IV KWARTAŁ 2012 Warszawa

IV KWARTAŁ 2012 Warszawa 26.02.2013 1

Stopy procentowe 5,25 5,00 4,75 4,50 4,25 4,00 3,75 3,50 3,25 3,00 2,75 2,50 2,25 2,00 1,75 1,50 Wykres 11. Stopa refinansowa NBP, WIBOR 3M, inflacja CPI (%) Stopa refinansowa NBP WIBOR 3M CPI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 2011 2012 2013 Uwaga: Numeracja wykresów uwzględnia kolejność z pełnego raportu kwartalnego, którego przygotowanie nastąpi po publikacji przez GUS szacunków PKB za IV kw. 2012. Źródło: zestawienie własne na podstawie NBP W IV kw. 2012 rozpoczął się proces luzowania polityki pieniężnej NBP. Począwszy od XI 2012 Rada Polityki Pieniężnej (RPP) co miesiąc obniża stopy procentowe NBP o 25 pkt. bazowych (do II 2013 łącznie o 100 pkt. bazowych; w II 2013 stopa refinansowa na poziomie 3,75%). Jest to reakcja RPP na malejącą inflację i spowolnienie gospodarcze silniejsze od oczekiwań. Pierwsza obniżka (w XI 2012) miała miejsce w reakcji na słabe dane o wynikach gospodarki realnej we IX 2012 i słabnącą presję inflacyjną. Decyzja w XII 2012 wynikała dodatkowo ze spadku inflacji w X 2012 do 3,4% r/r (a więc poniżej górnej granicy celu inflacyjnego, ustalonego na poziomie 3,5%). Listopad przyniósł informacje o dalszym spadku dynamiki cen (do 2,8% r/r) i o spowolnieniu wzrostu gospodarczego w III kw. 2012 r. do 1,4% r/r. Informacje te skłoniły RPP do kolejnego cięcia stóp (w I 2013). W reakcji na spowolnienie inflacji w XII 2012 do 2,4% r/r oraz głębokie spadki produkcji sprzedanej przemysłu i budowlano-montażowej, a także sprzedaży detalicznej, RPP obniżyła w II 2013 stopy o dalsze 25 pkt. bazowych. Spadek inflacji w I 2013 do 1,7% r/r, tj. niewiele ponad dolną granicę celu inflacyjnego (1,5%) przyniesie najprawdopodobniej dalsze luzowanie polityki pieniężnej. W IV kw. 2012 inflacja wyniosła średnio 2,9% r/r, podczas gdy jeszcze w III kw. 2012 było to 3,9% r/r (porównanie XII, tj. 2

końca IV kw. z VII 2012, tj. początkiem III kw., podkreśla skalę spadku w jeszcze większym stopniu: 2,4% wobec 4,0% r/r). Spowolnienie dynamiki cen wynika z osłabienia presji podażowych inflacji (tj. ze strony światowych cen paliw i płodów rolnych), presji regulacyjnych (osłabienie inflacji cen gazu i opału), a także presji popytowych związanych z niskim wzrostem dochodów ludności. O słabej presji popytowej świadczy malejąca dynamika cen pozostałych towarów (sprzętu AGD, artykułów farmaceutycznych, sprzętu telekomunikacyjnego, sprzętu audiowizualnego, fotograficznego i informatycznego, książek, gazet i czasopism, wyrobów kosmetycznych). Co ciekawe, spośród usług inflacja zmalała jedynie w przypadku transportu (wpływ słabnącej dynamiki cen paliw) oraz edukacji; dla pozostałych usług dynamika utrzymała się na poziomie z III kw. 2012 (przy czym, w przypadku usług w zakresie rekreacji i kultury była to dynamika ujemna, zaś w przypadku usług łączności zerowa). Z analizy najważniejszych czynników kształtujących inflację w IV kw. 2012 (na podstawie ich kontrybucji do ogólnego wzrostu cen) wynika, że nadal najbardziej inflacjogenne są: żywność i koszty utrzymania mieszkania (głównie źródeł energii). Z powodu spadku inflacji realna stopa refinansowa NBP (a więc po uwzględnieniu dynamiki cen) wzrosła w XII 2012 do relatywnie wysokiego poziomu 1,9% i dalej do 2,3% w I 2013 (poziomy najwyższe od XI 2008). Malejąca inflacja i wyraźne spowolnienie gospodarcze są więc silnymi argumentami za dalszymi cięciami stóp. Jednakże, przy stabilnych stopach w strefie euro (0,75%) i za oceanem (0,25%) każda obniżka stóp NBP oznacza malejący dysparytet (różnicę) między nimi. Różnica ta zmalała w II 2013 do 3,0 pkt. proc. w porównaniu ze strefą euro (wobec 4,0 pkt. proc. jeszcze w X 2012) oraz do 3,50 pkt. proc. w porównaniu z USA (wobec 4,50 w X 2012). To oznacza spadek atrakcyjności polskich papierów skarbowych i depozytów dla kapitału krótkoterminowego i tym samym zagrożenie mniejszym napływem kapitału do Polski. Obniżki stóp NBP mogą się więc przekładać na osłabienie złotego. Jednakże w obliczu obecnego spadku inflacji RPP wydaje się być zwolniona od troski o kursowy efekt obniżki stóp, przynajmniej na jakiś czas. W IV kw. 2012 rynkowe stopy procentowe zmieniały się w ścisłym związku ze stopą refinansową NBP. WIBOR 3M (tj. stopa, po której banki są skłonne pożyczać sobie środki) zmalał w XII 2012 do poziomu 4,27% i dalej do 4,03% w I 2013. Od początku okresu oczekiwania na cięcia stóp NBP (tj. od VIII 2012) do I 2013 WIBOR 3M zmniejszył się o 1,1 pkt. proc. i zrównał się ze stopą refinansową NBP. To świadczy o braku premii za ryzyko pożyczania (banki pożyczają sobie środki za taką samą cenę, za jaką pożycza im bank centralny), jak też o osłabieniu popytu na kredyty i dużej płynności w systemie. W IV kw. 2012, w ślad za stopami NBP, spadło oprocentowanie wszystkich rodzajów kredytów. Obniżki nabrały przyspieszenia zwłaszcza w XII 2012. W ramach kredytów na działalność gospodarczą w największym stopniu zmalało oprocentowanie dla przedsiębiorców indywidualnych (o 1,4 pkt. proc. w stosunku do IX 2012), ale jednocześnie nadal jest ono najwyższe (8,3% w XII 2012). Spadek oprocentowania małych i dużych kredytów (poniżej 1 mln PLN i powyżej 4 mln PLN) wyniósł 0,6 pkt. proc. 3

(do poziomu odpowiednio 6,3% i 6,1%), a kredytów średnich (1-4 mln PLN) 0,5 pkt. proc. (do 6,2%). W IV kw. 2012 w podobnym stopniu spadło oprocentowanie kredytów dla gospodarstw domowych: konsumpcyjnych o 0,6 pkt. proc. (do 22,2%), zaś mieszkaniowych o 0,4 pkt. proc. W przypadku kredytów konsumpcyjnych jest to odwrócenie tendencji z III kw. 2012. Z podsumowania zmian oprocentowania w dłuższym horyzoncie czasowym wynika, że w ciągu ostatnich dwóch lat stopy NBP i rynkowe zatoczyły koło (po serii podwyżek stopy są już blisko poziomu z XII 2010). Podobnie stało się z oprocentowaniem kredytów na działalność gospodarczą (dla przedsiębiorstw i indywidualnych przedsiębiorców). Powrót oprocentowania kredytów dla gospodarstw domowych do poziomów sprzed 2 lat następuje z opóźnieniem; kredyty konsumpcyjne nadal były w XII 2012 droższe o 0,9 pkt. proc. niż przed dwoma laty. Wobec zmniejszenia dostępu do kredytów konsumpcyjnych osób prywatnych (Rekomendacja T nadzoru bankowego zobowiązująca banki do weryfikowania zdolności kredytowej każdego wnioskodawcy) banki widocznie nadrabiają osłabienie przychodów z tego tytułu wyższym oprocentowaniem. Zgodnie z danymi Biura Informacji Kredytowej (BIK) liczba kredytów konsumpcyjnych udzielonych w ciągu pierwszych 9 miesięcy 2012 r. była o 19% niższa niż przed rokiem. Wykres 12. Oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw (wg wartości kredytu), przedsiębiorców indywidualnych i gospodarstw domowych (GD), (%) 10 9,5 9 8,5 8 7,5 7 6,5 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2011 2012 GD - kredyty mieszkaniowe Przedsiębiorstwa: kredyt < 1 mln PLN Przedsiębiorstwa: kredyt > 4 mln PLN Przedsiębiorcy indywidualni Przedsiębiorstwa: kredyt 1-4 mln PLN Uwaga: 1) dane NBP z całego rynku kredytowego ważone wartością kredytów; 2) oprocentowanie kredytów konsumpcyjnych na poziomie 22,2% w XII 2012 poza skalą Źródło: zestawienie własne na podstawie NBP 4

Kierunki polityki kredytowej 40 Wykres 13. Zmiana kryteriów udzielania kredytów przedsiębiorstwom badanie ankietowe (k/k, pkt. proc.) 20 0-20 -40 I II III IV I II III IV I II III IV 2010 2011 2012 Duże przeds.-kred.krótkoterminowe Małe i średnie przeds.-kred.krótkoterminowe Duże przeds.-kred.długoterminowe Małe i średnie przeds.-kred.długoterminowe Uwaga: 1) wskaźnik jest równy różnicy pomiędzy udziałem banków z odpowiedzią dodatnią (w %) a udziałem banków z odpowiedzą ujemną (w %); 2) ujemna wartość wskaźnika oznacza zaostrzenie warunków, dodatnia złagodzenie Źródło: zestawienie własne na podstawie NBP Z ankietowych badań NBP wśród oficerów kredytowych wynika, że w IV kw. 2012 miało miejsce dalsze zaostrzenie kryteriów w zakresie udzielania wszystkich czterech rodzajów kredytów dla firm: krótkoterminowych i długoterminowych, zarówno dla małych, jak i dużych podmiotów. Skala tego zaostrzenia była jednak znacznie łagodniejsza niż w III kw. 2012. W największym stopniu zaostrzenie to dotknęło małe przedsiębiorstwa, zwłaszcza w zakresie kredytów krótkoterminowych (przewaga udziału banków zaostrzających kryteria nad udziałem banków je łagodzących na poziomie 22 pkt. proc.). Podobnie, jak kwartał temu, zaostrzenie kryteriów dużym podmiotom odbyło się w relatywnie mniejszej liczbie banków (wskaźnik na poziomie -8 pkt. proc. dla krótko- i -5 pkt. proc. dla długoterminowych kredytów). W przypadku kredytów długoterminowych dla obydwu grup przedsiębiorstw zaostrzanie kryteriów w większości instytucji finansowych odbywa się nieprzerwanie od połowy 2011 r. Zatem dostęp do finansowania długoterminowych projektów musi być obecnie znacznie mniejszy niż przed 1,5 roku, co z pewnością wpływa hamująco na popyt inwestycyjny. Dość powszechne było także dalsze zaostrzenie kryteriów udzielania kredytów gospodarstwom domowym, zarówno mieszkaniowych, jak i konsumpcyjnych (wskaźniki na poziomie odpowiednio -35 i -33 pkt. proc.). W przypadku kredytów mieszkaniowych to już dziesiąty kwartał z rzędu, w którym zdecydowana większość banków zaostrzyła kryteria. Jest to spójne z pogarszającą się sytuacją dochodową klientów i przyczynia się do stagnacji na rynku mieszkaniowym. 5

50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 Wykres 14. Zmiana warunków udzielania kredytów przedsiębiorstwom badanie ankietowe (k/k, pkt. proc.) I II III IV I II III IV I II III IV 2010 2011 2012 Marża kredytowa Maksymalna kwota kredytu Maksymalny okres kredytowania Uwaga: 1) wskaźnik jest równy różnicy pomiędzy udziałem banków z odpowiedzią dodatnią (w %) a udziałem banków z odpowiedzą ujemną (w %); 2) ujemna wartość wskaźnika oznacza zaostrzenie warunków, dodatnia złagodzenie. Źródło: zestawienie własne na podstawie NBP Koszty pozaodsetkowe Wymagane zabezpieczenia W IV kw. 2012 kolejny raz zaostrzeniu uległy wszystkie warunki udzielania kredytów dla przedsiębiorstw. W największej liczbie banków dotyczyło to podniesienia kosztów pozaodsetkowych (wskaźnik na poziomie -24 pkt. proc.), a następnie zwiększenia wymaganego zabezpieczenia i obniżenia maksymalnej kwoty kredytu. W większości banków nadal podnoszono marżę kredytową, jednakże przewaga tych banków, w ślad za obniżką rynkowych stóp procentowych, stopniała w porównaniu z III kw. 2012 (wskaźnik na poziomie -14 pkt. proc.). Przyczyną zaostrzenia kryteriów i warunków kredytowania przedsiębiorstw było przede wszystkim ryzyko związane z przewidywaną sytuacją gospodarczą w kraju (wskaźnik na poziomie ponad -90 pkt. proc.). Podobne oceny ostatni raz miały miejsce na początku 2009 r., tj. na początku poprzedniej fazy kryzysu światowego. Wówczas wzrost gospodarczy w Polsce wyniósł 1,6% i był zbliżony do obecnych prognoz na 2013 r. Waga tego ryzyka wzrosła znacząco w porównaniu z III kw. 2012. Drugim istotnym czynnikiem zaostrzania polityki kredytowej przez banki było ryzyko branży klientów. Pomimo, iż spowolnienie gospodarcze dotknęło wszystkich elementów popytu (konsumpcji, inwestycji, eksportu), to jednak koniunktura pomiędzy poszczególnymi branżami jest zróżnicowana i banki wykorzystują tę wiedzę do oceny ryzyka kredytowego. Kolejny istotny czynnik zaostrzenia polityki kredytowej to dla istotnej większości 6

banków (wskaźnik na poziomie -29 pkt. proc.) polityka pieniężna NBP. Biorąc pod uwagę, że stopy procentowe maleją, być może ankietowani oceniają, że spadki te są zbyt małe, by ożywić wzrost i poprawić kondycję klientów. Badani bankierzy wskazują również na inne powody zaostrzania dostępu do kredytów, w tym: zmiana popytu na kredyty (popyt ogólnie zmalał, więc być może chodzi tutaj o wzrost udziału zapotrzebowania na wsparcie finansowe ze strony firm o słabej kondycji finansowej). Pomimo informacji o wzroście w IV kw. 2012 w większości banków marży kredytowej i kosztów pozaodsetkowych, średnie ważone oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw zgodnie z danymi z całego sektora bankowego zmalało, gdyż spadły rynkowe stopy procentowe. Zapowiedzi sprzed kwartału o wzroście w IV kw. 2012 restrykcyjności w udzielaniu kredytów firmom sprawdziły się. Ankietowani oficerowie kredytowi znacznej większości banków zapowiadają dalszy wzrost restrykcji w I kw. 2013, zwłaszcza w odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw. Jak wspomniano, powszechną przyczyną takich decyzji pod koniec 2012 r. było oczekiwane pogorszenie sytuacji gospodarczej w kraju. Biorąc pod uwagę, iż osłabienie wzrostu gospodarczego będzie się utrzymywało przez najbliższych kilka kwartałów, należy się spodziewać dalszego pogorszenia dostępu do kredytów na działalność gospodarczą. W IV kw. 2012 wszystkie warunki udzielania kredytów mieszkaniowych zaostrzono w większości banków, co było zgodne z zapowiedziami sprzed trzech miesięcy. W największym stopniu dotyczyło to kosztów kredytu (marży i kosztów pozaodsetkowych). W większości banków zwiększono także wymagany udział własny i wymagane zabezpieczenia oraz skrócono maksymalny okres kredytowania. Główną przyczyną decyzji o zaostrzeniu dostępu i warunków udzielania kredytów mieszkaniowych była zmiana popytu na ten rodzaj kredytów, a także ryzyko związane z przewidywaną sytuacją gospodarczą (podobnie, jak w przypadku kredytów dla przedsiębiorstw). Oficerowie kredytowi większości banków zapowiadają dalsze zaostrzenie polityki udzielania kredytów mieszkaniowych w I kw. 2013. Warunki udzielania kredytów konsumpcyjnych w IV kw. 2012 uległy pogorszeniu w relatywnie mniejszej liczbie banków niż w przypadku kredytów mieszkaniowych, a niektóre warunki zostały w większości banków złagodzone. Wśród badanych banków przeważała decyzja o podniesieniu marży, ale zwiększenie kosztów pozaodsetkowych i wymaganych zabezpieczeń miało miejsce w takiej samej liczbie banków, co ich zmniejszenie. Natomiast przeważała strategia podnoszenia maksymalnej kwoty kredytu oraz wydłużenia maksymalnego okresu kredytowania. W bankach, w których zaostrzono kryteria i warunki kredytów konsumpcyjnych jako główną przyczynę swojego działania wskazywano ryzyko przyszłej sytuacji gospodarczej, jak też wzrost udziału kredytów zagrożonych. Prognozy polityki w zakresie udzielania kredytów konsumpcyjnych w I kw. 2013 przewidują jej złagodzenie w większości banków, pomimo, że nie sprzyjają temu czynniki obiektywne (rosnące bezrobocie, wolno rosnące płace, perspektywa dalszego spowolnienia gospodarczego). Być może jest to próba przezwyciężenia odpływu 7

rosnącej liczby klientów na rynek pozabankowy BIK szacuje, że w 2012 r. miesięcznie ponad 100 tys. kredytów ratalnych zmigrowało do firm pożyczkowych. To częściowo tłumaczy wysokie wzrosty sprzedaży detalicznej sprzętu RTV/AGD w 2012 r. pomimo osłabienia popytu na kredyty konsumpcyjne w sektorze bankowym. Popyt na kredyty Pomimo, iż kwartał temu ankietowani pracownicy banków byli dość optymistyczni odnośnie popytu na kredyty ze strony przedsiębiorstw, w IV kw. 2012 większość z nich informowała o jego spadku. W największym stopniu dotyczyło to kredytów długoterminowych, zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw, co się wiąże z osłabieniem popytu inwestycyjnego przedsiębiorstw (w III kw. 2012 dynamika tych nakładów wyhamowała do zera, a inwestycje rozpoczęte spadły w ciągu pierwszych trzech kwartałów 2012 r. o 19% r/r). Istotnie, ankietowani wskazywali na ten powód jako najważniejszy. Spadek popytu na kredyty krótkoterminowe odczuła niewielka większość banków. Zapotrzebowanie na finansowanie krótkoterminowe jest podyktowane głównie brakiem środków na pokrycie kosztu zapasów i brakiem kapitału obrotowego. 60 Wykres 15. Zmiana popytu na kredyty ze strony przedsiębiorstw badanie ankietowe (k/k, pkt. proc.) 40 20 0-20 -40-60 I II III IV I II III IV I II III IV 2010 2011 2012 Duże przeds.-kred.krótkoterminowe Małe i średnie przeds.-kred.krótkoterminowe Duże przeds.-kred.długoterminowe Małe i średnie przeds.-kred.długoterminowe Uwaga: 1) wskaźnik jest równy różnicy pomiędzy udziałem banków z odpowiedzią dodatnią (w %) a udziałem banków z odpowiedzą ujemną (w %); 2) ujemna wartość wskaźnika oznacza spadek popytu, dodatnia wzrost. Źródło: zestawienie własne na podstawie NBP Prognozy na I kw. 2013 są dość pesymistyczne. Ankietowani oczekują spadku popytu na wszystkie rodzaje kredytów dla przedsiębiorstw. W największym stopniu obawy te dotyczą spadku popytu małych i średnich firm na finansowanie krótkoterminowe (wskaźnik na poziomie -39 pkt. proc.), a następnie popytu na dłu- 8

goterminowe kredyty dla dużych przedsiębiorstw. Sytuacja, w której większość banków spodziewa się spadku popytu na wszystkie rodzaje kredytów dla przedsiębiorstw, ma miejsce po raz pierwszy od wielu lat (co najmniej od 2004 r., od kiedy prowadzone jest badanie). To sugeruje głębokie osłabienie inwestycji i bieżącej działalności gospodarczej. Wbrew oczekiwaniom sprzed trzech miesięcy, w IV kw. spadł popyt zarówno na kredyty mieszkaniowe, jak i konsumpcyjne (podobnie, jak kwartał temu). Szczególnie powszechne było osłabienie zapotrzebowania na kredyty konsumpcyjne. Ankietowani pracownicy banków najczęściej sugerowali, że przyczyną spadku liczby osób ubiegających się o kredyt mieszkaniowy były niekorzystne prognozy odnośnie rynku mieszkaniowego. Te niekorzystne prognozy jak się można domyślać to przede wszystkim zakończenie w 2012 r. programu Rodzina na swoim oraz początek rzeczywistego dostępu do programu Mieszkanie dla Młodych przewidywany dopiero w 2014 r. Jednocześnie liczba mieszkań znajdujących się w budowie zaczęła maleć (średnio w kwartale o 1% r/r), a w przypadku liczby mieszkań, których budowa jest rozpoczynana, utrzymuje się głęboki spadek (-26% r/r); maleje także liczba mieszkań, na których budowę wydawane są pozwolenia (-13% r/r), co ograniczy podaż mieszkań w dalszej perspektywie. Malejący napływ nowych mieszkań będzie jednak łagodzony dużym zasobem pustostanów. Innym istotnym czynnikiem spadku popytu na kredyty mieszkaniowe było zdaniem bankowców pogorszenie się sytuacji ekonomicznej społeczeństwa oraz zmiany w wydatkach konsumpcyjnych (w domyśle: wzrost udziału bieżących kosztów utrzymania ograniczający potencjalne środki na obsługę kredytu). Większość ankietowanych dostrzegała także niekorzystny wpływ zaostrzania kryteriów i warunków dostępu do kredytów. W I kw. 2013 zdecydowana większość oficerów kredytowych (wskaźnik na poziomie -71%) oczekuje dalszego osłabienia popytu na kredyty mieszkaniowe. Spadek popytu na kredyty konsumpcyjne nastąpił w IV kw. 2012 również wbrew oczekiwaniom bankowców sprzed trzech miesięcy. Spadek ten wynikał przede wszystkim, zdaniem oficerów kredytowych, z pogorszenia sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych, a także mniejszego zapotrzebowania na finansowanie zakupu dóbr trwałego użytku. Istotnie, maleje sprzedaż samochodów (średnio w IV kw. 2012 o 6% r/r w cenach stałych). Banki odczuwają także efekty przenoszenia sprzedaży ratalnej towarów konsumpcyjnych poza system bankowy z powodu obowiązywania Rekomendacji T. Sprzedaż mebli i sprzętu RTV/AGD jeszcze w X i XI 2012 rosła w tempie ponad 14% r/r w cenach stałych i dopiero w XII 2012 nastąpiło wyhamowanie tej dynamiki do 6% r/r. Zresztą, jako trzeci istotny powód osłabienia popytu na kredyty konsumpcyjne banki podają właśnie istnienie innych źródeł finansowania. Natomiast ankietowani ocenili, że dla popytu na kredyty konsumpcyjne polityka banków była neutralna. W I kw. 2013 zdecydowana większość banków (wskaźnik na poziomie -32 pkt. proc.) spodziewa się dalszego spadku popytu na kredyty konsumpcyjne, pomimo, iż jednocześnie deklaruje złagodzenie polityki kredytowej. Jednak zgodnie z ocenami oficerów kredytowych za IV 9

kw. 2012, kryteria i warunki są w tej grupie kredytów dość neutralne. Istotniejsze jest dalsze pogarszanie się sytuacji na rynku pracy i, być może, dalszy odpływ w tym segmencie kredytów do instytucji parabankowych. W IV kw. 2012 wyniki badania ankietowego wśród oficerów kredytowych były zgodne z danymi wartościowymi z całego sektora bankowego. Wielkość zadłużenia (uwzględniająca udzielone nowe kredyty pomniejszone o spłaty dotychczasowych) w sektorze przedsiębiorstw zmalała pomiędzy IX 2012 a XII 2012 o 4,7 mld PLN w przypadku kredytów złotowych i o ponad 0,2 mld EUR w przypadku walutowych. To oznacza, że spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań w IV kw. 2012 były większe niż nowo przyznane kredyty. Spadek dotyczył zwłaszcza kredytów o charakterze bieżącym (o 5,5 mld PLN); zadłużenie z tytułu kredytów na inwestycje i nieruchomości zmalało w trakcie IV kw. 2012 nieznacznie. W przypadku kredytów dla gospodarstw domowych oceny oficerów kredytowych odnośnie słabnącego popytu również były dość zgodne z danymi wartościowymi dla całego sektora bankowego. W ciągu IV kw. 2012 wartość kredytów konsumpcyjnych zmalała (o 1,5 mld PLN w przypadku złotowych i 75 mln EUR w przypadku walutowych). To oznacza, że spłaty dotychczasowego zadłużenia były większe niż udzielone nowe kredyty. W ramach kredytów mieszkaniowych nominalnie zwiększyła się wartość kredytów w złotych (o 5,5 mld PLN). Jednocześnie zmalała wartość kredytów mieszkaniowych w walutach obcych (we frankach o blisko 0,7 mld CHF, w euro o ponad 70 mln EUR). 40 35 Wykres 16. Tempo przyrostu stanu zadłużenia gospodarstw domowych i przedsiębiorstw (r/r, %) Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa 30 25 20 15 10 5 0-5 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2008 2009 2010 2011 2012 Uwaga: wzrost wartości kredytów walutowych został skorygowany o zmianę kursu złotego do odpowiednich walut (struktura zadłużenia gospodarstw domowych w CHF i EUR, dostępna od III 2009, założona dla wcześniejszego okresu na podstawie III 2009); dla przedsiębiorstw założono, że całość kredytów walutowych jest denominowana w EUR) Źródło: zestawienie własne na podstawie NBP 10

Biorąc pod uwagę, iż w proces przyznawania kredytów może być wpisana sezonowość, warto porównywać stan zadłużenia w sektorze bankowym do analogicznego okresu roku poprzedniego (r/r, por. wykres 16). Tempo wzrostu zadłużenia osłabło zarówno w przypadku przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych. W sektorze przedsiębiorstw w tempie nieco powyżej 6% r/r rósł dług w walucie krajowej; dług w walutach obcych nie zmienił się, co oznacza spadek w wyrażeniu złotowym (z powodu aprecjacji waluty krajowej). W efekcie wzrost zadłużenia po uwzględnieniu efektu kursowego wyniósł niecałe 6% r/r (wobec 14% jeszcze w I kw. 2012). Tempo przyrostu kredytów inwestycyjnych i na nieruchomości było nieznacznie wyższe (blisko 7% r/r), niż pozostałych kredytów. Zatem, pomimo spadku tempa przyrostu zadłużenia nadal rosło ono w przypadku finansowania wydatków rozwojowych, co jest dość budujące w sytuacji dużego spowolnienia gospodarczego. Sytuacja ta świadczy o sporym zróżnicowaniu popytu inwestycyjnego w sektorze przedsiębiorstw. Jednocześnie jednak w IV kw. 2012 zaczęła spadać w ujęciu rocznym kwota depozytów przedsiębiorstw (średnio o ponad 5% r/r). Fakt ten może prowadzić do dwojakiego wniosku: firmy używają własnych środków do finansowania potrzeb wydatkowoinwestycyjnych i/lub osiągają mniejsze przychody niż przed rokiem. Tempo przyrastania kredytów dla osób prywatnych zmalało do mniej niż 3% r/r (już po uwzględnieniu efektu kursowego). Jest to wypadkowa utrzymującego się, ale słabnącego wzrostu stanu kredytów mieszkaniowych (średnio o ponad 6% r/r ważone kursem) i malejącego zadłużenia z tytułu kredytów konsumpcyjnych (średnio o 4% r/r, ważone kursem). Rekomendacja S skutecznie ograniczyła udzielanie kredytów mieszkaniowych w walutach obcych: ich wartość w 2012 r. stopniowo rosła coraz wolniej, a w IV kw. 2012 zmalała średnio o 3% r/r (po uwzględnieniu efektu kursowego). Wzrost kredytów na mieszkania w złotówkach spowolnił do 18% r/r. Podsumowując, akcja kredytowa zarówno w stosunku do przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych, wyhamowała w IV kw. 2012. Częściowo był to efekt sezonowy, gdyż roczne zmiany stanu zadłużenia firm i gospodarstw domowych z tytułu kredytów mieszkaniowych nadal wykazują wzrost, aczkolwiek słabnący z kwartału na kwartał. Główną przyczyną spadku popytu na kredyty jest osłabienie inwestycji przedsiębiorstw oraz pogorszenie się sytuacji dochodowej społeczeństwa. W przypadku kredytów mieszkaniowych zakończenie programu wspierania młodych rodzin przez państwo dodatkowo osłabia ten popyt. W przypadku kredytów konsumpcyjnych rośnie problem przechodzenia klientów do instytucji parabankowych z powodu rygorystycznych kryteriów ich udzielania narzuconych przez nadzór bankowy. KNF (Komisja Nadzoru Finansowego) w odpowiedzi na tę sytuację zapowiada zresztą złagodzenie kryteriów w najbliższych miesiącach. W większości banków w I kw. 2013 oczekuje się dalszego osłabienia popytu na kredyty. Kurs walutowy W IV kw. 2012 miała miejsce dalsza poprawa bilansu płatniczego. W porównaniu 11 z III kw. 2012 zmniejszeniu uległ deficyt na rachunku obrotów bieżących (do 13,5

mld EUR w ujęciu 12-miesięcznym, a więc za cały 2012 r.), za sprawą szybciej rosnącego eksportu niż importu, a także poprawą salda transferów bieżących. Ponadto, duży był napływ zagranicznego kapitału z powodu zakupu polskich papierów skarbowych (12,7 mld EUR w całym 2012 r.). Dysparytet stóp procentowych pomiędzy Polską i strefą euro z pewnością zachęcały do zakupu polskich papierów dłużnych. Powyższy napływ kapitału został częściowo osłabiony dużym odpływem środków z tytułu spłat zobowiązań przez polski sektor bankowy (kredyty walutowe) na kwotę 3,7 mld EUR, jak też bezpośrednio zaciągniętych zagranicą długów przedsiębiorstw (1,5 mld EUR). Zmalały także bezpośrednie inwestycje zagraniczne do poziomu 2,9 mld EUR, rekordowo niskiego w ciągu ostatnich 12 lat. Łącznie napływ kapitału wyniósł 8,7 mld EUR wobec 6,5 mld EUR w poprzednim kwartale (tj. za okres X 2011 IX 2012). Podsumowując, zmniejszył się deficyt na rachunku bieżącym, ale struktura jego finansowania (kapitał portfelowy plus spłaty zobowiązań versus bezpośrednie inwestycje zagraniczne) pozostawała bardzo niekorzystna. W rezultacie wzrostu napływu kapitału obserwowaliśmy dalsze umocnienie się złotego. Średni kurs złotego wyniósł w IV kw. 2012 4,11 PLN/EUR (wobec 4,13 w II kw. i 4,24 w I półroczu 2012), a jego zmienność była w ciągu kwartału relatywnie mała. W ujęciu rocznym, a więc w porównaniu z IV kw. 2011, kiedy to obserwowaliśmy znaczną deprecjację naszej waluty, złoty był mocniejszy o 7% r/r. Zgodnie z badaniami ankietowymi NBP poziom kursu i jego stabilność były pozytywnie oceniane przez badane przedsiębiorstwa. Średni kurs walutowy gwarantujący opłacalność eksportu to nadal ok. 3,85 PLN/EUR, a graniczny najwyższy nieco poniżej 4,0 PLN/EUR. Zatem kurs rzeczywisty jest korzystny dla eksporterów i powiększa jego opłacalność oraz daje eksporterom elastyczność cenową w obcych walutach. Odsetek firm, które deklarowały kurs, jako barierę rozwoju, spadł do poziomu najniższego w historii badań (8,5%). Jednocześnie jednak kurs słabszy niż przed kryzysem (tj. przed 2009 r.) oznacza wyższe koszty obsługi i spłaty kredytów walutowych (głównie mieszkaniowych). Relacja złotego do pozostałych walut (USD, CHF) zależy od ich kursu w stosunku do EUR. W IV kw. 2012 relacja dolara do euro wyniosła średnio 1,30 (wobec 1,25 w III kw. 2012). Dolar stracił do euro na fali niepewności odnośnie kompromisu w Stanach w sprawie budżetu na 2013 r. Brak porozumienia groził tzw. klifem fiskalnym (czyli automatyczną, znaczną redukcją deficytu budżetowego poprzez likwidację od I 2013 ulg podatkowych i cięcia wydatków, grożących recesją). Kompromis pomiędzy Republikanami i Białym Domem został osiągnięty w ostatniej chwili, a część decyzji odroczona o 2 miesiące. Na wzmocnienie euro wpłynęła także grudniowa operacja wykupu przez Grecję części swojego długu. W rezultacie w IV kw. 2012 złoty zyskał do dolara 4,1% k/k (z 3,30 PLN/USD średnio w III kw. do 3,17 PLN/USD średnio w IV kw.). W ujęciu rocznym aprecjacja wyniosła 3,5% r/r. W IV kw. 2012 frank szwajcarski wahał się w przedziale 1,20-1,21 w relacji do euro. W porównaniu z III kw. 2012 średni kurs franka osłabł tylko nieznacznie. Skala umocnienia złotego do franka była więc 12

zbliżona do umocnienia złotego do euro: o niecały 1% k/k (do poziomu 3,40 PL- N/CHF). Biorąc pod uwagę, iż kurs franka do euro był nieco silniejszy niż przed rokiem, skala wzmocnienia się złotego w ujęciu rocznym wyniosła nieco mniej niż w przypadku euro: ponad 5% r/r. Obecny poziom kursu jest jednak nadal wysoki w porównaniu z kursem z okresu największej fali zaciągania kredytów w tej walucie (tj. 2,2 PLN/CHF średnio w 2008 r.). Wykres 17. Kurs złotego w stosunku do najważniejszych walut (EUR, USD, CHF), (PLN, średni w kwartale) 4,5 4,3 4,1 3,9 3,7 3,5 3,3 3,1 2,9 2,7 2,5 I II III IV I II III IV I II III IV 2010 2011 2012 PLN/EUR PLN/USD PLN/CHF Źródło: zestawienie własne na podstawie NBP Oczekiwane dalsze cięcia stóp procentowych NBP zmniejszą dysparytet stóp ze strefą euro i USA, co będzie zniechęcało inwestorów portfelowych do zakupu polskich papierów skarbowych. Ponadto, dalsze spowolnienie tempa wzrostu PKB może podważyć fundamenty polskiej gospodarki w oczach inwestorów, która nie będzie już przypominała zielonej wyspy. Z drugiej strony, wynegocjowanie w Brukseli dużych kwot na rozwój do 2020 r. oraz podjęcie na nowo przez rząd tematu wejścia do strefy euro może stanowić element zachęcający kapitał do napływu do Polski. Paradoksalnie więc, pomimo osłabienia wzrostu gospodarczego, w średnim okresie złoty może się okazać dość stabilny. Nie należy jednak zapominać, że problemy strefy euro nie zostały rozwiązane. Grecja co prawda otrzymała obie wypłaty w ramach drugiego pakietu pomocowego po spełnieniu warunków Trojki, jednakże zgodnie z szacunkami MFW potrzeby pożyczkowe po zakończeniu obecnego programu pomocowego będą nadal duże. Hiszpania zgłosiła formalnie prośbę o dofinansowanie banków z funduszy europejskich. To częściowo stabilizuje sytuację na rynkach finansowych, bo ucina spekulacje odnośnie wystąpienia takiej potrzeby. Jednak poprzez tę decyzję został uznany fakt, że Hiszpania nie jest w stanie sama zara- 13

dzić swoim problemom, co z kolei poszerza skalę ryzyka w strefie euro. Niepewność na europejskich rynkach walutowych będzie powodowała krótkoterminowe zawirowania kursu PLN/EUR. W 2013 r. prognozujemy wahania w przedziale 4,10-4,20 PLN/EUR. 14