Przedmowa Gospodarowanie nieruchomościami dotyczy wielu dziedzin naukowych oraz działań człowieka. Sama nazwa tej specjalności obejmuje dwa, wyraźnie odmienne pojęcia, odnoszące się do różnych dyscyplin, chociaż połączenie tych pojęć jest racjonalnie uzasadnione i trafnie określa specjalność stanowiącą treść tego podręcznika. Gospodarowanie jest powszechnie rozumiane jako dokonywana w przestrzeni działalność wytwórcza lub usługowa i w tym znaczeniu dotyczy głównie nauk ekonomicznych. Istotny wpływ na tę działalność mają nauki prawnicze, techniczne, przyrodnicze oraz humanistyczne. Z kolei nieruchomość odnoszona jest również do przestrzeni, w czym wyraża się jej związek z gospodarką, ponieważ nieruchomość jest obiektem i przedmiotem produkcji i usług oraz stymulatorem aktywności gospodarczej. Obydwa pojęcia łączy również podmiot, którym jest właściciel lub posiadacz nieruchomości oraz dysponent środków wytwórczych i uzyskanych dóbr i usług. Dla specjalisty w zakresie gospodarki nieruchomościami jest więc niezbędna interdyscyplinarna wiedza i wielorakie umiejętności praktyczne. Specjalista ten powinien prawidłowo i sprawnie rozróżniać, identyfikować, opisywać obiekty przestrzenne i nieruchomości oraz posługiwać się nimi w ich zarządzaniu i funkcjonowaniu. Kanwą i podstawą wiedzy i umiejętności w ramach tej specjalności są wybrane zagadnienia wynikające z: prawa cywilnego, rolnego, administracyjnego i gospodarczego, a także z rolnictwa, leśnictwa, gleboznawstwa i geodezji, w tym szczególnie z zakresu ewidencji gruntów i budynków przekształcanej stopniowo w kataster nieruchomości, a także ksiąg wieczystych. Gospodarowanie nieruchomościami jest działalnością realizowaną w konkretnym środowisku społecznym i przyrodniczym w celu zaspokajania potrzeb określonych jednostek lub grup ludności oraz usprawnienia relacji pomiędzy tymi jednostkami lub grupami. Dla efektywnego funkcjonowania gospodarki konieczna jest znajomość struktury, organizacji i podziału administracyjnego przestrzeni, których dotyczą odrębne rozdziały podręcznika. Podejmowanie wszelkich działań gospodarczych i społecznych regulują przepisy prawa, co uzasadnia zaprezentowanie podstaw problematyki postępowania administracyjnego i zagadnień prawnych. W celu właściwej interpretacji i stosowania przepisów przytoczono i opisano obowiązujące definicje i pojęcia prawne. Osoba zajmująca się gospodarowaniem nieruchomościami powinna rozróżniać i prawidłowo identyfikować obiekty powierzchniowe, będące przedmiotem jej działalności. Stąd też znaczna część opracowania obejmuje problematykę z zakresu podstaw rolnictwa i leśnictwa. Przy określaniu walorów i cech fizycznych obiektów niezbędna jest znajomość gleboznawstwa oraz umiejętność rozróżniania sposobów zagospodarowania i rodzajów użytkowania ziemi, dlatego również te zagadnienia zostały szczegółowo przedstawione. Pełna i właściwa ocena wydzielonych obiektów wymaga umiejętności obliczania ich pól powierzchni, której dotyczy stosowny rozdział. W rozdziale 10 przedstawiono problematykę ewidencji gruntów i budynków, której baza danych i dokumentacja stanowią podstawę działań podejmowanych w gospodarowaniu nieruchomościami. Omówienie tej problematyki poprzedzono informacjami na temat dawnych, historycznych systemów katastralnych i sposobów dokumentowania danych o gruntach i ich posiadaczach. Uzupełnieniem dla wiadomości z katastru jest kolejny rozdział, w którym przybliżono Czytelnikowi zagadnienia z zakresu ksiąg wieczystych : zbiorów dokumentów oraz rejestracji danych o stanie prawnym nieruchomości.
8 Przedmowa Lepszemu poznaniu i zapamiętaniu wiadomości powinny sprzyjać zamieszczone w poszczególnych rozdziałach odpowiednie rysunki, schematy, fragmenty map, dokumentów ewidencyjnych itp. oraz zestawione w tabelach informacje i dane związane z zagadnieniami poruszonymi w tekście. Dodatkowo dla bardziej obszernych rozdziałów zostały opracowane skorowidze (wykazy) podstawowych pojęć i definicji, występujących w przedstawionych działach wiedzy oraz wykorzystana bibliografia. Całość opracowania, obejmującego dwa tomy, dotyczy wielu zagadnień przedstawionych w poszczególnych rozdziałach ułożonych w zakresie zgodnym z programem nauczania MEN 311 [10] oraz kolejności ułatwiającej zrozumienie i przyswojenie podanych wiadomości. Autorzy, nauczyciele akademiccy Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, opracowywali poszczególne rozdziały wspólnie, przy czym w tomie I zasadniczą treść rozdziałów: 1, 2, 3, 4, 7, 8 opracował Andrzej Jagielski, zaś rozdziały: 5, 6, 9, 10, 11 są przede wszystkim dziełem Barbary Marczewskiej. W tym miejscu autorzy wyrażają serdecznie podziękowanie opiniodawcy i recenzentowi niniejszego podręcznika Panu dr hab. Wojciechowi Przegonowi za wnikliwą recenzję i cenne wskazówki dotyczące ulepszenia treści tej książki. Mamy nadzieję, że nasz podręcznik spełni długotrwałe oczekiwania zarówno nauczycieli uczących geodezyjnych przedmiotów zawodowych, jak i studentów oraz uczniów zgłębiających wiedzę z zakresu objętego tytułem niniejszej książki. Autorzy: Barbara Marczewska, Andrzej Jagielski Tom I ukończono w lipcu 2009 r.
SPIS TREŚCI: Przedmowa 7 Rozdział 1: Wiadomości wprowadzające 9 1.1. Zadania geodezji, w gospodarce nieruchomościami 9 1.2. Zadania geodezji w budownictwie 12 1.3. Zadania geodezji w planowaniu przestrzennym 14 1.4. Organizacja służby geodezyjno-kartograficznej 15 1.5. Ośrodki dokumentacji geodezyjno-kartograficznej 25 Rozdział 2: Podstawowe wiadomości z rolnictwa 31 2.1. Ziemia jako środek produkcji 31 2.2. Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa 32 2.2.1. Wpływ ukształtowania powierzchni terenu 32 2.2.2. Wpływ warunków klimatycznych i pogodowych 33 2.2.3. Wpływ zasobów wodnych 34 2.2.4. Wpływ warunków glebowych 34 2.3. Rolnictwo jako dziedzina gospodarki 35 2.4. Tendencje zmian powierzchniowych gospodarstw rolnych w Polsce 40 2.5. Rolnictwo polskie na tle rolnictwa zachodnio-europejskiego 44 2.6. Wybrane określenia podstawowych pojęć z rolnictwa 46 Rozdział 3: Podstawowe wiadomości z leśnictwa 53 3.1. Wiadomości wprowadzające 53 3.2. Mapy leśne 60 3.2.1. Rola służb geodezyjnych w administracji leśnej 60 3.2.2. Mapy gospodarcze nadleśnictw i leśnictw 61 3.2.3. Mapy przeglądowe (tematyczne) obrębów leśnych 64 3.2.4. Leśna Mapa Numeryczna 69 3.3. Definicje wybranych pojęć związanych z leśnictwem 70 Rozdział 4: Zarys wiadomości o glebach 75 4.1. Pojęcia podstawowe 75 4.2. Gleba jako element środowiska przyrodniczego 77 4.3. Czynniki procesów glebotwórczych 79 4.4. Składniki gleb 83 4.4.1. Składniki mineralne 84 4.4.2. Skład chemiczny gleb 88 4.4.3. Składniki organiczne 90 4.4.4. Żywe organizmy glebowe (edafon) 91 4.4.5. Woda i powietrze glebowe 92 4.5. Funkcje gleby 93 4.6. Właściwości fizyczne i chemiczne gleb 94 4.6.1. Właściwości fizyczne gleb 94 4.6.2. Właściwości wodne gleb 99 4.6.2. Właściwości chemiczne gleb 4.7. Poziomy genetyczne gleb 1 06 4.8. Procesy glebotwórcze gleb występujących w Polsce 108 4.9. Systematyka gleb Polski 112 4.10. Charakterystyka podstawowych typów gleb występujących w Polsce 116 4.10.1. Gleby początkowego stadium rozwoju ' 4.10.2. Rędziny jj^ 4.10.3. Gleby bielicoziemne 1 4.10.4. Gleby płowe (gleby 1 j 9 4.10.5. Gleby brunatne 119
4 Spis treści 4.10.6. Czarnoziemy 120 4.10.7. Czarne ziemie 120 4.10.8. Gleby bagienne 121 4.10.9. Gleby pobagienne 121 4.10.10. Mady rzeczne 122 4.10.11. Gleby deluwialne 124 4.10.12. Gleby antropogeniczne 124 4.11. Zarys systematyki gleb według systemu międzynarodowego FAO/WRB 125 4.12. Przydatność rolnicza gleb Polski 127 4.13. Klasy bonitacyjne gleb 132 4.13.1. Podstawy klasyfikacji gleb 133 4.13.2. Klasy gleb gruntów ornych 120 4.13.3. Klasy gleb użytków zielonych 137 4.13.4. Klasy gleb pod lasami, wodozbiorami oraz nieużytki 139 4.13.5. Współczynnik (wskaźnik) bonitacji gleb 141 4.14. Kompleksy przydatności rolniczej gleb 142 4.14.1. Kompleksy przydatności rolniczej gleb gruntów ornych 142 4.14.2. Kompleksy przydatności rolniczej gleb trwałych użytków zielonych 144 4.14.3. Mapy glebowo-rolnicze 145 4.15. Degradacja gleb i jej zapobieganie 149 4.15.1. Przyczyny i skutki degradacji gleb 149 4.15.2. Zapobieganie degradacji związanej z zakwaszeniem i erozją gleb 150 4.15.3. Zapobieganie degradacji gleb spowodowanej zanieczyszczeniami 157 4.16. Rekultywacja gleb 159 4.17. Prace podczas klasyfikacji bonitacyjnej gleb 161 4.17.1. Podstawy prawne klasyfikacji 161 4.17.2. Cele klasyfikacji i wykorzystanie jej wyników 165 4.17.3. Wymagane kwalifikacje klasyfikatora 166 4.17.4. Odkrywki glebowe i ich lokalizacja 167 4.17.5. Badania terenowe w odkrywkach glebowych 168 4.17.6. Pobieranie próbek gleb do badań laboratoryjnych 175 4.17.7. Procedury związane z klasyfikacją gleb 175 4.18. Dokumentacja klasyfikacji gleb 177 4.18.1. Operat klasyfikacji gleboznawczej 177 4.18.2. Mapa klasyfikacyjna 178 4.19. Ochrona gruntów rolnych i leśnych 181 Rozdział 5: Postępowanie administracyjne 192 5.1. Podstawowe pojęcia, zasady i cele administracji publicznej 192 5.1.1. Struktura administracji publicznej wpolsce 192 5.1.2. Administracja rządowa i samorządowa 193 5.1.3. Istota postępowania administracyjnego 195 5.2. Podmioty postępowania administracyjnego 198 5.3. Załatwienie sprawy 200 5.3.1. Terminy, doręczenia pism, wezwania 200 5.3.2. Wszczęcie i prowadzenie postępowania administracyjnego 201 5.3.3. Formy aktów administracyjnych 202 5.3.4. Postępowanie nadzwyczajne 205 3.4. Szczególne podmioty i zasady 206 5.4.1. Szczególne podmioty postępowania administracyjnego 206 5.4.2. Zaświadczenia, skargi i wnioski oraz opłaty 207 5.4.3. Spory o właściwość między organami administracyjnymi i sądami powszechnymi 209 Rozdział 6: Rodzaje obiektów powierzchniowych 210 6.1. Struktura terenowa 6.2. Struktura terytorialna kraju 210 211
5 Spis treści 6.2.1. Jednostki podziału terytorialnego 211 6.2.2. Powierzchniowe obiekty fizjograficzne 216 6.3. Struktura własnościowa 216 6.3.1. Działka i parcela 216 6.3.2. Nieruchomość 216 6.3.3. Gospodarstwo rolne 219 6.3.4. Przedsiębiorstwo 219 6.4. Użytki gruntowe i ich systematyka 219 6.4.1. Podział użytków gruntowych 219 6.3.2. Systematyka użytków gruntowych w ewidencji gruntów 221 Rozdział 7: Obliczanie pól powierzchni obiektów ewidencji gruntów 226 7.1. Obiekty powierzchniowe ewidencji gruntów 226 7.2. Wymagania techniczne dotyczące obliczeń pola powierzchni 230 7.3. Źródła danych i metody obliczania pola powierzchni 236 7.4. Zasady ogólne obliczania pól powierzchni 237 7.5. Obliczenie pola dowolnego wieloboku zamkniętego 239 7.5.1. Obliczenie pola wieloboku ze współrzędnych prostokątnych 239 7.5.2. Obliczenie pola wieloboku zdjętego metodą biegunową 241 7.5.3. Obliczenie pola wieloboku zdjętego metodą domiarów prostokątnych 241 7.6. Obliczenie pola powierzchni metodą graficzną i kombinowaną 242 7.6.1. Zasada metody graficznej 242 7.6.2. Skale i podziałki map 243 7.6.3. Graficzne obliczanie pól obiektu w oparciu o jego podział na trójkąty 246 7.6.4. Metoda analityczno-graficzna (kombinowana) 247 7.7. Obliczenie pola powierzchni metodą mechaniczną 250 7.8. Skurcz liniowy i powierzchniowy mapy 259 7.9. Automatyzacja obliczania pola powierzchni 261 Rozdział 8: Zarys historii katastru w Polsce 271 8.1. Rys historyczny systemów katastralnych 271 8.2. Systemy podatkowe na terenach Polski 273 8.2.1. Osadnictwo na ziemiach polskich 273 8.2.2. Służebności gruntowe 275 8.2.3. Wspólnoty gruntowe 276 8.3. Pruski kataster gruntowy 277 8.4. Austriacki kataster gruntowy 289 8.5. Zamojski kataster gruntowy 275 8.6. Dokumenty własności i materiały geodezyjne z terenu zaboru rosyjskiego 291 8.7. System katastralny w Polsce międzywojennej 292 8.8. Ewidencja gruntów w PRL (1944-1989) 295 8.9. Zestawienie ważniejszych pojęć związanych z historią katastru 307 Rozdział 9: Prawa i zobowiązania 312 9.1. Rodzaje praw rzeczowych 313 9.1.1. Własność 9.1.2. Użytkowanie wieczyste 9.2. Prawa rzeczowe ograniczone 3 17 9.3. Prawa zobowiązaniowe Rozdział 10: Ewidencja gruntów i budynków 325 10.1. Podstawowe zasady i struktura ewidencji gruntów i budynków 325 10.1.1. Jednostka ewidencyjna 327 10.1.2. Obręb ewidencyjny J/Ly 10.1.3. Punkty graniczne 33() 10.2. Ewidencja gruntów 331 10.2.1. Działka 331 313 3
5 Spis treści 10.2.2. Kontury użytków gruntowych i klas gleboznawczych 336 10.2.3. Jednostka rejestrowa gruntów 337 10.3. Ewidencja budynków i lokali 338 10.3.1. Ewidencja budynków 338 10.3.2. Ewidencja lokali 343 10.4. Prawa związane 345 10.5. Podmioty ewidencji gruntów i budynków 345 10.6. Grupy rejestrowe 347 10.7. Dokumentacja ewidencyjna 352 10.7.1. Mapa ewidencyjna 352 10.7.2. Opisowa część operatu ewidencyjnego 357 10.8. Zakładanie ewidencji gruntów i budynków 359 10.8.1. Podstawowa dokumentacja ewidencyjna 359 10.8.2. Zasady i procedura zakładania ewidencji gruntów i budynków 360 10.8.3. Ustalenie granic ewidencyjnych obiektów powierzchniowych 361 10.8.4. Wykonanie zarysów pomiarowych 364 10.8.5. Ustalenie stanu własności i władania 366 10.8.6. Przyjęcie i zatwierdzenie operatu ewidencyjnego 368 10.9. Pomiary terenowe dla potrzeb ewidencji gruntów i budynków 369 10.9.1. Pomiary bezpośrednie 369 10.9.2. Pomiary fotogrametryczne 370 10.9.3. Pomiary kartometryczne 372 10.10. Obliczenie pól powierzchni obiektów ewidencyjnych 373 10.11. Prowadzenie ewidencji gruntów i budynków 374 10.11.1. Zmiany danych ewidencyjnych 374 10.11.2. Udostępnianie danych ewidencyjnych 378 10.11.3. Ochrona danych ewidencyjnych 378 10.11.4. Weryfikacja danych ewidencyjnych 378 10.11.5. Sporządzanie wykazów i zestawień zbiorczych danych ewidencyjnych 379 10.11.6. Modernizacja ewidencji gruntowi budynków 380 10.12. Prowadzenie ewidencji gruntów w systemie informatycznym 380 10.12.1 Umiejscowienie EGiB w systemie informacyjnym SIT 380 10.12.2. Wymagania w stosunku do systemu informatycznego dla prowadzenia EGiB 384 10.12.3. Standard Wymiany Danych Ewidencyjnych - SWDE 385 10.12.4. Przegląd niektórych programów do prowadzenia ewidencji gruntów 389 10.12.5. Powszechna Taksacja Nieruchomości 393 10.12.6. Zintegrowany System Informacji o Nieruchomościach (ZSIN) 401 10.12.7. Witryna internetowa GEOPORTAL 403 10.12.8. EWID 2000 jako przykład systemu informatycznego do prowadzenia EGiB 406 10.13. Definicje wybranych pojęć związanych z EGiB 416 Rozdział 11: Księgi wieczyste i zbiory dokumentów 437 11.1. Księgi wieczyste 437 11.1.1. Istota i podstawowe zasady funkcjonowania ksiąg wieczystych 437 11.1.2. Prowadzenie ksiąg wieczystych 438 11.1.3. Projektowane zmiany w systemie ksiąg wieczystych 441 11.2. Założenie i wpis do księgi wieczystej dla nieruchomości 443 11.3. Odpisy ksiąg wieczystych 447 11.4. Zbiór dokumentów 454 11.5. Księgi wieczyste a ewidencja gruntów i budynków 454