Jak się poruszać w systemie wdraŝania Funduszy Europejskich ?

Jak się poruszać w systemie wdraŝania Funduszy Europejskich 2007-2015? Podpowiedzi dla członków komitetów monitorujących Nr 6/2008 Ekspertyza prawna dotycząca funkcjonowania pozarządowych członków Komitetów Monitorujących w okresie programowania 2007-2013 Małgorzata Lewandowska C elem niniejszego opracowania jest przekazania podstawowych informacji dotyczących uprawnień, jakie przysługują członkom Komitetów Monitorujących, działających jako obywatele oraz przedstawiciele organizacji społecznych, w stosunku do organów administracji oraz innych uprawnień, jakie przyznane im są przez obowiązujący porządek prawny. Świadomość tych uprawnień i umiejętność korzystania z nich powinny przede wszystkim ograniczyć uciąŝliwość załatwiania spraw urzędowych oraz ułatwić postępowanie wobec dyskrecjonalnych uprawnień administracji publicznej. Opracowanie w pierwszej części omawia podstawowe prawa, jakie przysługują kaŝdemu obywatelowi względem organów administracji publicznej (punkt: 1) oraz zasady, jakimi kierować powinny się te organy w trakcie postępowania (punkty: 2 i 18). Opracowanie traktuje zarówno o środkach interwencji, jakie przysługują w toku postępowania administracyjnego (punkty: 9-14), jak i sądowo administracyjnego (punkt: 16.5 16.9). Omówione zostały takŝe środki interwencji względem innych organów (punkt: 17). W drugiej części poruszona została tematyka dostępu do informacji publicznej (punkt: 19), w tym takŝe informacji niejawnych oraz danych osobowych. 1. Podstawowe prawa wobec administracji publicznej: Uprawnienia proceduralne społeczeństwa wobec organów administracji regulowane są przede wszystkim przez Kodeks postępowania administracyjnego (k.p.a.) oraz Ustawę o postępowaniu sądowo-administracyjnym (p.s.a). Procedura administracyjna zawarta w k.p.a. jest skonstruowana tak, aby prawa obywatela w sporze z urzędem były lepiej chronione; oba akty jednakŝe gwarantują obywatelom pewne prawa w postępowaniu przed organami administracji publicznej oraz wyznaczają kanony, jakimi kaŝdy urzędnik powinien kierować się w trakcie postępowania administracyjnego. Standardy funkcjonowania administracji publicznej wyznaczają takŝe akty prawa europejskiego. 1.1. Prawo do dobrej administracji Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej przyjęta w grudniu 2000 r. w Nicei umieściła w katalogu zawartych w niej praw prawo do dobrej administracji. Oznacza to, Ŝe prawem i to podstawowym obywatela Unii Europejskiej jest domaganie się od organów i instytucji Unii bezstronnego, zgodnego z prawem rozpatrzenia, bez zbędnej zwłoki, sprawy wniesionej do danego organu lub instytucji. Prawu temu towarzyszy obowiązek organów i instytucji, a takŝe wszystkich zatrudnionych w nich funkcjonariuszy, właściwego i zgodnego z prawem załatwienia sprawy. JeŜeli w wyniku działań administracji wnoszący sprawę poniósł szkodę, to przysługuje mu roszczenie o odszkodowanie. Strona1

Kodeks Dobrej Administracji uchwalony przez Parlament Europejski w dniu 6 września 2001 r. wprowadza ogólne zasady dobrej praktyki administracyjnej pomiędzy urzędem a jednostką. KaŜdy urzędnik, równieŝ w organach samorządu, ma obowiązek działać zgodnie z zasadą praworządności, stosować uregulowania i procedury ujęte w przepisach. Decyzje dotyczące praw lub interesów poszczególnych osób muszą posiadać podstawę prawną, a ich treść musi być zgodna z obowiązującymi przepisami. Kodeks wprowadza takŝe zasadę niedyskryminowania i równego traktowania. W toku odejmowanych decyzji urzędnik zwraca uwagę na stosowne wywaŝenie spraw osób prywatnych i ogólnego interesu publicznego. Zgodnie z kodeksem urzędnik ma działać bezstronnie i niezaleŝnie. Ma się powstrzymywać od wszelkich arbitralnych działań, mogących mieć wpływ na sytuację pojedynczych osób. Na postępowanie urzędników nie moŝe mieć wpływu interes osobisty, rodzinny lub narodowy, a na jego decyzje nie moŝe wpływać presja polityczna. Kodeks podkreśla takŝe zasadę uprzejmości. Stwierdza, Ŝe urzędnik pozostaje usługodawcą, powinien zachowywać się właściwie, uprzejmie i pozostać dostępny. Powinien być pomocny i udzielać odpowiedzi na zadane pytania jak najbardziej szczegółowo i dokładnie. 1.2. Prawo uzyskiwania informacji KaŜdy ma prawo Ŝądać, aby urzędnik administracji publicznej udzielił szczegółowych informacji na temat wszystkich okoliczności, które mogą wpłynąć na ustalenie praw i obowiązków danej osoby. Organy administracji publicznej są obowiązane do naleŝytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Działania urzędu i urzędnika powinny zapobiegać poniesieniu przez zainteresowaną osobę szkody wynikającej z nieznajomości przepisów prawa. W razie pojawienia się jakichkolwiek wątpliwości, obywatel powinien zwrócić się o wyjaśnienia do urzędnika, zajmującego się zagadnieniami, których te wątpliwości dotyczą. Jest on zobowiązany takich wyjaśnień udzielić. JeŜeli zapytany urzędnik nie zajmuje się daną problematyką, powinien on ustalić i wskazać osobę kompetentną do udzielenia niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. (Podstawa prawna: art. 9 k.p.a.) 1.3. Prawo do czynnego udziału w postępowaniu przed urzędem Organy administracji publicznej mają obowiązek zapewnić stronom postępowania czynny udział w postępowaniu administracyjnym. Urzędy mogą odstąpić od tej zasady tylko wtedy, gdy załatwienie danej sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla Ŝycia i zdrowia ludzkiego, albo ze względu na niepowetowaną szkodę materialną. (Podstawa prawna: art. 10 k.p.a.) Prawo do czynnego udziału w postępowaniu powstaje od chwili jego wszczęcia, aŝ do wydania decyzji. Czynny udział w postępowaniu obejmuje m. in: a) Prawo do inicjowania postępowania poprzez złoŝenie Ŝądania jego wszczęcia czy zgody na prowadzenie postępowania, w razie jego wszczęcia z urzędu ze względu na szczególnie waŝny interes społeczny; b) Prawo do wnoszenia podań i ich uzupełniania; c) Prawo do składania wyjaśnień i wniosków dowodowych; d) Prawo do zadawania pytań świadkom i biegłym; e) Prawo przeglądania akt sprawy; f) Prawo do skutecznego kwestionowania decyzji nieostatecznych. (Podstawa prawna: art. 61 2, art. 63-64, art. 78, art. 79 2, art. 145 1 pkt 4 k. p. a.) 1.4. Prawo do przeglądania akt sprawy i sporządzania odpisów W trakcie postępowania administracyjnego urzędy są zobowiązane umoŝliwić stronom przeglądanie akt sprawy (w kaŝdym stadium postępowania, takŝe po wydaniu decyzji) oraz sporządzanie z nich notatek i odpisów. Odpisy z akt mogą być sporządzane za pomocą kserokopiarki lub innych urządzeń słuŝących do powielania i gromadzenia materiałów oraz informacji. K. p. a. róŝnicuje przeglądanie akt sprawy i uwierzytelnianie odpisów z akt sprawy. Uwierzytelnienie nie ma na celu poznania przez stronę treści akt sprawy, ale utrwalenie w formie dokumentu informacji zawartych w aktach sprawy. Uwierzytelnienie polega na dostarczeniu stronie sporządzonego przez organ i uwierzytelnionego odpisu z akt sprawy lub tylko opatrzeniu przez ten organ poświadczenia o zgodności z oryginałem odpisu sporządzonego przez stronę. Strona2

JeŜeli jest to uzasadnione jej waŝnym interesem, strona moŝe zaŝądać uwierzytelniania sporządzonych przez siebie odpisów lub wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów. Organ moŝe odmówić umoŝliwienia stronie przeglądania akt sprawy, sporządzania notatek i odpisów, lub uwierzytelniania odpisów, ale musi tego dokonać w drodze postanowienia, na które przysługuje zaŝalenie. (Podstawa prawna: art. 73 i 74 k. p. a) 1.5. Prawo odwołania i zaskarŝania Istotną gwarancją ochrony prawa obywatela jest przede wszystkim obowiązek załatwienia kaŝdej indywidualnej sprawy w formie decyzji, od której przysługuje prawo odwołania do wyŝszej instancji. (Podstawa prawna: art. 104 k.p.a). Organami wyŝszego stopnia w rozumieniu k.p.a. są: a) w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialnego - samorządowe kolegia odwoławcze (chyba, Ŝe ustawy szczególne stanowią inaczej); b) w stosunku do wojewodów - właściwi w sprawie ministrowie; c) w stosunku do innych organów administracji publicznej - odpowiednie organy nadrzędne lub właściwi ministrowie, a w razie ich braku - organy państwowe sprawujące nadzór nad ich działalnością; d) w stosunku do organów organizacji społecznych - odpowiednie organy wyŝszego stopnia tych organizacji, a w razie ich braku - organ państwowy sprawujący nadzór nad ich działalnością. (Podstawa prawna: art. 17 k. p. a.) Urząd powinien zamieścić informację o moŝliwości odwołania się w pouczeniu. W pouczeniu takim urząd określa, do jakiej instancji moŝna się odwołać oraz w jakim terminie moŝna wnieść odwołanie. Organem odwoławczym innym niŝ organ administracji publicznej jest sąd powszechny. NaleŜy zwrócić uwagę na to, Ŝe zadaniem sądu powszechnego rozpatrującego sprawę administracyjną jest merytoryczne załatwienie sprawy, a nie dokonanie oceny prawidłowości działania organu administracji. JeŜeli decyzja jest niezgodna z prawem, to moŝna ją zaskarŝyć do sądu administracyjnego (patrz: uwagi poniŝej). 2. Zasady postępowania administracyjnego: K.p.a wyznacza zasady, których naruszenie przez urząd lub urzędnika podwaŝenie wydanych decyzji. Do zasad tych naleŝą: 2.1. Zasada praworządności: Organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa, co oznacza, Ŝe organ administracji nie moŝe podejmować rozstrzygnięć, które nie opierają się na konkretnym przepisie prawa oraz w ramach przewidzianej w prawie procedury. (Podstawa prawna: art. 6 k.p.a.) 2.2. Zasada prawdy materialnej: W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straŝy praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. (Podstawa prawna: art. 7 k. p. a) 2.3. Zasada pogłębiania zaufania obywateli do Państwa: Organy administracji publicznej obowiązane są prowadzić postępowanie w taki sposób, aby pogłębiać zaufanie obywateli do organów Państwa oraz świadomość i kulturę prawną obywateli. (Podstawa prawna: art. 8 k. p. a) 2.4. Zasada przekonywania: Organy administracji publicznej powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwieniu sprawy, aby w ten sposób w miarę moŝności doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez potrzeby stosowania środków przymusu. (Podstawa prawna: art. 11 k. p. a.) 2.5. Zasada pisemności: Wszelkie sprawy, w których uczestniczy organ administracji, powinny być załatwiane w formie pisemnej. Ustne załatwianie spraw jest dopuszczalne, tylko, jeśli zezwala na to przepis prawa lub przemawia za tym interes stron w tym przypadku treść takiego załatwienia sprawy musi zostać utrwalona na piśmie (w formie protokołu, podpisanego przez strony). (Podstawa prawna: art. 14 k. p. a.) Strona3

2.6. Zasada niezaleŝności i bezstronności: WaŜnym atrybutem obiektywności pracy urzędnika jest instytucja wyłączenia pracownika i organu administracji państwowej od udziału w postępowaniu administracyjnym. Bezpośredni przełoŝony pracownika ma obowiązek wyłączenia pracownika, jeŝeli zostanie uprawdopodobnione istnienie okoliczności, które mogą wywołać wątpliwość, co do bezstronności pracownika, np., Ŝe pracownika łączą ze stroną (lub jedną ze stron) bliskie stosunki towarzyskie albo, Ŝe strona złoŝyła na niego w innej sprawie skargę na niewłaściwe zachowanie się. O tym, kto jest bezpośrednim przełoŝonym pracownika, rozstrzyga struktura organizacyjna urzędu. JeŜeli więc dany urząd dzieli się na wydziały, te zaś z kolei na oddziały, to bezpośrednim przełoŝonym pracownika jest z reguły kierownik oddziału, jego zaś bezpośrednim przełoŝonym - kierownik wydziału; bezpośrednim przełoŝonym tego ostatniego jest szef urzędu. Szczegółowe przepisy o podporządkowaniu słuŝbowym zawierają statuty, regulaminy wewnętrzne itp. akty urzędów i innych jednostek organizacyjnych. (Podstawa prawna: art. 24 k. p. a) 3. Terminy załatwienia spraw przez organy administracji publicznej KaŜdy ma prawo Ŝądać terminowego załatwiania spraw przez urząd. Organy administracji publicznej obowiązane są załatwiać wszelkie sprawy bez zbędnej zwłoki. Określenie bez zbędnej zwłoki nie oznacza, Ŝe sprawa ma być załatwiona natychmiast, ale tak szybko, jak jest to moŝliwe. Pracownik organu nie moŝe zatem odłoŝyć załatwienia sprawy do dnia upływu ustawowego terminu jej załatwienia, ale powinien załatwić ją w jak najkrótszym terminie. (Podstawa prawna: art. 35 1 k. p. a) Warunkiem niezwłocznego załatwienia sprawy jest przedstawienie przez zainteresowaną osobę odpowiednich dokumentów. Urząd powinien takŝe załatwić sprawę niezwłocznie, jeŝeli posiada wszystkie informacje potrzebne do jej załatwienia lub, gdy nie wymaga to gromadzenia dowodów, informacji lub wyjaśnień. Załatwienie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niŝ w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej - nie później niŝ w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania. JeŜeli strona odwołuje się od decyzji lub postanowienia do organu wyŝszego stopnia, wówczas ta instancja powinna rozstrzygnąć sprawę w ciągu jednego miesiąca. Termin do załatwienia przez organ administracji sprawy, w której postępowanie zostało wszczęte na Ŝądanie strony, biegnie od dnia złoŝenia przez stronę Ŝądania wszczęcia postępowania. (Podstawa prawna: art. 35 3 k. p. a) Niekiedy terminy, o których mowa powyŝej, mogą zostać przekroczone. PrzedłuŜenie terminów moŝe nastąpić w szczególności wówczas, gdy opóźnienie wynika: a) z winy samego zainteresowanego (np., jeŝeli nie dostarczył on dokumentów, do których dostarczenia był zobowiązany), albo b) z przyczyn niezaleŝnych od urzędu (np., jeŝeli urząd nie moŝe działać z powodu powodzi). Urząd powinien o spodziewanym przekroczeniu terminu powiadomić zainteresowanego, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy. Przed złoŝeniem wniosku w określonej sprawie naleŝy dowiedzieć się, jakie dokumenty będą musiały być złoŝone razem z tym wnioskiem. Szczegółowej informacji na ten temat powinien udzielić urzędnik, zajmujący się załatwianiem danego rodzaju spraw. 3.1. Zarzut bezczynności W przypadku niezałatwienia sprawy w terminie, moŝna organowi postawić zarzut bezczynności, o ile przyczyna niezałatwienia sprawy w terminie jest niezaleŝna od organu administracji prowadzącego postępowanie. Organ administracji nie moŝe skutecznie bronić się przed zarzutem bezczynności wówczas, gdy: a) Organ ten nie podjął w prawnie ustalonym terminie Ŝadnych czynności w sprawie lub wprawdzie prowadził postępowanie, ale - mimo istnienia ustawowego obowiązku - nie zakończył go wydaniem w terminie decyzji, postanowienia lub teŝ innego aktu lub nie podjął innej wymaganej czynności, a przy tym nie został wyznaczony nowy termin załatwienia sprawy; b) Organ administracji nie podjął działań wynikających z przepisów procesowych, mających na celu usunięcie przeszkody w wydaniu decyzji; c) Organ administracji nie dokonuje czynności, które warunkują merytoryczne rozpatrzenie sprawy; Strona4

d) Inny organ administracji był bezczynny lub działał z opóźnieniem, przyczyniając się w ten sposób do niezałatwienia sprawy w terminie; w szczególności do bezczynności dochodzi, jeŝeli organ niŝszego stopnia z opóźnieniem przesłał akta administracyjne Ŝądane przez organ orzekający; e) Organ administracji nie wydaje decyzji o odszkodowaniu, biorąc pod uwagę brak środków pienięŝnych na wypłatę odszkodowania; f) Akta sprawy zostały przekazane do sądu administracyjnego; g) Organ administracji spodziewa się trudności w wykonaniu decyzji o przewidywalnej treści i z tego względu powstrzymuje się z jej wydaniem; h) Liczba pracowników organu nie jest wystarczająca do załatwiania spraw w terminie. ZaŜalenie na niezałatwienie sprawy w terminie składa się do organu administracji publicznej wyŝszego stopnia. Organ ten, uznając zaŝalenie za uzasadnione, wyznacza dodatkowy termin załatwienia sprawy oraz zarządza wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych nie załatwienia sprawy w terminie, a w razie potrzeby takŝe podjęcie środków zapobiegających naruszaniu terminów załatwiania spraw w przyszłości. Pracownik organu administracji publicznej, który z nieuzasadnionych przyczyn nie załatwił sprawy w terminie albo w dodatkowo wyznaczonym terminie lub teŝ nie dopełnił obowiązku zawiadomienia obywatela o przyczynach zwłoki oraz dodatkowym terminie załatwienia sprawy podlega odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej albo innej odpowiedzialności przewidzianej w przepisach prawa. (Podstawa prawna: art. 12, art. 35-38, art. 61 3 k. p. a) 4. Decyzja administracyjna Decyzją administracyjną jest pismo pochodzące od organu administracji, rozstrzygające o prawach lub obowiązkach prawnych osób (fizycznych lub prawnych) w sprawie indywidualnej, choćby dla rozstrzygnięcia takiego brak było podstawy prawnej. Właściwym do wydania decyzji administracyjnej jest organ administracji publicznej według miejsca zamieszkania (siedziby) w kraju strony lub jednej ze stron. W przypadku spraw dotyczących nieruchomości właściwy jest organ według miejsca jej połoŝenia. (Podstawa prawna: art. 21 k. p. a) Do elementów niezbędnych do uznania pisma za decyzję w orzecznictwie Sądu NajwyŜszego i Naczelnego Sądu Administracyjnego zaliczono: a) oznaczenie organu administracji państwowej wydającego akt, b) wskazanie adresata aktu, c) rozstrzygnięcie o istocie sprawy oraz d) podpis osoby reprezentującej organ administracji. Podpis pod decyzją jest gwarancją tego, Ŝe decyzja pochodzi rzeczywiście od odpowiedniego i właściwego organu. Podpis na decyzji z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska słuŝbowego osoby upowaŝnionej do wydania decyzji musi być własnoręczny. Nie jest dopuszczalne stosowanie tzw. faksymile podpisu, czyli odcisku pieczęci z kopią wzoru podpisu. Decyzja niezawierająca podpisu z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska słuŝbowego osoby upowaŝnionej do jej wydania jest niewaŝna. Podpis powinien znajdować się takŝe na załącznikach do decyzji. (Podstawa prawna: art. 156 1 pkt 7 k. p. a) Data sporządzenia decyzji ma istotne znaczenie, poniewaŝ prawidłowość oraz zgodność decyzji z prawem jest oceniana ze względu na stan faktyczny i prawny obowiązujący w dacie jej sporządzenia. Podstawę prawną decyzji mogą stanowić wyłącznie obowiązujące przepisy ustaw oraz aktów wykonawczych do ustaw. Podstawa prawna decyzji administracyjnej musi być powołana dokładnie, tj. ze wskazaniem mających zastosowanie w sprawie przepisów zarówno prawa formalnego, jak i materialnego, oraz wraz z powołaniem źródeł jego publikacji. Decyzja administracyjna organu samorządowego, wydana w sprawie, w której zgodnie z ustawą właściwy jest terenowy organ administracji rządowej, powinna wskazywać podstawę prawną przeniesienia kompetencji między tymi organami (Podstawa prawna: art. 107 1 k. p. a.). Rozstrzygnięcie decyzji musi być sformułowane w taki sposób, aby nie było wątpliwości, czego ono dotyczy, jakie uprawnienia zostały przyznane lub jakie obowiązki zostały na stronę nałoŝone. Rozstrzygnięcie powinno być zatem sformułowane precyzyjnie, bez niedomówień i moŝliwości róŝnej interpretacji. Wnioski i twierdzenia zawarte w uzasadnieniu decyzji muszą znajdować oparcie w zebranym materiale dowodowym (wymaganie to nie zostaje spełnione Strona5

między innymi wówczas, gdy organ administracji powołuje się na dokument niedołączony do akt sprawy). Brak odniesienia się przez organ do podnoszonych przez stronę zarzutów stanowi naruszenie prawa procesowego w stopniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy, a to z kolei skutkuje uchyleniem zaskarŝonych decyzji. Odstąpienie od uzasadnienia decyzji jest prawnie dopuszczalne w dwóch przypadkach: 1) w przypadku uwzględnienia w całości Ŝądania strony oraz 2) ze względu na interes bezpieczeństwa Państwa lub porządek publiczny. (Podstawa prawna: art. 107 4 i 5 k. p. a) Strona moŝe w terminie czternastu dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji zaŝądać jej uzupełnienia co do rozstrzygnięcia, bądź co do prawa odwołania, wniesienia w stosunku do decyzji powództwa do sądu powszechnego lub skargi do sądu administracyjnego albo sprostowania zamieszczonego w decyzji pouczenia w tych kwestiach. Termin dla strony do wniesienia odwołania, powództwa lub skargi biegnie od dnia doręczenia jej odpowiedzi. (Podstawa prawna: art. 111 k. p. a) 5. Postanowienie organu administracji publicznej Postanowienia wydawane są przez organ administracji publicznej w toku postępowania administracyjnego i dotyczą poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania. Postanowienie jest władczym aktem organu administracji o charakterze indywidualnym. Postanowieniem organ nie rozstrzyga o istocie sprawy, chyba Ŝe przepisy k.p.a stanowią inaczej. Postanowienie powinno zawierać: a) oznaczenie organu administracji publicznej, b) datę jego wydania, c) oznaczenie strony lub stron albo innych osób biorących udział w postępowaniu, d) powołanie podstawy prawnej, e) rozstrzygnięcie, f) pouczenie, czy i w jakim trybie słuŝy na nie zaŝalenie lub skarga do sądu administracyjnego oraz g) podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska słuŝbowego osoby upowaŝnionej do jego wydania. Postanowienie powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne, jeŝeli słuŝy na nie zaŝalenie lub skarga do sądu administracyjnego oraz gdy wydane zostało na skutek zaŝalenia na postanowienie. (Podstawa prawna: art. 123 125 k.p.a) 6. Strona postępowania administracyjnego Stroną postępowania administracyjnego jest kaŝdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo, kto Ŝąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Interes prawny oznacza istnienie obiektywnej potrzeby ochrony prawnej; interes ten musi być konkretny, indywidualny i dający się zaspokoić poprzez wydanie decyzji administracyjnej. Czynnikiem róŝnicującym interes prawny i interes faktyczny jest istnienie lub brak normy prawnej przyznającej ochronę danemu podmiotowi. NSA przyjmuje, Ŝe do wykazania posiadania interesu prawnego wystarczające jest wskazanie normy prawa, która czyniłaby wadliwą decyzję organu administracji. (Podstawa prawna: art. 28 k.p.a.) Stronami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, a gdy chodzi o państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne - równieŝ jednostki nieposiadające osobowości prawnej. (Podstawa prawna: art. 29 k.p.a.) 7. Wszczęcie postępowania administracyjnego Postępowanie administracyjne moŝe być wszczęte: 1) na Ŝądanie strony lub podmiotu występującego na prawach strony; 2) przez organ administracji z urzędu. (Podstawa prawna: art. 61 1 k. p. a) Strona6

Do wszczęcia postępowania na Ŝądanie strony dochodzi wskutek doręczenia Ŝądania organowi administracji. W przypadku, jeśli Ŝądanie wszczęcia postępowania nie spełnia wymogów formalnych, organ administracji powinien wezwać stronę do uzupełnienia braków podania, niemniej jednak dniem wszczęcia postępowania będzie dzień doręczenia organowi pierwszego pisma w sprawie, a nie dzień uzupełnienia braków formalnych tego pisma. (Podstawa prawna: art. 64 2 k. p. a) Za datę wszczęcia postępowania z urzędu naleŝy uznać dzień pierwszej czynności urzędowej dokonanej w sprawie, której postępowanie dotyczy, przez organ do tego uprawniony, działający w granicach przysługujących mu kompetencji, pod warunkiem, Ŝe o czynności tej powiadomiono stronę. (Podstawa prawna: art. 35 36, art. 61 62 k. p.a) Podanie (Ŝądania, wyjaśnienia, odwołania, zaŝalenia) moŝe być wniesione na piśmie, ustnie do protokołu, za pomocą faksu, a takŝe drogą elektroniczną, za pomocą poczty elektronicznej, bądź za pomocą formularza umieszczonego na stronie internetowej właściwego organu administracji. W przypadku złoŝenia podania drogą elektroniczną dniem wniesienia takiego podania jest dzień wysłania dokumentu elektronicznego, a nie dzień wprowadzenia Ŝądania do systemu teleinformatycznego organu administracji publicznej. (Podstawa prawna: art. 63 k. p. a) W przypadku wniesienia podania do organu niewłaściwego, organ ten, stwierdzając brak swej właściwości w sprawie, dokonuje czynności porządkowej przekazania do organu właściwego lub zwrócenia pisma jego autorowi z odpowiednim pouczeniem. (Podstawa prawna art. 65-66 k. p. a.). Organ administracji jest zobowiązany do powiadomienia wszystkich podmiotów, które mają w danej sprawie interes prawny lub obowiązek o wszczęciu postępowania. Organ administracji nie moŝe poprzestać na twierdzeniach wnioskodawcy, co do kręgu osób zainteresowanych w sprawie, ale jest zobowiązany dokonać z urzędu stosownych ustaleń. Organ jest zobowiązany do powiadomienia o wszczęciu postępowania równieŝ i te podmioty, które są stroną w sprawie, bo dotyczy ona ich interesu prawnego lub obowiązku, ale które powstały po wszczęciu postępowania. 8. Dowody w postępowaniu administracyjnym Dowodem w postępowaniu administracyjnym jest wszystko, co moŝe przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być: a) dokumenty, b) zeznania świadków, c) opinie biegłych oraz d) oględziny. Strona ma prawo wzięcia udziału w przeprowadzanym dowodzie ze świadków, biegłych lub oględzin. Organ administracji nie moŝe pozbawić strony tego prawa. Strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem. (Podstawa prawna: art. 75 1, art. 79 1 k. p. a) Organ administracji publicznej uwzględnia Ŝądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu, jeŝeli przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy. Organ moŝe nie uwzględnić Ŝądania, które nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzania dowodów lub w czasie rozprawy, jeŝeli Ŝądanie to dotyczy okoliczności juŝ stwierdzonych innymi dowodami, chyba Ŝe mają one znaczenie dla sprawy. (Podstawa prawna: art. 78 k. p. a) 9. Odwołania od decyzji administracyjnych Funkcją odwołania jest doprowadzenie do kontroli decyzji organu pierwszej instancji przez ponowne rozpatrzenie sprawy przez organ odwoławczy. Jednym ze skutków wniesienia odwołania jest to, Ŝe zakwestionowana decyzja nie moŝe stać się ostateczna. Wyjątek dotyczy decyzji, której został nadany rygor natychmiastowej wykonalności, jak równieŝ decyzji, która podlega natychmiastowemu wykonaniu z mocy ustawy. (Podstawa prawna: art. 130 k.p.a.) Odwołanie przysługuje od decyzji (takŝe pozytywnej) wydanej przez organ w pierwszej instancji. Urząd umieszcza na decyzji informację o moŝliwościach odwołania się. W pouczeniu takim urząd określa, do jakiej instancji moŝna się odwołać oraz w jakim terminie moŝna wnieść odwołanie. (patrz: prawo do odwołania i zaskarŝania). Od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze nie słuŝy odwołanie, jednakŝe strona niezadowolona z decyzji moŝe zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy; do wniosku tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji. (Podstawa prawna: art. 127 k. p. a) Strona7

9.1. Podmiot uprawniony Postępowanie odwoławcze moŝe być wszczęte wyłącznie w wyniku wniesienia odwołania przez uprawniony podmiot - stronę. Podmiot, który nie jest stroną w sprawie, moŝe wnieść odwołanie, jeŝeli decyzja została zaadresowana do niego, poniewaŝ osoba taka ma interes prawny w doprowadzeniu do uchylenia takiej decyzji. JeŜeli w sprawie występowały dwie lub więcej stron, to wniesienie odwołania przez jedną z nich sprawia, Ŝe decyzja pozostaje nieostateczna równieŝ dla pozostałych stron. 9.2. Treść odwołania Treść odwołania nie musi spełniać szczególnych wymogów. Nie jest konieczne zatytułowanie pisma jako odwołania - o tym, czy wniesione pismo jest odwołaniem, decyduje jego treść. Zupełnie wystarczy, jeŝeli wynika z niej, Ŝe osoba wnosząca odwołanie jest niezadowolona z rozstrzygnięcia. PoniewaŜ jednak przytoczenie istotnych argumentów faktycznych i prawnych moŝe mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy przez organ wyŝszej instancji, w niektórych, bardziej skomplikowanych sytuacjach warto skorzystać z pomocy radcy prawnego, adwokata lub doradcy z organizacji społecznej zajmującej się pomocą obywatelom. Warunkiem niezbędnym do uznania pisma za odwołanie od decyzji jest stwierdzenie, Ŝe w piśmie tym strona wyraŝa swoje niezadowolenie z wydanej decyzji. KaŜde pismo strony wniesione do organu odwoławczego w ustawowym terminie do złoŝenia odwołania i wyraŝające niezadowolenie z decyzji nieostatecznej podlega rozpatrzeniu jako odwołanie od decyzji. Ponadto, odwołanie powinno spełniać warunki wymagane od pism, tj. powinno zawierać co najmniej: 1) wskazanie osoby, od której pochodzi, 2) jej adres i Ŝądanie oraz 3) podpis wnoszącego (jeśli wnoszone ustnie lub do protokołu, protokół ponadto musi zawierać podpis pracownika, który go sporządził). Gdy podanie wnosi osoba, która nie moŝe lub nie umie złoŝyć podpisu, podanie lub protokół podpisuje za nią inna osoba przez nią upowaŝniona, czyniąc o tym wzmiankę obok podpisu. Organ odwoławczy - stwierdzając braki formalne odwołania - powinien wezwać stronę do ich usunięcia w terminie siedmiu dni pod rygorem pozostawienia odwołania bez rozpoznania. Organ odwoławczy nie jest związany granicami odwołania, co oznacza, iŝ organ odwoławczy powinien rozpatrzyć sprawę na nowo w jej całokształcie. Organ odwoławczy nie moŝe ograniczać się do badania zgodności z prawem decyzji zakwestionowanej przez stronę, ale powinien zbadać decyzję równieŝ z punktu widzenia celowości i słuszności rozstrzygnięcia. 9.3. Właściwość organu i termin do wniesienia odwołania Odwołanie wnosi się do organu wyŝszej instancji w ciągu 14 dni, za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Strona wnosząca odwołanie nie jest zobowiązana do ustalenia, który organ jest organem odwoławczym w jej sprawie. Z błędnego wskazania przez stronę organu odwoławczego nie wynikają skutki prawne - odwołanie powinno zostać przekazane organowi właściwemu przez organ, do którego zostało ono wniesione. Odwołanie wniesione do organu niewłaściwego przed upływem przypisanego terminu naleŝy przesłać organowi właściwemu. Pismo takie uwaŝa za wniesione z zachowaniem terminu ustawowego. Termin do wniesienia odwołania jest uzaleŝniony od dnia doręczenia decyzji stronie lub od dnia ogłoszenia decyzji. Przy obliczaniu terminu nie uwzględnia się dnia doręczenia, ale dzień następny. Data doręczenia stronie pisma wynika z odpowiedniej dokumentacji poczty, a nie z adnotacji lub innego rodzaju dokumentacji strony. Wniesienie odwołania po upływie terminu powoduje bezskuteczność odwołania, w następstwie, czego decyzja staje się ostateczna i moŝe być wykonana. Przywrócenie terminu do wniesienia odwołania jest dopuszczalne, jeŝeli zainteresowany uprawdopodobni, Ŝe uchybienie nastąpiło bez jego winy. Prośba o przywrócenie terminu musi być wniesiona w terminie siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. Jednocześnie z wniesieniem prośby naleŝy dopełnić czynności, dla której określony był termin. O przywróceniu terminu do wniesienia odwołania lub zaŝalenia postanawia ostatecznie organ właściwy do rozpatrzenia odwołania lub zaŝalenia. 9.4. Decyzja organu odwoławczego K.p.a ustanawia zakaz wydawania przez instancję odwoławczą decyzji na niekorzyść strony odwołującej się, chyba Ŝe zaskarŝona decyzja raŝąco narusza prawo lub raŝąco narusza interes społeczny. Wniesienie odwołania nie powinno, zatem pogorszyć sytuacji skarŝącego. (Podstawa prawna: art. 139 k.p.a.) Strona8

Organ odwoławczy wydaje decyzję, w której: 1) utrzymuje w mocy zaskarŝoną decyzję albo 2) uchyla zaskarŝoną decyzję w całości albo w części i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy bądź uchylając tę decyzję - umarza postępowanie pierwszej instancji, albo 3) umarza postępowanie odwoławcze. Organ odwoławczy moŝe uchylić zaskarŝoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji, gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części. (Podstawa prawna: art. 138 k.p.a) 10. Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy jest środkiem zaskarŝenia przysługującym w sytuacji, gdy od decyzji wydanej przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze nie przysługuje odwołanie. Nie jest dopuszczalne wniesienie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, od decyzji, od których przysługuje odwołanie, jak równieŝ wtedy, gdy przepisy szczególne wprowadzają w odniesieniu do decyzji ministra moŝność wniesienia powództwa do sądu. Do wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy stosuje się odpowiednio przepisy o odwołaniu od decyzji. (Podstawa prawna: art. 127 3 k. p. a) Organ rozpatrujący wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy jest zobowiązany do powtórnego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy w całości. Organ ten nie moŝe wydać decyzji na niekorzyść strony odwołującej się, chyba Ŝe zaskarŝona decyzja raŝąco narusza prawo lub raŝąco narusza interes społeczny. ZłoŜenie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w terminie 14 dni od daty otrzymania decyzji, powoduje, Ŝe postępowanie administracyjne nie zostało ostatecznie zakończone. Decyzja tego organu traci charakter ostatecznego rozstrzygnięcia i dopiero nowa decyzja tego organu moŝe stać się ostateczna i zakończyć postępowanie w sprawie. 11. ZaŜalenia ZaŜalenie jest środkiem zaskarŝania postanowień - nie przysługuje od pism, jeŝeli nie mają one charakteru postanowienia.. MoŜe być ono wnoszone tylko na postanowienia wyliczone w k.p.a. ZaŜalenia wnosi się w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia postanowienia stronie, a gdy postanowienie zostało ogłoszone ustnie - od dnia jego ogłoszenia stronie. (Podstawa prawna art. 141 143 k. p. a) Organ właściwy do rozpatrzenia zaŝalenia wydaje postanowienie, w którym: a) Utrzymuje w mocy zaskarŝone postanowienie wydane przez organ pierwszej instancji; b) Uchyla to postanowienie w całości lub w części i w tym zakresie orzeka co do istoty kwestii będącej przedmiotem postanowienia; c) Uchyla postanowienie w całości lub w części bez orzekania co do istoty tej kwestii. Organ właściwy do rozpatrzenia zaŝalenia moŝe takŝe uchylić zaskarŝone postanowienie w całości i przekazać kwestię będącą przedmiotem postanowienia do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji, gdy rozstrzygnięcie tej kwestii wymaga uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części. (Podstawa prawna: art. 144 k.p.a) ZaŜalenie na niezałatwienie sprawy w terminie stanowi swoisty środek odwoławczy. Organem właściwym do rozpatrzenia zaŝalenia będzie zawsze organ wyŝszego stopnia nad organem pozostającym w zwłoce, niezaleŝnie od tego, czy przepisy przewidują inny organ odwoławczy. ZaŜalenie na niezałatwienie sprawy w terminie moŝe być wniesione wyłącznie przez uczestnika postępowania, to jest przez stronę lub organizację społeczną działającą na prawach strony albo przez prokuratora (Podstawa prawna: art. 31 3 k.p.a). 12. Wznowienie postępowania administracyjnego Wznowienie postępowania jest dopuszczalne wyłącznie w takiej sprawie, w której została wydana ostateczna decyzja. Postępowanie zakończone decyzją nieostateczną nie moŝe zostać wznowione dopóty, dopóki decyzja ta nie stanie się ostateczna. (Podstawa prawna: art. 145 1 k. p. a) Strona9

12.1. Podstawy wznowienia postępowania Podstawę wznowienia postępowania administracyjnego moŝe stanowić: a) Wydanie decyzji przez pracownika lub organ podlegający wyłączeniu (udział pracownika podlegającego wyłączeniu w czynnościach procesowych nie stanowi podstawy do wznowienia postępowania); b) Brak udziału strony w postępowaniu (niezawiniony); c) Niepowiadomienie strony o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin oraz niepowiadomienie strony o terminie rozprawy administracyjnej; d) Pominięcie przez organ administracji pełnomocnika strony w postępowaniu administracyjnym; e) Ujawnienie bądź pojawienie się nowych dowodów lub okoliczności faktycznych istotnych dla sprawy; f) Wydanie decyzji w wyniku przestępstwa; Nie jest dopuszczalne wznowienie postępowania na podstawie takich okoliczności, jak: a) subiektywne przeświadczenie strony o sprzeczności z Konstytucją RP ustawy, na podstawie której wydano decyzję w sprawie; b) trudna sytuacja majątkowa lub rodzinna strony; c) wejście w Ŝycie nowej ustawy w miejsce ustawy, na podstawie której wydano decyzję; d) błędna ocena stanu faktycznego pod względem prawnym; stanowi ją natomiast wadliwe ustalenie stanu faktycznego. 12.2. Wniosek o wznowienie postępowania administracyjnego Wznowienie postępowania następuje z urzędu lub na Ŝądanie strony. Wznowienia postępowania moŝe Ŝądać nie tylko strona, ale takŝe organizacja społeczna, która została pozbawiona moŝliwości uczestniczenia w postępowaniu przez to, Ŝe zignorowano jej wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu i nie wydano Ŝadnego postanowienia w sprawie tego dopuszczenia. (Podstawa prawna: art. 147 k.p.a) Podanie o wznowienie postępowania wnosi się do organu administracji publicznej, który wydał w sprawie decyzję w pierwszej instancji, w terminie jednego miesiąca od dnia, w którym strona dowiedziała się o okoliczności stanowiącej podstawę do wznowienia postępowania. Strona Ŝądająca wznowienia postępowania jest zobowiązana do udowodnienia, kiedy dowiedziała się o okolicznościach stanowiących podstawę do wznowienia postępowania. (Podstawa prawna: art. 149 1 k.p.a) 12.3. Rozpatrzenie wniosku o wznowienie postępowania administracyjnego Organem właściwym w sprawie wznowienia postępowania jest organ, który wydał decyzję w ostatniej instancji. Organ administracji moŝe zakończyć wznowione postępowanie: a) stwierdzając brak podstaw do wznowienia postępowania lub b) odmówić uchylenia dotychczasowej decyzji wydanej w postępowaniu zwyczajnym, bądź stwierdzając istnienie tych podstaw - uchylić dotychczasową decyzję i wydać nową rozstrzygającą o istocie sprawy.(podstawa prawna: art. 150 151 k.p.a.) 13. Uchylenie, zmiana decyzji administracyjnej Organ administracji publicznej, który wydał decyzję lub teŝ organ wyŝszego stopnia, moŝe ją w kaŝdym czasie uchylić lub zmienić. Dotyczy to decyzji ostatecznej, na mocy której: 1) Ŝadna ze stron nie nabyła prawa, jeŝeli za zmianą lub uchyleniem przemawia interes społeczny lub słuszny interes strony; 2) strona nabyła prawo, jeŝeli przepisy szczególne nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Warunkiem dopuszczalności uchylenia lub zmiany decyzji jest stwierdzenie, Ŝe stan prawny powstały wskutek uchylenia lub zmiany decyzji będzie zgodny z prawem. (Podstawa prawna: art. 154 155 k. p. a) Strona10

14. Skargi i wnioski w postępowaniu administracyjnym 14.1. Przedmiot skargi i wniosku Prawo składania petycji, skarg i wniosków w związku z działalnością urzędu jest prawem konstytucyjnym kaŝdego obywatela. (Podstawa prawna: art. 63 Konstytucji oraz art. 221 k.p.a.) Przedmiotem skargi moŝe być w szczególności: a) zaniedbanie lub nienaleŝyte wykonywanie zadań przez właściwe organy albo przez ich pracowników, b) naruszenie praworządności lub słusznych interesów obywateli, a takŝe c) przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw. (Podstawa prawna: art. 227 k.p.a.) Wnioski mogą dotyczyć w szczególności: a) ulepszenia organizacji urzędu, b) usprawnienia pracy i zapobiegania naduŝyciom, c) lepszego zaspokajania potrzeb ludności. (Podstawa prawna: art. 241 k.p.a.) 14.2. Składanie skargi i wniosku Skargi i wnioski składać moŝna we własnym imieniu, a takŝe w imieniu innych osób, jeŝeli uzyska się na to ich zgodę. Fakt udzielenia zgody moŝe być udokumentowany w dowolny sposób. Organ, który otrzymał petycję, skargę lub wniosek złoŝony w interesie innej osoby, ale bez potwierdzenia zgody tej osoby, jest zobowiązany do wezwania składającego pismo do przedstawienia dowodu wyraŝenia zgody przez zainteresowaną osobę. MoŜliwe jest złoŝenie skargi lub wniosku w interesie publicznym. Postępowanie skargowe toczy się wówczas jako samodzielne tylko w takich przypadkach, gdy skarŝący nie jest stroną postępowania administracyjnego, a przedmiotem skargi nie są sprawy załatwiane przez wydanie decyzji administracyjnej. (Podstawa prawna: art. 221 3 k.p.a.) 14.3. Forma skargi i wniosku Dobre pismo urzędowe powinno zawierać: a) Nagłówek - powinien zawierać imię i nazwisko nadawcy (lub nazwę - w wypadku firmy), adres i telefon (moŝe to być pieczątka firmy zawierająca wszystkie dane adresowe) pismo anonimowe nie podlega rozpoznaniu; b) Dane adresata; c) Data i miejsce sporządzenia pisma; d) W pismach urzędowych stosuje się równieŝ numer sprawy, jeŝeli został przydzielony; e) Krótkie przedstawienie zagadnienia, o którym będziemy pisać; f) Treść z treści pisma powinno wynikać w jednoznaczny sposób, czego ono dotyczy. JeŜeli adresat pisma nie moŝe ustalić przedmiotu pisma, to powinien wezwać jego autora do złoŝenia wyjaśnienia lub uzupełnienia pisma w terminie siedmiu dni pod rygorem pozostawienia pisma bez rozpoznania; g) Odręczny podpis; h) JeŜeli są załączniki, to naleŝy je wyszczególnić (do podania dołączamy załączniki, czyli kopie dokumentów istotnych dla sprawy; oryginały dokumentów zachowujemy - przedstawiamy je do wglądu na Ŝądanie urzędnika, który potwierdza zgodność kopii dokumentu z jego oryginałem). (Podstawa prawna: art. 63 2 k.p.a) Przed złoŝeniem wniosku w określonej sprawie naleŝy dowiedzieć się, jakie dokumenty będą musiały być złoŝone razem z tym wnioskiem. Szczegółowej informacji na ten temat powinien udzielić urzędnik, zajmujący się załatwianiem danego rodzaju spraw. NaleŜy się upewnić, czy informacja o wymaganych dokumentach jest pełna, tj. upewnić się, czy wiemy, jakie dokumenty musimy dostarczyć oraz w jakiej formie powinny one zostać dostarczone (np. oryginały, kopie, kopie poświadczone notarialnie). Niekiedy akceptowane jest dostarczenie kopii dokumentów za pomocą faksu. Warto upewnić się takŝe, w jakich godzinach przyjmowane są wnioski lub inne dokumenty. Dla zaoszczędzenia czasu moŝna zwrócić się o Strona11

udzielenie takiej informacji telefonicznie. W przypadku kontaktów telefonicznych dobrze jest poprosić urzędnika o podanie nazwiska, tak Ŝeby w dalszych kontaktach powoływać się na tę osobę. Podanie moŝna złoŝyć pisemnie, telegraficznie lub za pomocą dalekopisu, telefaksu, poczty elektronicznej albo za pomocą formularza umieszczonego na stronie internetowej właściwego organu administracji publicznej, umoŝliwiającego wprowadzenie danych do systemu teleinformatycznego tego organu, a takŝe ustnie do protokołu. (Podstawa prawna: 5 rozporządzenia Rady Ministrów z 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków - Dz. U. Nr 5, poz. 46; art. 63 1 k.p.a.). 14.4. Właściwość organów Petycje, skargi i wnioski mogą być składane do organów państwowych, organów jednostek samorządu terytorialnego, organów samorządowych jednostek organizacyjnych oraz do organizacji i instytucji społecznych realizowane oraz do wszelkich organów władzy publicznej lub wykonujących funkcje z zakresu władzy publicznej. JeŜeli skarga obywatela została skierowana do niewłaściwego organu, powinien on ustalić, który urząd jest właściwy do jej rozpatrzenia i niezwłocznie mu ją przekazać, albo poinformować obywatela, gdzie powinien swoją skargę skierować. (Podstawa prawna: art. 231 k.p.a) 14.5. Załatwienie skargi Urząd właściwy do załatwienia skargi powinien ją rozpatrzyć bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niŝ w ciągu jednego miesiąca, a następnie zawiadomić skarŝącego o sposobie załatwienia skargi. (Podstawa prawna: art. 237 1 i 3 k.p.a.) Zawiadomienie o sposobie załatwienia skargi powinno zawierać: a) oznaczenie organu, od którego pochodzi, b) wskazanie, w jaki sposób skarga została załatwiona, oraz c) podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska słuŝbowego osoby upowaŝnionej do załatwienia skargi. Zawiadomienie o odmownym załatwianiu skargi powinno zawierać ponadto uzasadnienie faktyczne i prawne. (Podstawa prawna: art. 238 k.p.a.) Postępowanie w sprawach petycji, skargi i wniosków jest postępowaniem jednoinstancyjnym. Nie jest dopuszczalne ani wniesienie odwołania od zawiadomienia o sposobie załatwienia skargi, ani wniesienie skargi do sądu administracyjnego na to zawiadomienie. Nie przysługuje takŝe skarga na bezczynność. Wnioskodawca moŝe wnieść skargę, jeŝeli jest niezadowolony ze sposobu załatwienia wniosku, a takŝe, jeŝeli wniosek nie został załatwiony w terminie. (Podstawa prawna: art. 246 k.p.a.) Pracownik organu państwowego, a takŝe pracownik samorządowy, winny niewłaściwego i nieterminowego załatwiania skarg i wniosków, podlega odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej albo innej odpowiedzialności przewidzianej w przepisach prawa. (Podstawa prawna: art. 223 2 k.p.a.) 15. Opłata skarbowa w postępowaniu administracyjnym Obowiązkiem urzędnika jest poinformowanie obywatela, czy złoŝenie wniosku łączy się z koniecznością uiszczenia opłaty, a jeŝeli tak, to powinien podać wysokość tej opłaty i sposób jej uiszczenia. JeŜeli strona nie wpłaciła naleŝności tytułem opłat i kosztów postępowania, które zgodnie z przepisami powinny być uiszczone z góry, organ administracji publicznej prowadzący postępowanie wyznaczy jej termin do wniesienia tych naleŝności. Gdy w wyznaczonym terminie naleŝności nie zostaną uiszczone, podanie podlega zwrotowi lub czynność uzaleŝniona od opłaty zostanie zaniechana. Na postanowienie w sprawie zwrotu podania słuŝy zaŝalenie. W uzasadnionych przypadkach organ administracji publicznej moŝe zaŝądać od strony złoŝenia zaliczki w określonej wysokości na pokrycie kosztów postępowania. (Podstawa prawna: art. 261 1-3 k.p.a.) Organ powinien jednak załatwić podanie mimo nieuiszczenia naleŝności: 1) JeŜeli za niezwłocznym załatwieniem przemawiają względy społeczne lub wzgląd na waŝny interes strony; 2) JeŜeli wniesienie podania stanowi czynność, dla której jest ustanowiony termin zawity; 3) JeŜeli podanie wniosła osoba zamieszkała za granicą. (Podstawa prawna: art. 261 4 k.p.a.) Strona12

16. Postępowanie sądowo-administracyjne Art. 45 ust. 1 Konstytucji RP stanowiący, Ŝe kaŝdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezaleŝny, bezstronny i niezawisły sąd zawiera podstawową formułę prawa do sądu, jako jednego z podstawowych praw człowieka i obywatela. Rozwinięcie tej ogólnej formuły konstytucyjnej zawierają postanowienia art. 77 ust. 2 Konstytucji RP zakazującego zamykania drogi sądowej do dochodzenia naruszonych wolności lub praw, art. 78 Konstytucji RP zapewniającego stronom prawo zaskarŝania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, art. 173 Konstytucji RP podkreślającego niezaleŝność sądów i trybunałów, art. 177 Konstytucji RP statuującego wyłączność sądów w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości i art. 178 ust. 1 Konstytucji RP zawierającego zasadę niezawisłości sędziowskiej. Jednocześnie prawo do sądu wynika z wiąŝących Polskę umów międzynarodowych. Zgodnie z art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. kaŝdy ma prawo do [...] rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezaleŝny i bezstronny sąd ustanowiony przez ustawę, przy orzekaniu co do zasadności oskarŝenia przeciwko niemu w sprawach karnych oraz co do jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych. Z kolei stosownie do postanowień art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r., ratyfikowanej przez Polskę 15 grudnia 1992 r., kaŝdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd [...] przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności [...] oskarŝenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. W przypadku sporu z organem administracji publicznej moŝliwe jest złoŝenie skargi do sądu administracyjnego, przy czym naleŝy pamiętać, Ŝe obywatel i organ przed sądem administracyjnym mają równoprawne pozycje. Sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na: a) decyzje administracyjne; b) postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które słuŝy zaŝalenie albo kończące postępowanie, a takŝe na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty; c) postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które słuŝy zaŝalenie; d) inne niŝ powyŝsze akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa; e) akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej; f) akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, inne niŝ określone wyŝej podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej; g) akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego; h) bezczynność organów. (Podstawa prawna: art. 3 p.s.a.) 16.1. Zasady postępowania sądowo administracyjnego Do zasad postępowania sądowo administracyjnego, p.s.a zalicza: a) Obowiązek udzielenia stronom wskazówek potrzebnych do podejmowania czynności procesowych oraz pouczeń o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań, w przypadku, jeśli strona występuje w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego; b) Zapewnienie moŝliwości udziału w postępowaniu prokuratora lub RPO; c) Zapewnienie udziału w postępowaniu organizacjom społecznym; d) Jawność postępowania; e) Postulat szybkości postępowania. (Podstawa prawna: art. 6 11 p. s. a) Strona13

16.2. Właściwość sądów Sądownictwo administracyjne jest dwuinstancyjne. Sądami I instancji są wojewódzkie sądy administracyjne (WSA). Sądem II instancji jest Naczelny Sąd Administracyjny (NSA). Wojewódzkie sądy administracyjne rozpoznają wszystkie sprawy sądowo-administracyjne z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeŝona jest właściwość Naczelnego Sądu Administracyjnego. Do rozpoznania sprawy właściwy jest wojewódzki sąd administracyjny, na którego obszarze właściwości ma siedzibę organ administracji publicznej, którego działalność została zaskarŝona. Wojewódzki sąd administracyjny właściwy w chwili wniesienia skargi pozostaje właściwy aŝ do ukończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy. Wyjątkiem są sytuacje, w których o zmianie właściwości w toku postępowania stanowią przepisy szczególne. (Podstawa prawna: art. 13-14 p. s.a) Do wyłącznej kompetencji NSA zaś naleŝy: a) Rozpoznanie środków odwoławczych od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych przede wszystkim skarg kasacyjnych; b) Podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieŝności w orzecznictwie sądów administracyjnych (uchwały abstrakcyjne); c) Podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących powaŝne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowo - administracyjnej (uchwały indywidualne); d) Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych; e) Rozpoznanie innej sprawy naleŝącej do właściwości NSA..(Podstawa prawna: art. 15 ust. 1 p.s.a) 16.3. Strona postępowania sądowo - administracyjnego W postępowaniu w sprawie sądowo-administracyjnej stronami są: a) SkarŜący oraz b) Organ, którego działanie lub bezczynność jest przedmiotem skargi. W procedurze sądowej występuje takŝe instytucja uczestnika postępowania. Jest to osoba, która brała udział w postępowaniu administracyjnym, ale nie wniosła skargi. JeŜeli wynik postępowania sądowego dotyczy jej interesu prawnego, jest uczestnikiem tego postępowania na prawach strony. Ponadto udział w charakterze uczestnika moŝe zgłosić równieŝ osoba, która nie brała udziału w postępowaniu administracyjnym. Dotyczy to sytuacji, w których wynik tego postępowania dotyczy jej interesu prawnego. (Podstawa prawna: art. 33 p.s.a.) Uczestnikiem postępowania w sprawach innych osób moŝe być w tym przypadku takŝe organizacja społeczna, jeŝeli sprawa dotyczy zakresu jej statutowej działalności. Sąd ocenia jednak, to czy dana osoba jest uczestnikiem postępowania. MoŜe takŝe takiego statusu odmówić. Organy organizacji społecznych lub osoby występujące w ich imieniu mają obowiązek wykazać swoje umocowanie przy pierwszej czynności w postępowaniu. Na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w sprawie przysługuje zaŝalenie. (Podstawa prawna: art. 32 33 p.s.a) 16.4. Pisma w postępowaniu sądowo-administracyjnym KaŜde pismo strony w postępowaniu sądowym powinno zawierać: 1) Oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, 2) Imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników; 3) Oznaczenie rodzaju pisma; 4) Osnowę wniosku lub oświadczenia; 5) Podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika; 6) Wymienienie załączników; 7) Gdy pismo strony jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania, a w razie jego braku - adresu do doręczeń lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sprawy, pisma zaś dalsze - sygnaturę akt. Strona14