1. Wielka wojna

1. Wielka wojna 1914-1918 a. 1. Cele lekcji i. a) Wiadomości Uczeń: - umiejscawia w czasie wydarzenia: wybuch I wojny światowej (28 VII 1914), przystąpienie USA do wojny (IV 1917), zawieszenie broni na froncie zachodnim (11 XI 1918); - wymienia nowe rodzaje broni zastosowane w czasie I wojny światowej; - podaje przyczynę przystąpienia USA do wojny; - definiuje pojęcia wojna pozycyjna i wojna totalna. ii. b) Umiejętności Uczeń: - wyjaśnia, dlaczego załamał się plan wojny błyskawicznej na zachodzie; - formułuje przyczyny ostatecznej porażki państw centralnych; - wyjaśnia wpływ sytuacji w Rosji na zakończenie działań wojennych na froncie wschodnim; - wskazuje na mapie miejsca najważniejszych bitew: nad Marną i Sommą, pod Verdun, Tannenbergiem i Gorlicami; - odczytuje z mapy przebieg działań wojennych w latach 1914-1918; - opisuje na podstawie tekstów źródłowych sytuację na froncie zachodnim; - podkreśla wpływ użycia nowych technik wojennych na stan psychiczny żołnierzy; - rekonstruuje w formie tabeli przebieg wydarzeń na frontach i wojny światowej. b. 2. Metoda i forma pracy Metoda główna praca pod kierunkiem. Metody pomocnicze rozmowa nauczająca, wykład. Forma pracy praca z mapą, tekstem źródłowym, podręcznikiem. c. 3. Środki dydaktyczne - Mapa Europy w czasie I wojny światowej ścienna i w atlasach, - Szkolna Encyklopedia Historyczna, - teksty źródłowe. d. 4. Przebieg lekcji i. a) Faza przygotowawcza Nauczyciel sprawdza obecność Rekapitulacja wtórna. Nauczyciel zadaje uczniom pytania, uczniowie odpowiadają: Jak wyglądała sytuacja w Europie na początku XX wieku? (Odpowiedź: nasilały się konflikty między państwami, sytuacja była napięta, nawarstwiały się sprzeczne interesy państw). Czego dotyczyły główne konflikty tego okresu? (Odpowiedź: spór o Alzację i Lotaryngię Niemcy i Francja, spór o dostęp do Cieśnin czarnomorskich Rosja,

Anglia, Austro-Węgry, dążenie do uzyskania wpływów na Bałkanach, rywalizacja o kolonie). Jakie dwa bloki militarne powstały w Europie i kto wchodził w ich skład? (odpowiedź: Trójprzymierze: Niemcy, Austro-Węgry, Włochy oraz Trójporozumienie nazywane Ententą: Anglia, Francja i Rosja). Nauczyciel rozdaje uczniom tekst: Noty o wypowiedzeniu wojny (załącznik 1.1) i zadaje uczniom pytania: O jakim kryzysie mowa jest w tekście? (Odpowiedź: zamordowanie arcyksięcia Franciszka Ferdynanda). Kogo oskarżono o spowodowanie wojny? (Rosję). Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów. ii. b) Faza realizacyjna 1. Nauczyciel podaje temat nowej lekcji, omawia jej cele i krótko wprowadza w nową tematykę. (Nauczyciel wyjaśnia, że po zamordowaniu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i upływie ultimatum postawionego Serbii przez Austrię w Europie ruszyła lawina wypowiadania sobie wojny za sprawą powiązań sojuszniczych. W ten sposób w początkach sierpnia cała Europa znalazła się w stanie wojny). 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z mapą działań wojennych w czasie I wojny światowej i odpowiedź na pytanie, w jaki sposób Niemcy rozpoczęły wojnę. (Uczniowie odpowiadają, że przez terytorium Belgii przedostali się do Francji i ominęli umocnienia obronne. Niemcy posuwali się szybko naprzód i do pierwszej dużej bitwy doszło nad Marną). Nauczyciel wyjaśnia, że bitwa nad Marną zatrzymała atak niemiecki. Nauczyciel prosi uczniów by odczytali z atlasów, jak przesuwał się front zachodni w kolejnych latach wojny. (Uczniowie powinni odpowiadać, że front właściwie stał w miejscu, przesuwając się o zaledwie kilka do kilkudziesięciu kilometrów). Nauczyciel wyjaśnia, że taką wojnę nazywamy pozycyjną. 3. Nauczyciel rozdaje uczniom teksty opisujące działania wojenne na froncie zachodnim (załącznik 1.2 i 1.3) i prosi o wyjaśnienie, jak te walki wyglądały. (Uczniowie odpowiadają: żołnierze przebywali prawie cały czas w okopach, trwał ciągły ostrzał, ale front się nie przesuwał. Były ogromne straty w ludziach, sytuacja żołnierzy była bardzo trudna). 4. Nauczyciel prosi uczniów o oczytanie z mapy miejsc i dat największych bitew na froncie zachodnim. (Uczniowie odpowiadają: nad Sommą i pod Verdun). Nauczyciel prosi uczniów o wskazanie najważniejszych bitew na froncie wschodnim oraz odczytanie, jakie wojska je stoczyły. (Uczniowie odpowiadają: bitwa pod Tannenbergiem, bitwa pod Limanową i Gorlicami. Walki toczyły miedzy sobą wojska rosyjskie i austriackie wspomagane przez Niemców). 5. Nauczyciel rozdaje uczniom teksty mówiące o nieograniczonej wojnie na morzach i wypowiedzenie wojny Niemcom przez USA (załączniki 1.4, 1.5, 1.6). Wyjaśnia, że ważną częścią prowadzonych działań wojennych była wojna na morzach. Początkowo atakowano jedynie statki wojenne. Zmieniło się to w końcu 1916 roku. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie tekstu o nieograniczonej wojnie na morzach i odpowiedź na pytanie, w jakim celu wprowadzono wojnę nieograniczoną i na czym miała ona polegać. (Odpowiedź: odcięcie Wielkiej Brytanii i Francji od zaopatrzenia, a przez to doprowadzenie do zakończenia wojny; wojna miała polegać na zablokowaniu ruchu wszelkich statków, także państw neutralnych, w tym pasażerskich i handlowych). 6. Nauczyciel prosi o przeczytanie fragmentu tekstu o wypowiedzeniu wojny Niemcom przez USA (załącznik 1.6) i odpowiedź na pytanie, dlaczego USA wypowiedziały

wojnę Niemcom. (Odpowiedź: prowadzenie nieograniczonej wojny na morzach, zatapianie neutralnych okrętów, w tym handlowych, pasażerskich i szpitalnych). Nauczyciel wyjaśnia, że zatopiony został także statek Lussitania, na którego pokładzie było wielu Amerykanów. Następnie zadaje pytanie: Jak przystąpienie USA do wojny wpłynęło na sytuację państw Ententy? (Uczniowie powinni skojarzyć, że USA, jako potęga gospodarcza mogły wspomóc walczących, ważny był także napływ żołnierzy i pomoc wojskowa w postaci nowoczesnego sprzętu). Nauczyciel wyjaśnia, że po tym wydarzeniu szala zwycięstwa zaczęła się wyraźnie przechylać na stronę Ententy. Wojna na froncie zachodnim zakończyła się 11 listopada 1918 roku. Jednak już w marcu 1918 doszło do przerwania działań na froncie wschodnim, ponieważ w Rosji miała miejsce rewolucja i nowy rząd dążył do zakończenia wojny. iii. c) Faza podsumowująca Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie odpowiadają na nie: Dlaczego sytuacja Niemiec w I wojnie światowej była najtrudniejsza z militarnego punktu widzenia? (Odpowiedź: musieli walczyć na dwóch frontach, a oprócz tego pomagać Austro-Węgrom w prowadzeniu wojny). Dlaczego nieograniczona wojna na morzach była dla Ententy wielkim zagrożeniem? (Odpowiedź: ponieważ oznaczała blokadę ruchu okrętów, a co za tym idzie brak dostaw z krajów neutralnych i pogorszenie sytuacji gospodarczej). Jaki wpływ na sytuację Niemiec miało przystąpienie do wojny USA? (Odpowiedź: wzmocnienie obozu przeciwnego, konieczność przeciwstawiania się większym siłom przeciwnika). Dlaczego w pierwszej połowie 1918 roku Niemcy były w stanie podjąć kolejną dużą ofensywę na froncie zachodnim? (Odpowiedź: ponieważ zakończyły wojnę z Rosją na wschodzie, co odblokowało część sił przebywających dotąd na wschodzie). Nauczyciel kieruje sporządzeniem przez uczniów notatki z lekcji. Powinny się w niej znaleźć miejsca najważniejszych bitew na obydwu frontach, definicje pojęć wojna pozycyjna i wojna totalna oraz przyczyny przystąpienia USA do wojny. e. 5. Bibliografia 1. Burda B., Halczak B., Józefiak R. M., Szymczak M., Historia 3. Historia najnowsza. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Operon, Gdynia 2004. 2. Lloyd George D., Wspomnienia wojenne, t. I-II, Rój, Warszawa 1938. 3. Pajewski J., Pierwsza wojna światowa 1914-1918, PWN, Warszawa 1996. 4. Tazbir J., Atlas Historyczny. Od Starożytności do współczesności, PWN, Warszawa 2006. 5. Pierwsza wojna światowa 1914-1918. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 47, oprac. A. Deruga i J. Drużyna, Wiedza Powszechna, Warszawa 1960. 6. Szkolna Encyklopedia Historyczna, PWN, Warszawa 1993. 7. Wojna światowa i jej następstwa (1914-1927). Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, zesz. 59, oprac. J. Dąbrowski, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1928.

f. 6. Załączniki i. załącznik 1 Teksty źródłowe. Wielka wojna 1914-1918. 1. Nota o wypowiedzeniu wojny, doręczona ministrowi spraw zagranicznych Rosji, Siergiejowi D. Sazonowowi, przez ambasadora Niemiec w Sankt Petersburgu, Friedricha Pourtalesa, l VIII 1914 r. [w:] Pierwsza wojna światowa 1914-1918. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 47, oprac. A. Deruga i J. Drużyna, Wiedza Powszechna, Warszawa 1960. Rząd cesarski czynił wysiłki od początków kryzysu, aby doprowadzić go do pokojowego rozwiązania. Idąc na spotkanie życzeniu, które wyraził Jego Cesarska Mość cesarz Rosji, Najjaśniejszy Pan cesarz Niemiec w porozumieniu z Anglią starał się pilnie odegrać rolę pośrednika pomiędzy gabinetami Wiednia i Petersburga, kiedy Rosja, nie czekając na wyniki, przystąpiła do mobilizacji całości swych sił zbrojnych lądowych i morskich. W konsekwencji tego zagrażającego przedsięwzięcia, nie uzasadnionego przez żadne posunięcie militarne ze strony Niemiec, Cesarstwo Niemieckie stanęło w obliczu poważnego, grożącego niebezpieczeństwa. Gdyby rząd cesarski zaniedbał środków dla odwrócenia tego niebezpieczeństwa, naraziłby bezpieczeństwo i nawet istnienie Niemiec. W rezultacie Rząd Niemiecki widział się zmuszonym zwrócić się do Rządu Jego Cesarskiej Mości cesarza Wszechrosji, nalegając, aby zaniechano powyższych aktów militarnych. Wobec tego, że Rosja odmówiła zadośćuczynienia tej prośbie i zamanifestowała przez tę odmowę, że jej akcja militarna jest skierowana przeciwko Niemcom, mam zaszczyt na polecenie mojego rządu zakomunikować Waszej Ekscelencji, co następuje: Jego Cesarska Mość Cesarz, mój dostojny władca, w imieniu Cesarstwa przyjmując wyzwanie uważa siebie w stanie wojny z Rosją. 2. Henri Barbussel o walkach pod Verdun w 1916 r. Henri Barbusse, Ogień, Warszawa 1953. [w:] Pierwsza wojna światowa 1914-1918. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 47, oprac. A. Deruga i J. Drużyna, Wiedza Powszechna, Warszawa 1960. Trza było widzieć, co w nas rzucali pod Verdun, tam, skąd wracam. Tylko największe numery: trzysta osiemdziesiątki, czterysta dwudziestki, dwie czterdziestki czwórki. Jakeś tam wziął w skórę, to dopiero możesz powiedzieć: wiem, co to znaczy oberwać. Cale lasy zżęte jak zboże, wszystkie schrony wymacane i rozwalone, nawet te, co miały przykrycie z potrójnej warstwy okrąglaków; wszystkie skrzyżowania pokropione kulami, drogi rozorane, a wzdłuż nich wielkie garby potrzaskanych taborów, rozbitych dział, poskręcanych trupów, spiętrzonych, jakby je kto pozrzucał łopatą na stos. Trafiało się, że od jednego uderzenia trzydziestu ludzi zostawało na skrzyżowaniu. (...) I tak przez całe miesiące [...]. Nagle, przed nami, na całym zboczu wzbijają się z ziemi złowieszcze ognie i tną na całym zboczu powietrze straszliwymi wybuchami. Na całej linii, z lewej strony ku prawej, niebo tryska smugami płomieni, a ziemia fontannami wybuchów. Potworna zasłona rozsnuwa się przed nami, odgradzając nas od świata, od przeszłości i przyszłości

3. David Lloyd George o walkach w 1916 r. [w:] Lloyd George D., Wspomnienia wojenne, t. I-II, Rój, Warszawa 1938. Walki nad Sommą wraz z walkami pod Verdun to jedna z najkrwawszych bitew, jakie kiedykolwiek toczone były na ziemi. Straty obu stron przekroczyły znacznie milion ludzi. W dodatku nie jest prawdą, że na skutek tej bitwy Niemcy ponieśli klęskę w swych usiłowaniach zdobycia Verdun: bitwa nad Sommą osłabiła tylko ofensywę niemiecką, która już przedtem zatrzymała się i była w tym momencie widocznym niemal fiaskiem. Naczelny Wódz francuski oświadczył już w maju, że pod Verdun Niemcy zostali pobici. Gdyby nawet pod Verdun bitwa trwała dalej wokół fortów powstrzymujących napór Niemców, mogliśmy wzmocnić walcząca, ciężko armię francuską, posyłając wojska wprost na teren bitwy, albo obsadzając dodatkowy odcinek frontu i umożliwiając w ten sposób posłanie pod Verdun posiłków francuskich. Kampania nad Sommą nie uratowała także z pewnością Rosji, którą armaty niemieckie spychały szybko w odmęty anarchii. Słychać już było szum zbliżającej się powodzi. A raczej mogliśmy go usłyszeć, gdyby nie grzmot armat nad Sommą, który ogłuszał nas i zaciemniał nasze pole widzenia tak, że nie dostrzegaliśmy nadchodzącej katastrofy Rosji i wobec tego nie przedsięwzięliśmy środków zapobieżenia jej. Trzecia część armat stojących nad Sommą, przetransportowana w odpowiednim czasie nad brzeg innej rzeki Dniepru dałaby Rosji wielkie zwycięstwo i odroczyłaby rewolucję do okresu powojennego.twierdzą niektórzy, że bitwa nad Sommą zniszczyła przedwojenną armię niemiecką, wybijając jej najlepszych oficerów i żołnierzy. Ale w daleko większym stopniu dotyczy to armii francuskiej i angielskiej. W bitwie nad Sommą walczyły armie ochotnicze, sformowane w latach 1914 i 1915 z naszej najlepszej młodzieży. Oficerowie byli przeważnie wychowankami szkół publicznych i uniwersytetów. W tej strasznej walce padło przeszło 400000 naszych żołnierzy; straty wśród młodych oficerów były przerażające. 4. Memoriał szefa sztabu admiralicji niemieckiej, admirała Henninga von Holtzendorffa, do szefa sztabu generalnego, marszałka Paula von Hindenburga, w sprawie stosowania nieograniczonej wojny łodziami podwodnymi z 22 XII 1916 roku [w:] Pierwsza wojna światowa 1914-1918. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 47, oprac. A. Deruga i J. Drużyna, Wiedza Powszechna, Warszawa 1960. I. Wojnę trzeba rozstrzygnąć przed jesienią 1917 roku, jeśli nie ma się ona zakończyć ogólnym wyczerpaniem wszystkich jej uczestników, a tym samym dla nas fatalnie. Spośród naszych przeciwników Włochy i Francja są tak mocno wstrząśnięte w swych podstawach gospodarczych, że podtrzymuje je jedynie energia i żywotność Anglii. Jeśli się nam powiedzie skręcić kark Anglii, wówczas wojna będzie natychmiast rozstrzygnięta na naszą korzyść. Słabym punktem Anglii jest sprawa tonażu, który dowozi Wielkiej Brytanii środki niezbędne do życia i konieczne dla przemysłu wojennego, jako też zabezpiecza kredyty za granicą. (...)

V. Nieograniczona wojna łodziami podwodnymi spowoduje dalej odpadnięcie zaopatrzenia z Danii i Holandii i co za tym idzie brak tłuszczów, gdyż 1/3 dowozu masła do Anglii pochodzi z Danii, cały zaś dowóz margaryny z Holandii. Ponadto nieograniczona wojna łodziami podwodnymi zaostrzy w Anglii brak rudy i drzewa przez zagrożenie ich wwozu ze Skandynawii i przez równoczesne ostre wystąpienie przeciw dowozowi rudy z Hiszpanii. Tym samym zmniejszy się bezpośrednio transport węgla, gdyż nie będzie potrzebnego do tego drzewa, poza tym zmaleje przemysł żelazny i stalowy, jako też zależny od nich wyrób amunicji. Wreszcie znajdziemy od tak dawna upragnioną sposobność skutecznego wystąpienia przeciw dowozowi amunicji z krajów neutralnych, przez co ułatwimy wojsku jego zadanie. (...) 5. Komunikat rządu niemieckiego o podjęciu nieograniczonej wojny podwodnej z l II 1917 r. [w:] Pierwsza wojna światowa 1914-1918. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 47, oprac. A. Deruga i J. Drużyna, Wiedza Powszechna, Warszawa 1960. Poczynając od l lutego 1917 r. w wymienionych niżej strefach zakazanych wokół Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch oraz we wschodniej części morza Śródziemnego będzie wstrzymany bez ograniczeń i przy użyciu wszelkich broni ruch statków na morzu. (...) Statki neutralne, które żeglują w strefach zakazanych (blokady) czynią to na własne ryzyko. Jeżeli nawet są podejmowane starania, aby neutralne statki handlowe, które w dniu 1 lutego znajdują się w drodze do portów strefy blokady, były ściśle do określonego czasu oszczędzane, to przecież pilnie należy zalecić, aby one [te statki] zostały za pomocą wszystkich stojących do dyspozycja środków ostrzeżone i skierowane gdzie indziej. 6. Oświadczenie prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona złożone w Kongresie w sprawie wypowiedzenia przez Stany Zjednoczone Ameryki Północnej wojny Niemcom z 6 IV 1917 roku [w:] Wojna światowa i jej następstwa (1914-1927). Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, zesz. 59, oprac. J. Dąbrowski, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1928. Już 3 lutego przedłożyłem panom nadzwyczajną zapowiedź rządu niemieckiego, iż od 7 lutego zamierza porzucić wszelkie prawne i ludzkie skrupuły i że będzie łodziami podwodnymi zatapiać wszystkie okręty, które by próbowały dotrzeć do nieprzyjacielskich portów. (...) Okręty neutralne i zaprzyjaźnione zatapia się tak samo, jak okręty nieprzyjacielskie; nawet okręty szpitalne, mające wolny glejt rządu niemieckiego, zatapiano z takim samym brakiem litości i zasad. Prawo międzynarodowe rozwinęło się moralnie wśród skąpych dotąd rezultatów, ale rząd niemiecki zniósł nawet to minimum prawa pod pozorem odwetu i konieczności. Nie mam tu na myśli teraz jedynie szkód materialnych, chociaż i te są wielkie, lecz myślę tylko o zgonie nie walczących mężczyzn, kobiet i dzieci. Obecna wojna niemiecka przeciwko handlowi jest wojną przeciw humanitarności i przeciw wszystkim narodom. (...) Spełniając bez wahania mój konstytucyjny obowiązek, radzę Kongresowi, by oświadczył, że ostatnia działalność rządu niemieckiego jest faktycznie wojną przeciw rządowi i narodowi Stanów Zjednoczonych, by przyjął stan wojenny, który został Ameryce narzucony.

g. h. 45 minut brak i. 7. Czas trwania lekcji j. 8. Uwagi do scenariusza