ANALIZA POZIOMU WIEDZY SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ NA TEMAT STANU PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ

ANALIZA POZIOMU WIEDZY SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ NA TEMAT STANU PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ RAPORT KOŃCOWY Nr umowy z NFOŚiGW: 485/2014/WN10/OP-NM-LF/D Nazwa Beneficjenta: Instytut Badawczy Leśnictwa Tytuł projektu: Kompleksowy monitoring dynamiki drzewostanów Puszczy Białowieskiej z wykorzystaniem danych teledetekcyjnych Opracował: Biostat Projekt LIFE+ ForBioSensing PL Kompleksowy monitoring dynamiki drzewostanów Puszczy Białowieskiej z wykorzystaniem danych teledetekcyjnych jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej w ramach instrumentu finansowego Unii Europejskiej LIFE + oraz ze środków Narodowego

Badanie realizowane na zlecenie: Instytut Badawczy Leśnictwa ul. Braci Leśnej nr 3 05-090 Raszyn Wykonawca badania: Biostat sp. z o.o. ul. Kowalczyka 17 44-206 Rybnik Termin realizacji: wrzesień-listopad 2015 r. Strona 2 z 61

Spis treści Wstęp... 4 1. Koncepcja badań, identyfikacja obszaru badawczego i pytań badawczych... 5 1.1. Cele i przedmiot badania... 5 1.2. Obszary analizy... 5 1.3. Pytania badawcze... 5 2. Opis metodyki badań... 6 2.1. Metody i techniki badawcze... 6 2.2. I i II badanie ankietowe w formie wywiadu bezpośredniego... 7 2.3. Badanie ankietowe w formie ankiety internetowej... 12 2.4. Okolicznościowe badanie ankietowe w formie ankiety tradycyjnej (papierowej), prowadzonej w trakcie spotkań projektowych... 12 2.5. Minimalizowanie świadomych kłamstw lub nieszczerości... 12 3. Opis wyników badania ze społecznością lokalną... 13 3.1. Charakterystyka respondentów... 13 3.2. Świadomość ekologiczna... 15 3.3. Wiedza na temat stanu drzewostanów Puszczy Białowieskiej... 20 3.4. Poziom rozpowszechnienia informacji na temat projektu... 33 3.5. Wnioski... 43 4. Opis wyników badania z turystami odwiedzającymi Puszczę Białowieską... 44 4.1. Charakterystyka respondentów... 44 4.2. Świadomość ekologiczna... 45 4.3. Wiedza na temat stanu drzewostanów Puszczy Białowieskiej... 47 4.4. Poziom rozpowszechnienia informacji na temat projektu... 50 4.5. Wnioski... 52 5. Wskaźnik poziomu świadomości ekologicznej... 54 6. Raport dla laika... 54 Spis rycin... 57 Spis tabel... 61 Strona 3 z 61

Wstęp Niniejszy raport jest efektem przeprowadzonego w okresie od września do listopada 2015 r. I badania ankietowego w formie wywiadu bezpośredniego pn. "Analiza poziomu wiedzy społeczności lokalnej na temat stanu Puszczy Białowieskiej". Głównym celem badania była identyfikacja poziomu wiedzy 900 mieszkańców 5 gmin (Hajnówka, Białowieża, Narewka, Dubicze Cerkiewne i Czyże), a także 100 turystów, na temat stanu Puszczy Białowieskiej. Dodatkowo badanie miało na celu poznanie poziomu rozpowszechniania informacji o projekcie na terenie objętym projektem i w jego sąsiedztwie. Badanie to stanowiło część projektu Instytutu Badawczego Leśnictwa pt. "Kompleksowy monitoring dynamiki drzewostanów Puszczy Białowieskiej z wykorzystaniem danych teledetekcyjnych", współfinansowanego ze środków Komisji Europejskiej Life + oraz NFOŚiGW. W jego ramach odbędzie się jeszcze jeden etap fala badania, w 2020 r. Na podstawie badania I obliczono wskaźnik poziomu świadomości ekologicznej ludności lokalnej, który zostanie zweryfikowany w II badaniu ankietowym. Oczekiwanym efektem działań informacyjnych w ramach projektu i dwóch etapach badania bezpośredniego jest wzrost świadomości ludności lokalnej na temat Puszczy Białowieskiej o 25%. Raport składa się z pięciu rozdziałów. Dwa z nich mają charakter metodologiczny, zostały w nich przedstawione cele projektu, a także wykorzystane metody badawcze. W dwóch następnych rozdziałach przedstawiono wyniki badań bezpośrednich z mieszkańcami pięciu gmin i turystów odwiedzających Puszczę Białowieską. Ostatni rozdział ma charakter podsumowujący i został w nim opisany wskaźnik poziomu świadomości ekologicznej. Strona 4 z 61

1. Koncepcja badań, identyfikacja obszaru badawczego i pytań badawczych 1.1. Cele i przedmiot badania Głównym celem badania była identyfikacja poziomu wiedzy na temat stanu Puszczy Białowieskiej. Dodatkowo oczekiwanym rezultatem było poznanie poziomu rozpowszechniania informacji o projekcie na terenie objętym projektem i w jego sąsiedztwie. W badaniu uwzględniono następujące płaszczyzny analizy poziomu wiedzy na temat stanu Puszczy Białowieskiej: 1. Analiza w ujęciu turyści odwiedzający Puszczę Białowieską. 2. Analiza w ujęciu mieszkańcy okolicznych gmin (Hajnówka, Białowieża, Narewka, Dubicze Cerkiewne i Czyże). 3. Analiza w ujęciu administracji samorządowej. 4. Analiza w ujęciu administracji związanej z ochroną przyrody (pracownicy BPN, pracownicy Dyrekcji Ochrony Środowiska). 5. Analiza w ujęciu pracownicy administracji leśnej. 1.2. Obszary analizy Główne analizowane obszary badawcze: 1. Ogólna świadomość ekologiczna (m.in. wpływ czynników klimatycznych, działalności człowieka na zmiany w Puszczy Białowieskiej). 2. Wiedza respondentów na temat stanu drzewostanów Puszczy Białowieskiej: a) stan zdrowotny drzewostanów Puszczy Białowieskiej, b) udział i dynamika poszczególnych gatunków drzew, c) obecność i skala występujących zagrożeń z uwzględnieniem wybranych procesów i czynników ekologicznych. 3. Świadomość badanej społeczności na temat projektu. 1.3. Pytania badawcze Niniejsze badanie dostarczyło szczegółowych, wiarygodnych i wyczerpujących odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jaka jest ogólna świadomość ekologiczna badanych? Strona 5 z 61

a) Jak różnicuje poziom świadomości ekologicznej przynależność do poszczególnych grup respondentów? b) Jaka jest świadomość respondentów na temat wpływu działalności człowieka na otoczenie? 2. Jaki jest stan wiedzy respondentów dotyczący drzewostanów Puszczy Białowieskiej? a) Jaki jest stan wiedzy badanych na temat struktury drzewostanów Puszczy Białowieskiej? b) Jaki jest poziom wiedzy respondentów na temat stanu zdrowotnego drzew w Puszczy Białowieskiej? c) Czy i w jakim stopniu badani mają świadomość występujących zagrożeń w Puszczy Białowieskiej? 3. Jaki jest poziom wiedzy badanych dotyczący projektu? a) Czy respondenci spotkali się z informacjami na temat projektu? b) Jaka jest wiedza respondentów na temat metod badawczych wykorzystywanych w projekcie? 2. Opis metodyki badań 2.1. Metody i techniki badawcze Badanie zostało podzielone na cztery części: a) I badanie ankietowe w formie wywiadu bezpośredniego, b) II badanie ankietowe w formie wywiadu bezpośredniego, c) badanie ankietowe w formie ankiety internetowej, d) okolicznościowe badanie ankietowe w formie ankiety tradycyjnej (papierowej), prowadzonej w trakcie spotkań projektowych. Grupy docelowe objęte badaniem: Pracownicy administracji leśnej (nadleśnictwa); Pracownicy administracji związanej z ochroną przyrody (pracownicy BPN, pracownicy Dyrekcji Ochrony Środowiska); Pracownicy administracji samorządowej; Turyści odwiedzający Puszczę Białowieską; Społeczność lokalna (mieszkańcy gmin Hajnówka, Białowieża, Narewka, Dubicze Cerkiewne i Czyże); Pracownicy firm, organizacji i lokalni działacze na rzecz ochrony przyrody. Strona 6 z 61

2.2. I i II badanie ankietowe w formie wywiadu bezpośredniego I i II badanie ankietowe zostanie przeprowadzone z mieszkańcami pięciu gmin: Hajnówka, Białowieża, Czyże, Dubicze Cerkiewne i Narewka, a także z turystami odwiedzającymi Puszczę Białowieską. W badaniu zostaną również uwzględnieni ci mieszkańcy badanych gmin, którzy są pracownikami m.in. administracji leśnej i administracji związanej z ochroną przyrody. Wykonawca dostosował metody doboru próby zapewniające reprezentatywność dla wszystkich grup docelowych badania. I badanie przeprowadzono techniką wywiadów bezpośrednich PAPI (Paper and Pencil Interview). Jest to tradycyjna metoda badań ilościowych. PAPI polega na bezpośrednim kontakcie respondenta z wyszkolonym ankieterem, który odczytuje badanemu uprzednio przygotowane pytania z papierowego kwestionariusza ankiety i zaznacza ręcznie wszystkie odpowiedzi ankietowanego. Dane uzyskane z przeprowadzonego badania są następnie kodowane i wprowadzane do systemu przez wykwalifikowane osoby. Kolejnym krokiem są statystyczne analizy danych oraz ich interpretacja. Na podstawie badania I obliczono wskaźnik poziomu świadomości ekologicznej ludności lokalnej. Zostanie on zweryfikowany w II badaniu ankietowym. Z tego powodu w I i w II badaniu ankietowym zostanie zastosowany ten sam kwestionariusz ankiety. Oczekiwanym efektem jest wzrost świadomości ludności lokalnej na temat rzeczywistego stanu otoczenia (czyli Puszczy Białowieskiej) o 25%. Wskaźnik będzie obliczany na podstawie kwestionariusza ankiety, a konkretnie pytań zawartych w częściach pt. Świadomość ekologiczna, Wiedza na temat stanu drzewostanów Puszczy Białowieskiej i Poziom rozpowszechnienia informacji na temat projektu. Zasady przyznawania punktów zostały przedstawione w poniższej tabeli. Tabela 1. Zasadny punktacji wskaźnik świadomości ekologicznej Pytanie Punktowana odpowiedź Punktacja Świadomość ekologiczna 1. Jak ocenia Pan/i swój ogólny poziom wiedzy na temat Puszczy Białowieskiej? 1. Bardzo dobry 2. Dobry odpowiedź 1 lub 2 3. Zadowalający 1 4. Zły 5. Bardzo zły 2. Jaki Pana/i zdaniem jest wpływ zmian klimatu na stan środowiska naturalnego w Puszczy Białowieskiej? 1. Bardzo duży 2. Duży 3. Średni odpowiedź 1 lub 2 4. Mały 1 5. Bardzo mały 6. Żaden 3. Jaki jest Pana/i poziom wiedzy na temat zmian zachodzących w Puszczy Białowieskiej? 1. Bardzo duży odpowiedź 1 lub 2 2. Duży 1 3. Średni Strona 7 z 61

4. Mały 5. Bardzo mały 4. Jaki jest Pana/i zdaniem wpływ działalności człowieka na stan lasów Puszczy Białowieskiej? 1. Bardzo duży 2. Duży 3. Średni odpowiedź 1 lub 2 4. Mały 1 5. Bardzo mały 6. Żaden Wiedza na temat stanu drzewostanów Puszczy Białowieskiej 5. Proszę określić, jaki jest Pana/i poziom wiedzy na temat kondycji drzewostanów w Puszczy Białowieskiej? 1. Bardzo dobry 2. Dobry odpowiedź 1 lub 2 3. Zadowalający 1 4. Zły 5. Bardzo zły 6. Proszę wskazać odpowiedź, która zawiera dwa gatunki drzew najczęściej występujące w Puszczy Białowieskiej: 1. Sosna zwyczajna, buk 2. Świerk pospolity, brzoza omszona 3. Dąb szypułkowy, olsza czarna 4. Świerk pospolity, sosna zwyczajna odpowiedź 4 1 7. Które gatunki drzew są najbardziej narażone na zasiedlenie przez kornika drukarza? (max 2 odpowiedzi) 1. Dąb 2. Świerk pospolity 3. Sosna 4. Brzoza 5. Nie wiem odpowiedź 2 lub 3, odpowiedź 2 i 3 8. Proszę wskazać, co należy do biotycznych zagrożeń ekosystemów leśnych: 1. Czynniki powodowane gospodarczą działalnością człowieka, będące efektem ubocznym tej działalności, 2. Huraganowe wiatry, susze, niskie temperatury, pożary 3. Szkodliwa działalność owadów, uszkodzenia powodowane przez grzyby, uszkodzenia powodowane przez zwierzęta 4. Nie wiem odpowiedź 3 1 9. Czy wie Pan/i czym jest holenderska choroba wiązów? 1. Tak 2. Nie odpowiedź 1 1 10. Jakie zagrożenie dla lasów Puszczy Białowieskiej stanowią, Pana/i zdaniem, grzyby rozprzestrzeniane przez chrząszcze z rodziny ryjkowcowatych? 1. Bardzo duże 2. Duże 3. Średnie 4. Małe 5. Bardzo małe 6. Żadne odpowiedź 1 lub 2, 1 11. Czy można całkowicie wyeliminować oddziaływanie na Puszczę Białowieską czynników abiotycznych tj. huraganowych wiatrów, susz czy pożarów? 1 Strona 8 z 61

1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem odpowiedź 2 1 12. Którego gatunku drzew aktualnie najwięcej przybywa w Puszczy Białowieskiej? 1. Grab 2. Świerk 3. Sosna 4. Nie wiem odpowiedź 1 1 13. Proszę wskazać, które z wymienionych środków ochrony roślin są stosowane w Puszczy Białowieskiej? 1. Chemiczne środki ochrony do wykonywania oprysku 2. Pułapki feromonowe 3. W Puszczy nie stosuje się środków ochrony roślin 4. Nie wiem odpowiedź 2 1 Poziom rozpowszechnienia informacji na temat projektu 14. Do czego Pana/i zdaniem może być wykorzystywana teledetekcja? 1. Do badania powierzchni Ziemi na podstawie zdjęć lotniczych i obrazów satelitarnych 2. Do badania wewnętrznej struktury drewna 3. Do badań nocnego nieba 4. Nie wiem, czym jest teledetekcja Odpowiedź 1 1 15. Do czego Pana/i zdaniem może służyć monitoring procesów, które zachodzą na terenie Puszczy Białowieskiej? 1. Do wyznaczania drzew do wycinki 2. Do identyfikacji czynników wpływających na zmiany w Puszczy Białowieskiej 3. Do monitorowania ruchu turystów 4. Nie wiem Odpowiedź 2 1 16. Czy słyszał/a Pan/i o projekcie prowadzonym na terenie Puszczy Białowieskiej, który dotyczy monitoringu dynamiki lasu? 1. Tak 2. Nie Odpowiedź 1 1 17. Proszę wskazać, w jaki sposób na podstawie drzew można badać parametry klimatyczne występujące w przeszłości: 1. Na podstawie wyglądu zewnętrznego kory 2. Na podstawie wyglądu liści lub szyszek 3. Na podstawie przyrostów drzew 4. Nie wiem Odpowiedź 3 1 18. Czy lotnicze skanowanie laserowe może służyć do analizy dynamiki drzewostanów? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem Odpowiedź 1 1 Respondent może zdobyć maksymalnie 18 punktów (100%). Na podstawie udzielonych odpowiedzi obliczany jest poziom świadomości ekologicznej dla każdego respondenta (w %). Na tej podstawie zostaje zaś obliczona średnia wartość świadomości ekologicznej dla wszystkich badanych. Strona 9 z 61

Dobór próby I badania ankietowego Badanie zostało przeprowadzone z mieszkańcami 5 gmin: Hajnówka, Białowieża, Narewka, Dubicze Cerkiewne, Czyże (ogółem N=900) i turystami (N=100) odwiedzającymi Puszczę Białowieską. Łącznie zrealizowano 1000 ankiet. Dobór próby w przypadku badań z turystami miał charakter losowy, co zapewniło reprezentatywność badania. Wielkość próby w badaniu mieszkańców została obliczona przy wykorzystaniu następujących parametrów: Wielkość populacji 26 780 (mieszkańcy badanych gmin powyżej 18 roku życia); Wielkość frakcji 0,5; Poziom ufności 0,95. Jako poziom ufności wybiera się najczęściej poziom 1- = 0,95 lub 0,99. Im większy przyjmie się poziom ufności, tym mniejsze dopuszcza się ryzyko popełnienia błędu I rodzaju. Poziom ufności powinien być zatem uważnie dobierany. Wyższe wartości 1- przyjmuje się w ważnych badaniach technicznych, medycznych lub epidemiologicznych, w takich przypadkach zwykle powszechnie wymagane jest 1- = 0,99, natomiast w badaniach rynku, marketingowych itp. stosuje się 1- = 0,95. Obrazując sprawę właściwego doboru poziomu ufności (1- ) przytoczono przykład: odrzucenie sprawdzanej hipotezy na poziomie 1- =0,99 oznacza, że odrzucając tę hipotezę albo mamy rację (tzn. hipoteza jest naprawdę fałszywa), albo też popełniamy błąd I rodzaju, ale w tym ostatnim przypadku częstotliwość popełnienia takiego błędu wynosi tylko 1 na 100 przypadków (czyli 1 pomyłka na 100 decyzji dla założonego 1- =0,99). Zgodnie z powyższymi wytycznymi przystępując do wyznaczenia minimalnej liczebności próby należy ex ante przyjąć w zależności od celu badania wartości dwóch parametrów: błędu (d) oraz poziomu ufności (1- ). Jeżeli konieczna jest wysoka wiarygodność badania przyjmuje się poziom ufności zbliżony do jedności (1- = 0,99 lub 0,95) oraz jak najniższy błąd d rzędu 3%. Błąd maksymalny Błąd próby (d): 0,05 wyraża odchylenie parametrów próby od odpowiednich parametrów badanej zbiorowości. W badaniach takich, jak przedmiotowe najczęściej przyjmuje się, że błąd próby powinien mieścić się w granicach około 3%. Założenia losowania warstwowego są następujące: W przypadku, gdy badana populacja jest niejednorodna pod względem cechy X możliwy jest jej podział na L rozłącznych podzbiorów zwanych warstwami. Warstwy numerowane są indeksem h, przy czym h=1,2..l. Liczebność h-tej warstwy oznaczona jest jako Nh. W przypadku populacji, która liczy N elementów i została podzielona na L rozłącznych warstw spełniony jest warunek: Udział poszczególnych warstw w populacji oznaczono symbolem Wh: Strona 10 z 61

Jednostki badania zaliczone do h-tej warstwy będą numerowane indeksem j (j=1,2,nh). Wszystkie jednostki identyfikowane dwoma indeksami h i j gdzie h to oznaczenie warstwy, j to oznaczenie jednostki w warstwie. Schemat losowania proporcjonalnego zgodny jest ze wzorem: Gdzie n to liczebność próby h-tej warstwy, n to liczebność całej próby wziętej do badania. Zgodnie z definicją losowania proporcjonalnego prezentowanego m.in. przez Cz. Bracha [Bracha, 1998] za losowanie warstwowe proporcjonalne należy uznać takie, którego: nh n Wh n Nh / N dla h=1,2,, L. W przypadku badania z mieszkańcami zastosowano losowo-warstwowy dobór próby. Losowanie mieszkańców do próby oparto o schemat losowania warstwowego proporcjonalnego. Warstwy wyznaczono na podstawie udziału poszczególnych grup mieszkańców ze względu na wiek, płeć i miejsce zamieszkania w ogólnej strukturze demograficznej zgodnej z danymi BDL GUS. Losowanie warstwowe stosuje się wówczas, gdy badana populacja generalna charakteryzuję się dużym zróżnicowaniem, a zarazem występowaniem dużej liczby jednostek posiadających tą samą wartość zmiennej. Podczas losowania prostego może nastąpić taka sytuacja, gdy zostaną wylosowane tylko takie elementy, które posiadają taką samą wartość zmiennej. Aby tego uniknąć należy podzielić populację generalną na mniejsze zbiory jednostek charakteryzujących się taką samą wartością zmiennej, a następnie wylosować z każdej z grup próbę. Suma wszystkich prób stanowi próbę z populacji generalnej. Takie podejście do wielkości i struktury próby zapewnia reprezentatywność badania. Rozkład prób został obliczony na podstawie danych demograficznych zawartych w poniższej tabeli. Tabela 2. Liczba mieszkańców badanych gmin powyżej 18 roku życia Jednostka terytorialna 18-29 lat 30-44 45-59 powyżej 60 roku życia M K M K M K M K Ogółem Hajnówka 1 713 1 653 2 364 2 156 2 325 2 653 2 123 3 203 18 190 Białowieża 127 141 252 194 257 222 282 413 1 888 Czyże 119 115 230 164 212 167 378 538 1 923 Dubicze Cerkiewne 104 85 126 107 169 126 314 424 1 455 Narewka 341 275 405 316 443 392 483 669 3 324 Ogółem 2 404 2 269 3 377 2 937 3 406 3 560 3 580 5 247 26 780 Na podstawie danych demograficznych został obliczony rozkład próby zamieszczony poniżej. Strona 11 z 61

Tabela 3. Rozkład próby Jednostka terytorialna 18-29 lat 30-44 45-59 powyżej 60 roku życia M K M K M K M K Ogółem Hajnówka 58 56 79 72 78 89 71 108 611 Białowieża 4 5 8 7 9 7 9 14 63 Czyże 4 4 8 6 7 6 13 18 65 Dubicze Cerkiewne 3 3 4 4 6 4 11 14 49 Narewka 11 9 14 11 15 13 16 22 112 Ogółem 81 76 113 99 114 120 120 176 900 2.3. Badanie ankietowe w formie ankiety internetowej Badanie zostanie przeprowadzone wśród pracowników administracji leśnej (nadleśnictwa), administracji związanej z ochroną przyrody (pracownicy BPN, pracownicy Dyrekcji Ochrony Środowiska), administracji samorządowej, a także wśród firm, organizacji i lokalnych działaczy na rzecz ochrony przyrody. Badanie zostanie przeprowadzone on-line i będzie miało formę ankiety internetowej zamieszczonej na stronie Instytutu Badawczego Leśnictwa. Taki sposób realizacji badania zapewni dostęp do szerokiej grupy odbiorców, co najmniej z całej Polski, umożliwiając monitorowanie zmian świadomości respondentów oraz wskazując sposoby rozpowszechniania informacji o projekcie, które dotarły do odbiorców. Próba będzie miała charakter populacyjny. 2.4. Okolicznościowe badanie ankietowe w formie ankiety tradycyjnej (papierowej), prowadzonej w trakcie spotkań projektowych Badanie zostanie przeprowadzone wśród pracowników administracji leśnej (nadleśnictwa), administracji związanej z ochroną przyrody (pracownicy BPN, pracownicy Dyrekcji Ochrony Środowiska), administracji samorządowej, a także wśród pracowników firm, organizacji i lokalnych działaczy na rzecz ochrony przyrody. Prowadzenie badania podczas okolicznościowych spotkań umożliwi precyzyjne dotarcie do grup respondentów, czyli osób, które zainteresowane są zmianami zachodzącymi w Puszczy Białowieskiej i związane są zawodowo z tematyką podejmowaną w projekcie. Badanie okolicznościowe i internetowe zostanie przeprowadzone na podstawie tego samego wzoru ankiety, ponieważ jest skierowane do tej samej grupy odbiorców i cel obydwu badań jest tożsamy. 2.5. Minimalizowanie świadomych kłamstw lub nieszczerości W celu zminimalizowania świadomych kłamstw lub nieszczerości respondentów dobrano odpowiednie techniki badawcze, które jednocześnie są bardzo ważne dla trafności i rzetelności badania. Przygotowane kwestionariusze ankiety zawierają odpowiednio przygotowaną pulę pytań, które zostały rozmieszczone w sposób przejrzysty dla osoby wypełniającej kwestionariusz w badaniu internetowym, okolicznościowym lub też ankietera w badaniu bezpośrednim. Podczas tworzenia narzędzi, wybrano trzy rodzaje pytań: zamknięte, półotwarte, szeregujące oraz sprawdzające. Pytania zamknięte charakteryzują się gotowymi odpowiedziami, a zadaniem respondenta jest wybranie tej, Strona 12 z 61

która jego zdaniem najlepiej opisuje dany temat, czy postawę. Podobne do pytań zamkniętych są pytania półotwarte, lecz pozwalają na udzielenie przez respondenta odpowiedzi, której nie uwzględniają przygotowane przez specjalistów propozycje. Kolejnym rodzajem pytań są pytania szeregujące. Używa się ich, gdy zadaniem respondenta jest wskazanie kolejności odpowiedzi. Aby zapobiec udzielaniu odpowiedzi tendencyjnych, zastosowano pytania sprawdzające. Umieszcza się je w ankiecie w celu weryfikacji wcześniej udzielonych przez respondenta odpowiedzi, ale w taki sposób, by badany nie miał świadomości ich istnienia. Sprawdza się w ten sposób, czy badany był szczery podczas udzielania odpowiedzi. 3. Opis wyników badania ze społecznością lokalną 3.1. Charakterystyka respondentów Zasadnicza część badania, została przeprowadzona na grupie 900 mieszkańców gmin Hajnówka, Białowieża, Czyże, Dubicze Cerkiewne i Narewka. Wśród nich było 52,2% kobiet. Rycina 1. Płeć uczestników badania ze społecznością lokalną Kobieta Mężczyzna 47,8% 52,2% Ze względu na wiek, respondentów można podzielić na pięć zasadniczych grup. Najliczniej reprezentowani byli ankietowani pomiędzy 46 a 65 rokiem życia (34,6%), a najrzadziej pomiędzy 18 a 25 (10,8%). Szczegółowy rozkład prezentuje poniższa rycina. Rycina 2. Wiek uczestników badania ze społecznością lokalną 18-25 lat 26-35 lat 36-45 lat 46-65 lat Powyżej 65 roku życia 10,8% 16,7% 14,1% 23,9% 34,6% Spośród ankietowanych, którzy wskazali poziom wykształcenia, najliczniejszą grupę stanowiły osoby z wykształceniem średnim (40,1% ogółu). Wykształcenie zawodowe zadeklarowało 10,8% respondentów, a wyższe 26,3% uczestników badania. Najmniej liczną grupę (10,8%) stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym. Szczegółowy rozkład odpowiedzi ankietowanych na pytanie o poziom wykształcenia ilustruje poniższa rycina. Strona 13 z 61

Rycina 3. Wykształcenie uczestników badania ze społecznością lokalną Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe Odmowa 1,2% 10,8% 21,6% 26,3% 40,1% Wśród badanych najwięcej, bo aż 67,9% ogółu stanowili mieszkańcy Hajnówki. Ankietowanych z Narewki było 12,4%. Udział procentowy mieszkańców pozostałych miejscowości nie przekroczył w przypadku żadnej z trzech gmin 10,0% ogółu badanych. Są to odsetki zgodne z reprezentatywnym rozkładem próby. Rycina 4. Miejsce zamieszkania uczestników badania ze społecznością lokalną Hajnówka Białowieża Narewka Dubicze Cerkiewne Czyże 7,0% 12,4% 5,4% 7,2% 67,9% Wśród badanych znalazło się 2,2% badanych, którzy zadeklarowali członkowstwo w organizacjach, stowarzyszeniach, towarzystwach lub klubach przyrodniczych. Wśród nich zostały wymienione m.in. Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Polskie Towarzystwo Energii Odnawialnej, a także lokalne stowarzyszenia. Rycina 5. Przynależność do organizacji, stowarzyszeń, towarzystw lub klubów przyrodniczych uczestników badania ze społecznością lokalną Tak Nie 2,2% 97,8% Zdecydowana większość badanych to osoby, które zamieszkują w obecnym miejscu powyżej 15 lat (89,8%). Udział procentowy pozostałych grup nie przekracza 3,5%. Strona 14 z 61

Rycina 6. Długość zamieszkiwania na terenie gminy uczestników badania ze społecznością lokalną poniżej 2 lat 3-7 lat 7-11 lat 11-15 lat Powyżej 15 lat 1,9% 2,8% 2,3% 3,2% 89,8% Zgodnie z założeniami, udział w badaniu wzięli również pracownicy administracji leśnej lub też samorządowej, a także pracownicy związani z ochroną przyrody, którzy są mieszkańcami badanych gmin. Ich udział wynosił 7,8% ogółu ankietowanych. Rycina 7. Udział pracowników administracji w grupie uczestników badania ze społecznością lokalną Społeczność lokalna 91,8% Pracownik administracji leśnej Pracownik związany z ochroną przyrody (pracownicy BPN, pracownicy Dyrekcji Ochrony Pracownik administracji samorządowej Inna grupa 2,4% 0,2% 5,1% 0,4% 3.2. Świadomość ekologiczna Prawie 90% respondentów zadeklarowała, że ich poziom wiedzy na temat Puszczy Białowieskiej jest co najmniej zadowalający. Wśród nich 38,2% uznało, że ich wiedza jest na poziomie dobrym, a 11,4%, że bardzo dobrym. Rycina 8. Ocena ogólnego poziomu wiedzy uczestników badania ze społecznością lokalną na temat Puszczy Białowieskiej Bardzo dobry Dobry Zadowalający Zły Bardzo zły 1,8% 11,4% 10,0% 38,2% 38,6% Opcję bardzo dobry w odpowiedzi na pytanie o ocenę swojego ogólnego poziomu wiedzy na temat Puszczy Białowieskiej najczęściej (w 26,2% przypadków) wybierali mieszkańcy gminy Czyże. Strona 15 z 61

Najrzadziej w ten sposób odpowiadali respondenci mieszkający w gminie Dubicze Cerkiewne (4,1% odpowiedzi); w miejscowości tej odnotowano ponadto najniższy odsetek pozytywnych ocen poziomu wiedzy ( bardzo dobry lub dobry ) 47,0% odpowiedzi. Analogiczny odsetek był najwyższy w grupie mieszkańców gminy Czyże 46,2% wszystkich wskazań. Rozkład odpowiedzi na pytanie przy podziale ze względu na zamieszkiwaną miejscowość ilustruje wykres. Istotność różnic w rozkładach została potwierdzona przy użyciu testu chi-kwadrat dla p<0,001. Rycina 9. Zależność pomiędzy zamieszkiwaną gminą a oceną swojego ogólnego poziomu wiedzy na temat Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną Hajnówka 8,8% 35,5% 42,1% 11,3% 2,3% Białowieża 20,6% 39,7% 34,9% 3,2% 1,6% Narewka 15,2% 49,1% 27,7% 7,1% 0,9% Dubicze Cerkiewne 4,1% 42,9% 38,8% 14,3% Czyże 26,2% 40,0% 27,7% 6,2% Bardzo dobry Dobry Zadowalający Zły Bardzo zły W opinii 39,8% ogółu badanych, wpływ zmian klimatu na stan środowiska naturalnego w Puszczy Białowieskiej jest duży. Średni wpływ zauważa 33,4% ankietowanych, a 11,8% ogółu uznało, że ten wpływ jest bardzo duży. Zdaniem 3,2% respondentów zmiany klimatu nie mają żadnego wpływu na stan Puszczy Białowieskiej. Pozostała grupa uznała, że ten wpływ jest mały (8,9% ogółu) lub bardzo mały (2,9% ogółu). Rycina 10. Ocena przez uczestników badania ze społecznością lokalną wpływu zmian klimatu na stan środowiska naturalnego w Puszczy Białowieskiej Bardzo duży Duży Średni Mały Bardzo mały Żaden 8,9% 2,9% 3,2% 11,8% 39,8% 33,4% Najwyższy odsetek odpowiedzi bardzo duży w odpowiedzi na pytanie o wpływ zmian klimatu na stan środowiska naturalnego w Puszczy Białowieskiej odnotowano w grupie respondentów będących w wieku 36-45 lat (15,0%). Analogiczny odsetek był najniższy w grupie najmłodszych respondentów (18-25 lat) 8,2% wskazań. W grupie opiniodawców w wieku 26-35 lat odnotowano największy Strona 16 z 61

odsetek poprawnych wskazań ( bardzo duży lub duży ) łącznie 61,3% wskazań, natomiast odsetek ten był najniższy w grupie respondentów w wieku przekraczającym 65 lat (39,5% odpowiedzi). Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,05. Rycina 11. Zależność pomiędzy wiekiem a oceną wpływu zmian klimatu na stan środowiska naturalnego w Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną 18-25 lat 8,2% 48,5% 30,9% 5,2% 6,2% 1,0% 26-35 lat 13,3% 48,0% 26,0% 1,3% 8,0% 3,3% 36-45 lat 15,0% 43,3% 31,5% 0,8% 6,3% 3,1% 46-65 lat 11,9% 38,9% 31,2% 10,3% 4,2% 3,5% Powyżej 65 roku życia 10,2% 29,3% 44,2% 10,2% 2,3% 3,7% Bardzo duży Duży Średni Mały Bardzo mały Żaden Odsetek poprawnych odpowiedzi na pytanie o wpływ zmian klimatu na stan środowiska naturalnego w Puszczy Białowieskiej ( bardzo duży i duży ) rósł wraz z poziomem wykształcenia respondentów. Dla grup ankietowanych z wykształceniem podstawowym i zawodowym odsetek ten przyjął wartość 48,4%, dla respondentów z wykształceniem średnim wyniósł on 49,3%, a dla opiniodawców z wykształceniem wyższym 59,1%. Istotność różnic w rozkładach odpowiedzi przy podziale ze względu na poziom wykształcenia potwierdzono przy pomocy testu chi-kwadrat dla p<0,01. Rycina 12. Zależność pomiędzy wykształceniem a oceną wpływu zmian klimatu na stan środowiska naturalnego w Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną Podstawowe 13,4% 35,1% 32,0% 2,1% 11,3% 6,2% Zawodowe 13,9% 34,5% 35,1% 8,2% 6,2% 2,1% Średnie 9,7% 39,6% 37,1% 0,8% 8,3% 4,4% Wyższe 12,7% 46,4% 27,4% 3,4% 9,3% 0,8% Bardzo duży Duży Średni Mały Bardzo mały Żaden Strona 17 z 61

Odsetek osób, które zadeklarowały przynajmniej średni poziom wiedzy na temat zmian zachodzących w Puszczy Białowieskiej (79,7% ogółu), jest niższy niż, opisany wyżej, odsetek osób deklarujących przynajmniej zadowalający poziom wiedzy na temat ogólnego jej stanu (88,2% ogółu). Prawie pięciu na dziesięciu badanych (47,2%), uznało, że ich wiedza na temat zmian w Puszczy jest średnia. Dużą wiedzę zadeklarowało 26,3% ankietowanych, a 6,1% bardzo dużą. Rycina 13. Poziom wiedzy uczestników badania ze społecznością lokalną na temat zmian zachodzących w Puszczy Białowieskiej Bardzo duży Duży Średni Mały Bardzo mały 6,1% 4,0% 16,3% 26,3% 47,2% Mężczyźni częściej niż kobiety pozytywnie oceniali swój poziom wiedzy na temat zmian zachodzących w Puszczy Białowieskiej ( bardzo duży, duży ) łącznie odpowiedzi takich udzieliło 37,9% mężczyzn i 27,5% kobiet. Istotność różnic w rozkładach potwierdzono przy użyciu testu chi-kwadrat dla p<0,05. Rycina 14. Zależność pomiędzy płcią a oceną swojej wiedzy na temat zmian zachodzących w Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną Kobieta 4,5% 23,0% 50,9% 17,7% 4,0% Mężczyzna 7,9% 30,0% 43,3% 14,9% 4,0% Bardzo duży Duży Średni Mały Bardzo mały Odsetek pozytywnych ocen własnego poziomu wiedzy na temat zmian zachodzących w Puszczy Białowieskiej ( bardzo duży i duży ) wzrastał wraz z wiekiem ankietowanych. W grupie najmłodszych opiniodawców (18-25 lat) odsetek ten przyjął wartość 18,6%, w grupie 26-35 lat wyniósł on 29,3%, dla respondentów w wieku 36-45 lat omawiany odsetek przyjął wartość 30,7%. W grupie ankietowanych będących w wieku 46-65 lat odsetek ten wyniósł 36,0%, a wśród najstarszych respondentów (powyżej 65 lat) 36,7%. Istotność różnic w rozkładach pomiędzy grupami wiekowymi potwierdzony został przy użyciu testu chi-kwadrat dla p<0,01. Pełen rozkład opisywanej zależności ilustruje poniższy wykres. Strona 18 z 61

Rycina 15. Zależność pomiędzy wiekiem a oceną swojej wiedzy na temat zmian zachodzących w Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną 18-25 lat 5,2% 13,4% 44,3% 29,9% 7,2% 26-35 lat 6,0% 23,3% 50,7% 13,3% 6,7% 36-45 lat 3,9% 26,8% 49,6% 16,5% 3,1% 46-65 lat 6,1% 29,9% 44,1% 17,0% 2,9% Powyżej 65 roku życia 7,9% 28,8% 49,3% 11,2% 2,8% Bardzo duży Duży Średni Mały Bardzo mały Najwyższy odsetek pozytywnych ocen własnej wiedzy dotyczącej zmian zachodzących w Puszczy Białowieskiej ( bardzo duży, duży ) odnotowano w grupie respondentów zamieszkujących gminę Czyże (47,6% wskazań). Analogiczny odsetek był najniższy w grupie mieszkańców gminy Hajnówka 27,9% odpowiedzi. Istotność różnic w rozkładach odpowiedzi na pytanie o poziom wiedzy odnośnie zachodzących zmian przy podziale ze względu na zamieszkiwaną miejscowość potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,01. Rycina 16. Zależność pomiędzy zamieszkiwaną gminą a oceną swojej wiedzy na temat zmian zachodzących w Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną Hajnówka 5,2% 22,7% 50,9% 17,5% 3,6% Białowieża 11,1% 28,6% 38,1% 15,9% 6,3% Narewka 5,4% 36,6% 36,6% 14,3% 7,1% Dubicze Cerkiewne 2,0% 34,7% 49,0% 14,3% Czyże 13,8% 33,8% 38,5% 10,8% 3,1% Bardzo duży Duży Średni Mały Bardzo mały Ankietowani ocenili wpływ działalności człowieka na stan lasów Puszczy Białowieskiej. Najliczniej była reprezentowana grupa, która uznała, że ten wpływ jest duży (37,6% ogółu). Średni wpływ zauważyło 25,4% badanych, a 18,2% bardzo duży. W opinii 3,2% respondentów człowiek nie ma wpływu na stan lasów. W ocenie 11,0% wpływ człowieka jest mały, a 4,6% bardzo mały. Strona 19 z 61

Rycina 17. Ocena przez uczestników badania ze społecznością lokalną wpływu działalności człowieka na stan lasów Puszczy Białowieskiej Bardzo duży Duży Średni Mały Bardzo mały Żaden 4,6% 3,2% 11,0% 18,2% 25,4% 37,6% 3.3. Wiedza na temat stanu drzewostanów Puszczy Białowieskiej Siedmiu na dziesięciu badanych zadeklarowało, że ich poziom wiedzy na temat kondycji drzewostanów Puszczy Białowieskiej jest co najmniej zadowalający. Wśród nich było 26,9% ankietowanych, którzy uznali swoją wiedzę za dobrą, a 7,3% za bardzo dobrą. Źle swoją wiedzę oceniło 22,7% badanych mieszkańców, a 4,8% bardzo źle. Rycina 18. Poziom wiedzy uczestników badania ze społecznością lokalną na temat kondycji drzewostanów Puszczy Białowieskiej Bardzo dobry Dobry Zadowalający Zły Bardzo zły 7,3% 4,8% 22,7% 26,9% 38,3% Mężczyźni częściej niż kobiety oceniali własny poziom wiedzy dotyczącej stanu drzewostanów w Puszczy Białowieskiej w sposób pozytywny odpowiedzi bardzo dobry lub dobry. Łącznie odpowiedzi te wskazywało 39,1% mężczyzn i 29,8% kobiet. Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,001. Rycina 19. Zależność pomiędzy płcią a oceną swojej wiedzy na temat kondycji drzewostanów Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną Kobieta 4,5% 25,3% 38,3% 26,2% 5,7% Mężczyzna 10,5% 28,6% 38,4% 18,8% 3,7% Bardzo dobry Dobry Zadowalający Zły Bardzo zły Największy odsetek pozytywnych ocen ( bardzo dobry, dobry ) własnego poziomu wiedzy dotyczącej kondycji drzewostanów w Puszczy Białowieskiej odnotowano w grupie mieszkańców Strona 20 z 61

Białowieży (50,8%). Analogiczny odsetek był najniższy wśród mieszkańców gminy Hajnówka (29,6%). Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,01. Rycina 20. Zależność pomiędzy zamieszkiwaną gminą a oceną swojej wiedzy na temat kondycji drzewostanów Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną Hajnówka 4,9% 24,7% 39,8% 25,5% 5,1% Białowieża 15,9% 34,9% 30,2% 14,3% 4,8% Narewka 14,3% 27,7% 37,5% 15,2% 5,4% Dubicze Cerkiewne 4,1% 34,7% 42,9% 16,3% 2,0% Czyże 12,3% 32,3% 30,8% 21,5% 3,1% Bardzo dobry Dobry Zadowalający Zły Bardzo zły Pracownicy administracji leśnej, samorządowej, związani z ochroną przyrody częściej pozytywnie ( bardzo dobry, dobry ) oceniali swój poziom wiedzy dotyczący kondycji drzewostanów w Puszczy Białowieskiej łącznie 44,3% wskazań. Analogiczny odsetek w grupie społeczności lokalnej wyniósł 33,6%. Istotność różnic w rozkładach została potwierdzona testem chi-kwadrat dla p<0,05. Rycina 21. Zależność pomiędzy grupą, do której należy respondent, a oceną swojej wiedzy na temat kondycji drzewostanów Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną Pracownicy 15,7% 28,6% 27,1% 25,7% 2,9% Społeczność lokalna 6,7% 26,9% 39,2% 22,4% 4,8% Bardzo dobry Dobry Zadowalający Zły Bardzo zły Większość badanych prawidłowo wskazała, że dwoma gatunkami drzew, które najczęściej występują w Puszczy Białowieskiej, jest świerk pospolity i sosna zwyczajna (52,2% ogółu). Dwóch na dziesięciu respondentów błędnie uznało, że tymi gatunkami jest świerk pospolity i brzoza omszona. Dąb szypułkowy i olszę czarną wskazało 15,4% ankietowanych, a sosnę zwyczajną i buk 11,0% ogółu. Strona 21 z 61

Rycina 22. Dwa gatunki drzew, które zdaniem uczestników badania ze społecznością lokalną najczęściej występują w Puszczy Białowieskiej Sosna zwyczajna, buk 11,0% Świerk pospolity, brzoza omszona Dąb szypułkowy, olsza czarna 15,4% 21,3% Świerk pospolity, sosna zwyczajna 52,2% Respondenci z wykształceniem zawodowym i średnim rzadziej (odpowiednio w 45,4% i 49,3% przypadków) udzielali poprawnej odpowiedzi na pytanie o gatunki drzew najczęściej występujące w Puszczy Białowieskiej, niż opiniodawcy posiadające wykształcenie podstawowe i wyższe (odpowiednio 57,7% i 61,2% odpowiedzi). Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chikwadrat dla p<0,01. Rycina 23. Zależność pomiędzy poziomem wykształcenia a odpowiedzią na pytanie o gatunki drzew najczęściej występujące w Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną Podstawowe 13,4% 14,4% 14,4% 57,7% Zawodowe 9,8% 29,4% 15,5% 45,4% Średnie 10,2% 22,2% 18,3% 49,3% Wyższe 11,4% 16,0% 11,4% 61,2% Sosna zwyczajna, buk Dąb szypułkowy, olsza czarna Świerk pospolity, brzoza omszona Świerk pospolity, sosna zwyczajna Pracownicy administracji leśnej, samorządowej, związani z ochroną przyrody i organizacji na rzecz ochrony przyrody istotnie częściej wskazywali poprawną odpowiedź na pytanie o gatunki drzew najczęściej występujące w Puszczy Białowieskiej (74,3% wskazań), niż respondenci należący do społeczności lokalnej (50,2% odpowiedzi). Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chikwadrat dla p<0,001. Strona 22 z 61

Rycina 24. Zależność pomiędzy grupą, do której należy respondent, a odpowiedzią na pytanie o gatunki drzew najczęściej występujące w Puszczy Białowieskiej w badaniu ze społecznością lokalną Pracownicy 12,9% 8,6% 4,3% 74,3% Społeczność lokalna 10,8% 22,5% 16,5% 50,2% Sosna zwyczajna, buk Dąb szypułkowy, olsza czarna Świerk pospolity, brzoza omszona Świerk pospolity, sosna zwyczajna Gatunkami drzew, które są najbardziej narażone na zasiedlenie przez kornika drukarza jest świerk pospolity i sosna. Były to też najczęściej wskazywane przez respondentów gatunki. Świerk pospolity został uznany za zagrożony na zasiedlenie przez kornika przez 63,3% ogółu badanych, a sosna przez 33,8% ogółu. Dwie prawidłowe odpowiedzi zaznaczyło 15,6% ankietowanych. Do braku wiedzy na zadane pytanie przyznało się 8,5% ankietowych. Rycina 25. Gatunki drzew, które zdaniem uczestników badania ze społecznością lokalną są najbardziej narażone na zasiedlenie przez kornika drukarza Dąb 11,0% Świerk pospolity 63,3% Sosna 33,8% Brzoza 4,0% Nie wiem 8,5% Mężczyźni częściej niż kobiety wskazywali 2 poprawne odpowiedzi na pytanie o gatunki drzew najbardziej narażone na zasiedlenie przez kornika drukarza (odpowiednio 17,7% i 13,6%). Odsetek respondentów, którzy wskazali jedną poprawną odpowiedź wyniósł 69,8% w grupie mężczyzn i 62,3% w grupie kobiet. Istotność opisanych różnic potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,001. Rycina 26. Zależność pomiędzy płcią a liczbą poprawnie wskazanych odpowiedzi na pytanie o gatunki drzew najbardziej narażone na zasiedlenie przez kornika drukarza w badaniu ze społecznością lokalną mieszkańców Kobieta 24,0% 62,3% 13,6% Mężczyzna 12,6% 69,8% 17,7% 0 poprawnych odpowiedzi 1 poprawna odpowiedź 2 poprawne odpowiedzi Strona 23 z 61

Wraz ze wzrostem wieku respondentów malał odsetek badanych, którzy nie wskazali ani jednej poprawnej odpowiedzi na pytanie o gatunki drzew najbardziej narażone na zasiedlenie przez kornika drukarza (wyjątek stanowi grupa najstarsza, dla której omawiany odsetek był o 1 punkt procentowy wyższy niż w poprzedniej grupie). Dla najmłodszej grupy (18-25 lat) odsetek ten wyniósł 30,9%, natomiast dla grupy 46-65 lat 12,5%. W grupie najstarszej odsetek ten przyjął wartość 13,5%. Istotność opisanych różnic potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,001. Rycina 27. Zależność pomiędzy wiekiem a liczbą poprawnie wskazanych odpowiedzi na pytanie o gatunki drzew najbardziej narażone na zasiedlenie przez kornika drukarza w badaniu ze społecznością lokalną 18-25 lat 30,9% 57,7% 11,3% 26-35 lat 32,0% 51,3% 16,7% 36-45 lat 16,5% 71,7% 11,8% 46-65 lat 12,5% 67,8% 19,6% Powyżej 65 roku życia 13,5% 73,5% 13,0% 0 poprawnych odpowiedzi 1 poprawna odpowiedź 2 poprawne odpowiedzi Badanych przedstawicieli analizowanej społeczności lokalnej poproszono o wskazanie z zaproponowanej listy biotycznych zagrożeń ekosystemów leśnych. Prawidłowej odpowiedzi udzieliło 58,2% ankietowanych, którzy uznali, że jest nim szkodliwa działalność owadów, uszkodzenia powodowane przez grzyby i zwierzęta. Huraganowe wiatry, susze, niskie temperatury i pożary wskazało 20,6% badanych, a czynniki powodowane gospodarczą działalnością człowieka i będące efektem ubocznym tej działalności 11,6% ogółu. Odsetek osób, który nie wiedział jak odpowiedzieć na pytanie, wynosi 9,7%. Rycina 28. Biotyczne zagrożenia ekosystemów leśnych zdaniem uczestników badania ze społecznością lokalną Czynniki powodowane gospodarczą działalnością człowieka, będące efektem ubocznym tej działalności Huraganowe wiatry, susze, niskie temperatury, pożary 11,6% 20,6% Szkodliwa działalność owadów, uszkodzenia powodowane przez grzyby, uszkodzenia powodowane przez zwierzęta 58,2% Nie wiem 9,7% Strona 24 z 61

Poprawnej odpowiedzi na pytanie o biotyczne zagrożenia ekosystemów leśnych najczęściej udzielali respondenci z grupy 46-65 lat (63,0% wskazań), zaś najrzadziej opiniodawcy z grupy 26-35 lat (53,3%). Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,01. Rycina 29. Zależność pomiędzy wiekiem a odpowiedzią na pytanie o biotyczne zagrożenia ekosystemów leśnych w badaniu ze społecznością lokalną 18-25 lat 17,5% 16,5% 56,7% 9,3% 26-35 lat 18,0% 15,3% 53,3% 13,3% 36-45 lat 12,6% 22,8% 54,3% 10,2% 46-65 lat 8,0% 19,0% 63,0% 10,0% Powyżej 65 roku życia 8,8% 27,0% 57,7% 6,5% Czynniki powodowane gospodarczą działalnością człowieka, będące efektem ubocznym tej działalności Huraganowe wiatry, susze, niskie temperatury, pożary Szkodliwa działalność owadów, uszkodzenia powodowane przez grzyby, uszkodzenia powodowane przez zwierzęta Nie wiem Poprawnej odpowiedzi na pytanie o biotyczne zagrożenia ekosystemów leśnych najczęściej udzielali mieszkańcy gminy Czyże (64,6% wskazań), zaś najrzadziej opiniodawcy zamieszkujący gminę Narewka (53,0%). Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,05. Strona 25 z 61

Rycina 30. Zależność pomiędzy zamieszkiwaną gminą a odpowiedzią na pytanie o biotyczne zagrożenia ekosystemów leśnych w badaniu ze społecznością lokalną Hajnówka Białowieża Narewka Dubicze Cerkiewne Czyże 11,9% 18,8% 12,7% 20,6% 14,3% 30,4% 6,1% 28,6% 6,2% 13,8% 64,6% 58,6% 61,9% 50,0% 59,2% 10,6% 4,8% 5,4% 6,1% 15,4% Czynniki powodowane gospodarczą działalnością człowieka, będące efektem ubocznym tej działalności Huraganowe wiatry, susze, niskie temperatury, pożary Szkodliwa działalność owadów, uszkodzenia powodowane przez grzyby, uszkodzenia powodowane przez zwierzęta Nie wiem Większość badanych (87,2%) nie wie, czym jest holenderska choroba wiązów. Pozostała grupa zadeklarowała, że taką wiedzę posiada. Jednak wśród nich tylko 66,4% wskazało prawidłowo, że grzyby rozpowszechniane przez chrząszcze z rodziny ryjkowcowatych stanowią co najmniej średnie zagrożenie dla lasów Puszczy. Rycina 31. Wiedza uczestników badania ze społecznością lokalną na temat holenderskiej choroby wiązów Tak 12,8% Nie 87,2% Mężczyźni częściej (w 15,3% przypadków) niż kobiety (10,4% odpowiedzi) twierdzili, że wiedzą, czym jest holenderska choroba wiązów. Istotność tej różnicy potwierdzono przy użyciu testu chi-kwadrat dla p<0,05. Rycina 32. Zależność pomiędzy płcią a znajomością holenderskiej choroby wiązów w ze społecznością lokalną Kobieta 10,4% 89,6% Mężczyzna 15,3% 84,7% Tak Nie Im wyższe wykształcenie, tym większy odsetek respondentów, którzy twierdzili, że wiedzą, czym jest holenderska choroba wiązów. Odsetek ten przyjął wartość 7,2% dla respondentów z wykształceniem podstawowym, 9,8% dla opiniodawców posiadających wykształcenie zawodowe, 10,8% dla badanych Strona 26 z 61

ze średnim wykształceniem ora 19,8% dla respondentów posiadających wykształcenie wyższe. Istotność tej zależności potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,01. Rycina 33. Zależność pomiędzy wykształceniem a znajomością holenderskiej choroby wiązów w badaniu ze społecznością lokalną Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe 7,2% 9,8% 10,8% 19,8% 92,8% 90,2% 89,2% 80,2% Tak Nie Mieszkańcy gminy Białowieża najczęściej (w 27,0% przypadków) twierdzili, że wiedzą, czym jest holenderska choroba wiązów. Najrzadziej uważali tak mieszkańcy gminy Czyże (6,2% wskazań). Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,01. Rycina 34. Zależność pomiędzy zamieszkiwaną gminą a znajomością holenderskiej choroby wiązów w badaniu ze społecznością lokalną Hajnówka 11,8% 88,2% Białowieża 27,0% 73,0% Narewka Dubicze Cerkiewne Czyże 11,6% 6,2% 18,4% 88,4% 93,8% 81,6% Tak Nie Im dłuższy czas zamieszkiwania na terenie gminy, tym większy odsetek respondentów twierdzących, że wiedzą, czym jest holenderska choroba wiązów. Dla respondentów zamieszkujących gminę poniżej 2 lat odsetek ten wyniósł 29,4%, a dla opiniodawców zamieszkujących swoje gminy 11-15 lat przyjął on wartość 3,4%. Wyjątek stanowi grupa respondentów zamieszkująca gminę powyżej 15 lat w grupie tej wspomniany odsetek przyjął wartość 12,5%. Istotność opisanej zależności potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,05. Strona 27 z 61

Rycina 35. Zależność pomiędzy czasem zamieszkiwania na terenie gminy a znajomością holenderskiej choroby wiązów w badaniu ze społecznością lokalną poniżej 2 lat 3-7 lat 7-11 lat 11-15 lat Powyżej 15 lat 29,4% 24,0% 9,5% 3,4% 12,5% 70,6% 76,0% 90,5% 96,6% 87,5% Tak Nie Pracownicy administracji leśnej, samorządowej, związani z ochroną przyrody i organizacji na rzecz ochrony przyrody zdecydowanie częściej (w 41,4% przypadków) twierdzili, że wiedzą, czym jest holenderska choroba wiązów, niż respondenci należący do społeczności lokalnej (10,4%). Istotność tej różnicy potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,001. Rycina 36. Zależność pomiędzy grupą, do której należy respondent, a znajomością holenderskiej choroby wiązów w badaniu ze społecznością lokalną Pracownicy 41,4% 58,6% Społeczność lokalna 10,4% 89,6% Tak Nie Wśród ogółu badanych było 36,8% mieszkańców, którzy uznali, że zagrożenie dla lasów Puszczy Białowieskiej ze strony grzybów rozprzestrzenianych przez chrząszcze z rodziny ryjkowcowatych jest średnie. W opinii 24,3% respondentów jest ono duże, a 5,6% ogółu, bardzo duże. Według 10,0% ankietowanych ze strony grzybów rozprzestrzenianych przez chrząszcze z rodziny ryjkowcowatych nie ma żadnego zagrożenia dla lasów. Zdaniem 19,0% takie zagrożenie jest małe, a 4,3% twierdzi, że bardzo małe. Rycina 37. Ocena przez uczestników badania ze społecznością lokalną zagrożenia dla lasów Puszczy Białowieskiej, jakie stanowią grzyby rozprzestrzeniane przez chrząszcze z rodziny ryjkowcowatych Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Żadne 5,6% 4,3% 10,0% 19,0% 24,3% 36,8% Strona 28 z 61

Największy odsetek poprawnych odpowiedzi ( bardzo duże, duże ) na pytanie o stopień zagrożenia dla Puszczy Białowieskiej ze strony grzybów rozprzestrzenianych przez chrząszcze ze strony ryjkowcowatych odnotowano w grupie respondentów zamieszkujących gminę Dubicze Cerkiewne (57,2% wszystkich wskazań). Odsetek ten był najmniejszy wśród mieszkańców gminy Białowieża (25,3% odpowiedzi). Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,01. Rycina 38. Zależność między zamieszkiwaną gminą a wiedzą na temat stopnia zagrożenia dla Puszczy Białowieskiej ze strony grzybów rozprzestrzenianych przez chrząszcze ze strony ryjkowcowatych w badaniu ze społecznością lokalną Hajnówka 4,7% 23,7% 35,7% 20,0% 4,4% 11,5% Białowieża 6,3% 19,0% 41,3% 17,5% 9,5% 6,3% Narewka 8,0% 21,4% 37,5% 22,3% 4,5% 6,3% Dubicze Cerkiewne 4,1% 53,1% 26,5% 2,0% 10,2% 4,1% Czyże 9,2% 18,5% 49,2% 12,3% 10,8% Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Żadne Poprawne odpowiedzi ( bardzo duże, duże ) na pytanie o stopień zagrożenia dla Puszczy Białowieskiej ze strony grzybów rozprzestrzenianych przez chrząszcze ze strony ryjkowcowatych częściej (w 30,0% przypadków) odnotowywano w grupie respondentów należących do społeczności lokalnej. Wśród pracowników administracji leśnej, samorządowej, związani z ochroną przyrody i organizacji na rzecz ochrony przyrody analogiczny odsetek przyjął wartość 27,1%. Istotność różnic w rozkładach została potwierdzona przy pomocy testu chi-kwadrat dla p<0,05. Rycina 39. Zależność pomiędzy grupą, do której należy respondent, a wiedzą na temat stopnia zagrożenia dla Puszczy Białowieskiej ze strony grzybów rozprzestrzenianych przez chrząszcze ze strony ryjkowcowatych w badaniu ze społecznością lokalną Pracownicy 10,0% 17,1% 24,3% 25,7% 7,1% 15,7% Społeczność lokalna 5,2% 24,8% 38,0% 18,5% 4,0% 9,4% Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Żadne Prawidłową opinię na temat możliwości całkowitego wyeliminowania oddziaływania na Puszczę Białowieską czynników abiotycznych tj. huraganowych wiatrów, susz czy pożarów, wyraziło 84,4% Strona 29 z 61

badanych, które uznało, że takiej możliwości nie ma. Tylko 4,3% udzieliło odpowiedzi odwrotnej, a 11,2% powiedziało, że nie wie. Rycina 40. Opinia uczestników badania ze społecznością lokalną na temat całkowitej eliminacji oddziaływania na Puszczę Białowieską czynników abiotycznych tj. huraganowych wiatrów, susz czy pożarów Tak Nie Nie wiem 4,3% 11,2% 84,4% Podobnie, jak w innych przypadkach, na pytanie o możliwość całkowitej eliminacji oddziaływania czynników abiotycznych na Puszczę Białowieską, im wyższy był poziom wykształcenia badanych, tym częściej odpowiadali oni poprawnie. Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,01. Rycina 41. Zależność pomiędzy wykształceniem respondenta a odpowiedzią na pytanie o możliwość całkowitego wyeliminowania oddziaływania czynników abiotycznych na Puszczę Białowieską w badaniu ze społecznością lokalną Podstawowe 10,3% 75,3% 14,4% Zawodowe 6,7% 80,9% 12,4% Średnie 3,0% 86,7% 10,2% Wyższe 2,1% 89,0% 8,9% Tak Nie Nie wiem 1/3 badanych prawidłowo odpowiedziała, że gatunkiem drzewa, którego aktualnie najwięcej przybywa w Puszczy Białowieskiej, jest grab. Niewiele mniej, bo 30,4% badanych uznało, że jest nim świerk, a 19,0%, że sosna. Osób, które nie wiedziały jak odpowiedzieć na pytanie, było 17,0% ogółu respondentów. Rycina 42. Gatunek drzewa, którego zdaniem uczestników badania ze społecznością lokalną aktualnie najwięcej przybywa w Puszczy Białowieskiej Grab Świerk Sosna Nie wiem 19,0% 17,0% 33,6% 30,4% Podobnie, jak w innych przypadkach, na pytanie o to, którego gatunku drzew aktualnie najwięcej przybywa w Puszczy Białowieskiej, poprawnej odpowiedzi częściej udzielali mężczyźni niż kobiety (40,9% wobec 26,8%). Istotność różnic w rozkładach potwierdzono testem chi-kwadrat dla p<0,001. Strona 30 z 61