VII Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna Ustroń/Gliwice 2013 Agata POGORZELSKA-KLIKS, Kolegium Języków Obcych Politechniki Śląskiej, Gliwice MULTIKULTUROWOŚĆ I WIELOJĘZYCZNOŚĆ A PRYMAT JĘZYKA ANGIELSKIEGO. PRZYPADEK SZWAJCARII Konfederacja Helwecka jest alpejskim krajem otoczonym państwami należącymi do Unii Europejskiej. 22,4% jej mieszkańców stanowią cudzoziemcy. W Szwajcarii obowiązują cztery języki narodowe: niemiecki, francuski, włoski i retoromański. 8,9% populacji to osoby mówiące innymi językami. Szwajcaria jest Państwem Federalnym, złożonym z 26 kantonów. Celem artykułu jest próba pokazania jak problemy związane z wielojęzycznością są rozwiązywane na poziomie Konfederacji, jak podejmowane są decyzje o nauczaniu języków obcych na każdym poziomie edukacji i jakie miejsce zajmuje język angielski w edukacji i w kontaktach pomiędzy mieszkańcami Konfederacji. Konfederacja Helwecka jest alpejskim krajem otoczonym państwami należącymi do Unii Europejskiej. Jest małym krajem, jej powierzchnia to 41 300 km 2, a liczba mieszkańców wyniosła 7 954 662 osób na koniec roku 2011, zgodnie z danymi Federalnego Biura Statystyki (por. www.bsf.admin.ch). 22,4% mieszkańców Szwajcarii stanowią cudzoziemcy. W Szwajcarii obowiązują cztery języki narodowe: niemiecki (lub raczej jego regionalna odmiana Schwyzertdutsch używany przez 63,7% mieszkańców), francuski (20,4% użytkowników), włoski (6,5% użytkowników) i retoromański (1%). 8,9% populacji to osoby mówiące innymi językami. Stolicą Szwajcarii i jednocześnie siedzibą Parlamentu Federalnego jest Berno, miasto leżące w niemieckiej części państwa. Trybunał Federalny, czyli Sąd Najwyższy znajduje się natomiast w Lozannie, w kantonie Vaud, w którym językiem obowiązującym jest francuski, tak aby nie koncentrować całej władzy w regionie, w którym obowiązującym językiem jest język niemiecki, używany przez większość mieszkańców kraju. Szwajcaria jest Państwem Federalnym, złożonym z 26 kantonów (w tym 6 dawnych pół-kantonów: Obwalden, Nidwalden, Bazylea-miasto, Bazylea-okręg, Appenzell- Ausserrhoden i Appenzell-Innerrhoden), z których najmłodszy Jura został utworzony w 1974 roku. Konfederacja Helwecka jest państwem wielokulturowym i wieloetnicznym, w którym poszczególne grupy językowe współistnieją w sposób pokojowy. Jednakże, w dzisiejszym dynamicznie zmieniającym się świecie, w dobie globalizacji, ulega, podobnie jak inne państwa, wpływowi wszechobecnego języka angielskiego. Niniejszy artykuł jest próbą opisu polityki językowej poszczególnych kantonów Szwajcarii, jak również próbą analizy wpływu języka angielskiego na tę politykę. W tym celu zostaną omówione źródła wielojęzyczności i wielokulturowości Szwajcarii, ustawodawstwo federalne w kwestii języków urzędowych, nauczanie drugiego języka narodowego i status języka angielskiego w teorii i praktyce.
2 A. Pogorzelska-Kliks 1. ŹRÓDŁA WIELOJĘZYCZNOŚCI I WIELOKULTUROWOŚCI SZWAJCARII Szwajcarzy są narodem wielokulturowym i wielojęzycznym. Kluczem do zrozumienia wielojęzyczności Szwajcarów jest historia tego kraju, proces tworzenia się państwa szwajcarskiego, który odbywał się od dołu, poprzez łączenie się małych wspólnot terytorialnych. Życie mieszkańców dzisiejszych ziem szwajcarskich było skoncentrowane w dolinach oddzielonych od siebie wysokimi górami. Małe społeczności, żyjące w tych dolinach były zdane praktycznie tylko na siebie i w ten sposób tworzyły małe gminy, posługiwały się własnymi językami, kultywowały własne tradycje i zwyczaje. Członkowie tych społeczności prowadzili życie dosyć zamknięte, komunikując się bardzo rzadko z sąsiadami z innych dolin. Nie powstał żaden ośrodek władzy, kantony, miasta, gminy zachowały do dzisiaj, w pewnym zakresie, własne prawa, przywileje, cechy charakterystyczne. Do dziś nie dominuje w Szwajcarii żadna religia, czy grupa kulturowa lub etniczna, ale jednocześnie Szwajcarzy wypracowali własny model życia we wspólnocie i współpracy pomiędzy wszystkimi elementami Konfederacji. Nie było to łatwe do osiągnięcia. Jak możemy przeczytać w historii Szwajcarii La nouvelle histoire de la Suissse et des Suisses, Konfederacja zrodziła się w XIII wieku (Favez Jean Claude (red.): 1998, str. 97), korzenie państwa sięgają 1291 roku, kiedy to trzy niezależne kantony (Uri, Schwyz i Unterwalden) zawarły sojusz, mający na celu obronę przez Habsburgami. Sojusznicy, wierząc w wieczystość związku, nie tylko przyrzekali sobie wzajemną pomoc w obronie przywilejów i wolności, gwarantowali wzajemne poszanowanie lokalnych praw, ale również zobowiązywali się do nietolerowania na ziemiach objętych paktem, urzędników, którzy nie zostaliby wybrani przez ich mieszkańców. Dziś data 1 sierpnia 1291 roku uznana jest za początek Konfederacji, a sam dzień 1 sierpnia jest świętem narodowym. W późniejszych latach, kolejne kantony przyłączały się do Konfederacji, często na zasadzie luźnego związku pomiędzy niezależnymi państwami. W okresie rozszerzania się Związku (czy to na zasadzie zrzeszania, czy podboju), jego jedynym organem było Zgromadzenie wysłanników kantonów (por. Garlicki: 2000, str. 6), którzy głosowali zgodnie z instrukcjami swoich władz. Zgromadzenie nie miało żadnych możliwości narzucenia kantonom swoich decyzji. W XVI wieku Konfederacja stała się jednym z głównych ośrodków reformacji (w Genewie działał Jan Kalwin, a w Zurychu Urlich Zwingli), reformacja objęła przede wszystkim ośrodki miejskie, wieś pozostała wierna katolicyzmowi. Na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpił w historii Szwajcarii również krótki okres istnienia państwa unitarnego Republiki Helweckiej. Konstytucja, narzucona przez Francję ustanowiła system obcy tradycji szwajcarskiej jednolite państwo z kantonami jako jednostkami administracyjnymi. Republika Helwecka w znaczący sposób wpłynęła na dzisiejszą sytuację językową w Szwajcarii. Przed ustanowieniem Konstytucji językiem Konfederacji był jedynie język niemiecki, Konstytucja Republiki Helweckiej z 1798 roku uznała równość języka niemieckiego i francuskiego; później, konstytucja z roku 1848 nada status równości również językowi włoskiemu (por. Porębski, 2010, str. 199). Początki nowoczesnej Szwajcarii przypadają na początek XIX wieku, kiedy to po Kongresie Wiedeńskim, przywracającym stary porządek w Europie, Szwajcaria ogłosiła neutralność, a jej mieszkańcy zadecydowali o powrocie do dawnego systemu. Utworzono wtedy konfederację dwudziestu pięciu kantonów, które były suwerennymi państwami, a wieczysty traktat pomiędzy nimi gwarantował zbiorowe bezpieczeństwo w oparciu o zasadę wzajemnej pomocy (Linder: 1996, str. 27). W 1848 roku przyjęto Konstytucję Federalną. Nowa organizacja federalna państwa miała trzy podstawowe cele: zapewnić jedność narodu szwajcarskiego poprzez gwarancję niepodległości kraju wobec zagranicy i poprzez utrzymanie porządku i pokoju wewnątrz kraju; drugim celem była ochrona wolności i praw człowieka i trzecim, zastąpienie dawnego aliansu konfederalnego przez federację, której
Multikulturowość i wielojęzyczność a prymat języka angielskiego. Przypadek Szwajcarii. 3 członkowie kantony podporządkują się częściowo władzy centralnej (Favez: 1998, str. 602). Nazwa Konfederacja pozostała symbolem. Tym, co wydaje się być godnym podkreślenia jest fakt, że po raz pierwszy pojawia się w tekście pisanym pojęcie narodu szwajcarskiego. Konstytucja 1848 roku obowiązuje do dzisiaj, z licznymi poprawkami, z których największe zostały wprowadzone w latach 1874 i 1999. Dzisiaj naród szwajcarski opiera się, w dużej mierze, na politycznej woli istnienia, a system polityczny Szwajcarii jest tak skonstruowany, aby pozostawić możliwie jak największą władzę na poziomie kantonów. Nie należy jednak sądzić, że Szwajcaria jest krajem pozbawionym historycznych konfliktów (por. Linder: 1996, str. 25), czy podziałów na tle języka. Współczesna Szwajcaria jest państwem utworzonym przez różne grupy etniczne, przez ludzi mówiących różnymi językami i należących do różnych religii. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że, jak podkreśla politolog François Masnata (Masnata: 1980, str. 35), historia Szwajcarii jest pisana w języku niemieckim, dopiero w XIX wieku na scenie politycznej Konfederacji zaczynają pojawiać się kantony romandzkie (Romandia szwajcarski region francuskojęzyczny). Językiem władzy, według François Masnaty (por. Masnata: 1980, str. 36), pozostaje do dziś język niemiecki. Społeczeństwo szwajcarskie nie jest jednorodne, co nie pozostaje to bez wpływu na obecną sytuację kraju i politykę językową. 2. USTAWODAWSTWO FEDERALNE W KWESTII JĘZYKÓW URZĘDOWYCH Wielojęzyczność Konfederacji Helweckiej jest gwarantowana na poziomie ustawodawstwa federalnego przez wiele dokumentów: przede wszystkim przez Konstytucję Federalną, a także przez ustawę federalną w sprawie języków narodowych i porozumienia pomiędzy wspólnotami językowymi, czy rozporządzenie w sprawie języków narodowych i porozumienia pomiędzy wspólnotami językowymi. 2.1 Konstytucja Federalna: status czterech języków narodowych w ustawie zasadniczej Artykuł 4 Konstytucji Federalnej z 18 kwietnia 1999 roku Języki narodowe mówi, że: Językami narodowymi są niemiecki, francuski, włoski i retoromański (por. Garlicki: 2000, str. 42). Wszystkie oficjalne dokumenty rządowe są publikowane w czterech językach, cztery języki odnajdujemy również na banknotach. Ponadto, w artykule 18 gwarantuje się wolność języka. Oznacza to, między innymi, że żadnej gminie nie można narzucić języka oficjalnego, innego niż jej własny (por. Linder: 1996, str. 50). Zgodnie z artykułem 70 Konstytucji Federalnej, językami urzędowymi obowiązującymi na terenie Federacji, są języki: niemiecki, francuski i włoski. Na szczeblu federalnym, wszystkie dyskusje tłumaczone są symultanicznie na te trzy języki. Język retoromański jest językiem urzędowym w kontaktach z osobami posługującymi się tym językiem. Języki urzędowe poszczególnych kantonów określają one same, przy szczególnym uwzględnieniu struktury społecznej kantonu i poszanowaniu autochtonicznych mniejszości językowych. W Konstytucji Federalnej istnieje również zapis o wspomaganiu przez władze federalne i kantonalne wymiany między wspólnotami językowymi, o wsparciu, którego Federacja udziela kantonom wielojęzycznym i o szczególnej pomocy dla mniejszościowych kantonów Gryzoni i Tessynu dla zachowania języków: włoskiego i retoromańskiego. 2.2 Inne ustawy i rozporządzenia na poziomie ustawodawstwa Federacji Do najważniejszych ustaw dotyczących języków narodowych należy ustawa federalna w sprawie języków narodowych i porozumienia pomiędzy wspólnotami językowymi, która
4 A. Pogorzelska-Kliks weszła w życie 1 stycznia 2010 roku. Ma ona na celu umocnienie czterojęzyczności Szwajcarii, wzmocnienie spójności państwa i narodu, wspieranie wielojęzyczności obywateli i instytucji i promocję języków włoskiego i retoromańskiego, jako języków narodowych. Powyższa ustawa zobowiązuje władze federalne do równego traktowania czterech języków narodowych, gwarantuje wolność języka we wszystkich dziedzinach działalności państwa i wspiera porozumienie pomiędzy poszczególnymi grupami językowymi. Istotnym zapisem tej ustawy jest artykuł 5, punkt 2: Władze federalne zobowiązane są używać języków urzędowych w ich formie standardowej (Loi fédérale sur les langues nationales et la compréhension entre les communautés linguistiques w: www.admin.ch/ch/f/rs/4/441/1/fr/pdf). Ma to duże znaczenie w kontekście dysglosji w niemieckojęzycznym regionie Federacji, gdzie częściej niż języka niemieckiego, używa się dialektu. W ustawie tej znajdujemy również zapisy o wymianach szkolnych pomiędzy kantonami i o wspieraniu wielojęzyczności nauczycieli i uczniów. Poprzez tę ustawę Federacja może wspierać finansowo kantony w nauczaniu drugiego lub trzeciego języka narodowego, jak również w nauczaniu lokalnego języka narodowego skierowanym wobec osób, których językiem ojczystym jest inny język. Dzięki tej ustawie, na szczególną pomoc finansową Federacji w wykonywaniu swoich specyficznych zadań mogą liczyć kantony dwujęzyczne (Berno, Fryburg, Gryzonia i Valais). Przez takie zadania rozumiemy nauczanie dwujęzyczne w dwóch językach urzędowych kantonu czy stworzenie odpowiednich warunków pracy władzom kantonalnym działającym w środowisku dwujęzycznym. Ustawa ta powtarza również zapis Konstytucji Federalnej o szczególnej pomocy dla kantonów Gryzonia i Tessyn w promocji języka i kultury tych kantonów. 1 lipca 2010 roku weszło w życie rozporządzenie o językach narodowych, które uzupełnia ustawę. Znajdujemy w nim artykuł o publikacji dokumentów w językach narodowych na stronach internetowych administracji państwowej: wszystkie dokumenty są publikowane w trzech językach urzędowych, a wybrane dokumenty w języku retoromańskim. W rozporządzeniu o językach narodowych pojawia się również artykuł dotyczący umów międzynarodowych publikowanych w języku angielskim. Jest zaznaczone, że oryginalna umowa musi być zredagowana w jednym z języków urzędowych Federacji. 2.3 Reprezentacja polityczna mieszkańców poszczególnych kantonów Konfederacja Helwecka jest państwem federalnym, w którym duża część władzy pozostaje w kantonach. Sytuacja ta ma swoje odzwierciedlenie w strukturach władzy federalnej: Radzie Federalnej rządzie Szwajcarii i w strukturze parlamentu. Zgodnie z artykułem 148 Konstytucji Federalnej, Zgromadzenie Federalne, składające się z dwóch izb: Rady Narodowej i Rady Kantonów, stanowi najwyższą władzę w Federacji, z zastrzeżeniem praw narodu i kantonów (por. Garlicki: 2000, str. 88). Rada Narodowa, niższa izba Zgromadzenia składa się z 200 deputowanych. Deputowani są wybierani w okręgach wyborczych, każdy kanton stanowi okręg wyborczy. Liczba mandatów przypadających na każdy okręg zależy od liczby mieszkańców kantonu, ale bez względu na nią, każdy kanton ma co najmniej jeden mandat. I tak, przykładowo: kanton Zurych, bardzo gęsto zaludniony, dysponuje 34 miejscami w parlamencie, podczas gdy kantony Uri i Glarus, jak również pół kantony Obwalden, Nidwalden i Appenzell-Innerrhoden mają tylko po jednym reprezentancie w Radzie Narodowej Wyższa izba Zgromadzenia liczy 46 deputowanych kantonów. Wszystkie kantony, bez względu na ich wielkość, czy liczbę mieszkańców, wybierają po dwóch reprezentantów, za wyjątkiem sześciu pół-kantonów, które wybierają po jednym deputowanym. O procedurze wyboru deputowanych do Rady Kantonów decydują one same. Można zatem stwierdzić, że
Multikulturowość i wielojęzyczność a prymat języka angielskiego. Przypadek Szwajcarii. 5 poszczególne wspólnoty językowe są sprawiedliwie reprezentowane na najwyższych szczeblach władzy ustawodawczej. Rada Narodowa reprezentuje naród, a Rada Kantonów kantony. Bikameralizm w parlamencie szwajcarskim, jak o tym mowa w artykule 148, jest doskonały, a to znaczy, że procedura legislacyjna może zostać rozpoczęta w każdej izbie i w celu przegłosowania ustawy, konieczna jest zgodność obydwu izb. 2.4 Rząd Szwajcarii (Rada Federalna) reprezentacja poszczególnych kantonów i regionów językowych. Magiczna formuła Równie interesująco przedstawia się struktura rządu Szwajcarii Rady Federalnej. Jest ona drugim organem na poziomie Konfederacji i jest ona najwyższą władzą wykonawczą Federacji, liczy siedmiu członków, wybieranych przez Zgromadzenie Federalne. (por. Garlicki: 2000, str. 94-95). Konstytucja Federalna nie poświęca zbyt wiele miejsca wyborom do Rady Federalnej, a trzeba powiedzieć, że procedura ta jest bardzo skomplikowana, z powodu wielu zwyczajowych czynników, które muszą być brane pod uwagę. Siedmiu członków rządu wybieranych według magicznej formuły, tzn. zachowania reprezentacji czterech głównych partii politycznych. Z jedną drobną zmianą stan ten trwa od 1959 roki i Rada Federalna uważana jest za najbardziej stabilny rząd na świecie. Członkowie Rady Federalnej pełnią swoje funkcje, w większości przypadków, przez około dziesięć lat. Jednakże przynależność do danej partii politycznej nie jest jedynym czynnikiem determinującym wybór kandydata do rządu. Istotna jest również reguła dotycząca języka kandydata (przynajmniej dwóch członków rządu musi być przedstawicielami mniejszości językowych, to znaczy, języka francuskiego, włoskiego lub retoromańskiego), jak również konieczność reprezentowania wielkich kantonów (Zurych, Berno i Vaud). Żaden kanton nie może dysponować więcej niż jednym członkiem Rady Federalnej. Na czele Rady Federalnej stoi prezydent, który jest "primus inter pares". Jest on wybierany na jeden rok przez obydwie izby parlamentu. Przewodzi on sesjom Rady Federalnej i pełni funkcje reprezentacyjne (por. La Conféderation en bref, Chancellerie fédérale: 2000, str. 26). Prezydent przyjmuje przedstawicieli innych państw i listy uwierzytelniające, przewodzi najważniejszym ceremoniom, wygłasza odezwy do narodu. Funkcja prezydenta jest pełniona każdego roku przez innego członka Rady Federalnej. Prezydent i wiceprezydent, podobnie jak pozostali członkowie Rady, kierują swoimi ministerstwami. Zatem na czele Konfederacji Helweckiej stoi nie prezydent, ale Rada Federalna, jako ciało kolegialne. Ma to bardzo duże znaczenie dla poczucia bycia reprezentowanym wszystkich obywateli państwa, bez względu na język, którym mówią. 3. SYTUACJA JĘZYKOWA W SZWAJCARII KRYZYS WIELOKULTUROWOŚCI I WIELOJĘZYCZNOŚCI? Szwajcaria jest wzorem państwa federalnego, a Szwajcarzy są przykładem narodu o bardzo silnej politycznej woli bycia razem. Jeżeli przyjrzeć się oficjalnym dokumentom, takim jak Konstytucja Federalna, czy ustawy i rozporządzenia na poziomie federalnym, cztery wspólnoty językowe współżyją pokojowo w tym niewielkim europejskim państwie. Na tle Europy, Szwajcaria jawi się jako szczęśliwy kraj, a Szwajcarzy jako ludzie praktyczni, którzy dzięki swojej pracowitości i organizacji wypracowali wysoki standard życia. Polityka konsensusu i daleko posunięty federalizm pozwalają na dużą swobodę kantonom i, co za tym idzie, regionom językowym. Jednak, w ostatnich latach, w samej Szwajcarii, pojawia się coraz więcej opinii podważających to pokojowe współżycie. Słychać wiele głosów
6 A. Pogorzelska-Kliks mówiących o nieuniknionym wręcz końcu szwajcarskiego modelu pokojowego współistnienia kultur, religii i języków. Pada wiele słów na temat dominacji ekonomicznej i politycznej kantonów niemieckojęzycznych nad pozostałymi. Zagrożeniem dla integralności Szwajcarii miałaby być również ogromna liczba imigrantów. Pamiętać należy, że stanowią oni już około 22% ludności, a Szwajcaria wciąż pozostaje celem wielu cudzoziemców. Duży procent imigrantów stanowią osoby wyznania muzułmańskiego, przez co islam wyrasta na trzecie wyznanie w Federacji. Wielu imigrantów nie mówi w żadnym z języków narodowych Konfederacji Helweckiej, portal www.szwajcaria.net podaje że liczba takich osób stanowi nawet 9% mieszkańców Szwajcarii. Innym zagrożeniem dla języków narodowych Szwajcarii jest coraz bardziej popularny język angielski. Coraz większa obecność języka angielskiego jest spowodowana nieustającym i nieuniknionym procesem globalizacji gospodarki. Dziennikarz José Ribeaud mówi w mocnych słowach, że nadszedł już najwyższy czas, aby zdać sobie sprawę z tego, że globalizacja made in USA pociąga za sobą utratę kultury i regres cywilizacyjny (Ribeaud: 1998, str. 136). Politolog i dziennikarz, Jean-Claude Rennwald stawia pytanie w liście otwartym do Szwajcarów niemieckojęzycznych o to kiedy Szwajcaria się rozpadnie (Rennwald: 2000), José Ribeaud stawia to samo pytanie w trochę inny sposób: kiedy Szwajcaria umrze, a historyk i dziennikarz, Christophe Büchi, zastanawia się nad bliskim końcem związku dwóch wspólnot językowych: niemiecko- i francuskojęzycznej. W Polsce, w roku 2010, ukazała się praca dr Andrzeja Porębskiego: Wielokulturowość Szwajcarii na rozdrożu, w której autor stawia tezę, że szwajcarska wielokulturowość osiągnęła takie stadium, w którym musi ulec jakościowej zmianie. (...) dotychczasowa formuła trwania narodu szwajcarskiego znalazła się na granicy wyczerpania (Porębski: 2010, str. 207). Ponadto, Andrzej Porębski cytuje w swojej pracy profesora Ursa Altermatta, rektora uniwersytetu we Fryburgu, który postrzega problem języka angielskiego z perspektywy socjologicznej: język w kraju wielojęzycznym jest nie tylko środkiem komunikacji, ale również elementem tożsamości i symbolem kulturowej różnorodności. Język angielski nie jest w żaden sposób związany z kulturą czy tradycją Szwajcarów, a jego wciąż rosnąca popularność może być zagrożeniem dla tożsamości mieszkańców Szwajcarii (por Porębski: 2010, str. 150-151). 3.1 Status języka angielskiego w Szwajcarii. Teoria i praktyka Na oficjalnej stronie internetowej administracji federalnej: www.admin.ch znajdujemy informację, że język angielski, nie będąc językiem urzędowym Szwajcarii, jest coraz bardziej rozpowszechniony. Jest on obecny przede wszystkim w sektorze prywatnym gospodarki, w związku z eksportem, w sektorze usług i turystyki. W sektorze państwowym nie ma żadnego przymusu publikacji dokumentów w języku angielskim, ale, jak zostało to już powiedziane w rozdziale dotyczącym ustawodawstwa federalnego, często umowy międzynarodowe mają swoją angielską wersję. W rzeczywistości język angielski staje się coraz bardziej obecny w życiu Szwajcarów. Christophe Büchi nazywa go nowym językiem narodowym (por. Büchi: 2001, str. 276). Jest wiele przyczyn wciąż rosnącej popularności języka angielskiego w Szwajcarii, obok dużego wpływu globalizacji gospodarki, czy kultury masowej, wymienić należy wzajemną niechęć poszczególnych grup językowych do uczenia się języków narodowych Federacji. Z jednej strony, podkreśla się, że czterojęzyczność Szwajcarii stanowi o specyfice kraju, jest jego dziedzictwem i tworzy jego tożsamość, a z drugiej strony, wiele mówi się na temat dyglosji mieszkańców Szwajcarii niemieckojęzycznej: coraz częściej używanym w tej części Federacji nie jest język niemiecki standardowy, ale jego szwajcarska odmiana. W takiej sytuacji nie należy dziwić się niechęci mieszkańców innych regionów językowych do uczenia się języka niemieckiego, za pomocą którego trudno będzie im porozumieć się ze swoimi
Multikulturowość i wielojęzyczność a prymat języka angielskiego. Przypadek Szwajcarii. 7 współrodakami. Z kolei niemieckojęzyczni Szwajcarzy wydają się być bardziej zainteresowani językiem angielskim, zwłaszcza w kontekście relacji gospodarczych z zagranicą. Ponadto, według Andrzeja Porębskiego (Porębski: 2010, str. 152-153), język angielski, neutralny dla wszystkich grup językowych w Szwajcarii, nie wywołałby zarzutu dominacji którejkolwiek z nich nad pozostałymi. 3.2 Nauczanie języków obcych. Nauczanie języka angielskiego Bardzo istotną instytucją, która koordynuje kantonalne systemy edukacyjne jest Szwajcarska Konferencja Kuratorów Kantonalnych. Jej uchwały nie mają charakteru wiążącego dla władz federalnych i kantonalnych, ale są brane pod uwagę. W marcu 2004 roku przyjęła ona narodową strategię nauczania języków. W dokumencie tym podkreśla się konieczność znajomości języków obcych, ale przywiązuje się ogromną wagę przede wszystkim do nauczania języków narodowych Federacji. Ponadto, zapis 3.6.2 dokumentu mówi o konieczności promocji w niemieckojęzycznym regionie Szwajcarii, standardowego języka niemieckiego ze względu na rosnące użycie dialektu. Wzywa się również media do udziału w tej promocji. W punkcie 3.6.1 podkreśla się konieczność nauczania standardowego języka lokalnego na wszystkich etapach nauczania (por. Stratégie de la CDIP et programme de travail pour la coordination à l échelle nationale w: www.edudoc.ch/record/30009/files/sprachen_f.pdf?version=1). Najważniejszym elementem strategii są zapisy o obowiązkowym nauczaniu drugiego języka narodowego od trzeciej klasy szkoły podstawowej i języka angielskiego od piątej klasy, kolejne języki obce wprowadza się na poziomie szkoły średniej i wyższej. Najistotniejsze elementy narodowej strategii nauczania języków zostały również ujęte w międzykantonalnej umowie o harmonizacji szkolnictwa obowiązkowego (projekt HarmoS). Zapisy strategii są obowiązkowe dla kantonów sygnatariuszy porozumienia. O wyborze pierwszego języka obcego decydują władze kantonalne. W 1997 roku władze kantonu Zurych przeprowadziły eksperyment wprowadzając nauczanie języka angielskiego już od pierwszej klasy szkoły podstawowej (zamiast od piątej, jak było to przyjęte w dokumencie Szwajcarskiej Konferencji Kuratorów Kantonalnych), a więc przed rozpoczęciem nauki drugiego języka narodowego. Decyzja ta wywołała oburzenie w kantonach mniejszościowych (zwłaszcza francuskojęzycznych), sprzeciwiła się jej również Konferencja Kuratorów Kantonalnych. Dlaczego? Jak mówi Chrostophe Büchi, nie chodzi o prostą wymianę jednego języka na drugi, nie chodzi w ogóle o kwestię nauczania jednego czy drugiego języka obcego, ale o fundamentalną kwestię równowagi wielojęzycznej Szwajcarii (por. Büchi: 2001, str. 277). Narodowa strategia nauczania języków obcych jest rezultatem tej właśnie inicjatywy Zurychu, a dyskusja nad nauczaniem języków w Szwajcarii trwa do dzisiaj. 4. PODSUMOWANIE, WNIOSKI Pomimo wszystkich głosów o zagrożeniach dla wielokulturowości i wielojęzyczności, a nawet dla istnienia samej Szwajcarii, Konfederacja Helwecka, wielokulturowa i wielojęzyczna wciąż trwa. Pamiętać należy, że trzy z czterech języków narodowych (niemiecki, francuski i włoski) są językami dużych sąsiadów Szwajcarii. Cały czas trwają również dyskusje nad przyszłością Federacji, nad współistnieniem różnych grup językowych (chodzi już nie tylko o osoby mówiące czterema językami narodowymi, ale również o imigrantów i ich języki ojczyste) i nad obecnością języka angielskiego w życiu Szwajcarów. W dyskusjach nad językiem angielskim przewija się wiele wątków: globalizacyjny,
8 A. Pogorzelska-Kliks ekonomiczny, socjolingwistyczny czy narodowy. Z jednej strony, język angielski jest wszechobecny w biznesie i nauce, z drugiej strony podkreśla się, że język angielski nauczany w szkołach szwajcarskich jest językiem martwym, bez związku z żadną kulturą i nie służy do kontaktów z rodzimymi użytkownikami języka, a jedynie z innymi Szwajcarami. José Ribeaud ostrzega przed używaniem szwajcarskiej wersji języka angielskiego - swiss English, jako języka wewnątrznarodowego (Ribeaud: 1998, str. 268). Artykuł ten nie wyczerpuje tematu, na pewno należałoby przyjrzeć się kwestii nauczania języków obcych i nauczaniu w językach urzędowych w kantonach dwujęzycznych, takich jak Berno, Fryburg, Valais i Gryzonia. Inna istotną kwestią jest imigracja i jej wpływ na wielojęzyczność Szwajcarii. Warto również przedyskutować kwestię komunikacji pomiędzy wspólnotami językowymi i mediów w tym wielokulturowym i wielojęzycznym państwie. LITERATURA 1. Büchi Ch. Mariage de raison. Romands et Alémaniques: une histoire suisse. Editions Zoé 2001 2. Cotti F. La Svizzera nell ora della verità. Flavio Cotti a colloquio con Moreno Bernasconi. Armando Dadò Editore 1992 3. Favez J-C. (red.): Nouvelle Histoire de la Suisse et des Suisses. Editions Payot 1998 4. Garlicki L. (red.) Konstytucja Szwajcarii. Wydawnictwo Sejmowe 2000 5. Grin F. Compétences et récompences. La valeur des langues en Suisse. Editions Universitaires Fribourg Suisse 1999 6. Linder W. Demokracja Szwajcarska. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1996 7. Masnata F. La volonté d agir: Vivre au passé suisse ou construire un futur. Editions d en Bas 1980 8. Melich A. (réd) Les valeurs des Suisses. Lang 1991 9. Porębski A. Wielokulturowość Szwajcarii na rozdrożu. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2010 10. Rennwald J-C. Quand la Suisse éclatera. Lettre ouverte aux Suisses alémaniques. Editions CJE 2000 11. Ribeaud J. Quand la Suisse disparaîtra. Editions de l Aire 1998 12. La Conféderation en bref, Chancellerie fédérale, Berno, 2000 MULTICULTURALISME ET PLURILINGUISME ET LA PRIMAUTE DE LA LANGUE ANGLAISE. LE CAS DE LA SUISSE. La Confédération Helvétique est un pays alpin entouré d Etats appartenant à l Union Européenne. 22,4% des habitants de la Suisse sont étrangers. En Suisse il y a quatre langues nationales: allemand, français, italien et romanche. 8,9% de la population parle d autres langues. La Suisse est un Etat Fédéral, constitué de 26 cantons. Le but de cet article est de montrer comment les habitants de ce pays multinational communiquent entre eux-mêmes, comment la Confédération gère les problèmes liés au plurilinguisme, comment sont prises les décisions concernant l enseignement des langues à chaque niveau de formation et quelle est la place de la langue anglaise dans l éducation et dans les contacts entre les Suisses.