WYKRESY ŚWIECOWE FORMACJE ODWRÓCENIA c.d. Trzech białych żołnierzy Formacja trzech białych żołnierzy przedstawia serię wysokich białych świec, które stopniowo zamykają się na coraz wyższych poziomach. Najkorzystniej jest, gdy kursy otwarcia kolejnych świec znajdują się na poziomie środka korpusu świecy z dnia poprzedniego. Taki schodkowy układ świec ma jednoznaczną wzrostową wymowę i wskazuje, że trend spadkowy zdecydowanie się zakończył. Blok Formacja bloku jest pochodną formacji trzech białych żołnierzy. Jednakże musi się ona pojawić w trendzie wzrostowym, podczas gdy formacja trzech białych żołnierzy występuje jedynie w trendzie spadkowym. W przeciwieństwie do formacji trzech białych żołnierzy, druga i trzecia świeca formacji bloku wskazują na słabość rynku. Długie górne cienie sugerują, że kursy maksymalne osiągnięte podczas tych sesji nie mogą zostać utrzymane. Wystąpienie takiej sytuacji w trendzie wzrostowym, a w szczególności w ciągu dwóch kolejnych sesji, powinno spowodować pewną nerwowość wśród wzrostowo nastawionych uczestników rynku, zwłaszcza w sytuacji, gdy trend wzrostowy trwa już od dłuższego czasu. Istotne jest to, że formacja bloku pojawia się w trendzie wzrostowym. Większość formacji składających się z kilku świec rozpoczyna się od wysokiej świecy, która podtrzymuje dotychczasowy trend. Dwie świece z długimi górnymi cieniami wskazują, że ma miejsce realizacja zysków, gdyż siła trendu wzrostowego słabnie. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 1
Narada Formacja narady jest również pochodną formacji trzech białych żołnierzy. Po utworzeniu się dwóch pierwszych wysokich białych świec, które osiągają nowe poziomy maksymalne, pojawia się niewielka biała świeca lub gwiazda. W niektórych źródłach formacja ta nosi nazwę przegrody. Najkorzystniej jest, jeśli ostatnia świeca oddzielona jest od świecy drugiej luką cenową. Jej mały korpus wskazuje na niezdecydowanie rynku, niezbędne dla zatrzymania wzrostów. To niezdecydowanie jest okresem naradzania się. Potwierdzenie tej formacji może łatwo spowodować jej przekształcenie w formację gwiazdy wieczornej. Trzy czarne kruki Formacja trzech czarnych kruków jest przeciwieństwem formacji trzech białych żołnierzy. W trendzie wzrostowym pojawiają się trzy wysokie czarne świece, które schodzą schodkami w dół. Stare japońskie powiedzenie złe wieści mają skrzydła doskonale pasuje do tej formacji. Każda kolejna świeca otwiera się na poziomie nieco wyższym od poziomu zamknięcia poprzedniej sesji, lecz kurs następnie spada i zamknięcie ma miejsce na nowym poziomie minimalnym. Kiedy taka sytuacja powtarza się trzykrotnie, generowana jest czytelna informacja o odwróceniu trendu. Wyłamanie Formacja wyłamania z bessy tworzy się w trendzie spadkowym i ilustruje zwiększoną sprzedaż, aż do osiągnięcia przez rynek pozycji wyprzedania. Formacja ta rozpoczyna się wysoką czarną świecą, a po niej pojawia się kolejna czarna świeca, której korpus oddzielony jest od poprzedniej świecy luką cenową w dół. Po utworzeniu się luki cenowej trzy kolejne sesje osiągają coraz niższe poziomy ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 2
cenowe. Wszystkie świece w tej formacji mają kolor czarny, z wyjątkiem świecy trzeciej, której korpus może mieć zarówno kolor czarny, jak i biały. Te trzy świece występujące po luce cenowej podobne są do formacji trzech czarnych kruków, z tym że zarówno wartości maksymalne, jak i minimalne przez nie osiągane znajdują się na coraz niższych poziomach. Ostatnia świeca w formacji wyłamania z bessy całkowicie zmienia wydźwięk poprzednich niewielkich czarnych świec, a jej zamknięcie następuje na poziomie luki cenowej występującej pomiędzy pierwszą a drugą świecą formacji. W formacji wyłamania z hossy pojawia się luka cenowa w kierunku dotychczasowego trendu, po której tworzą się trzy kolejne świece osiągające coraz wyższe poziomy cenowe. W trendzie wzrostowym utworzona zostaje wysoka biała świeca. W czasie następnej sesji tworzy się kolejna biała świeca, oddzielona od poprzedniej luką cenową. Pojawiają się następnie dwie kolejne świece, które osiągają coraz wyższe poziomy cenowe. Korpusy tych świec powinny być w kolorze białym, z jednym tylko wyjątkiem: trzecia świeca tej formacji, czyli druga po luce cenowej, może być zarówno w kolorze białym, jak i czarnym, jeśli tylko osiąga ona nowe maksimum cenowe. Kurs minimalny osiągany przez każdą z trzech kolejnych świec utworzonych po luce cenowej powinien znajdować się na wyższym poziomie niż kurs minimalny świecy ją poprzedzającej. Ideą tej formacji jest przedstawienie sytuacji, w której kurs wzrasta w kierunku dotychczasowego trendu, aż do osiągnięcia przez rynek poziomu wykupienia. Ostatnia świeca w tej formacji, zamykając się na poziomie luki cenowej występującej pomiędzy pierwszą a drugą świecą, dokonuje odwrócenia trendu. Dwa kruki Formacja dwóch kruków powyżej luki cenowej występuje tylko w trendzie wzrostowym. Podobnie jak większość formacji odwrócenia hossy, rozpoczyna się ona świecą o białym korpusie. Luka cenowa zawarta w nazwie tej formacji to luka pomiędzy nie tylko pierwszą a drugą świecą, lecz także pomiędzy świecą pierwszą a trzecią. Korpusy świecy drugiej i trzeciej mają kolor czarny, stąd więc pochodzi nazwa dwa kruki". Otwarcie trzeciej świecy (drugiej świecy czarnej) powinno nastąpić na wyższym poziomie, a zamknięcie na niższym, niż miało to miejsce w przypadku świecy drugiej. Pomimo że zamknięcie trzeciej świecy następuje na niższym poziomie niż w przypadku drugiej świecy, nadal zachowana jest luka cenowa powyżej świecy pierwszej. Upraszczając, druga czarna świeca obejmuje pierwszą czarną świecę. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 3
Wewnętrzna trójka wzrostowa / spadkowa Formacje wewnętrznej trójki wzrostowej oraz wewnętrznej trójki spadkowej stanowią potwierdzenie dla klasycznej formacji harami. Dwie pierwsze świece są dokładnie takie same, jak w przypadku formacji harami. Świeca trzecia jest świecą potwierdzającą wzrostowy lub spadkowy przypadek tej formacji. Formacja harami wzrostowego, po której pojawia się trzecia świeca i której zamknięcie następuje na wyższym poziomie, spowoduje utworzenie się formacji wewnętrznej trójki wzrostowej. Podobnie, formacja harami spadkowego z trzecią świecą, której zamknięcie nastąpiło na niższym poziomie, spowoduje pojawienie się formacji wewnętrznej trójki spadkowej. Zewnętrzna trójka wzrostowa / spadkowa Formacje zewnętrznej trójki wzrostowej oraz zewnętrznej trójki spadkowej stanowią potwierdzenie formacji objęcia. Zasada ich działania jest identyczna jak w przypadku formacji wewnętrznej trójki wzrostowej i wewnętrznej trójki spadkowej w stosunku do formacji harami. W tym przypadku po utworzeniu się formacji objęcia pojawia się trzecia świeca z kursem zamknięcia na wyższym lub niższym poziomie, w zależności od tego, czy formacja ma charakter wzrostowy, czy spadkowy. Trzy gwiazdy południa Formacja trzech gwiazd południa, składająca się z coraz krótszych świec, osiągających coraz niższe poziomy minimalne, ilustruje stopniowe słabnięcie trendu spadkowego. Długi cień pierwszej świecy stanowi element krytyczny tej formacji, gdyż jest pierwszym sygnałem aktywności strony popytowej rynku. Kolejna sesja otwiera się na wyższym poziomie. Co prawda kurs następnie spada, lecz nie osiąga już tak niskich poziomów cenowych, jak miało to miejsce podczas poprzedniej sesji. Zamknięcie tej drugiej świecy również następuje znacznie powyżej wartości minimalnych z danego ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 4
dnia. Trzecią świecą jest czarne marubozu, które zostaje objęte przez zasięg zmian kursu z sesji poprzedniej. Ukryta jaskółka wzrostu Formacja ukrytej jaskółki wzrostu stanowi układ świadczący o dużym pesymiźmie rynku i najczęściej zwiastuje odreagowanie cen w górę, które może przerodzić się w kształtowanie istotniejszej tendencji wzrostowej. O nasilającej pewności pesymistów świadczą kolejne czarne korpusy. Jednocześnie podpowiedzią może być fakt słabnącego, a nawet zanikającego wolumenu obrotów. Sygnałem do odwrócenia nastrojów na pozytywne, będzie wzrost rynku po pełnym ukształtowaniu czterech świec ukrytej jaskółki wzrostu. Najczęściej ostatnia znacząca czarna świeca kształtuje się przy nieco wyższym wolumenie niż poprzednie, natomiast pierwsza sesja wzrostowa przynosi dość znaczący wzrost kursu, co może świadczyć, że rynek zbytnio zagalopował się w swojej negatywnej ocenie sytuacji. Kanapka Formacja ta występuje jako układ odwrócenia trendu ze spadkowego na wzrostowy. Najczęściej w końcowej fazie nastroje ulegają częstej zmianie, co obrazują występujące na przemian korpusy czarne i białe. Mimo obowiązującego trendu spadkowego i dużych czarnych korpusów, stronie podażowej nie udaje się zdobyć kolejnych niższych poziomów. Biały dość duży korpus, pomiędzy wspomnianymi czarnymi, może świadczyć o rosnącej polaryzacji oczekiwań i rosnącej silne strony popytowej na obecnych poziomach cenowych. Wybicie ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 5
Formacja ta obrazuje gwałtowną zmianę nastrojów i znaczący wzrost / spadek kursu. Znaczenie tego układu wzmacnia powstała luka cenowe, która wyznacza kluczowy poziom wsparcia / oporu. Dodatkowo ważna może okazać się obserwacja wolumenu obrotów. W przypadku wybicia w górę, sesja poprzedzająca kończy się czarną świecą przy niższym wolumenie obrotów, natomiast sesja podczas, której następuje wybicie w górę potwierdzona jest wyższą aktywnością inwestorów. Podobnie sytuacja przedstawia się przy przypadku wybicia w dół. Sesja poprzedzająca kończy się białym korpusem przy niższym wolumenie obrotów, natomiast sesja, podczas, której następuje wybicie w dół potwierdzona jest najczęściej wyższą aktywnością inwestorów. Powracający gołąb Formacja ta jest pokrewnym układem do formacji harami niskiej ceny. Różnica polega na tym, że dwie świece tworzące ten układ mają czarny kolor. Ważnym elementem są cienie po obu stronach, które występują zarówno przy pierwszej większej świecy, jak i przy drugim mniejszym korpusie. O możliwości wyhamowania tendencji spadkowej świadczy spadek zakresu wahań (druga świeca całkowicie, tzw. wraz z cieniami zawarta jest w zakresie różnicy cen otwarcia i zamknięcia świecy pierwszej). Siła formacji potwierdziłoby otwarcie kolejnej sesji z luką cenową w górę. Najniższy szczeble drabiny Formacja ta występuje na zakończenie silnego trendu spadkowego. Większa część tej formacji ma negatywny wydźwięk. Pierwsze trzy czarne korpusy konsekwentnie pogłębiają spadek. Przedostatnia świeca obrazuje nieudaną próbę odreagowania w górę (czarny korpus z niższym zamknięciem z cieniem z góry). Ostatecznie jednak, ku zaskoczeniu pesymistów kolejna sesja otwiera się luką w górę i w trakcie dnia kształtowany jest znaczącej wielkości biały korpus. Siłę formacji i odwrócenia trendu na wzrostowy stanowi fakt prawie całkowitego zniesienia czterodniowego spadku, przez jedną białą świecę kończącą układ najniższego szczebla drabiny. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 6
Równe dno Formacja ta jest układem pokrewnym harami niskiej ceny. Dwie świece tworzące ten układ mają czarny kolor. Ponadto zarówno pierwszy znaczącej wielkości czarny korpus, jaki i druga czarna świeca zawierają górne cienie. Nazwa formacji wskazuje, na taką samą zamknięcia dla obu czarnych korpusów. W przypadku układu równego dna prawdopodobieństwo odwrócenia trendu na wzrostowy zdecydowanie zwiększyłoby otwarcie kolejnej sesji z luka wzrostową w górę. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 7
ZESTAWIENIE FORMACJI ODWRÓCENIA TRENDU cz.2 Literatura : Gregory L. Morris Wykresy świecowe ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 8