ocenione pozytywnie. 28 Paradoksalnie, we współczesnych dokumentach strategicznych postuluje się zaniechanie rozbudowy floty okrętów przeznaczonych do działań również poza akwenem Morza Bałtyckiego. 24 Polityka Bezpieczeństwa i Strategia Obronna Rzeczpospolitej Polskiej z 1992 roku, s. 18. 25 Strategia obronności RP z 2009 roku, s. 21. 26 Tamże, s.22. 27 Bartosz Zajda, Maritime Mentality, Defence&Security, PanEuropeanNetworsk 2013. 28 Portal Marynarki Wojennej, Misja Iracka ORP Kotradmirał Xawery Czarniecki.
5. Zarys analizy stanu obecnego Marynarki Wojennej Rzeczpospolitej Polskiej. Żadne z państw, posiadających dostęp do Morza Bałtyckiego, nie zalicza się do mocarstw morskich 29 30. Współcześnie, spośród 10 państw okalających Bałtyk, jedynie Federacja Rosyjska przy założeniu bieżącego poziomu obecnych inwestycji posiada zdolność do rozwoju marynarki wojennej w stopniu pozwalającym na skuteczne operowanie w dowolnej części globu. 31 Spośród państw nadbałtyckich, siły morskie Rzeczpospolitej są czwartą siłą obecną na akwenie, ustępując marynarce wojennej Federacji Rosyjskiej, Republiki Federalnej Niemiec oraz Królestwa Szwecji. W 2014 roku Rzeczpospolita Polska zainwestowała 1,95% PKB na zbrojenia około 32 036 550 000 zł. Na rozwój marynarki wojennej przeznaczono sumę 567 539 000 zł, sumę wynoszącą 2,88% wydatków z zakresu obrony narodowej. 32 Oznacza to, że budżet strategicznego komponentu morskiego był o 0,29% wyższy od sumy wydatków na Żandarmerię Wojskową, Ordynariat Polowy WP, Prawosławny Ordynariat WP, Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe i Wojskowe Misje Pokojowe. 33 Niewystarczające wydatki na rozwój floty oraz niski poziom inwestycji w działalność badawczo-rozwojową (75 371 000 zł 34 ) nie stwarza korzystnych warunków do rozwoju floty. Niniejszy rozdział został poświęcony stanowi polskich okrętów wojennych. Zgodnie z klasyfikacją okrętów Marynarki Wojennej Rzeczpospolitej Polskiej 35, polska flota wojenna nie posiada okrętów rangi I. Rangę II tworzą dwie fregaty (ORP Gen. T. Kościuszko, ORP Gen. K. Pułaski), dwa okręty hydrograficzne (ORP Arctowski, ORP Heweliusz), pięć konwencjonalnych okrętów podwodnych(orp Bielik, ORP Kondor, ORP Orzeł, ORP Sęp, ORP Sokół) cztery okręty ratownicze (ORP Lech, ORP Maćko, ORP Piast, ORP Zbyszko) oraz okręt-muzeum ORP Grom. Wśród okrętów rangi III wymienić należy jedną korwetę ORP Kaszub, dwa okręty rozpoznania radioelektronicznego (ORP Hydrograf, ORP Nawigator), trzy małe okręty rakietowe(orp Grom, ORP Orkan, ORP Piorun), okręt wsparcia logistycznego ORP Kontradmirał Xawery Czarniecki, pięć okrętów desantowo-minowych(orp Gniezno, ORP Kraków, ORP Lublin, 29 Piotr Mickiewicz, Strategia, s. 189. 30 Piotr Mickiewicz, Strategia, s. 189. 31 Artykuł Rosja inwestuje w łodzie podwodne, dostępny na portalu Gospodarka Morska. 32 Podstawowe informacje o budżecie resortu obrony narodowej na 2014 r., raport dostępny na stronie Departamentu Budżetowego MON. 33 Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Podstawowych informacjach o budżecie. 34 Tamże. 35 Regulamin Służby Na Okretach Marynarki Wojennej RP, s. 7, dostępny na portalu Akademii Marynarki Wojennej.
ORP Poznań, ORP Toruń), dwa okręty szkolne o wyporności poniżej 2000 ton (ORP Iskra, ORP Wodnik), siedemnaście trałowców (jeden projektu 207DM Gopło, 12 projektu 207P Gardno", cztery projektu 207M Mamry ) oraz trzy niszczyciele min(orp Czajka, ORP Flaming, ORP Mewa). Do okrętów rangi IV zalicza się jeden zbiornikowiec ORP Bałtyk. 36 Główne siły polskiej marynarki wojennej, składającej się z kilkudziesięciu okrętów rangi II, III i IV, stanowi 3 Flotylla Okrętów z dowództwem w porcie wojennym Gdynia- Oksywie, 8 Flotylla Ochrony Wybrzeża oraz Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej (nie będąca przedmiotem analizy niniejszej pracy). 37 Trzon uderzeniowy polskiej floty wojennej stanowi kilkanaście okrętów 3 Flotylli Okrętów, do których zaliczyć należy dwie fregaty rakietowe, jedną korwetę zwalczania okrętów podwodnych, pięć konwencjonalnych okrętów podwodnych oraz trzy małe okręty rakietowe. 38 Siła uderzeniowa polskiej marynarki wojennej nie stanowi o posiadaniu strategicznej przewagi w akwenie Morza Bałtyckiego, ale stanowić może siłę zdolną do skutecznego działania w przypadku zagrożeń o charakterze terrorystycznym czy piractwa morskiego, które w basenie Bałtyku praktycznie nie występują. Szczególnie negatywną cechą jest wiek polskich okrętów. Średnio, każdy z wymienionych 11 okrętów uderzeniowych rozpoczął służbę w 1979 roku. 39 Marynarka Wojenna Rzeczpospolitej Polskiej potrzebuje wielomiliardowych inwestycji dla potrzeb modernizacji floty oraz gospodarnego zarządzania posiadanymi środkami, aby dostosować polskie okręty do standardów, pozwalających na sprostanie wymaganiom współczesnego pola walki. Niezrealizowany projekt 621 budowy korwety wielozadaniowej Gawron pochłonął kilkaset milionów złotych i doprowadził do upadłości gdyńską Stoczni Marynarki Wojennej w grudniu 2009 roku, nie przekładając się na jakąkolwiek korzyść dla polskich sił morskich. Z planowanych siedmiu korwet nie został ukończona ani jedna. 40 Jeżeli rozwój floty polskiej marynarki wojennej będzie nadal blokowany przez niekompetencję decydentów, zarówno w zakresie budżetowania określonych inwestycji, finansowania i wdrażania projektów, realizacja polskich interesów narodowych wynikających z dostępu do potencjału Morza Bałtyckiego może zostać poważnie utrudniona. 36 Opracowanie własne na podstawie danych zawartych na portalu Marynarki Wojennej RP. 37 Tamże. 38 Opracowanie własne na podstawie danych zawartych na stronie 3 Flotylli Okrętów, źródło: http://www.3fo.wp.mil.pl/pl/5.html, dostep 4 VI 2015 r. 39 Opracowanie własne na podstawie danych zawartych na stronie 3 Flotylli Okrętów. 40 Mariusz Cielma, Projekty korwety Gawron dla PMW, źródło: http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,7,33,1200,marynarka-wojenna,okrety-nawodne-po-1945-r,projektkorwety-gawron-dla-pmw, dostęp 4 VI 2015 r.
6. Próba Analizy Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej RP. 29 marca 2012 roku Minister Obrony Narodowej Tomasz Siemoniak przedstawił w Gdyni projekt Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej. Opracowany przez Sztab Generalny Wojska Polskiego dokument przedstawiający osiemnastoletnią perspektywę rozwoju polskich sił morskich spotkał się z szeroką falą krytyki wielu ekspertów i badaczy. Paradoksalnie, niedopracowany dokument stanowi jedną z pierwszych prób ujęcia złożonej problematyki rozwoju Marynarki Wojennej, która przez przedstawiciela administracji rządowej dotarła do polskiej opinii publicznej; Rzeczpospolita Polska nie posiada własnej strategii bezpieczeństwa morskiego. 41 Omawiana koncepcja została w szczególności skrytykowana przez kontradmirała w stanie spoczynku, doktora Zbigniewa Badeńskiego, który oprócz wykrycia niespójności zarzucał autorom odrealnienie koncepcji od posiadanych i możliwych do wygospodarowania przez Rzeczpospolitą Polską środków. 42 Warto podkreślić, że dysproporcja pomiędzy budżetowymi wydatkami na Marynarkę Wojenną, wynoszącymi około 567,5 mln zł a nakładami średniorocznymi na dotychczasowym poziomie, tj. około 900 mln rocznie 43 jest znacząca. Projekt Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej został przygotowany wyraźnie niestarannie; nie określa również prawdopodobnych, negatywnych skutków przewidywanej ewolucji polskich sił morskich. 44 Koncepcja Rozwoju Marynarki Wojennej wskazuje na przewartościowanie myślenia na temat wykorzystania okrętów 45. Tymczasem, przez perspektywę negatywnych doświadczeń nieudanego projektu budowy korwet typu Gawron oraz polityki budżetowania inwestycji sektora obrony narodowej należy stwierdzić niedowartościowanie myślenia na temat wykorzystania okrętów. Współczesne mocarstwa, takie jak Stany Zjednoczone Ameryki, Federacja Rosyjska czy Chińska Republika Ludowa posiadają potężne floty okrętów, zdolne do ochrony i realizacji morskich interesów i działania w strategicznych akwenach lub stale rozwijają floty dla potrzeb uzyskania takiej zdolności. Okręty mogą być zarówno narzędziem nacisku politycznego, jak i kontroli strategicznych cieśnin czy elementem odstraszania potencjalnego agresora poprzez prezentację bandery. 41 Piotr Mickiewicz, Strategia, s. 189. 42 Kontradm. w st. spocz. dr Zbigniew Badeński, Koncepcja rozwoju Marynarki Wojennej, mity i rzeczywistość, w ramach portalu dziennikzbrojny.pl, dostęp 26 V 2015 r. 43 Koncepcja Rozwoju Marynarki Wojennej RP, s. 2. 44 Tamże. 45 Tamże, s. 16.
Stwierdzenie przewartościowania myślenia w kontekście ograniczenia działalności Marynarki Wojennej do ochrony polskich wybrzeży i wyłącznej strefy ekonomicznej najprawdopodobniej nie jest bezpodstawne, w szczególności z uwagi na walory rakiet typu ziemia-woda, stanowiących główny element ochrony polskich wybrzeży i polskiej strefy ekonomicznej. Natomiast w odniesieniu do wzrostu strategicznego znaczenia dostępu do stref arktycznych, konieczności ochrony morskiego transportu paliw będącego praktycznie jedynym dostępnym źródłem dywersyfikacji dostaw ropy naftowej czy prawdopodobieństwa porwania statku jako aktu terrorystycznego lub piractwa, stwierdzenie o przewartościowaniu użyteczności okrętu jako skutecznego środka bojowego, wzbudza kontrowersje. 46 Koncepcja Rozwoju Marynarki Wojennej wskazuje na oparcie realizacji projektu o rodzimy przemysł zbrojeniowy oraz zagranicznych kontrahentów 47. Oferta konstrukcyjna Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni dotyczy przede wszystkim szybkich łodzi patrolowych i poławiaczy min. Obecnie, Stocznia Marynarki Wojennej w ofercie nie przedstawia możliwości konstrukcyjnych wielozadaniowej korwety zdolnej do realizowania zadań okrętu ochrony wybrzeża, wymienianego w Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej RP czy okrętu rozpoznania radioelektronicznego. 48 W 2015 roku Stocznia Marynarki Wojennej spośród 20 remontów statków i okrętów, wykonała dwa remonty (w tym jeden z modernizacją) dwóch okrętów Marynarki Wojennej RP(ORP Piast i ORP Maćko). 49 Warto podkreślić, że Stocznia Marynarki Wojennej w Gdyni choć przyjmuje i z powodzeniem realizuje remonty statków transportowych, a nawet wykazuje zyski w bilansach rocznych - nadal znajduje się w stanie upadłości. 50 Szczególnie negatywnym zdarzeniem był pożar z dnia 5 czerwca 2015 roku, który zniszczył jedną z hal produkcyjnych. Pożar z pewnością utrudni dalszą budowę okrętu Ślązak, bazującego na kadłubie niezrealizowanego projektu korwety Gawron. 51 W obliczu przytoczonych argumentów, współczesne możliwości technologiczne i produkcyjne Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni nie wskazują na istnienie warunków do tworzenia fundamentu realizacji Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej. 46 Michał Piekarski, Przyszłość Marynarki Polskiej, blog militarny special-ops.pl 47 Koncepcja Rozwoju Marynarki Wojennej, s. 16. 48 Portal Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni, zakładka oferta konstrukcyjna. 49 Opracowanie własne na podstawie informacji zawartych w zakładce Wiadomości portalu Stoczni Marynarki Wojennej. 50 Komunikat Stoczni Marynarki Wojennej S.A., źródło: http://www.navship.pl/pl/wiadomosci/archiwumwiadomosci/378-komunikat-stocznia-marynarki-wojennej-sa.html, dostęp; 5 VI 2015 r. 51 Portal Trójmiasta www.trojmiasto.pl, artykuł poświęcony pożarowi w Stoczni Marynarki Wojennej 6 czerwca 2105 roku.
7. Konkluzje. Rzeczpospolita Polska dla potrzeb realizacji strategicznych interesów, związanych z dostępem do Morza Bałtyckiego i wykorzystaniem potencjału Morza Bałtyckiego, potrzebuje floty nowoczesnych okrętów zdolnych do zabezpieczenia polskiej strefy ekonomicznej. Dla potrzeb zapewnienia bezpieczeństwa państwa oraz podtrzymania współpracy sojuszniczej z siłami NATO i UE, Marynarka Wojenna powinna osiągnąć zdolność do operowania poza akwenem bałtyckim, w szczególności na morzach otaczających kontynent europejski oraz na północny Atlantyku. Ograniczenie strategicznych interesów morskich Rzeczpospolitej Polskiej do akwenu Morza Bałtyckiego, pociągające za sobą niekorzystne zmiany w koncepcji rozwoju marynarki wojennej, nie jest uzasadnione pod kątem uwarunkowań geopolitycznych i geostrategicznych, a nawet w kontekście prawdopodobieństwa rozwoju konfliktu Rosyjsko-Ukraińskiego. Marynarka Wojenna RP, bez odpowiednio licznej i wyposażonej floty okrętów nie będzie w stanie zapewnić Polsce możliwości zabezpieczenia opłacalnej dywersyfikacji ropy naftowej i gazu ziemnego, stanowiącej strategiczny interes Rzeczpospolitej. Realizacja Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej RP z 2012 roku prawdopodobnie przyniesie oczekiwane efekty w postaci wzrostu stanu bezpieczeństwa polskich wybrzeży, ale nie przewiduje dalszego rozwoju floty okrętów. Warto pamiętać, że ze względu na skupienie niemal 50% całkowitej ludności w nadbrzeżnym pasie o szerokości 200 kilometrów oraz zglobalizowaną sieć interesów okręty stanowić mogą skuteczne narzędzie realizacji interesów w skali globalnej. 52 Bibliografia i źródła internetowe.. Atlas geograficzny Świat, Polska, wydawnictwo Nowa Era, Wrocław 2008. Badeński Zbigniew, Koncepcja rozwoju Marynarki Wojennej, mity i rzeczywistość, w ramach portalu dziennikzbrojny.pl, źródło: http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,9,40,1562,inne,wydarzenia,koncepcja-rozwojumarynarki-wojennej-mity-i-rzeczywistosc, dostep 4 VI 2015 r. Cielma Mariusz, Projekty korwety Gawron dla PMW, źródło: http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,7,33,1200,marynarka-wojenna,okrety-nawodne-po-1945-r,projektkorwety-gawron-dla-pmw, dostęp 4 VI 2015 r. Doktryna obronna RP z 1990 r, źródło: http://www.koziej.pl/files/doktryna_obronna_rp_z_1990_r.doc, dostęp 3 VI 2015 r. Główny Urząd Statystyczny, Mały rocznik statystyczny2013, źródło: http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rs_maly_rocznik_statystyczny_2013.pdf, dostęp 2 VI 2015. 52 Michał Piekarski, Przyszłość Marynarki Polskiej, blog militarny special-ops.pl
Główny Urząd Statystyczny: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r. tabele, źródło: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w- 2014-r-,7,11.html#, dostęp 2 VI 2015 r. Hac Benedykt, Wraki w polskiej strefie ekonomicznej, seminarium lokalizacyjne 20 kwietnia 2011 roku, Instytut Morski w Gdańsku, źródło: http://awsassets.wwfpl.panda.org/downloads/b_hac_ship_wreck.pdf, dostęp 2 VI 2015 r. Håkanson Lars, Charakterystyka fizycznogeograficzna zlewiska Morza Bałtyckiego, Zeszyt I Środowisko Morza Bałtyckiego, Uniwersytet w Uppsali 1991, źródło: http://www.wgsr.uw.edu.pl/uploads/images/ogolne/bse.pdf, dostęp 2 VI 2015. Kawalec Paweł, Machniak Łukasz, Kozioł Wiesław, Eksploatacja kruszyw naturalnych ze złóż dna morskiego i jej oddziaływanie na środowisko, Katedra Górnictwa Odkrywkowego, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGH Kraków, źródło: http://home.agh.edu.pl/~machniak/wp-content/uploads/2013/06/machniak-eksploatacja- kruszyw-naturalnych-ze-z%c5%82%c3%b3%c5%bc-dna-morskiego-i-jej-oddzia%c5%82ywanie-na- %C5%9Brodowisko.pdf, dostęp 3 VI 2015. Koncepcja Rozwoju Marynarki Wojennej RP, źródło: http://mw.mil.pl/zasoby/archiwum/upload/koncepcja_mw.pdf, dostęp 2 VI 2015 r. Makowski Andrzej, Siły morskie państwa nadbrzeżnego zarys teorii, Przegląd Morski 2000, nr 6. Mickiewicz Piotr, Strategia bezpieczeństwa morskiego Rzeczpospolitej Polskiej, w Strategia bezpieczeństwa Narodowego Polski pod red. Nauk. Jarosława Gryza, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2013. Ministerstwo Infrastruktury, Raport o stanie gospodarki morskiej, Warszawa 2002. Państwowego Instytut Geologiczny, Ocena zasobów wydobywalnych gazu ziemnego i ropy naftowej w formacjach łupkowych dolnego paleozoiku w Polsce (basen bałtycko-podlasko-lubelski), raport pierwszy, źródło: http://www.pgi.gov.pl/pl/dokumenty-in-edycja/doc_view/771-raport-pl.html, dostęp 3 VI 2015. Piekarski Michał, Przyszłość Marynarki Polskiej, blog militarny special-ops.pl, źródło: http://www.specialops.pl/blog/id401,przyszlosc-marynarki-wojennej, dostęp 5 VI 2015 r. Polityka Bezpieczeństwa i Strategia Obronna Rzeczpospolita Polskiej z 1992 roku. Poratl 3 Flotylli Okrętów, źródło: http://www.3fo.wp.mil.pl/pl/5.html, dostęp 4 VI 2015 r. Portal Departamentu Budżetowego Ministerstwa Obrony Narodowej, raport: Podstawowe informacje o budżecie resortu obrony narodowej na 2014 r., źródło: http://www.dbmon.wp.mil.pl/plik/file/podstawowe_informacje_o_budzecie_resortu_on_na_2014_r..pdf. Portal Gosdpoarka Morska, Artykuł: Rosja inwestuje w łodzie podwodne, źródło: http://www.gospodarkamorska.pl/mw,sluzby-morskie/rosja-inwestuje-w-lodzie-podwodne.html. źródło: http://www.ics-shipping.org/shipping-facts/shipping-and- Portal International Chamber of Shipping, world-trade, dostęp 3 VI 2015. Portalu Marynarki Wojennej RP, strona poświęcona polskim okrętom Marynarki Wojennej, źródło: http://mw.mil.pl/index.php?akcja=okrety, dostęp 4 VI 2015r. Portal Marynarki Wojennej, Misja Iracka ORP Kotradmirał Xawery Czarniecki, źródło: http://www.navy.mw.mil.pl/index.php?akcja=archiwum&years=2003&months=08&id=318, dostęp 6 VI 2015 r.
Portal Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni, zakładka oferta konstrukcyjna, źródło: http://www.navship.pl/index.php/pl/oferta-konstrukcyjna/mh-57.html, dostęp 5 VI 2015 r. Portal Trójmiasta, artykuł poświęcony pożarowi w Stoczni Marynarki Wojennej, źródło: http://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/ugaszono-pozar-w-stoczni-marynarki-wojennej-w-gdyni-n91278.html, dostęp 7 VI 2015 r. Regulamin Służby Na Okretach Marynarki Wojennej RP, źródło: http://www.amw.gdynia.pl/library/file/news/dmw_rso 2011_vers_koncowa.pdf, dostęp 4 VI. Serwis Informacyjny Państwowej Służby Geologicznej, Pierwsza ropa spod dna Bałtyku ze złoża B8 jeszcze w tym roku, źródło: http://infolupki.pgi.gov.pl/pl/aktualnosci/pierwsza-ropa-spod-dna-baltyku-ze-zloza-b8-jeszczew-tym-roku, dostęp 3 VI 2015. Strategia Obronności RP z 2009 roku, źródło: http://www.umwd.dolnyslask.pl/fileadmin/user_upload/bezpieczenstwo/prawo/strategia_obronnosci.doc, dostęp 3 VI 2015 r. Urbański Jacek, Węsławski Jan Marcin, Położenie i historia w Morze Bałtyckie o tym warto wiedzieć, Zeszyty Zielonej Akademii 1998, Zeszyt nr 7, wyd. Polski Klub Ekologiczny, Okręg Wschodnio-Pomorski. Wendt J., Geostrategiczne położenie Polski, źródło: http://repozytorium.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/5500/geostrategiczne_po%c5%82o%c5%bcenie_pol ski.pdf?sequence=1&isallowed=y, dostęp 2 VI 2015 r. Zajda Bartosz, Maritime Mentality, Defence&Security, PanEuropeanNetworsk 2013, źródło: http://www.paneuropeannetworks.com/wp-content/uploads/2012/05/6_b-zajda-8000-atl_amends.pdf, dostęp 5 VI 2015 r.