KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 7.4.2016 r. COM(2016) 182 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wpływu selekcji genetycznej na dobrostan kurcząt utrzymywanych z przeznaczeniem na produkcję mięsa PL PL
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wpływu selekcji genetycznej na dobrostan kurcząt utrzymywanych z przeznaczeniem na produkcję mięsa 1. KONTEKST... 3 2. SEKTOR MIĘSA KURCZĄT... 4 2.1. Produkcja, handel i spożycie w UE... 4 2.2. Selekcja hodowlana... 4 3. SELEKCJA GENETYCZNA I JEJ WPŁYW NA DOBROSTAN BROJLERÓW... 6 3.1. Selekcja genetyczna: odziedziczalność i presja selekcyjna... 6 3.2. Wpływ na dobrostan zwierząt... 7 3.3. Dobrostan zwierząt i cele selekcji... 9 4. BIEŻĄCA SYTUACJA... 10 4.1. Dostępne dane dotyczące programów selekcji... 10 4.2. Różnorodność genetyczna... 10 5. WNIOSKI... 11 ZAŁĄCZNIK I: PRODUKCJA MIĘSA KURCZĄT W UE W LATACH 2010 2014 (w tys. ton)... 12 ZAŁĄCZNIK II: LICZBA FERM BROJLERÓW W UE-27 W 2010 R.... 13 ZAŁĄCZNIK III: PIRAMIDALNA STRUKTURA KRZYŻOWANIA NA POTRZEBY HODOWLI BROJLERÓW PRZEZNACZONYCH DO CELÓW HANDLOWYCH... 14 ZAŁĄCZNIK IV: CECHY W OBECNYCH PROGRAMACH SELEKCJI BROJLERÓW... 15 2
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wpływu selekcji genetycznej na dobrostan kurcząt utrzymywanych z przeznaczeniem na produkcję mięsa 1. KONTEKST Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 2007/43/WE 1 w sprawie ustanowienia minimalnych zasad dotyczących ochrony kurcząt utrzymywanych z przeznaczeniem na produkcję mięsa stanowi, że: [n]a podstawie opinii naukowej Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności Komisja przedkłada Parlamentowi Europejskiemu i Radzie nie później niż dnia 31 grudnia 2010 r. sprawozdanie dotyczące wpływu parametrów genetycznych na stwierdzone nieprawidłowości szkodliwe dla dobrostanu kurcząt. Do tego sprawozdania można, w razie potrzeby, dołączyć stosowne wnioski legislacyjne. Niniejsze sprawozdanie stanowi odpowiedź Komisji na to zobowiązanie. Aby przygotować niniejsze sprawozdanie, w 2010 r. Komisja zwróciła się do Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) 2 z prośbą o wydanie opinii naukowej, która została uaktualniona w 2012 r. 3, i zleciła analizę ekonomiczną 4, którą ukończono w 2013 r. Niniejsze sprawozdanie odnosi się jedynie do kurcząt w zakresie stosowania dyrektywy 2007/43/WE 5. Opóźnienie w przyjęciu niniejszego sprawozdania wynika z nieoczekiwanego dodatkowego czasu potrzebnego do uzyskania pełnych danych naukowych i gospodarczych. 1 2 3 4 5 Dz.U. L 182 z 12.7.2007, s. 19. Panel EFSA ds. zdrowia i warunków hodowli zwierząt (AHAW): Scientific Opinion on the influence of genetic parameters on the welfare and the resistance to stress of commercial broilers (Opinia naukowa na temat wpływu parametrów genetycznych na dobrostan i odporność na stres brojlerów przeznaczonych do celów handlowych). Dziennik EFSA 2010; 8 (7):1666. [s. 82]. doi:10.2903/j.efsa.2010.1666. Dostępna na stronie internetowej: www.efsa.europa.eu I. de Jong, C. Berg, A. Butterworth, I. Estevéz; sprawozdanie naukowe uaktualniające opinie EFSA na temat dobrostanu brojlerów i brojlerów rozpłodowych. Dodatkowe publikacje 2012:EN-295. Dostępne na stronie internetowej: www.efsa.europa.eu/publications Badanie dotyczące wpływu selekcji genetycznej na dobrostan kurcząt hodowanych i utrzymywanych z przeznaczeniem na produkcję mięsa (styczeń 2013 r.): http://ec.europa.eu/food/animals/docs/aw_practice_farm_broilers_653020_final-report_en.pdf Zob. art. 1 ust. 1 lit. b) oraz art. 1 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy 2007/43/WE. 3
2. SEKTOR MIĘSA KURCZĄT 2.1. Produkcja, handel i spożycie w UE W 2014 r. produkcja mięsa kurcząt w UE (kurczęta przeznaczone na produkcję mięsa nazywa się również brojlerami ) osiągnęła 10,5 mln ton, co odpowiada około 6,5 mld ptaków 6 i stanowi około 12 % produkcji światowej 7. Trzy czwarte produkcji UE skoncentrowane jest w siedmiu państwach członkowskich: Polsce, Francji, Zjednoczonym Królestwie, Niemczech, Hiszpanii, Włoszech i Niderlandach (zob. załącznik I). W 2010 r. w UE-27 istniało ponad 2,2 mln ferm brojlerów, jednak tylko w 20 000 ferm hodowano po więcej niż 5 000 brojlerów (zob. załącznik II). W 2014 r. wskaźnik samowystarczalności 8 w UE wynosił 103,9 %. Handel wewnątrzunijny opiera się głównie na świeżym mięsie kurcząt. W wewnątrzunijnym handlu mięsem kurcząt dominują Niderlandy (około 30 % całkowitego przepływu transgranicznego wewnątrz UE), a w dalszej kolejności plasują się Francja, Niemcy i Polska. W UE głównymi nabywcami mięsa kurcząt są Niderlandy, Zjednoczone Królestwo, Niemcy i Francja. Te cztery państwa odpowiadają również za 62 % całości przywozu mięsa kurcząt w UE, głównie mrożonego naturalnego mięsa z piersi z Brazylii lub mrożonego gotowanego mięsa z piersi z Tajlandii. Przy średnim spożyciu 26,8 kg na mieszkańca rocznie w 2014 r. mięso kurcząt zajmuje drugie miejsce pod względem wielkości spożycia w UE (około 30 % całkowitego spożycia mięsa, po wieprzowinie 9 ). Spożycie mięsa kurcząt nadal rośnie w niemal wszystkich państwach członkowskich. 2.2. Selekcja hodowlana System produkcji mięsa kurcząt jest bardzo wyrafinowany i obejmuje okres jeszcze przed wykluciem się kurcząt. Kurczęta przeznaczone na produkcję mięsa są rezultatem złożonych kombinacji genetycznych, które są przeprowadzane na kilku wcześniejszych pokoleniach. W ramach selekcji genetycznej identyfikuje się ptaki najbardziej odpowiednie do zostania rodzicami następnego pokolenia. Selekcja genetyczna determinuje cechy, w odniesieniu do których konkretna linia jest poddawana selekcji w celu zaspokojenia popytu na rynku. 6 7 8 9 Źródło: Eurostat. http://www.avec-poultry.eu/system/files/archive/newstructure/avec/communication/study%20final%20version.pdf Wskaźnik samowystarczalności wyraża wielkość produkcji w UE w stosunku do użytku krajowego (wskaźnik samowystarczalności = produkcja/(produkcja + przywóz - wywóz). http://ec.europa.eu/agriculture/external-studies/2013/origin-labelling/fulltext_en.pdf 4
Produkcja brojlerów jest wynikiem czteroetapowego krzyżowania (zob. załącznik III). Punktem wyjścia dla tego piramidalnego procesu produkcyjnego jest selekcja genetyczna szeregu czystych linii (nazwanych także rodowodami) przeprowadzana przez przedsiębiorstwo hodowlane. Ptaki z wybranych linii czystorasowych są krzyżowane i utrzymywane w otoczeniu charakteryzującym się wysokim poziomem bezpieczeństwa biologicznego i wolnym od czynników chorobotwórczych, przy czym stada są rozproszone geograficznie; ma to na celu uniknięcie skażenia, które mogłoby prowadzić do znacznych strat gospodarczych i genetycznych. Ptaki z czystych linii, które posłużą do wyhodowania następnego pokolenia, po selekcji poddaje się procesowi rozmnażania. Proces ten obejmuje trzy etapy: pierwszy na poziomie stada praprarodzicielskiego, drugi na poziomie stada prarodzicielskiego i trzeci na poziomie stada rodzicielskiego w celu płodzenia jednodniowych piskląt, które staną się brojlerami przeznaczonymi do celów handlowych. Obecnie na światowym rynku stad hodowlanych na potrzeby hodowli brojlerów dominuje kilka przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa te nie ujawniły Komisji szczegółowych informacji na temat miejsc hodowli ani ptaków głównie dlatego, że uważają je za szczególnie chronione informacje handlowe. 2.3. Modele produkcji kurczęcej w UE Branża drobiarska w UE funkcjonuje głównie w ramach dwóch modeli organizacyjnych produkcji zintegrowanej pionowo i niezależnych ogniw łańcucha produkcyjnego. W modelu produkcji zintegrowanej pionowo przedsiębiorstwo integrujące kontroluje kilka ogniw lub wszystkie ogniwa łańcucha produkcyjnego (hodowlę, wylęgarnię, pomieszczenia hodowlane, wytwórnię pasz i zakład przetwórczy). Przedsiębiorstwo integrujące dostarcza jednodniowe pisklęta, paszę i czasami pomieszczenia hodowlane i przez cały czas jest właścicielem ptaków. Rolnicy otrzymują ustaloną stawkę za pracę i koszty zmienne. System ten stosowany jest w Zjednoczonym Królestwie, we Włoszech, Francji i w Hiszpanii. W drugim modelu, tj. w niezależnych ogniwach, każde ogniwo działa na otwartym rynku na własne ryzyko. Rolnik jest właścicielem ptaków i doświadcza w bardziej bezpośredni sposób wahań cen pasz i popytu na mięso drobiowe. System ten stosowany jest w Niderlandach i Belgii, podczas gdy w Niemczech funkcjonują oba modele. Selekcja genetyczna jest ukierunkowana głównie na zaspokojenie potrzeby hodowania szybko rosnących ptaków, co jest dominującym systemem produkcji w UE. W tym celu w sektorze mięsa kurcząt w UE wykorzystuje się szybko rosnące brojlery. Brojlery te osiągają docelową masę w relacji pełnej wynoszącą 2 2,5 kg w ciągu około 35 45 dni. Istnieją jednak różnice w zależności od państwa, regionu lub segmentu rynku, na który mają trafić ptaki. Ogólna tendencja w Europie polega na utrzymywaniu brojlerów 5
poddawanych selekcji pod kątem szybkiego wzrostu w zamkniętych i kontrolowanych systemach utrzymania, ze ściółką i zautomatyzowanym podawaniem paszy i wody. Część produkcji, a więc i selekcji genetycznej, jest jednak ukierunkowana również na ptaki wolno rosnące. Wolno rosnące brojlery (utrzymywane przez 70 81 dni) w ostatnich latach zyskują zainteresowanie w wielu państwach UE. Brojlery te są wykorzystywane w chowie wybiegowym i produkcji ekologicznej, które charakteryzują się niskim zagęszczeniem zwierząt i stałym dostępem do terenu na wolnym powietrzu. Eksperci branżowi są jednak zdania, że wolno rosnące kurczęta pozostaną rynkiem niszowym. Istnieje ponadto certyfikowana produkcja brojlerów, która obejmuje chów wolno rosnących brojlerów trzymanych w pomieszczeniach do 56 dnia życia, co stanowi produkcję pośrednią między zwykłą produkcją brojlerów a produkcją ekologiczną. Nie są dostępne żadne statystyki dotyczące dokładnej liczby brojlerów z chowu alternatywnego (wolno rosnących lub z produkcji certyfikowanej) w UE, niemniej jednak eksperci branżowi szacują, że udział tego chowu w rynku wynosi od 5 do 10 % produkcji ogółem 10. 3. SELEKCJA GENETYCZNA I JEJ WPŁYW NA DOBROSTAN BROJLERÓW Selekcja genetyczna brojlerów uległa znacznej zmianie w ciągu ostatnich 50 lat. W szczególności znacznie zwiększyło się tempo wzrostu brojlerów przeznaczonych do celów handlowych obecnie standardowe brojlery osiągają masę ciała 1,5 kg w ciągu mniej niż 30 dni, podczas gdy w latach 50. XX wieku trwało to 120 dni. Początkowo celem selekcji było zwiększenie tempa wzrostu i wydajności mięsnej. Aby jednak uniknąć niepożądanych skutków jednostronnej selekcji cech produkcyjnych, w ostatnich latach przeprowadzano selekcję również pod względem podatności na określone choroby i cech związanych z dobrostanem. Większość problemów dotyczących dobrostanu w hodowli brojlerów wynika jednocześnie z kilku czynników, takich jak: czynniki środowiskowe, związane z zarządzaniem i genetyczne. W opiniach naukowych stwierdza się jednak, że niektóre problemy dotyczące dobrostanu są zasadniczo związane z czynnikami genetycznymi, a inne wiążą się głównie z czynnikami środowiskowymi lub związanymi z zarządzaniem, takimi jak: liczebność stada, jakość ściółki, światło i jałowe środowisko. 3.1. Selekcja genetyczna: odziedziczalność i presja selekcyjna Programy hodowlane organizowane są w celu dostarczania do stad przeznaczonych do celów handlowych jednodniowych piskląt brojlerów w ramach piramidy rozmnażania (zob. sekcja 2.2.). Piramida rozmnażania ułatwia krzyżowanie genetycznie odrębnych linii, aby wybrać określone cechy ujęte w programie genetycznym. Reakcja na jedno 10 http://www.avec-poultry.eu/system/files/archive/newstructure/avec/communication/study%20final%20version.pdf 6
pokolenie będące efektem selekcji zależy od odziedziczalności 11 danej cechy i zastosowanej presji selekcyjnej (odsetka ptaków posiadających określoną cechę wykorzystanych jako rodzice następnego pokolenia).ponadto postęp poczyniony na skutek selekcji genetycznej w stadach hodowlanych nie gwarantuje, że podobna zmiana zostanie zaobserwowana u brojlerów przeznaczonych do celów handlowych, ponieważ środowisko, w którym utrzymywane są brojlery przeznaczone do celów handlowych, nie jest takie samo, jak środowisko stad hodowlanych 12. Istnieją poważne trudności w uzyskaniu danych dotyczących odziedziczalności wyselekcjonowanej cechy, ponieważ z jednej strony do uzyskania wiarygodnych danych potrzeba kilkuset ptaków, a z drugiej strony czas wymagany do pojawienia się zmiany genetycznej w stadach przeznaczonych do celów handlowych nie jest nigdy krótszy niż cztery lata (zob. załącznik III). Jeżeli selekcję stosuje się w odniesieniu do kilku cech jednocześnie, reakcja na selekcję dla jednej cechy jest mniejsza, niż miałoby to miejsce, gdyby cecha ta była jedyną cechą wyselekcjonowaną, a zatem zmniejsza się presja selekcyjna. Na przykład jeżeli założyć, że program selekcji A obejmuje tempo wzrostu i odporność na choroby, a program selekcji B obejmuje wyłącznie tempo wzrostu, reakcja na selekcję pod kątem tempa wzrostu w programie A będzie wolniejsza niż w programie B. W przeszłości cechy produkcyjne były wyłącznymi kryteriami programów hodowlanych i programów selekcji. Ponieważ koszt paszy jest głównym czynnikiem wpływającym na ekonomikę produkcji mięsa kurcząt, wydajność wykorzystania paszy 13 była głównym kryterium selekcji. W ostatnich latach sytuacja jednak uległa zmianie, gdyż coraz większy nacisk kładziono na cechy nieprodukcyjne, takie jak: jakość kości, sprawność układu krążenia i odporność na wodobrzusze (zob. załącznik IV). Sposób ujęcia tych cech w programach selekcji genetycznej stanowi szczególnie chronione informacje handlowe i nie jest ujawniany przez przedsiębiorstwa hodowlane. Dokładna presja selekcyjna wywierana na cechy produkcyjne i nieprodukcyjne jest zatem nieznana. 3.2. Wpływ na dobrostan zwierząt W ostatnich dziesięcioleciach w drodze selekcji genetycznej zmodyfikowano wiele różnych cech metabolicznych i behawioralnych u brojlerów, co doprowadziło do różnych problemów związanych z dobrostanem, które opisano poniżej: Nogi i układ ruchu 11 12 13 Odziedziczalność odzwierciedla odsetek różnic między osobnikami wynikający z genetyki. Odziedziczalność polega na analizowaniu względnego udziału różnic w czynnikach genetycznych i niegenetycznych w całkowitej możliwej do zaobserwowania wariancji w populacji. Na przykład niektórzy ludzie w populacji są wyżsi od innych, a w ramach odziedziczalności próbuje się określić, jak wielką rolę genetyka odgrywa w tym, że część populacji jest wyższa. Badanie dotyczące wpływu selekcji genetycznej na dobrostan kurcząt hodowanych i utrzymywanych z przeznaczeniem na produkcję mięsa (styczeń 2013 r.): http://ec.europa.eu/food/animals/docs/aw_practice_farm_broilers_653020_final-report_en.pdf Wydajność wykorzystania paszy: ilość paszy spożytej w celu uzyskania wzrostu masy ciała o jeden kilogram. 7
Problemy z nogami wpływające na układu ruchu, takie jak deformacje kości i kulawizna, stanowią główną przyczynę niskiego poziomu dobrostanu brojlerów i mogą mieć podłoże genetyczne. EFSA zwróciła uwagę, że około 30 % brojlerów z komercyjnego chowu intensywnego wykazuje nieprawidłowości w obrębie nóg. Te ograniczenia biomechaniczne są prawdopodobnie skutkiem zmian morfologicznych, takich jak szybki rozrost mięśni piersiowych powodujący przesunięcie środka ciężkości do przodu i względnie krótkie nogi w stosunku do masy ciała ptaków. Ta opinia naukowa dowodzi, że kości wyselekcjonowanej szybko rosnącej linii są bardziej porowate i mniej zmineralizowane niż kości wolniej rosnącej linii kontrolnej. Ponadto badania wykazały, że wolniej rosnące brojlery hodowane do 56 dnia życia mają znacznie lepszą zdolność chodzenia niż brojlery hodowane do 42 dnia życia. Ptaki cierpiące na poważne zaburzenia chodu mają trudności w poruszaniu się i mogą zmieniać swoje nawyki związane z odżywianiem, tj. spędzać więcej czasu w pozycji leżącej z powodu bólu powodowanego poruszaniem się, a w konsekwencji częściej cierpieć na kontaktowe zapalenie skóry (zob. poniżej). Wodobrzusze i syndrom nagłej śmierci Wodobrzusze polega na gromadzeniu się płynu w jamie brzusznej i jest zaburzeniem metabolizmu wynikającym z rozszerzenia i przerostu serca, prowadzącym do niewydolności serca i zmian w funkcjonowaniu wątroby. Syndrom nagłej śmierci jest najczęstszą przyczyną śmierci w stadach brojlerów i występuje przede wszystkim u szybko rosnących samców 14. Ogólnie przypuszcza się, że główną przyczyną obu tych zjawisk jest niewystarczająca ilość dostarczanego tlenu lub zbyt wysokie zapotrzebowanie na tlen. Dodatkowe czynniki, takie jak: odżywianie, jakość powietrza lub oświetlenie, również mogą mieć wpływ na zapadalność na wodobrzusze i syndrom nagłej śmierci. Kilka badań przytoczonych przez EFSA wskazało, że podatność na wodobrzusze ma podłoże dziedziczne. Szybkie tempo wzrostu osiągnięte w wyniku selekcji genetycznej zwiększa ryzyko występowania tych dwóch chorób poprzez zwiększenie zapotrzebowania na tlen, co obciąża układ krążeniowo-oddechowy. W kilku badaniach stwierdzono wyższą upadkowość spowodowaną wodobrzuszem u szybko rosnących brojlerów (poddawanych ubojowi w wieku 42 dni) niż u wolno rosnących brojlerów (poddawanych ubojowi w wieku 56 dni). Kontaktowe zapalenie skóry Choroby skóry takie jak kontaktowe zapalenie skóry (ubytki w skórze piersi, stawów skokowych i stóp mogą rozwijać się w owrzodzenia i ulegać zakażeniu) związane są przede wszystkim z praktykami w zakresie zarządzania, ponieważ wydaje się, że najważniejszymi czynnikami przy zapobieganiu występowaniu tych chorób są wilgotność ściółki i skład paszy (w mniejszym stopniu) 15. W kilku badaniach wykazano jednak, że kontaktowe zapalenie skóry wiąże się z umiarkowanym 14 15 Maxwell i Robertson (1997; 1998) stwierdzili, że syndrom ten dotyka 4,7 % brojlerów na świecie. Częstość występowania kontaktowego zapalenia skóry jest zróżnicowana, a wyniki różniły się w zależności od wieku ptaków w chwili oceny. 8
stopniem odziedziczalności, a zatem selekcja genetyczna mogłaby ograniczyć ten istotny problem związany z dobrostanem. 3.3. Dobrostan zwierząt i cele selekcji Z genetycznego punktu widzenia pożądanym rezultatem selekcji jest ptak, który z powodzeniem łączy w sobie cechy produkcyjne, reprodukcyjne, zdrowotne i związane z dobrostanem. Oszacowanie korelacji genetycznych między cechami produkcyjnymi i związanymi z dobrostanem w programach hodowli zwierząt mogłoby pomóc w przewidzeniu wpływu, jaki bezpośrednia selekcja mogłaby mieć na inne cechy. Może istnieć słaba lub silna korelacja między pewnymi cechami związanymi ze zdrowiem i dobrostanem z jednej strony, a cechami produkcyjnymi z drugiej strony. Jeżeli między dwiema cechami istnieje silna korelacja, oznacza to, że selekcji genetycznej nie można przeprowadzić oddzielnie. W przypadku gdy cechy produkcyjne mają silną negatywną korelację z cechami związanymi ze zdrowiem i dobrostanem, oznacza to, że poprawa cechy produkcyjnej (np. tempa wzrostu) zagrozi innym cechom (np. odporności na wodobrzusze). Stanowi to wyzwanie, które można przezwyciężyć poprzez zrównoważony program hodowlany z wykorzystaniem odpowiednich wskaźników selekcji. W idealnych warunkach programy hodowlane powinny łączyć cechy we wskaźnik selekcji, w którym uwzględnia się wpływ na różne cechy ptaków. W odniesieniu do opisanych powyżej głównych skutków dla dobrostanu badania naukowe przytoczone przez EFSA wskazują na to, że: korelacje genetyczne między cechami takimi jak określone problemy z układem szkieletowym i wzrost powinny umożliwić genetyczną poprawę stanu zdrowia nóg wraz z dalszą, lecz bardziej umiarkowaną, poprawą tempa wzrostu; możliwe jest wyhodowanie linii odpornej na wodobrzusze, ponieważ wydaje się, że istnieje zaledwie kilka genów odpowiedzialnych za podatność na wodobrzusze i charakteryzują się one wysoką odziedziczalnością. Istnieje korelacja między syndromem nagłej śmierci a wodobrzuszem; istnieje niewielka korelacja genetyczna między kontaktowym zapaleniem skóry (kontaktowym zapaleniem skóry opuszki podeszwowej i stawu skokowego) a masą cała, co wskazuje na to, że selekcja pod kątem zmniejszenia podatności na zapalenie skóry opuszki podeszwowej powinna być możliwa bez niekorzystnego skutku dla masy. W tym kontekście można już znaleźć pozytywne oznaki lepszego uwzględniania kwestii związanych z dobrostanem w procesie selekcji w programach hodowlanych. Na przykład najnowsze badania dotyczące stad przeznaczonych do celów handlowych wskazują na spadek zapadalności na problemy z nogami i wodobrzusze w ciągu ostatnich 10 lat. Według danych przedmiotowego sektora rezultaty te wynikają z włączenia cech związanych ze zdrowiem i dobrostanem do programów selekcji. 9
4. BIEŻĄCA SYTUACJA 4.1. Dostępne dane dotyczące programów selekcji Nowe technologie oparte na markerach genetycznych mogą pomóc w selekcji genetycznej w identyfikowaniu ptaków posiadających pożądane geny. Selekcja genetyczna w programach hodowlanych przyczyniła się do zapewnienia konkurencyjnej produkcji brojlerów w UE, jednak poziomu ulepszeń genetycznych lub poszczególnych cech nie można określić ilościowo w niniejszym sprawozdaniu wskutek braku dostępu do poufnych danych hodowców. Ponadto te procesy selekcji zasadniczo opierają się na stadach kontrolowanych przez przedsiębiorstwa hodowlane. Zaledwie kilka przedsiębiorstw hodowlanych na świecie dostarcza stada rodzicielskie brojlerów i kurczęta brojlerowe 16. Producenci mają ograniczony dostęp do szczegółowych informacji o kryteriach selekcji w programie hodowlanym. Ponadto na ogół presja rynkowa obecnie nie zapewnia przedsiębiorstwom hodowlanym wystarczającej zachęty do położenia w programach hodowlanych większego nacisku na cechy związane z dobrostanem. Konkurencja na rynku mięsa kurcząt skupiona była głównie na obniżaniu cen. Pasza stanowi około 65 % kosztów produkcji, zatem selekcję genetyczną ukierunkowano głównie na tempo wzrostu, aby ograniczyć koszty. Niższa wydajność wykorzystania paszy u brojlerów wyselekcjonowanych pod kątem cech związanych z dobrostanem podnosi koszty produkcji. 4.2. Różnorodność genetyczna Programy selekcji stanowią przydatne narzędzie umożliwiające poprawienie określonych cech produkcyjnych w liniach przeznaczonych do celów handlowych. Prowadziły one jednak również do utraty różnorodności genetycznej, wskutek czego mogło dojść do nieumyślnej eliminacji cech genetycznych, które mogłyby być przydatne w przyszłości, jeżeli zmienią się warunki produkcji (odporność na nowe choroby, nowe warunki klimatyczne itd.). Z tego powodu w unijnym wspólnotowym programie w sprawie ochrony, opisu, zbierania i wykorzystania zasobów genetycznych w rolnictwie promuje się różnorodność genetyczną. W tym kontekście Komisja sfinansowała projekt Globaldiv 17, którego głównym celem jest zgromadzenie ekspertów międzynarodowych z różnych dziedzin związanych z opisywaniem zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich w celu dokonania przeglądu głównych czynników prowadzących do utraty różnorodności biologicznej oraz strategii ochrony różnorodności biologicznej. 16 17 Około 60 70 % hodowli brojlerów prowadzą przedsiębiorstwa europejskie, a popyt na ich produkty rośnie, w szczególności w państwach rozwijających się (Chiny, Brazylia, Indie). http://ec.europa.eu/agriculture/genetic-resources/actions/f-067/067-executive-summary_en.pdf 10
5. WNIOSKI Hodowcy w swoich programach selekcji stopniowo biorą pod uwagę cechy związane ze zdrowiem i dobrostanem kurcząt. W obowiązującym prawodawstwie przewidziany jest system monitorowania wskaźników dobrostanu zwierząt 18 w warunkach handlowych, który można byłoby wykorzystać również w kontekście selekcji genetycznej. Konsumenci wyrażają coraz większe zainteresowanie brojlerami wyselekcjonowanymi pod kątem cech związanych z dobrostanem, których produkcja wiąże się z wyższymi kosztami. Obecność informacji na temat dobrostanu zwierząt na różnych poziomach i dostosowanie tych informacji do konkretnego rodzaju odbiorców (szkoły, media itp.) mogłyby pomóc w zwiększeniu popytu na produkty z hodowli zapewniającej dobrostan zwierząt. Na tym etapie żaden wniosek ustawodawczy nie wydaje się potrzebny. Komisja jest gotowa ułatwiać wprowadzanie ulepszeń w tym obszarze zgodnie ze swoim mandatem w zakresie dobrostanu zwierząt i poprzez istniejące narzędzia. 18 Zob. art. 6 ust. 2 dyrektywy Rady 2007/43/WE. 11
ZAŁĄCZNIK I: PRODUKCJA MIĘSA KURCZĄT W UE W LATACH 2010 2014 (w tys. ton) 2010 2011 2012 2013 2014 Belgia 497,117 487,05 401,747 379,33 425,01 Bułgaria 72,763 73,428 74,482 69,81 71,53 Republika Czeska 182,723 166,636 148,986 143,85 143,87 Dania 184 185,7 153,9 159,3 142,8 Niemcy 802,781 853,525 864 911 969 Estonia 11,244 11,244 11,244 11,244 11,244 Irlandia 108,554 108,554 108,554 108,554 108,554 Grecja 175,898 173,05 179,999 177,73 187,86 Hiszpania 1 115,86 1 111,91 1 128,37 1 133,70 1 236,83 Francja 1 037,00 1 060,00 1 044,00 1 078,00 1 047,00 Chorwacja 48,5 50 48,8 49,8 Włochy 864,969 894,744 922,353 902,74 919,55 Cypr 27,473 27,22 25,148 21,83 21,48 Łotwa 23,394 22,807 24,491 26,71 28,56 Litwa 63,994 67,943 73,773 82,94 86,69 Luksemburg 0 0 0 0 0 Węgry 208,275 219,828 240,09 235,59 261,26 Malta 4,398 4,155 4,252 4,13 3,94 Niderlandy 781,454 840,922 888,521 920,8 956,12 Austria 96,562 95,063 92,681 94,94 97,27 Polska 1 000,29 1 046,25 1 270,70 1 365,61 1 477,09 Portugalia 248,848 245,633 244,311 245,4 248,9 Rumunia 298,386 298,386 298,386 301,877 301,877 Słowenia 54,626 52,903 53,957 52,81 55,64 Słowacja 71,315 71,315 71,315 69,739 69,739 Finlandia 86,544 92,493 98,183 102,33 104,55 Szwecja 111,993 111,528 109,671 117,42 126,12 Zjednoczone Królestwo 1 379,37 1 357,00 1 378,97 1 442,55 1 437,64 UE 9 509,83 9 727,78 9 962,09 10 208,73 10 589,92 12
ZAŁĄCZNIK II: LICZBA FERM BROJLERÓW W UE-27 W 2010 R. Kraj > 1 brojler > 5 000 brojlerów % całkowitej liczby ferm brojlerów w UE- 27 (> 5 000 brojlerów) Belgia 930 620 3,2 Bułgaria 19 470 140 0,7 Republika Czeska 280 130 0,7 Dania 280 170 0,9 Niemcy 4 540 1 040 5,3 Estonia 120 0 0,0 Irlandia 550 170 0,9 Grecja 102 280 630 3,2 Hiszpania 36 570 3 360 17,1 Francja 41 710 5 780 29,4 Włochy 13 200 1 550 7,9 Cypr 2 570 40 0,2 Łotwa 480 0 0,0 Litwa 13 190 10 0,1 Luksemburg 40 Zob. BE 0,0 Węgry 18 760 250 1,3 Malta 160 40 0,2 Niderlandy 640 620 3,2 Austria 1 190 300 1,5 Polska 337 540 2 330 11,8 Portugalia 105 010 750 3,8 Rumunia 1 532 550 300 1,5 Słowenia 2 910 170 0,9 Słowacja 470 60 0,3 Finlandia 100 100 0,05 Szwecja 180 80 0,4 Zjednoczone Królestwo 1 740 1 040 5,3 UE-27 2 237 460 19 680 100,0 Źródło: Eurostat (2010) 13
ZAŁĄCZNIK III: PIRAMIDALNA STRUKTURA KRZYŻOWANIA NA POTRZEBY HODOWLI BROJLERÓW PRZEZNACZONYCH DO CELÓW HANDLOWYCH RODOWÓD SELEKCJA STADA PRAPRARODZICIELSKIE Zmiana genetyczna 1 rok STADA PRARODZICIELSKIE STADA RODZICIELSKIE BROJLERY 2 lata 3 lata 4 lata 14
ZAŁĄCZNIK IV: CECHY W OBECNYCH PROGRAMACH SELEKCJI BROJLERÓW Obszary selekcji Zdrowie i dobrostan Rozmnażanie Produkcja Główne kategorie cech(mogą obejmować wiele cech) Reakcja immunologiczna, integralność układu kostnego, sprawność serca i płuc, żywotność / przeżywalność / niska śmiertelność, upierzenie, brak uszkodzeń piersi Wylęgowość, liczba jaj, płodność, wiek dojrzałości płciowej Wykorzystanie paszy, profil wzrostu, jakość mięsa, wydajność mięsa z piersi, masa, niższa zawartość tłuszczu 15