Karta pracy M+ do multipodręcznika dla klasy 1 gimnazjum Bursztyn Część A. Sprawdź, czy rozumiesz film. 1. Uzupełnij poniższy tekst brakującymi słowami. Jantarowe opowieści Miliony lat temu żywica kapiąca z łamanych huraganami drzew zastygała, a potem przez wieki twardniała pod wpływem wysokiego.... Tę skamieniałą żywicę nazywamy dziś... lub jantarem. Ludzie obrabiają ją i cenią od co najmniej... tysięcy lat. Zbieramy ją nad brzegami mórz albo wydobywamy z ziemi.... jest tematem wielu legend, które różnie tłumaczą jego pochodzenie i przypisują mu magiczne właściwości. Chińczycy uważali, że w... zamknięta jest dusza....... sądzili, że jantar to esencja... chowającego się wieczorem za morski horyzont. To oni nadali mu nazwę elektron. Wieki później tym samym słowem fizycy nazwali jednostkę ujemnego ładunku elektrycznego. Morzem, nad którego brzegami można znaleźć najwiecej..., jest.... W... wieku zakon... kontrolował wydobywanie i handel jantarem. Karano wtedy... tych, którzy zbierali bursztyn na... plażach....... w podróż do Indii zabrał ze sobą pewną ilość jantaru. Mieszkańcy..., gdzie dotarł..., nie byli jednak zainteresowani jego ładunkiem sami wydobywali.... Poza Europą, to właśnie tam są jego największe złoża. W Republice... jest on pozyskiwany w kopalniach drążonych w miękkich skałach.... Najciekawsze okazy jantaru to te, które zawierają owady lub fragmenty roślin albo zwierząt. Szczątki chronione twardą warstwą żywicy zachowały się w bardzo dobrym stanie. Uczeni mogą więc pobrać fragmenty... organizmów sprzed milionów lat. Być może dzięki tym odkryciom będziemy mogli uprawiać prehistoryczne drzewa, a może nawet hodować....
2. Wykorzystując tekst z zadania 1. oraz wiadomości z filmu, ustal, które z poniższych zdań są prawdziwe, a które ywe. Zaznacz odpowiednie pola. Słowo elektryczność pochodzi od greckiej nazwy bursztynu. Materiałem, z którego powstał bursztyn, jest drewno prehistorycznych drzew. Na wyprawę, podczas której Krzysztof Kolumb dopłynął do Ameryki, zabrano bursztyn. Zakon krzyżacki kontrolował wydobycie bursztynu i handel nim w XVI wieku. Największe złoża bursztynu na świecie znajdują się na wybrzeżu Morza Karaibskiego. Z DNA znalezionego w bursztynie naukowcy potrafią wyhodować dinozaura. DNA zawiera informacje dotyczące budowy organizmów. 3. Dopasuj podpis do odpowiedniego kadru. Wpisz w okienkach właściwe numery. 1. W kopalni bursztynu (Dominikana) 4. Badanie bursztynu w poszukiwaniu DNA owadów 2. Bursztynowe ozdoby ścian pałacowych 5. Ładunki elektryczne gromadzone w bursztynie 3. Jajeczka komara zachowane w bursztynie 6. Pyłek kwiatowy zachowany w bursztynie 2
Część B. Rozwiąż poniższe zadania. Zadanie 1. a) Każdy woreczek z bursztynami waży 1 kg. Wagi wszystkich odważników są sobie równe. Ile waży jeden odważnik widoczny na wadze? Odp........................................................................................................... b) Każdy woreczek z bursztynami waży tyle samo. Ile? Odp........................................................................................................... Zadanie 2. W listopadzie 2012 roku Mennica Polska wydała monetę upamiętniającą słynną Bursztynową Komnatę. Atrakcyjność monety wynika m.in. z tego, że zatopiono w niej kawałek bursztynu bałtyckiego. Moneta wykonana ze złota próby 999 waży 62,2 g. Jej nominał to dwa dolary nowozelandzkie. Przyjmijmy, że jeden dolar nowozelandzki (NZD) to 2 zł 60 gr, a cena złota próby 999 to 130 zł za 1 g. Wskaż zdania prawdziwe. Wartość kruszcu zawartego w tej monecie przewyższa jej nominał ponad 2000 razy. Wartość złota, z którego wykonano monetę, wynosi około 8000 zł. Wartość złota, z którego wykonano monetę, wynosi około 4000 NZD. Z 1 kg złota próby 999 można wykonać 17 takich monet. 3
Zadanie 3. Tomek i Basia zbierają bursztyny na plaży w Jantarze. Basia znalazła cztery razy więcej bursztynów niż Tomek. Gdyby Basia oddała Tomkowi 9 swoich bursztynów, to Tomek miałby ich cztery razy więcej niż Basia. Ile bursztynów ma Basia, a ile Tomek? Zadanie 4. Tabelka sporządzona na podstawie danych z portalu www.amber.com.pl prezentuje dane na temat wielkości złóż bursztynu bałtyckiego. Wpisz do tabelki brakujące liczby oraz odpowiedz na zamieszczone poniżej pytania. Kraj Wielkość złoża w tonach Wielkość złoża w procentach Rosja 993 198 Polska Litwa 70 000 3,39 Ukraina 100 000 Inne kraje 3000 Razem 100 a) Roczne wydobycie bursztynu bałtyckiego wynosi około 260 ton. Gdyby nie odkryto już nowych złóż bursztynu, a jego roczne wydobycie utrzymywałoby się na obecnym poziomie, to na ile lat wystarczą odkryte do tej pory zasoby? b) W Polsce bursztyn wydobywa się głównie na Pomorzu. Lubelszczyzna to nasze drugie bursztynowe zagłębie. Na Pomorzu wydobywa się 71,4% polskiego jantaru. Ile ton bursztynu pochodzi ze złóż znajdujących się na Lubelszczyźnie? 4
Zadanie 5. Ceny bursztynu wahają się od 100 zł do 6000 zł za kilogram. Zależą od wielkości i jakości bryłek. Te największe i najczystsze są najbardziej cenione. Wpisz do tabeli brakujące liczby. Ilość bursztynu po 120 zł za kilogram Ilość bursztynu po 5000 zł za kilogram Wartość bursztynu w złotych Ilość bursztynu razem 200 g 400 g 300 g 2024 395,2 g 2024 500 g 2024 Zadanie 6. Na początku ubiegłego wieku we wrocławskiej dzielnicy Partynice przypadkowo odkryto trzy składy bursztynu bałtyckiego. Bursztynowy skarb datowany jest na I wiek naszej ery. Niektóre źródła podają, że ważył on około 1,5 tony. Oszacuj wartość tego znaleziska według średniej ceny obliczonej na podstawie danych z tabeli do zadania 5. Zadanie 7. Według internetowej mapy drogowej dzisiejszy Kaliningrad i Wenecję dzieli, 1716,5 km. Zastanów się, ile czasu zajęłaby ci podróż wozem konnym wyładowanym bursztynem trasą bardzo zbliżoną do tej sprzed dwudziestu stuleci. Przyjmij, że twój wóz nie może poruszać się szybciej niż średnio 3 km/h i nie podróżujesz nim dłużej niż 6 godzin dziennie. Szacuje się, że podróż podobną trasą zajmowała starożytnym około pół roku. Porównaj swój wynik. Jak myślisz, z czego wynika różnica? Zadanie 8. DNA to związek chemiczny, w którym jest zawarta informacja genetyczna na temat budowy i funkcjonowania organizmu. DNA jest zlokalizowany w jądrze komórkowym każdej komórki. Pojedyncza cząsteczka DNA ma postać długiej skręconej drabinki złożonej z dwóch łańcuchów, które są ze sobą połączone wiązaniami utworzonymi między leżącymi naprzeciw siebie zasadami. Oblicz długość cząsteczki DNA na podstawie następujących danych z Wikipedii: długość jednej pary zasad wynosi około 0,34 nm, liczba par zasad w jądrze komórki diploidalnej wynosi w przybliżeniu 6 miliardów, przemnożenie tych dwóch wartości pozwala uzyskać wynik długość cząsteczki DNA. Przyjmij, że 1 nanometr (nm) = 10 9 m. 5
Część C. Zagadka. 1. Ponumeruj litery alfabetu od A do S (bez polskich liter) liczbami od 1 do 18. Rozwiąż równania w podanej kolejności i rozszyfruj jednowyrazowe hasło. Jeżeli nie znasz tego słowa, dowiedz się, co oznacza. Jaki ma związek z naszym tematem? x Litery hasła 18 S 1 A 13 M x 5 = 1 x 2 B 15x = 135 9 I 0,5(x + 3) = 2x 1 A Równanie x 36=18 2x 2(x + 4) = 20 10 x + 12 = 5(x 8) Część D. O co warto zapytać, o czym warto porozmawiać? 1. Co wiemy o bursztynie? Skąd pochodzi nazwa bursztyn? Jakie zastosowanie znajduje w naszym codziennym życiu? Czy wiecie, że daje się go do gryzienia dzieciom, którym zaczynają rosnąć zęby? Dlaczego? 2. Czy słyszeliście o Bursztynowej Komnacie? Czy znacie jej sensacyjną historię? Przedstawcie ją. 3. Jakie są fizyczne właściwości bursztynu? Czy pocieraliście bursztyn szmatką, aby wywołać iskrę? Jaki był skutek tego eksperymentu? 4. Jakiego koloru może być bursztyn? 5. Co wiemy o Bursztynowym Szlaku? Jaką wartość nadawano wyrobom z bursztynu w poprzednich epokach? Jak cenny jest jantar dziś? 6
Część E. Propozycje projektów i prac badawczych. 1. Na stronie międzynarodowego instytutu badawczego ESRF: www.esrf.eu można znaleźć ciekawe informacje (po angielsku) na temat badań szczątków roślin i zwierząt zatopionych w bursztynie (inkluzji). Warto dowiedzieć się, jakich odkryć dokonano w instytucie i jakimi metodami pracowano. Ile lat mają najstarsze bursztyny? Jak nazywają się odnalezione w bursztynie mikroskopijne owady żyjące przed milionami lat? Kaliningrad Gdańsk ra sł Wi Od Kalisz ba a El 2. Dawno temu cenny bursztyn bałtycki przewożono na południe Europy szlakiem prowadzącym przez obecne ziemie polskie. Po tamtych transportach pozostało wiele śladów i pamiątek. Warto dowiedzieć się więcej na ten temat. Którędy wiódł szlak? Ile kilometrów liczył? Kto nim wędrował? Jak długo trasą tą przewożono bursztyn? Gdzie w Polsce zachowały się fragmenty dróg Bursztynowego Szlaku? Brno 3. Warto wykonać prezentację dotyczącą najciekawszych i najpiękniejszych wyrobów z bursztynu, od najstarszych (z epoki brązu) do współczesnych. Jakie rekordy bito podczas wykonywania tych przedmiotów? Dunaj Akwileja Wenecja 4. Jeżeli to możliwe, warto odwiedzić w Gdańsku Muzeum bursztynu. Należy przygotować się do wizyty w muzeum. Uczniowie tworzą listę pytań, na które będą szukać odpowiedzi u ludzi, którzy znają się na bursztynach. Odpowiedzi można też szukać w internecie. Przykładowe pytania: w jakiej kolejności powstawały w skorupie ziemskiej takie kopaliny jak: węgiel, ropa naftowa, bursztyn? Jakimi metodami obrabia się bursztyn? 5. Mennica Polska wydaje monety kolekcjonerskie z zatopionymi w nich kawałkami bursztynu. Warto sprawdzić, ile było edycji takich monet i co upamiętniała każda z nich. Z jakich materiałów zostały wykonane, ile ważą i ile kosztują? Jakie dodatki oprócz bursztynu zamieszcza się na takich monetach? 6. Bursztyn pojawia się jako rekwizyt w wielu filmach, utworach literackich, na obrazach. Warto pójść tym tropem i zgromadzić informacje o dziełach, w których artyści ukazywali walory bursztynu. 7