Sprawa polska w czasie I wojny światowej

Transkrypt

1 Sprawa polska w czasie I wojny światowej 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń: - umiejscawia w czasie wydarzenia: powstanie Legionów Polskich (1914), Akt 5 listopada (1916), kryzys przysięgowy (1917), - zna takie postaci, jak: Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Thomas Woodrow Wilson, - wymienia najważniejsze akty, w których mowa jest o odrodzeniu Polski odezwa wielkiego księcia Mikołaja, Akt 5 Listopada, Orędzie Wilsona, - rozróżnia stanowisko Piłsudskiego (orientacja proaustriacka) i Dmowskiego (orientacja prorosyjska) w sprawie odrodzenia Polski. b) Umiejętności Uczeń: - formułuje przyczyny wydawania przez zaborców obietnic dla Polaków, - wyjaśnia przyczyny kryzysu przysięgowego, - podkreśla różnice między stanowiskiem caratu i nowych (bolszewickich) władz Rosji wobec Polski, - wyjaśnia, jaki wpływ na losy Polski miał traktat brzeski, - opisuje szlak I Kompanii Kadrowej, - analizuje obietnice dane przez zaborców Polakom, - opisuje, jak doszło do kryzysu przysięgowego i jak się on zakończył, - porównuje Akt 5 listopada i Odezwę rosyjskiego Rządu Tymczasowego do Polaków, - konstruuje tabelę przedstawiającą najważniejsze akty mówiące o odrodzeniu Polski i ich główne tezy, - określa wkład Komitetu Narodowego Polskiego w odzyskanie niepodległości. 2. Metoda i forma pracy Metoda główna praca pod kierunkiem. Metoda pomocnicza rozmowa nauczająca, wykład. Forma pracy praca z tekstem źródłowym, z mapą. 3. Środki dydaktyczne - Mapa Działania wojenne na ziemiach polskich atlas, - karty pracy ucznia, - fragment odezwy wielkiego księcia Mikołaja do Polaków, - fragment traktatu brzeskiego, - fragment orędzia prezydenta Wilsona.

2 4. Przebieg lekcji a) Faza przygotowawcza Sprawdzenie listy obecności. Rekapitulacja wtórna. Powinna trwać ok minut. Nauczyciel zadaje pytania, a uczniowie na nie odpowiadają. Może to przebiegać w formie odpytania jednego ucznia lub wskazywania poszczególnych uczniów do kolejnych pytań. - Scharakteryzuj krótko działania wojenne na ziemiach polskich w latach (W odpowiedzi muszą się znaleźć następujące elementy: front wschodni, bitwa pod Tannenbergiem, ofensywa austriacka i rosyjska, bitwa pod Gorlicami, pokój brzeski). - Dlaczego w początkach 1917 roku Rosja wycofała się z wojny? (Odpowiedź: wybuchła rewolucja w wyniku której do władzy doszli mienszewicy. Ich głównym celem było zakończenie wojny, bo uznali, że jest ona jedną z przyczyn nędzy, a poza tym jest prowadzona przez carat dla imperialistycznych celów). - Jaka była sytuacja państw centralnych w 1914, a jaka w 1917 roku? (Odpowiedź: początkowe sukcesy na wszystkich frontach element zaskoczenia, stopniowo sytuacja się pogarszała, na zachodnim froncie rozpoczęła się wojna pozycyjna, natomiast na wschodnim inicjatywę przejęli Rosjanie. Austro-Węgry nie radziły sobie i wymagały pomocy niemieckiej. W 1917 widoczne stało się wyczerpanie wojną, brak rekruta, trudności w zaopatrzeniu. Jednocześnie udało się podpisać korzystny rozejm z Rosją na froncie wschodnim). Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów. Nauczyciel sprawdza, czy uczniowie odrobili pracę domową i prosi jednego lub dwóch uczniów o jej odczytanie. b) Faza realizacyjna Faza realizacyjna powinna trwać ok. 25 minut, a najwyżej pół godziny. 1. Nauczyciel podaje temat lekcji, omawia jej cele i krótko wprowadza w nową tematykę. (Należy przypomnieć o tym, że Polska nie istniała o przeszło stu lat, Polacy nie poddali się, organizowali powstania, kultywowali swoją kulturę, język, działali też na emigracji, aby zainteresować inne rządy ich sytuacją). Nauczyciel zadaje pytania: - Jak myślicie, jakie nastroje wywołała wiadomość o wybuchu wojny wśród Polaków? (W odpowiedziach uczniów powinny znaleźć się następujące stwierdzenia: nadzieja na odzyskanie niepodległości, świadomość szansy, jaką była walka pomiędzy zaborcami, którzy dotąd działali zgodnie w celu utrzymania podziału ziem polskich). - Co stało się z Polakami mieszkającymi w poszczególnych zaborach? (Uczniowie dopowiadają: zostali wcieleni do armii zaborczych jako obywatele tych państw). Nauczyciel krótko wyjaśnia uczniom, że w chwili wybuchu wojny w społeczeństwie i wśród polityków polskich istniały dwa poglądy na temat ewentualnych sposobów odzyskania niepodległości. Omawia w kilku zdaniach orientację prorosyjską i proaustriacką. 2. Nauczyciel rozdaje uczniom tekst odezwy Piłsudskiego z 6 sierpnia 1914 roku, prosi o jego przeczytanie i odpowiedź na pytanie, do czego wzywa Piłsudski. (Uczniowie odpowiadają: do walki o Polskę, przyłączenia się do I Kompanii Kadrowej). 3. Nauczyciel poleca uczniom zapoznać się z mapą i odnaleźć na niej szlak Kompanii Kadrowej. Zadaje pytanie, dokąd doszła Kompania Kadrowa i czy jej akcja odniosła sukces? (Uczniowie odpowiadają: do zaboru rosyjskiego, w kieleckie, nie odniosła sukcesu, bo ludzie nie chcieli się przyłączać do walk). 4. Nauczyciel informuje uczniów, że efektem ich pracy na lekcji powinna być tabelka przedstawiająca najważniejsze akty mówiące o sprawie polskiej w czasie I wojny światowej.

3 Prosi o zaproponowanie formy tej tabelki. Propozycje uczniów powinny obejmować rok wydania aktu, jego nazwę, najważniejsze postanowienia (karta pracy ucznia). Nauczyciel mówi uczniom, że w czasie pracy nad tekstami źródłowymi powinni uzupełniać tabelkę. 5. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z fragmentem rozkazu noworocznego wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza i odpowiedź na pytanie, kiedy został on wydany (31 XII 1915) oraz co obiecywano Polakom (utworzenie własnego państwa, walkę o wolność). Nauczyciel zadaje pyta uczniów o ocenę intencji wydających akt i możliwość jego realizacji. (Uczniowie powinni zwrócić uwagę, że został on wydany w celu zachęcenia Polaków do walki po stronie rosyjskiej, a obietnice były bardzo ogólne). 6. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z Aktem 5 listopada (załącznik 1.1) i Odezwą rosyjskiego Rządu Tymczasowego do Polaków (załącznik 1.2). Uczniowie mają porównać obydwa teksty odpowiadając na następujące pytania: - Jakie były cele wydania tych aktów? (Akt 5 listopada zachęcenie Polaków do walki u boku państw centralnych, poszukiwanie rekruta; Odezwa część programu mienszewików obejmującego odzyskanie niepodległości przez narody Rosji). - Jak określono kształt terytorialny państwa? (W Akcie ziemie wydarte Rosji, Odezwa ziemie zamieszkałe przez Polaków). - Jaka miała być forma przyszłego państwa polskiego? (Akt monarchia, Odezwa o ustroju zdecydują sami Polacy). - Oceń stopień samodzielności i suwerenności nowego państwa. (W obydwu przypadkach państwo polskie miało być związane z Niemcami i Austrią lub z Rosją, nie miało posiadać pełnej suwerenności). Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że na mocy decyzji cesarzy Niemiec i Austro-Węgier zaczęto tworzyć polskie oddziały u boku państw centralnych, ale w lecie 1917 zażądano od nich przysięgi na wierność cesarzom. Część oddziałów nie zgodziła się na to i została rozwiązana, zaś żołnierze internowani. Nauczyciel wskazuje uczniom, że także na Zachodzie polscy politycy (np. Roman Dmowski i Ignacy Paderewski) działali na rzecz sprawy polskiej. Efektem ich zabiegów było umieszczenie przez prezydenta USA Wilsona punktu dotyczącego Polski w orędziu do Narodu. 7. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu Orędzia (załącznik 1.3) i odpowiedź, jak Wilson określił zasięg terytorialny Polski i stopień jej suwerenności. (Polska powinna mieć dostęp do morza, powinna być całkowicie suwerenna i niepodległa). c) Faza podsumowująca Rekapitulacja pierwotna. Faza ta nie powinna trwać dłużej niż 7-10 minut. Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie odpowiadają na nie: - Jakie pobudki kierowały zaborcami, a jakie prezydentem Wilsonem w trakcie wydawania aktów dotyczących sprawy polskiej? (Odpowiedź: zaborcy zachęcenie Polaków do wstępowania do ich armii, Wilson sprawiedliwość dziejowa). - Jakie były wspólne cechy wszystkich dokumentów wydanych przez państwa zaborcze? (Odpowiedź: były bardzo ogólnikowe, nie precyzowały sprawy granic Polski, nie dawały Polsce pełnej suwerenności a jedynie pewien rodzaj autonomii). - Jakie znaczenie dla sprawy polskiej miało podjęcie jej przez prezydenta USA? (Odpowiedź: sprawa polska trafiła na arenę międzynarodową, USA było jednym z najważniejszych państw świata, które decydowały o kształcie świata po I wojnie światowej, więc poparcie to było ważne). Nauczyciel prosi jednego z uczniów o odczytanie uzupełnionej tabelki, a pozostałych uczniów o kontrolowanie, czy wszystko się zgadza. Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów i ich pracę na lekcji.

4 5. Bibliografia 1. Atlas historii Polski, Demart, Warszawa Burda B., Halczak B., Józefiak R. M., Szymczak M., Historia 3. Historia najnowsza. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Operon, Gdynia Pajewski J., Odbudowa państwa polskiego , PWN, Warszawa Roszkowski W., Najnowsza historia Polski , Świat Książki, Warszawa Sobańska-Bondaruk M., Lenard S. B., Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, PWN, Warszawa Załączniki a) Karta pracy ucznia Tabela. Sprawa polska w czasie I wojny światowej Data wydania Nazwa aktu Postanowienia, obietnice b) załącznik 1 Teksty źródłowe. Sprawa polska w czasie I wojny światowej 1. Akt 5 listopada Przejęci niezłomną ufnością w ostateczne zwycięstwo ich [...] i życzeniem powodowani, by ziemie polskie przez waleczne ich wojska ciężkimi ofiarami panowaniu rosyjskiemu wydarte, do szczęśliwej wywieść przyszłości, Jego Cesarska i Królewska Mość, Cesarz Austrii i Apostolski Król Węgier oraz jego Cesarska Mość, Cesarz Niemiecki, ułożyli się, by z ziem tych utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem. Dokładniejsze oznaczenie granic zastrzega się. Nowe Królestwo znajdzie w łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami rękojmie, potrzebne do

5 swobodnego sił swych rozwoju. We własnej armii nadal żyć będą pełne sławy tradycje wojsk polskich dawniejszych czasów i pamiętać walecznych polskich towarzyszy broni we wielkiej obecnie wojnie. Jej organizacja, wykształcenie i kierownictwo uregulowane będą we wspólnym porozumieniu. Sprzymierzeni monarchowie, biorąc należny wzgląd na ogólne warunki polityczne Europy, jako też na dobro i bezpieczeństwo własnych krajów i ludów, żywią niepłonną nadzieję, że obecnie spełnią się życzenia państwowego i narodowego rozwoju Królestwa Polskiego. Wielkie zaś od zachodu z Królestwem Polskim sąsiadujące mocarstwa z radością ujrzą u swych granic wschodnich wskrzeszenie i rozkwit wolnego, szczęśliwego i własnym narodowym życiem cieszącego się państwa [...] 2. Odezwa rosyjskiego Rządu Tymczasowego do Polaków, 29 III 1917 Polacy! Dawny rząd polityczny Rosji, źródło Waszej niewoli, a naszej niezgody, jest na zawsze zburzony. Wyzwolona Rosja reprezentowana przez Rząd Tymczasowy [...] śpieszy się złożyć Wam braterskie pozdrowienia, wzywa Was do nowego życia i wolności [...] Bracia Polacy! I dla was wybiła godzina wielkiego rozstrzygnięcia. Wolna Rosja wzywa Was do swych szeregów do walki o wolność narodu. Naród rosyjski, który zrzucił jarzmo przyznaje braterskiemu narodowi polskiemu pełne prawo stanowienia o swym losie z własnej woli [...] Rząd Tymczasowy współdziała w tworzeniu niepodległościowego państwa polskiego, złożonego z tych wszystkich obszarów, których ludność jest w większości polska, w zamian za rękojmie pokoju w przyszłej przebudowanej Europie. Połączone z Rosją za pomocą wolnej unii militarnej państwo polskie tworzyć będzie mocny wał przeciw naciskowi państw centralnych na narody słowiańskie. Wyzwolony i zjednoczony naród polski sam zadecyduje o formie swych rządów i da temu wyraz w zgromadzeniu konstytucyjnym, które zwołane zostanie do stolicy polskiej, na zasadzie powszechnego prawa wyborczego [...] rosyjskie zgromadzenie konstytucyjne będzie miało na celu ostateczne zatwierdzenie tej unii braterskiej. Udzieli ona ponadto zgody na zmiany terytorialne państwa rosyjskiego, które będzie niezbędne do utworzenia Polski we wszystkich dotychczas rozdzielonych jeszcze częściach [...] 3. Orędzie prezydenta USA Thomasa Woodrow Wilsona, 8 I Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkałe przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza, i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym. Teksty źródłowe na podstawie: M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, PWN, Warszawa 1998.

6 7. Czas trwania lekcji 45 minut 8. Uwagi do scenariusza brak