Rozwój obszarów wiejskich w Polsce

Rozwój obszarów wiejskich w Polsce Diagnozy, strategie, koncepcje polityki pod redakcją naukową Iwony Nurzynskiej i Mirosława Drygasa B 382907 Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk - Warszawa 2011

SPIS TREŚCI Wstęp - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygąs 13 t Rozdział 1. Wpływ WPR na rozwój gospodarczy regionów Polski - Katarzyna Zawalińska 15 1.1. Struktura i zróżnicowanie przestrzenne absorpcji funduszy w ramach Wspólnej Polityki Rolnej 15 1.1.1. Dane i metodologia 17 1.1.2. Wsparcie dla rolnictwa i obszarów wiejskich w okresie 2004-2009 20 1.1.3. Wsparcie w ramach WPR w okresie 2007-2013 24 1.2. Efekty i oddziaływanie makroekonomiczne środków finansowych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej 27 1.2.1. Wpływ WPR z lat 2004-2009 na gospodarkę i województwa 28 1.2.2. Wpływ WPR z lat 2007-2013 na gospodarkę i województwa 32 Wnioski i rekomendacje 35 Rozdział 2. Społeczna kondycja polskiej wsi. Struktura, kapitały i społeczeństwo obywatelskie w I dekadzie XXI wieku - Maria Halamska 39 2.1. Struktura społeczno-zawodowa wsi 40 2.2. Dwa kapitały: ludzki i społeczny 46 2.3. Familijno-egoistyczne" społeczeństwo obywatelskie?... 50 2.4. Zamiast wniosków 53 Rozdział 3. System edukacji a aspiracje i kariery szkolne młodzieży wiejskiej - między kontynuacją a zmianą - Jarosław Domalewski 57 3.1. Zmiany w strukturze wykształcenia iaspiracjach dorosłych mieszkańców wsi... 59 3.2. Aspiracje edukacyjne młodzieży wiejskiej 62 3.3. Zmiany w systemie edukacji 65 3.4. Kariery edukacyjne młodzieży wiejskiej - w poszukiwaniu specyfiki 71 Wnioski 77 Rozdział 4. Zatrudnienie i bezrobocie na wsi w latach 2006-2009 - Izasław Frenkel 81 4.1. Stan i struktura zatrudnienia 81 4.2. Stan i struktura bezrobocia 92 Podsumowanie i wnioski 100

Spis treści s Rozdział 5. Perspektywy przemian demograficznych i społeczno-zawodowych ludności wiejskiej i ich implikacje - Monika Stanny 103 5.1. Dynamika zmian demograficznych na wsi 104 5.2. Konsekwencje zmian strukturalnych - starzenie się społeczeństwa 108 5.3. Prognoza podaży pracy 111 5.4. Implikacje przewidywanych zmian demograficznych na wsi 116 5.4.1. Mobilność wahadłowa - w kierunku elastycznych zasobów pracy 118 5.4.2. Zapotrzebowanie na rynek usług społecznych. Wybrane elementy 120 Rekomendacje 122 Rozdział 6. Przemiany strukturalne w rolnictwie polskim - Włodzimierz Dzun 125 6.1. Zmiany w zasobach czynników produkcji i ich wzajemnych relacjach 125 6.1.1. Zasoby ziemi w rolnictwie..' 125 6.1.2. Zmiany w zasobach kapitałowych rolnictwa 127 6.1.2.1. Dynamika zmian w wyposażeniu rolnictwa w środki trwałe 127 6.1.2.2. Zmiany w nakładach na środki obrotowe w rolnictwie 128 6.1.3. Pracujący w rolnictwie 129 6.1.4. Zmiany w relacjach czynników produkcji 130 6.2. Główne tendencje przemian w liczbie i strukturze gospodarstw rolnych 131 6.2.1. Zmiany w liczbie gospodarstw rolnych 131 6.2.2. Przemiany w strukturze własnościowej i prawnoorganizacyjnej gospodarstw 133 6.2.3. Przemiany w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych 137 6.2.3.1. Przemiany w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych o obszarze 1 ha UR i więcej 137 6.3. Przemiany w poziomie i strukturze produkcji rolnej 141 6.3.1. Przemiany w poziomie i strukturze produkcji roślinnej 141 6.3.2. Przemiany w poziomie i strukturze produkcji zwierzęcej 142 6.3.3. Przemiany w poziomie i strukturze produkcji rolniczej ogółem 143 6.4. Przemiany w strukturze gospodarstw rolnych według celu i ukierunkowania produkcji rolnej oraz wielkości ekonomicznej 143 6.4.1. Zmiany w strukturze gospodarstw według celu produkcji 144 6.4.2. Zmiany w strukturze gospodarstw według ukierunkowania produkcji... 145 6.4.3. Przemiany w strukturze gospodarstw według wielkości ekonomicznej... 146 6.5. Zmiany w sytuacji dochodowej gospodarstw rolnych 148 Podsumowanie? 149 Rozdział 7. Zróżnicowanie przestrzenne obszarów wiejskich - Andrzej Rosner 155 7.1. Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich 157 7.2. Zmiany rozkładu przestrzennego zaludnienia wsi: obszary wyludniające się i skupiające ludność 163 7.3. Pożądane kierunki rozwoju obszarów wiejskich 171 Wnioski i rekomendacje 173 6

Spis treści Rozdział 8. Problemy zagospodarowania przestrzeni wiejskiej - Krystian Heffner 175 8.1. Funkcje obszarów wiejskich a zagospodarowanie przestrzeni wsi 175 8.2. Diagnoza struktury przestrzennej obszarów wiejskich 179 8.3. Nowe procesy przestrzenne na obszarach wiejskich w warunkach integracji europejskiej 184 8.4. Koncepcje zmian i kierunki przekształceń przestrzeni wiejskiej w Polsce 188 Rozdział 9. Polityka rozwoju obszarów cennych przyrodniczo - Artur Bołtromiuk, Marek Kłodziński ".7 195 9.1. Ochrona bioróżnorodności obszarów wiejskich w polityce UE 195 9.2. Prośrodowiskowe funkcje rolnictwa a produkcja dóbr publicznych 197 9.3. Pozarolnicza aktywność gospodafpza na obszarach wiejskich objętych Naturą 2000.* 201 9.4. Obszary cenne przyrodniczo - bariera czy szansa rozwoju 206 Wnioski i rekomendacje 210 Rozdział 10. Dziedzictwo kulturowe jako czynnik rozwoju obszarów wiejskich - Izabella Bukraba-Rylska 219 10.1. Od zasobu do kapitału kulturowego 220 10.2. Trzy rozumienia kultury \ 222 10.3. Lokalne zasoby kultury w świadomości mieszkańców i w lokalnej ofercie... 224 10.4. Sposoby kapitalizowania zasobów kultury - w stronę przemysłów kultury... 228 10.5. W stronę nowego modelu przedsiębiorczości 233 Wnioski 236 Rozdział 11. Perspektywy i kierunki zmian Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej po 2013 roku - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas 239 Wstęp 239 11.1. Główne wątki dyskusji nad reformą WPR w latach 2007-2011 241 11.2. Przegląd funkcjonowania WPR (tzw. health check) 242 11.3. Pierwsze przymiarki do budżetu WPR na lata 2014-2020 244 11.3.1. Uwarunkowania reformy WPR 244 11.3.2. Stanowisko Polski" w kwestii reformy WPR 246 11.3.3. Deklaracja grupy wiodących ekonomistów rolnych z 23 krajów UE... 247 11.4. Komunikat Komisji Europejskiej na temat reformy WPR 256 11.4.1. Komunikat w sprawie projektu budżetu UE na lata 2014-2020 258 11.4.2. Główne wątki stanowiska Rządu RP w sprawie komunikatu Komisji WPR do 2020..." 259 Zakończenie 261 Podsumowanie - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas 263 Summary - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas '. 273

CONTENTS Introduction - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas 13 Chapter 1. The influence of the CAP on economic development of regions of Poland - Katarzyna Zawalińska 15 1.1. Structiire and spatial diversification of funding absorption within the CAP 15 1.1.1. Data and methodology 17 1.1.2. Aid for agriculture and rural areas in the 2004-2009 period 20 1.1.3. CAP aid in the 2007-2013 period 24 1.2. Effects and macroeconomic influence of financing in the CAP 27 1.2.1. Effects of the 2004-2009 CAP on the economy and voivodeships ż 28 1.2.2. Effects of the 2007-2013 CAP on the economy and voivodeships 32 Conclusions and recommendations 35 Chapter 2. Social conditions of rural Poland; structure, capitals and dvii society in the first decade of the 21st century - Maria Halamska 39 2.1. Socio-professional structure of rural Poland 40 2.2. Two capitals: human and social 46 2.3. "Familial-selfish" civil society? 50 2.4. In place of conclusions 53 Chapter 3. The educarion system vis-a-vis the aspirations and educational trajectories of rural youth - between continuation and change - Jarosław Domalewski 57 3.1. Changes in the structure of education and the aspirations of rural adults 59 3.2. Educational aspirations of rural youth 62 3.3. Changes in the school system 65 3.4. Educational trajectories of rural youth - in search of specificities 71, Conclusions 77 Chapter 4. Employment and unemployment in rurał areas in the 2006-2009 period - Izasław Frenkel 81 4.1. Conditions and structure of employment 81 4.2. Conditions and structure of unemployment 92 Summary and conclusions 100

Contents Chapter 5. Prognoses of demographic and socioprofessional changes of rural populations and their implications - Monika Stanny 103 5.1. Dynamics of demographic changes in rural areas 104 5.2. Conseąuences of structural changes - the aging of society 108 5.3. Prognosis of labor supply '. 111 5.4. Implications of projected demographic changes in rural areas 116 5.4.1. Commuting: towards an elastic labor pool 118 5.4.2. Demand for a social service market. Selected elements 120 Recommendations ".".".." 122 Chapter 6. Structural changes in polish agriculture - Włodzimierz Dzun 125 6.1. Changes in the supply of productión factors and their interrelations 125 6.1.1. The supply of land in agriculture 125 6.1.2. Changes in capital resources in agriculture 127 6.1.2.1. Dynamics of changes in supplying fixed assets for agriculture... 127 6.1.2.2. Changes in outlays for current assets in agriculture 128 6.1.3. Agricultural workers 129 6.1.4. Changes in relations between productión factors 130 6.2. Main trends of changes in the number and structure of farms 131 6.2.1. Changes in the number of farms.131 6.2.2. Changes in legał, organizational, and ownership structure of farms 133 6.2.3. Changes in spatial structure of farms 137 6.2.3.1. Changes in spatial structure of farms with at least 1 ha AUA... 137 6.3. Changes in the level and structure of agricultural productión 141 6.3.1. Changes in the level and structure of crop productión 141 6.3.2. Changes in the level and structure of livestock productión 142 6.3.3. Changes in the level and structure of agricultural productión in generał... 143 6.4. Changes in farm structure by goals and direction of agricultural productión and by economic size 143 6.4.1. Changes in farm structure by economic goals 144 6.4.2. Changes in farm structure by productión direction 145 6.4.3. Changes in farm structure by size 146 6.5. Changes in income situation of farms 148 Summary 149 Chapter 7. Spatial dbersification of rural areas - Andrzej Rosner 155 7.1. Diversification of leveł of socio-economic development of rural areas 157 7.2. Changes in spatial distribution of rural population: depopulating areas and areas of population influx 163 7.3. Desirable vectors of development for rural areas 171 Conclusions and recommendations 173 Chapter 8. Problems of managing rural areas - Krystian Heffńer 175 8.1. Functions of rural areas vis-a-vis rural land use 175 10

Contents 8.2. Diagnosis of spatial structure of rural areas 179 8.3. New spatial processes in rural areas in the conditions of European integration... 184 8.4. Concept views of changes and vectors of transformation of rural areas in Poland 188 Chapter 9. Development policies for valuable natural areas - Artur Bołtromiuk, Marek Kłodziński 195 9.1. Protecting biodiversity in rural areas in EU policies 195 9.2. Pro-environmental functions of agriculture and the"productión of public goods 197 9.3. Extra-agricultural economic activities in rural areas covered by the Natura 2000 l network v 201 9.4. Valuable natural areas - obstacles of development opportunities? 206 Conclusions and recommendations 210 Chapter 10. Cultural inheritance as a factor in rural area development - habella Bukraba-Rylska 219 10.1. From resources to cultural capital 220 10.2. Three meanings of culture 222 10.3. Local cultural resources in the consciousness of inhabitants and in the local offer 224 10.4. Ways to capitalize on cultural resources - towards cultural industries 228 10.5. Towards a new entrepreneurship model 233 Conclusions 236 Chapter 11. Prognoses and directions of changes of the common agricultural policy of European Union after 2013 - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas 239 Introduction 239 12.1. Main topics of debatę about CAP reform in the 2007-2011 period 241 12.2. CAP Health Check 242 12.3. First attempts at shaping the CAP budget for the 2014-2020 period 244 12.3.1. Conditions for CAP reform 244 12.3.2. Poland's stance on CAP reform 246 12.3.3. Declaration by a group of leading agricultural economists from 23 EU countries 247 12.4. European Commission announcement on CAP reform 256 12.4.1. Announcement about the project of the 2014-2020 budget 258 12.4.2. Main points of the stance of the Government of Poland on the EC communication CAP towards 2020" 259 Conclusions 261 Podsumowanie - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas 263 Summary - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas 273 11