SZCZEGÓŁOWE WARUNKI I SPOSÓB OCENIANIA WEWNĄTRZSZKOLNEGO Szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego opracowano na podstawie: Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007r. w sprawie warunków i sposobu ocenienia, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych, (Dz.U. nr 83, poz. 562 ze zmianami w: 2007r. Dz.U. nr 130, poz. 906; nr 3, poz. 9, nr 178, poz.1097; 2009r. nr 58, poz. 475 i nr 83, poz. 694) wizji i misji szkoły, podstawy programowej kształcenia ogólnego standardów wymagań egzaminacyjnych. Założenia ogólne 1. Ocenianiu podlegają osiągnięcia edukacyjne ucznia oraz zachowanie ucznia. 2. Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej i realizowanych w szkole programów nauczania, uwzględniających tę podstawę. 3. Ocenianie zachowania ucznia polega na rozpoznawaniu przez wychowawcę klasy, nauczycieli oraz uczniów danej klasy stopnia respektowania przez ucznia zasad współżycia społecznego i norm etycznych. 4. Ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia odbywa się przez ocenianie wewnątrzszkolne, które ma na celu: informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie; udzielanie uczniowi pomocy w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju; motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu; dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce, zachowaniu oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia; umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno wychowawczej. Rozwiązania szczegółowe 1. Informacja wstępna o ocenianiu: Nauczyciele na początku każdego roku szkolnego informują uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o: wymaganiach edukacyjnych niezbędnych do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych, wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania; sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów; warunkach i trybie uzyskania wyższej niż przewidywana rocznej (semestralnej) oceny klasyfikacyjnej z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych. nauczyciel jest zobowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologicznopedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne, do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom.
2. Informowanie o ocenianiu zachowania: Wychowawca klasy na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o warunkach i sposobie oraz kryteriach oceniania zachowania oraz o warunkach i trybie uzyskania wyższej niż przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania oraz o skutkach ustalenia uczniowi nagannej rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania. 3. Wytyczne do oceny zachowania: Śródroczne i roczne (semestralne) oceny klasyfikacyjne z obowiązkowych zajęć edukacyjnych ustalają nauczyciele prowadzący poszczególne obowiązkowe zajęcia edukacyjne, a śródroczną i roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania - wychowawca klasy po zasięgnięciu opinii nauczycieli, uczniów danej klasy oraz ocenianego ucznia. Śródroczna i roczna ocena klasyfikacyjna zachowania uwzględnia w szczególności: wywiązywanie się z obowiązków ucznia; postępowanie zgodne z dobrem szkolnej społeczności, dbałość o honor i tradycje szkoły; dbałość o piękno mowy ojczystej; dbałość o bezpieczeństwo i zdrowie własne oraz innych osób; godne, kulturalne zachowanie się w szkole i poza nią; okazywanie szacunku innym osobom; przeciwstawianie się przejawom przemocy, agresji i wulgarności. Śródroczną i roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania ustala się według następującej skali: wzorowe, bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie, naganne. Skala ocen: wzorowe: 89-100 punktów, bardzo dobre: 76-88 punktów, dobre: 64-75 punktów, poprawne: 51-63 punktów, nieodpowiednie: 31-50 punktów, naganne: 0-30 punktów. W punktach I 1,2,3; II - 5b Karty zachowania, uczeń może otrzymać punkty ujemne. W kryterium II 5a dopuszcza się możliwość uzyskania przez ucznia większej liczby punktów niż 5. Ocena klasyfikacyjna zachowania nie ma wpływu na oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych. Ocena zachowania ustalona przez wychowawcę jest ostateczna. Wychowawca klasy na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów oraz rodziców (prawnych opiekunów) o zasadach oceniania zachowania. Ocena zachowania wystawiana jest na podstawie punktów przyznanych w karcie oceny. W uzasadnionych przypadkach Rada pedagogiczna może obniżyć ocenę. Przy ustalaniu oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia lub odchylenia rozwojowe, należy uwzględnić wpływ stwierdzonych zaburzeń lub odchyleń na jego zachowanie na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego albo indywidualnego nauczania lub opinii publicznej poradni psychologiczno pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej. Rada pedagogiczna może podjąć uchwałę o niepromowaniu do klasy programowo wyższej lub nieukończeniu szkoły przez ucznia, któremu w danej szkole po raz drugi z rzędu ustalono naganną roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania.
Uczeń, któremu w danej szkole po raz trzeci z rzędu ustalono naganną roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania, nie otrzymuje promocji do klasy programowo wyższej, a uczeń klasy programowo najwyższej w danym typie szkoły nie kończy szkoły. Uczeń ma możliwość poprawienia oceny klasyfikacyjnej zachowania pracując we wskazanych przez szkołę instytucjach na określonych i zaakceptowanych przez społeczność szkolną warunkach. 4. Okresy szkolne: Rok szkolny podzielony jest na dwa okresy: Okres pierwszy trwa od 1 września do piątku poprzedzającego ferie zimowe. Okres drugi trwa od poniedziałku następującego po feriach zimowych do piątku poprzedzającego ferie letnie. Terminy ferii zimowych i letnich określa Kurator Oświaty w drodze zarządzenia. 5. Klasyfikacja: Nauczyciel zobowiązany jest do dokonania oceny osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia w każdym okresie. Ocena klasyfikacyjna ustalana jest na podstawie ocen cząstkowych, których liczba w danym okresie musi być co najmniej większa o dwa od tygodniowej liczby godzin przeznaczonych na realizację danych zajęć edukacyjnych. 6. Oceny bieżące i klasyfikacyjne śródroczne: Oceny bieżące i oceny klasyfikacyjne śródroczne ustala się według następującej skali: celujący, bardzo dobry, -bardzo dobry, +dobry, dobry, -dobry, +dostateczny, dostateczny, -dostateczny, dopuszczający, niedostateczny przypisując im odpowiednio oznaczenia cyfrowe: 6, 5, -5, +4, 4, -4, +3, 3, -3, 2, 1. 7. Klasyfikacja roczna: Klasyfikacja roczna polega na podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia z zajęć edukacyjnych, określonych w szkolnym planie nauczania, i zachowania ucznia w danym roku szkolnym oraz ustaleniu rocznych ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych i zachowania. Roczne oceny klasyfikacyjne uwzględniają osiągnięcia ucznia w czasie trwania pierwszego i drugiego okresu. 8. Oceny końcoworoczne: Oceny końcoworoczne ustala się w stopniach według następującej skali: ocena celująca, bardzo dobra, dobra, dostateczna, dopuszczająca, niedostateczna. 9. Informowanie o ocenach przed klasyfikacją: Przed rocznym (semestralnym) klasyfikacyjnym zebraniem plenarnym Rady Pedagogicznej nauczyciele prowadzący poszczególne zajęcia edukacyjne oraz wychowawca klasy są obowiązani poinformować ucznia i jego rodziców (prawnych opiekunów) o przewidywanych dla niego rocznych (semestralnych) ocenach klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych i przewidywanej rocznej ocenie klasyfikacyjnej zachowania. Uczeń zostaje powiadomiony przez nauczyciela słownie na lekcji. Formą zawiadomienia rodzica może być przekazanie karty oceny ze sprawowania, wykazu ocen, informacja zawarta w dzienniczku ucznia, przekaz za pośrednictwem uzgodnionej z rodzicem poczty e-mail, informacja przekazana intranetem lub informacja słowna przekazana na zebraniu, dniu otwartym lub spotkaniu indywidualnym. Przed rocznym klasyfikacyjnym posiedzeniem Rady Pedagogicznej poszczególni nauczyciele są zobowiązani poinformować ucznia i jego rodziców (prawnych opiekunów) o przewidywanych dla niego ocenach klasyfikacyjnych, wyższych niż ocena niedostateczna, w terminie do 7 dni przed konferencją klasyfikacyjną.
O możliwości uzyskania oceny niedostatecznej uczeń i rodzice muszą być poinformowani na miesiąc przed klasyfikacją. Fakt przekazania informacji odnotowuje się w dzienniku lekcyjnym oraz dzienniczku ucznia, co potwierdza swoim podpisem nauczyciel, uczeń i rodzic. 10. Karty informacyjne: W celu umożliwienia uczniowi samodzielnego planowania swojej pracy (pracy, która zagwarantuje mu sukces edukacyjny a równocześnie rzetelną informację o obszarach i kryteriach oceniania) wprowadzono karty informacyjne o osiągnięciach edukacyjnych ucznia oraz kartę oceny zachowania ucznia, które otrzymuje uczeń na początku roku szkolnego. Karta informacyjna o osiągnięciach edukacyjnych ucznia zawiera następujące informacje: Klasę, Imię i nazwisko nauczyciela, Nazwę i numer realizowanego programu, Obowiązkowy podręcznik, Przedmiot nauczania, Obowiązkowy zeszyt ćwiczeń, Obowiązkowy zbiór zadań, Proponowane książki uzupełniające, Wykaz najważniejszych wiadomości i umiejętności, które uczeń winien przyswoić w trakcie bieżącego roku szkolnego, Wykaz kryteriów wymagań na poszczególne stopnie szkolne, Szczegółowe warunki i sposób oceniania z danego przedmiotu. Załącznikiem do karty informacyjnej o osiągnięciach edukacyjnych ucznia jest wykaz form sprawdzania wiadomości i umiejętności, elementy mające wpływ na ocenę okresową i roczną. Wzory kart informacyjnych i karty oceny zachowania stanowią integralną część niniejszych warunków. Karty informacyjne zapewnią nauczycielowi dynamikę procesu nauczania, diagnozowanie postępów ucznia oraz skuteczności wybranego programu nauczania i dostosowanych to niego metod pracy. Karta wymaga od ucznia dokonywania systematycznej samooceny. Uczniowie zobowiązani są do prowadzenia dzienniczka ucznia, w którym będą wklejać wszelkie zwolnienia, potwierdzenia odbioru listów oraz w którym będą samodzielnie wpisywać oceny bieżące z przedmiotu z zaznaczeniem formy sprawdzania wiadomości i umiejętności. Zapis w dzienniczku ucznia jest odwzorowaniem zapisów w dzienniku lekcyjnym. Nauczyciel zobowiązany jest raz w semestrze podsumować wspólnie z każdym uczniem jego osiągnięcia i odnieść je do samooceny ucznia. 11. Ocenianie na lekcjach WF: Szczegółowe warunki i sposób oceniania zajęć edukacyjnych z wychowania fizycznego stanowi odrębny rozdział. 12. Prace pisemne: Nauczyciel zobowiązany jest do przestrzegania poniżej wymienionych zasad przeprowadzania i oceniania prac pisemnych: Za sprawdzian (klasówkę) uznaje się pracę pisemną trwającą planowo ponad 15 minut; Każdy sprawdzian musi być zapowiedziany, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem fakt ten nauczyciel winien odnotować w dzienniku szkolnym; W tygodniu mogą się odbywać najwyżej dwa sprawdziany, przepis ten nie dotyczy języków obcych ze względu na fakt, że uczniowie znajdują się w różnych grupach zaawansowania i cała klasa nie pisze sprawdzianu jednocześnie;
W sytuacji, gdy sprawdzian nie odbył się z przyczyn niezależnych od nauczyciela (np. nieplanowana wycieczka klasy) musi się on odbyć na najbliższej lekcji i wówczas nie dotyczą go punkty b i c; Praca pisemna trwająca planowo do 15 minut to kartkówka, może ona obejmować materiał omawiany na trzech ostatnich lekcjach; Nauczyciel nie może przeprowadzić kartkówki, jeżeli był nieobecny na dwóch ostatnich lekcjach; prace pisemne (klasówki) oceniane są wg następującego schematu: % punktów uzyskanych przez Ocena ucznia do 35 niedostateczna 36-47 dopuszczająca 48-50 - dostateczna 51-60 dostateczna 61-69 +dostateczna 70-76 - dobra 77-83 dobra 84-88 +dobra 89-94 - bardzo dobra 95-99 bardzo dobra 100 celująca nauczyciel zobowiązany jest ocenić prace pisemne uczniów w terminie jednego tygodnia od ich przeprowadzenia. 13. Nieprzygotowanie ucznia do zajęć: a. Uczeń ma prawo zgłosić przed lekcją fakt braku przygotowania do zajęć, które obejmuje: brak przygotowania do odpowiedzi lub kartkówki, brak zadania lub zeszytu z zadaniem, brak niezbędnych pomocy i materiałów, b. Brak przygotowania do lekcji uczeń ma prawo zgłosić: raz w okresie gdy przedmiot realizowany jest raz w tygodniu; dwa razy w okresie, gdy przedmiot realizowany jest w dwóch różnych dniach tygodnia; trzy razy w okresie, gdy przedmiot realizowany jest w trzech, czterech lub pięciu różnych dniach tygodnia. c. braku przygotowania nie wolno zgłaszać na lekcjach, na których odbywa się zapowiedziana wcześniej pisemna forma sprawdzania wiadomości. d. w przypadku choroby dłuższej niż tydzień w pierwsze dwa dni po chorobie uczeń ma prawo być nieprzygotowany do zajęć bez żadnych konsekwencji 14. Nie klasyfikowanie ucznia: a. Uczeń może nie być klasyfikowany z jednego, kilku lub wszystkich zajęć edukacyjnych, jeżeli brak jest podstaw do ustalenia śródrocznej lub rocznej (semestralnej) oceny klasyfikacyjnej z powodu nieobecności ucznia na zajęciach edukacyjnych przekraczającej połowę czasu przeznaczonego na te zajęcia w szkolnym planie nauczania. b. Uczeń nie klasyfikowany z powodu usprawiedliwionej nieobecności może zdawać egzamin klasyfikacyjny.
c. Na wniosek ucznia nie klasyfikowanego z powodu nieusprawiedliwionej nieobecności lub na wniosek jego rodziców (prawnych opiekunów) rada pedagogiczna może wyrazić zgodę na egzamin klasyfikacyjny. d. Egzamin klasyfikacyjny zdaje również uczeń: realizujący, na podstawie odrębnych przepisów, indywidualny program lub tok nauki. e. Egzamin klasyfikacyjny przeprowadzany dla ucznia, nie obejmuje obowiązkowych zajęć edukacyjnych: technika, plastyka, muzyka i wychowanie fizyczne oraz dodatkowych zajęć edukacyjnych. f. Egzaminy klasyfikacyjne przeprowadza się w formie pisemnej i ustnej. g. Egzamin klasyfikacyjny z plastyki, muzyki, techniki, informatyki i wychowania fizycznego ma przede wszystkim formę zadań praktycznych. h. Termin egzaminu klasyfikacyjnego uzgadnia się z uczniem i jego rodzicami (prawnymi opiekunami). i. Egzamin klasyfikacyjny dla ucznia, przeprowadza nauczyciel danych zajęć edukacyjnych w obecności, wskazanego przez dyrektora szkoły, nauczyciela takich samych lub pokrewnych zajęć edukacyjnych. j. W czasie egzaminu klasyfikacyjnego mogą być obecni w charakterze obserwatorów rodzice (prawni opiekunowie) ucznia. k. W przypadku nie klasyfikowania ucznia z zajęć edukacyjnych, w dokumentacji przebiegu nauczania zamiast oceny klasyfikacyjnej wpisuje się nie klasyfikowany. 15. Tryb odwoławczy: a. Uczeń lub jego rodzice (opiekunowie prawni) mogą zgłosić zastrzeżenia do dyrektora szkoły, jeżeli uznają, że roczna (semestralna) ocena klasyfikacyjna z zajęć edukacyjnych lub roczna ocena klasyfikacyjna zachowania została ustalona niezgodnie z przepisami prawa dotyczącymi trybu ustalania tej oceny. Zastrzeżenia mogą być zgłoszone w terminie do 7 dni po zakończeniu zajęć dydaktyczno-wychowawczych. b. W przypadku stwierdzenia, że roczna (semestralna) ocena klasyfikacyjna z zajęć edukacyjnych lub roczna ocena klasyfikacyjna zachowania została ustalona niezgodnie z przepisami prawa dotyczącymi trybu ustalania tej oceny, dyrektor szkoły powołuje komisję, która: 1. w przypadku rocznej (semestralnej) oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych - przeprowadza sprawdzian wiadomości i umiejętności ucznia, w formie pisemnej i ustnej, oraz ustala roczną (semestralną) ocenę klasyfikacyjną z danych zajęć edukacyjnych; 2. w przypadku rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania ustala roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania w drodze głosowania zwykłą większością głosów; w przypadku równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego komisji. a. Skład komisji ustala Dyrektor szkoły zgodnie z przepisami prawa dotyczącymi trybu odwoławczego. b. Ustalona przez komisję roczna (semestralna) ocena klasyfikacyjna z zajęć edukacyjnych oraz roczna ocena klasyfikacyjna zachowania nie może być niższa od ustalonej wcześniej oceny. Ocena ustalona przez komisję jest ostateczna, z wyjątkiem niedostatecznej rocznej (semestralnej) oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych, która może być zmieniona w wyniku egzaminu poprawkowego 16. Promocja do klasy programowo wyższej: a. Uczeń otrzymuje promocję do klasy programowo wyższej (na semestr programowo wyższy), jeżeli ze wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych, określonych w szkolnym planie nauczania, uzyskał roczne oceny klasyfikacyjne wyższe od oceny niedostatecznej b. Uczeń, który w wyniku klasyfikacji rocznej uzyskał z obowiązkowych zajęć edukacyjnych średnią ocen co najmniej 4,75 oraz co najmniej bardzo dobrą ocenę zachowania, otrzymuje promocję do klasy programowo wyższej z wyróżnieniem. Kryteria te mogą zostać zaostrzone decyzją Rady pedagogicznej c. Laureaci konkursów przedmiotowych o zasięgu wojewódzkim w gimnazjum oraz laureaci i finaliści olimpiad przedmiotowych otrzymują z danych zajęć edukacyjnych celującą roczną
(semestralną) ocenę klasyfikacyjną. Uczeń, który tytuł laureata konkursu przedmiotowego o zasięgu wojewódzkim bądź laureata lub finalisty olimpiady przedmiotowej uzyskał po ustaleniu albo uzyskaniu rocznej (semestralnej) oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych, otrzymuje z tych zajęć edukacyjnych celującą końcową ocenę klasyfikacyjną. 17. Egzamin poprawkowy: a. Uczeń, który w wyniku klasyfikacji rocznej (semestralnej) uzyskał ocenę niedostateczną z jednych obowiązkowych zajęć edukacyjnych, może zdawać egzamin poprawkowy. W wyjątkowych przypadkach Rada Pedagogiczna może wyrazić zgodę na egzamin poprawkowy z dwóch obowiązkowych zajęć edukacyjnych. b. Egzamin poprawkowy składa się z części pisemnej oraz części ustnej, z wyjątkiem egzaminu z plastyki, muzyki, informatyki, technologii informacyjnej, techniki oraz wychowania fizycznego, z których egzamin ma przede wszystkim formę zadań praktycznych. c. Egzamin poprawkowy przeprowadza komisja powołana przez Dyrektora szkoły. d. Uczeń, który nie zdał egzaminu poprawkowego, nie otrzymuje promocji do klasy programowo wyższej (na semestr programowo wyższy) i powtarza klasę. e. Uwzględniając możliwości edukacyjne ucznia gimnazjum, Rada Pedagogiczna może jeden raz w ciągu danego etapu edukacyjnego promować do klasy programowo wyższej ucznia, który nie zdał egzaminu poprawkowego z jednych obowiązkowych zajęć edukacyjnych, pod warunkiem, że te obowiązkowe zajęcia edukacyjne są, zgodnie ze szkolnym planem nauczania, realizowane w klasie programowo wyższej. 18.Egzamin gimnazjalny: a. W klasie III gimnazjum jest przeprowadzany egzamin obejmujący: w części pierwszej wiadomości i umiejętności z zakresu przedmiotów humanistycznych; w części drugiej wiadomości i umiejętności z zakresu przedmiotów matematyczno przyrodniczych w części trzeciej wiadomości i umiejętności z języka obcego b. Uczniowie przystępują do części trzeciej egzaminu gimnazjalnego z zakresu tego języka obcego nowożytnego, którego uczą się jako przedmiotu obowiązkowego. c. W przypadku, gdy uczeń uczy się w szkole więcej niż jednego języka obcego jako przedmiotu obowiązkowego, jego rodzice (opiekunowie prawni) składają dyrektorowi szkoły pisemną deklarację o przestąpieniu ucznia do egzaminu gimnazjalnego z zakresu jednego z tych języków. d. Deklarację, o której mowa wyżej, składa się nie później niż do dnia 20 września roku szkolnego, w którym jest przeprowadzany egzamin gimnazjalny. e. Uczniowie ze sprzężonymi niepełno sprawnościami, posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, którzy z powodu swojej niepełnosprawności nie potrafią samodzielnie czytać lub pisać, są zwolnieni z części trzeciej egzaminu gimnazjalnego. f. W szczególnych przypadkach losowych lub zdrowotnych, uniemożliwiających przystąpienie do sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego lub odpowiedniej części tego egzaminu w terminie do dnia 20 sierpnia danego roku, dyrektor komisji okręgowej, na udokumentowany wniosek dyrektora szkoły, może zwolnić ucznia z obowiązku przystąpienia do sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego lub odpowiedniej części tego egzaminu. Dyrektor składa wniosek w porozumieniu z rodzicami (opiekunami prawnymi) ucznia albo słuchacza. Szczegółowe zapisy dotyczące trzeciej części egzaminu gimnazjalnego zostały umieszczone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 sierpnia 2009 r. Zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych.