1. Ogólna informacja o rynku cukru w Polsce na tle Unii Europejskiej i świata

HANDEL CUKREM INFORMACJA DLA PROWADZĄCYCH HANDEL Łucja Chudoba 1. Ogólna informacja o rynku cukru w Polsce na tle Unii Europejskiej i świata 1.1. Bilans rynku cukru i kierunki zużycia cukru w kraju Badania Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej wskazują, że w latach produkcyjnych 1998/1999 2002/2003 (od 1 października do 30 września) produkcja cukru (w przeliczeniu na cukier biały) wynosiła przeciętnie ok. 1,9 mln ton, a spożycie ok. 1,6 mln ton (tab. 1). Tabela 1. Krajowy bilans cukru w przeliczeniu na cukier biały, tys. ton Sezony cukrownicze (lata produkcyjne) od 1.X do 30.IX Zapas początkowy na 1.X (a) Produkcja Podaż Import Przyrost zasobów z rezerw ARR Razem Zużycie w kraju (popyt krajowy) Eksport Popyt Zmniejszeni e zasobów na rzecz rezerw ARR Razem Zapas końcowy na 30.IX (a) 1999/00 315 1.805 51 2.171 1.590 385 11 1.986 185 2000/01 185 2.013 45 14 2.257 1.590 402 1.992 265 2001/02 265 1.602 85 15 1.967 1.590 113 1.703 264 2002/03 264 1.956 82 13 2.313 1.590 420 2.010 305 2003/04 305 1.910 67 13 2.295 1.590 500 2.090 205 Uwaga: (a) Zapasy u producentów i w handlu. Źródło: Analiza MRiRW, ARR, IERiGŻ: Rynek cukru stan i perspektywy. Nr 26, grudzień 2004. Przedmiotem eksportu w tym okresie było przeciętnie 364 tys. ton cukru, import wynosił 66 tys. ton, a zapasy końcowe 245 tys. ton, przy rozpiętości od 185 do 305 tys. ton. Relacje między 1

podażą a popytem (zużyciem) cukru w poszczególnych sezonach były zróżnicowane; w ślad za tym zmieniał się stan zapasów końcowych cukru. Krajowe zużycie (spożycie) cukru, stanowiące 1.590 tys. ton, obejmowało następujące dziedziny: spożycie bezpośrednie przez ludność w gospodarstwach domowych i zakładach żywienia zbiorowego 58%, zużycie w przetwórstwie spożywczym 38%, zużycie w pszczelarstwie i przetwórstwie niespożywczym 3%, inne niezidentyfikowane zużycie (np. sprzedaż przygraniczna dla obcokrajowców) 1%. 1.2. Kanały zbytu cukru z cukrowni W latach dziewięćdziesiątych prawie każda z 76 krajowych cukrowni prowadziła odrębną działalność handlową na rynku cukru. Badania ankietowe IERiGŻ (Ł. Chudoba) w 11 wybranych cukrowniach wskazały na następującą strukturę sprzedaży cukru w 1998 r. na rynku krajowym, według bezpośrednich odbiorców: przetwórcy przemysłowi 40,7%, odbiorcy hurtowi i detaliczni 59,3%, a w tym: firmy handlu hurtowego 44,2%, duże sieci handlowe 8,2%, firmy handlu detalicznego 3,7%, sprzedaż detaliczna bezpośrednio przez cukrownię 3,2%. Z tych samych badań wynika również, że cukier przeznaczony na eksport był sprzedawany w ilości 79% za pośrednictwem firm handlowych, a w 21% bezpośrednio przez cukrownie. Przytoczone wyniki potwierdzają opisane uprzednio proporcje zużycia cukru w kraju w formie bezpośredniej i w przetworach 60:40, co stanowi relację odwrotną niż w Europie Zachodniej. 2

W ostatnich latach, w związku z przyspieszeniem procesów prywatyzacji branży cukrowniczej i ukształtowaniem się pięciu grup cukrowni, w większości posiadających strategicznych inwestorów zagranicznych, następuje koncentracja kanałów sprzedaży cukru. Poszczególne grupy cukrowni tworzą wyspecjalizowane spółki do handlu cukrem. Stanowi to m.in. ułatwienie w dostępie mniejszych cukrowni do dużych sieci handlowych, które są zainteresowane odbiorem większych partii towaru o ustabilizowanej jakości. 1.3. Tendencje spożycia cukru i ceny na rynku krajowym Z bilansów Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w latach 1999 2003 ogólne spożycie cukru w kraju w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosiło przeciętnie 41,7 kg. W Unii Europejskiej wskaźnik ten jest niższy, w 1999 r. wynosił 38,8 kg, a w tym 29,9 kg w Grecji, 35,8 kg w Niemczech, 36,4 kg we Francji, 42,4 kg w Szwecji. Upowszechnianie zasad racjonalnego żywienia i wzrost podaży niskokalorycznych środków słodzących mogą przyczynić się do spadku spożycia cukru także w Polsce, zwłaszcza w grupie ludności o wyższych dochodach. Badania GUS w wybranych gospodarstwach domowych wskazują, że w latach 1999 2003 spożycie cukru w formie bezpośredniej wynosiło przeciętnie 21,3 kg na 1 osobę i wykazywało tendencję malejącą w porównaniu z początkiem lat dziewięćdziesiątych. Równocześnie zwiększało się spożycie cukru w produktach przetworzonych, takich jak czekolada, wyroby cukiernicze i ciastkarskie. Elastyczność dochodowa popytu na cukier była zdecydowanie niska, niższa od elastyczności popytu na czekoladę i wyroby cukiernicze. Ceny zbytu cukru z cukrowni (ceny producenta), jak również ceny detaliczne tego produktu, badane przez GUS, w latach 1996 2002 zmieniały się w sposób nieustabilizowany, co odzwierciedlało niestabilność relacji między podażą i popytem na krajowym rynku cukru (tab. 2). Wzrost cen znacznie przekraczający inflację, który wystąpił w latach 1996 i 2000, był spowodowany odpowiednio: nieurodzajem buraków cukrowych na jesieni 1995 r., a także administracyjnym nakazem zmniejszenia podaży cukru na rynku krajowym w sezonie 1999/2000. Licząc łącznie, w latach 1996 2003 wzrost tych cen był niższy od inflacji. W roku 2003 ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły bowiem o 197,2% w porównaniu z poziomem roku 1996, natomiast ceny zbytu cukru wzrosły w tym czasie o 134,7%, a ceny detaliczne o 111,9%. 3

W I połowie 2004 r., tuż przed integracją Polski z UE, nastąpił wyraźny wzrost cen cukru. Tabela 2. Ceny cukru na rynku krajowym Lata Ceny cukru białego (a) zł/kg cena producenta (cena zbytu) cena detaliczna Wskaźniki zmian cen, okres poprzedni = 100 ceny detaliczne ceny cukru towarów i usług konsumpcyjnych cena producenta cena detaliczna 1995 1,41 1,77 1996 1,78 2,20 119,9 126,2 124,3 1997 1,64 2,08 114,9 92,1 94,5 1998 1,72 2,05 111,8 104,4 98,6 1999 1,85 1,95 107,3 107,6 95,1 2000 2,36 2,97 110,1 127,6 152,3 2001 2,11 2,48 105,5 89,4 83,5 2002 2,10 2,47 101,9 99,5 99,6 2003 1,91 1,98 100,8 90,9 80,2 2004 (b) 2,33 2,73 102,5 120,1 124,1 Uwaga: Źródło: (a) Ceny wraz z podatkiem VAT. (b) Dane z I półrocza. Dane GUS; opracowanie Ł. Chudoba. 1.4. Handel zagraniczny cukrem Polska jest tradycyjnym eksporterem netto cukru i jednym z największych eksporterów tego produktu w Europie. Średnio w latach 1996 2003 eksport cukru z Polski wynosił 349,2 tys. ton, co stanowiło 17,7% produkcji. Import w tym czasie osiągnął zaledwie 50,3 tys. ton, a saldo eksportu i importu zamknęło się kwotą 75,4 mln USD. Od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych ceny uzyskiwane w eksporcie polskiego cukru obniżały się, jednak dość często kształtowały się korzystniej niż światowe ceny cukru białego na giełdzie w Londynie (tab. 3). 4

Tabela 3. Porównanie cen cukru białego na giełdzie w Londynie i w eksporcie z Polski Lata Ceny na giełdzie w Londynie, fob, kontrakt nr 5 USD/t Ceny w eksporcie z Polski, fob USD/t 1996 366,8 300,4 1997 315,1 328,1 1998 254,7 292,6 1999 200,4 216,7 2000 221,7 215,1 2001 248,9 276,4 2003 228,2 240,0 Źródło: Analizy MRiRW, ARR, IERiGŻ: Rynek cukru stan i perspektywy. Przed integracją Polski z Unią Europejską przeważająca ilość polskiego cukru eksportowana była do innych krajów niż Wspólnota Europejska wraz z państwami przystępującymi. W latach 1998 2001 aż 85,6% cukru eksportowanego z Polski trafiło poza UE i kraje przystępujące. Dominującym kierunkiem eksportu było terytorium dawnego ZSRR, a zwłaszcza Uzbekistan, Ukraina i Rosja. Handel z tymi krajami polega nierzadko na wymianie barterowej, co mogło mieć wpływ na relatywnie wyższy poziom cen w eksporcie. W roku 2004, po integracji Polski z UE nastąpił spadek eksportu polskiego cukru do krajów byłego ZSRR, natomiast wzrost do UE 15 i UE 10, a w tym zwłaszcza do Belgii, Niemiec, Włoch, Słowacji, Węgier, Czech oraz Litwy. Spadek cen cukru na rynku światowym spowodowany jest wzmagającą się konkurencją cukru trzcinowego, którego koszty wytworzenia są niższe niż cukru buraczanego. Wiele krajów rozwijających się dotychczasowych importerów, zdołało uruchomić cukrownie i rafinerie cukru na swoim terytorium. Ponadto szczególną ekspansją produkcji i eksportu cukru cechuje się od kilku lat Brazylia, której rząd zmniejszył zakres subsydiowania produkcji bioetanolu z trzciny cukrowej. Zjawiska te spowodowały pokaźny wzrost zapasów cukru na rynku światowym. Równocześnie Światowa Organizacja Handlu (WTO), która pragnie umożliwić najmniej rozwiniętym krajom świata większy udział w światowym handlu cukrem, wzmogła nacisk na kraje 5

rozwinięte w kwestii zmniejszenia zakresu interwencjonizmu i protekcjonizmu w sferze gospodarki cukrowniczej. Odpowiednie zobowiązania dotyczą zarówno Unii Europejskiej jak i Polski, która jest członkiem WTO od 1994 roku. 1.5. Handel zagraniczny melasą i wysłodkami buraczanymi Polska eksportuje znaczne ilości melasy, która jest produktem ubocznym przy wytwarzaniu cukru. Średnio w latach 1996 2003 eksportowano 360 tys. ton melasy, w latach 2002 2003 już tylko 272 tys. ton, co jest spowodowane przede wszystkim poprawą sprawności technologicznej cukrowni (mniej cukru z buraków pozostaje w melasie, a więcej udaje się wykrystalizować jako cukier biały). Wartość eksportu melasy w latach 2002 2003 wynosiła średnio 25 mln USD, co stanowiło 33% wartości eksportu netto cukru. Import melasy do Polski jest znikomy (w 2002 r. 5 ton, w 2003 r. 25 ton), a eksport nie wymaga dotacji. Głównym kierunkiem eksportu jest Unia Europejska, która w ostatnich latach zarezerwowała dla Polski bezcłowy kontyngent na import melasy w ilości 300 tys. ton. Ponadto odbiorcami polskiej melasy są Stany Zjednoczone. Mniejsze znaczenie ma eksport suszonych wysłodków buraczanych, który w latach 1999 2001 wynosił 76 tys. ton o wartości 6,8 mln USD, głównie do Unii Europejskiej. Podobnie jak melasa, produkt ten nie jest do Polski importowany. 2. Ogólna informacja o rynku cukru w Unii Europejskiej Regulacja i ochrona rynku cukru w Unii Europejskiej, stosowana od 1968 r. i stanowiąca element Wspólnej Polityki Rolnej, przyczyniła się do osiągnięcia samowystarczalności zaopatrzenia w cukier, a następnie znacznego przekroczenia tego poziomu. Średnio w latach produkcyjnych 1997/98 2001/02 (od 1 października do 30 września) w Unii Europejskiej produkcja cukru białego wynosiła ok. 16,8 mln ton i o 30,6% przekraczała spożycie wewnętrzne. W Polsce w tym samym czasie produkcja cukru przekraczała spożycie o 19,1% (tab. 4). 6

Tabela 4. Elementy bilansu rynku cukru w Unii Europejskiej i w Polsce, w przeliczeniu na cukier biały Średnio w sezonach (latach produkcyjnych) Wyszczególnienie 1997/98 2001/02 UE 15 Polska Produkcja, tys. t 16.769,1 1.908,6 Spożycie, tys. t 12.836,6 1.602,0 Produkcja w % spożycia (stopień samowystarczalności) 130,6 119,1 Eksport, tys. t 5.528,3 349,4 Import, tys. t 2.214,1 40,6 Eksport netto, tys. t 2.672,4 308,8 Eksport netto w % produkcji 15,9 16,2 Uwaga: Źródło: Eksport i import UE do krajów trzecich (spoza UE). Badania IERiGŻ, dane Komisji Europejskiej i wydawnictwa F.O. Licht; opracowanie Ł. Chudoba. Eksport cukru poza granice Wspólnoty wynosił w badanym okresie przeciętnie 5,5 mln ton. Eksport i import w granicach Wspólnoty, pomiędzy krajami członkowskimi, wahał się od 2,0 do 2,5 mln t. Przedmiotem importu do UE z krajów trzecich było 2,2 mln t cukru, w przeliczeniu na cukier biały, przy czym w istocie był to przede wszystkim cukier surowy, sprowadzany z krajów rozwijających się i najsłabiej rozwiniętych, w przeważającej części bez cła, w ramach zawartych porozumień międzynarodowych. Cukier ten był przerabiany w rafineriach w Wielkiej Brytanii i kilku innych krajach UE, a następnie reeksportowany w postaci cukru białego. 7

3. Regulacje handlu cukrem w Unii Europejskiej 3.1. Sposoby zapewniania równowagi na wewnętrznym rynku cukru w Unii Europejskiej Ceny zbytu cukru w UE od wielu lat zdecydowanie przewyższają gwarantowane ceny interwencyjne. Od roku 1986 nie zaistniała potrzeba interwencyjnego skupu cukru. Wysoki poziom cen cukru na rynku wewnętrznym UE jest rezultatem stosowania dość skomplikowanego systemu regulacji rynku cukru (ogólne zasady tego systemu przedstawiono w równoległym opracowaniu Produkcja buraków cukrowych informacja dla plantatorów ). W systemie tym zakupy interwencyjne cukru są ostatnim z możliwych do zastosowania sposobów zapewniania równowagi rynkowej, natomiast sposobem zasadniczym jest ograniczanie ilości produkcji, objętej gwarancją zbytu i gwarancją cenową, do tzw. kwot A i B. Kwoty te traktowane są kompleksowo, a od 1995 roku poddawane corocznej operatywnej rewizji, prowadzącej zazwyczaj do niedużych, ale systematycznych redukcji w stosunku do poziomu bazowego, ustalanego na okresy pięcioletnie. Potrzeba takich redukcji powstała z uwagi na podjęte przez UE w 1994 roku zobowiązania wobec WTO (Światowej Organizacji Handlu), dotyczące stopniowego ograniczania rozmiarów ilościowych i wartościowych eksportu dotowanego. Z powyższych przyczyn corocznie przed 1 października, na podstawie prognoz produkcji, spożycia, importu i przewidywanego stanu zapasów dokonuje się bilansu, który pozwala określić, jaka ilość cukru kwoty A + B nie może w danym sezonie pozostać na rynku wewnętrznym Wspólnoty, lecz musi być wyeksportowana. Jeżeli ilość ta przekracza limit wynikający z porozumienia w ramach WTO, to różnica zostaje zdegradowana do roli cukru C, który musi być eksportowany bez dopłat. O tę ilość cukru pomniejsza się ustalone wcześniej kwoty A i B dla całej Wspólnoty, a następnie obniżkę tę rozkłada się na poszczególne kraje członkowskie, przy uwzględnieniu odpowiednich współczynników. Sposobem łagodzenia ograniczeń produkcji cukru kwotowego są dotacje do cukru zakupionego na rynku Wspólnoty przez producentów wyrobów chemicznych, farmaceutycznych, itp. Zapobiegają one zakupom do tych celów tańszego cukru spoza UE ( z krajów trzecich ). 8

3.2. Regulacje dotyczące importu cukru do Unii Europejskiej Przed importem cukru do UE chronią kwotowe cła konwencyjne (tab. 5), które zgodnie z porozumieniem WTO zastąpiły wcześniej stosowane zmienne opłaty wyrównawcze. Cła konwencyjne były stopniowo obniżane w latach 1995 2000, a obecnie są analogiczne jak w roku 2000 z uwagi na brak nowych ustaleń WTO. W praktyce jednak, z uwagi na coraz niższy poziom cen cukru na rynku światowym, UE wprowadza, uzgodnione z WTO, dodatkowe cła importowe. Zależą one od poziomu i skali zmian tzw. cen reprezentatywnych, tj. cen cif oferowanych przez importerów na zewnętrznej granicy Wspólnoty. Ceny reprezentatywne publikowane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (do marca 2003 r. nosił on nazwę: Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich). Tabela 5. Stawki celne konwencyjne (podstawowe) na import ważniejszych wyrobów i surowców przemysłu cukrowniczego do Unii Europejskiej w roku kalendarzowym 2005 Wyszczególnienie Stawka celna euro/100 kg cukier biały 41,90 cukier trzcinowy do rafinacji (cukier surowy) 33,90 cukier buraczany do rafinacji (cukier surowy) 33,90 syropy cukrowe za 1% zawartości cukru 0,40 melasa buraczana 0,35 melasa trzcinowa 0,35 buraki cukrowe 6,70 buraki cukrowe suszone 23,00 trzcina cukrowa 4,60 Źródło: Taryfa celna Unii Europejskiej, opracowanie Ł. Chudoba. Wyżej opisane cła ograniczają do minimum import cukru poza kontyngentami preferencyjnymi, ustalonymi w porozumieniach międzynarodowych. W roku gospodarczym 2004/2005 UE jest zobowiązana do importu następujących kontyngentów cukru: 1.304,7 tys. t (w przeliczeniu na cukier biały) o zerowej stawce celnej, zgodnie z Konwencją w Lomé, w tym 1.294,7 tys. t z krajów ACP (rejon Afryki, Karaibów i Pacyfiku) oraz 10 tys. t z Indii. Jest to swego rodzaju pomoc dla byłych kolonii, polegająca na bezcłowym imporcie cukru 9

surowego (po cenach interwencyjnych rynku wewnętrznego UE), jego rafinacji, a następnie eksporcie z dotacją pochodzącą nie z opłat produkcyjnych lecz z budżetu UE. Import ten został potraktowany przez WTO jako część kwoty dostępu do rynku UE dla krajów rozwijających się, 85.463 t (w przeliczeniu na cukier surowy, o wydajności cukru białego 92%) o stawce celnej 9,8 euro/100 kg, jako dodatkowo uzgodniona z WTO kwota dostępu cukru, głównie z Kuby i Brazylii, 112.826 t (w przeliczeniu na cukier biały) o zerowej stawce celnej z LDC najsłabiej rozwiniętych krajów świata, w ramach umowy EBA ( Wszystko oprócz broni ), zawartej w 2001 roku. UE zobowiązała się do zwiększania początkowej kwoty (74.185 t w roku 2001/2002) corocznie o 15% aż do roku 2008/2009, a ponadto od roku 2006/2007 do stopniowej redukcji ceł na pozakwotowy import cukru z tych krajów. Oprócz tego UE importuje przy zerowych stawkach celnych cukier z zachodnich krajów bałkańskich oraz przy obniżonych stawkach celnych z niektórych innych krajów. Ten drugi stanowi uzupełnienie importu z ACP, niezbędne dla pełnego wykorzystania mocy przerobowych rafinerii ( specjalny cukier preferencyjny ). 3.3. Regulacje dotyczące eksportu cukru z Unii Europejskiej Rozmiary dotowanego eksportu cukru od 1995 r. są ograniczane w wyniku porozumienia pomiędzy UE a WTO. Ilość tego eksportu w latach 1995 2000 została w sumie zredukowana o 21% w stosunku do kwoty bazowej, odzwierciedlającej średni eksport dotowany z lat 1986 1990. Obecnie wynosi on 1.277,4 tys. ton. Wartość dotacji została odpowiednio zmniejszona o 36% do 497 mln euro. Zobowiązania powyższe nie dotyczą jednak eksportu (ściślej: reeksportu) cukru do państw ACP i Indii, równego importowi dla celów rafinacji, a ponadto nie dotyczą oczywiście eksportu cukru C. Środki finansowe na dotacje do eksportu 1.277,4 tys. ton cukru pochodzą z opłat produkcyjnych, wnoszonych przez producentów cukru i plantatorów buraków cukrowych (por. równoległe opracowanie Produkcja buraków cukrowych informacja dla plantatorów ). Dotacje (zwane też refundacjami lub subwencjami) pokrywają różnicę pomiędzy wysoką gwarantowaną 10

ceną cukru na rynku wewnętrznym Wspólnoty (631,9 euro/t cukru białego) a niskimi cenami światowymi w 2004 roku od 200 do 260 dolarów, tj. ok. 160 210 euro na tonę cukru białego), przy czym, jak już stwierdzono, łączna wartość dotacji podlega ograniczeniom WTO. Przedmiotem eksportu może być cukier biały lub surowy, a także rozmaite syropy cukrowe, karmel, sztuczny miód i inne towary, których nazwy i kody (dotyczące klasyfikacji towarowej handlu zagranicznego) wyszczególniono w tzw. rozporządzeniu podstawowym w sprawie cukru, tj. rozporządzeniu Rady (WE) nr 1260/2001 z 19 czerwca 2001. Dotacje do eksportu cukru białego przyznawane są podczas przetargów, które odbywają się co tydzień lub co dwa tygodnie w Brukseli. Ilość cukru przeznaczonego na eksport oraz maksymalną wysokość dotacji określa Komisja Europejska, a eksporterzy z całej Wspólnoty konkurują o uczestnictwo w eksporcie poszczególnych partii cukru. Przetargi wygrywają eksporterzy, których oferty przewidują najniższy poziom dotacji. Warunki organizacji przetargów w kolejnych latach gospodarczych określane są w rozporządzeniach Komisji Europejskiej. W roku gospodarczym 2004/2005 obowiązuje rozporządzenie Komisji (WE) nr 1327/2004 z 19 lipca 2004 roku, w którym m.in. podano szczegółowe daty przetargów cząstkowych, określono minimalną ilość cukru eksportowanego z dopłatą jako 250 ton, ustalono wysokość zabezpieczenia, czyli kaucji pobieranej od uczestników przetargów jako 11 euro za 100 kg cukru, poinformowano, że eksporterzy obowiązani są posiadać licencje eksportowe. Pewna część dotacji przeznaczona jest na dopłaty do eksportu cukru zawartego w przetworzonych wyrobach spożywczych i niespożywczych. Poziom dopłat ustala się co miesiąc, a dopłaty otrzymują eksporterzy po przedłożeniu odpowiedniej dokumentacji sporządzonej przez urzędy celne. Listę towarów zawierających cukier, które mogą być eksportowane z dotacją, zawiera załącznik do wspomnianego rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/2001. Z kolei przy imporcie towarów zawierających cukier nakładane jest tzw. dodatkowe cło cukrowe. Dopłaty do eksportu cukru białego, przyznawane podczas uprzednio wspomnianych przetargów, w roku gospodarczym 2003/2004 wahały się od 450 do ponad 500 euro/t. Wymagało to zgromadzenia opłat produkcyjnych o maksymalnej wysokości (2% ceny interwencyjnej od każdej tony wyprodukowanego cukru kwoty A i B oraz dodatkowo 37,5% ceny interwencyjnej od każdej tony wyprodukowanego cukru kwoty B), a często także opłat uzupełniających. 11

4. Regulacje handlu cukrem w Polsce 4.1. Regulacje handlu cukrem w Polsce przed integracją z UE Polska posiada niewspółmiernie mniejsze doświadczenie w regulowaniu handlu cukrem niż kraje Unii Europejskiej sprzed rozszerzenia w 2004 r. Ustawa o regulacji rynku cukru z dnia 21 czerwca 2001 r. zobligowała Agencję Rynku Rolnego do następujących działań: pobieranie opłat cukrowych (produkcyjnych) od producentów cukru i (pośrednio) plantatorów buraków cukrowych oraz od producentów izoglukozy, udzielanie dopłat do eksportu cukru B, izoglukozy B i do przerobu cukru na cele niespożywcze, monitorowanie eksportu cukru C i izoglukozy C, prowadzenie zakupów cukru A i B po cenie interwencyjnej od producentów cukru. ARR zaczęła wprowadzać te działania od października 2002 roku. Jedynie skup interwencyjny cukru nie był organizowany z braku środków finansowych. Polska, tak jak i UE, zawarła w 1994 roku porozumienie z WTO w sprawie dotowanego eksportu cukru. W porozumieniu tym określono rozmiary stopniowej redukcji tego eksportu ze 127,5 tys. t w 1995 r. do 104,4 tys. t w 2000 r. oraz redukcji wartości dotacji z 47 mln USD w 1995 r. do 32 mln USD w 2000 r. Ustalenia dotyczące roku 2000 obowiązywały aż do roku 2003 z uwagi na brak nowych uzgodnień w ramach WTO. Z uwagi na relatywnie niski poziom krajowych cen cukru, ograniczenie wartościowe nie miało praktycznego znaczenia. Ilościowe limity eksportu zostały przez Polskę całkowicie wykorzystane. W imporcie cukru do Polski stawki celne konwencyjne były nieco wyższe niż w UE. Chroniły one skutecznie polski rynek wewnętrzny przed importem cukru przewyższającym kontyngenty preferencyjne. Kontyngent uzgodniony z WTO, zwany kwotą minimalnego dostępu, w 2003 r. wynosił 65.285 ton i był obciążony stawką celną importową obniżoną do 40% wartości celnej towaru, lecz co najmniej (minimum) 170 euro/tonę. Ponadto obowiązywały niewielkie kontyngenty importu z Węgier i Rumunii, przy stawkach celnych obniżonych odpowiednio do 15% i 35%. 12

4.2. Przepisy dotyczące lat gospodarczych 2004/2005 i 2005/2006 W opracowaniu Produkcja buraków cukrowych informacja dla plantatorów zamieszczono informacje dotyczące przyznanych Polsce kwot produkcji cukru, możliwości redukcji (zmniejszenia) tych kwot, wysokości ceny interwencyjnej cukru oraz sposobu przeliczania tej ceny na polską walutę. Podmioty i osoby prowadzące handel cukrem w Polsce będą stosować się do odpowiednich przepisów Unii Europejskiej. Wynika z nich m.in., że od 1 lipca 2004 r. eksporterzy cukru z Polski będą mogli uczestniczyć w przetargach o dotacje do eksportu, podobnie jak eksporterzy ze starych krajów członkowskich. Na mocy aktu akcesyjnego do UE nowe państwa członkowskie przystąpiły do umowy o partnerstwie pomiędzy grupą państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (ACP) z jednej strony, a Wspólnotą Europejską i jej dotychczasowymi państwami członkowskimi z drugiej strony. Umowa dotyczy m.in. preferencyjnego kontyngentu na import cukru z krajów ACP. Ponadto nowe państwa członkowskie zostały zobowiązane do odstąpienia od wszelkich porozumień w sprawie wolnego handlu, włączając w to Środkowoeuropejską Umowę o Wolnym Handlu (CEFTA). Podmioty prowadzące handel cukrem powinny ponadto zrewidować stan zapasów tego produktu w dniu 1 maja 2004 r., tj. w dniu integracji Polski z Unią Europejską. Zapasy uznane za nadmierne powinny zostać wyeliminowane z rynku najpóźniej do 30 kwietnia 2005 r., pod groźbą sankcji finansowych. 5 6. Bezpośrednie skutki i efekty ekonomiczne wdrożenia nowych przepisów W dwóch najbliższych latach gospodarczych, 2004/2005 i 2006/2007, produkcja cukru w Polsce powinna osiągnąć poziom z ostatniego pięciolecia, tj. ok. 1,85 2 mln ton. Struktura tej produkcji będzie następująca: 13

kwota A do sprzedaży na rynku wewnętrznym Polski i innych krajów członkowskich UE 1.580 tys. ton, kwota B na uzupełnienie potrzeb rynku wewnętrznego lub na eksport z dopłatą ok. 92 tys. ton, cukier C na eksport bez dopłaty ok. 180 330 tys. ton, w zależności od plonów i zawartości cukru w surowcu. Utrzymaniu wysokiej produkcji cukru C powinien sprzyjać z jednej strony wydatny wzrost cen skupu buraków A i B, a z drugiej strony znaczny niedobór cukru w krajach byłego ZSRR oraz bliska odległość pomiędzy Polską a tymi krajami. Podmioty i osoby prowadzące działalność handlową w Polsce będą musiały jednakże zaznajomić się ze skomplikowanym i sformalizowanym systemem administracyjnego zarządzania i kontroli rynku cukru, a następnie sprostać następującym wyzwaniom: uzyskiwania licencji importowych i eksportowych, pozyskiwania bieżących informacji o sytuacji na rynku cukru w Polsce, UE i na świecie, uczestniczenia w przetargach o dotacje do eksportu, po uprzednim wpłaceniu kaucji, konkurowania podczas tych przetargów z bardziej doświadczonymi i zasobniejszymi firmami handlowymi UE, zwracania pilnej uwagi na jakość cukru przyjmowanego do obrotu, na dopuszczalne odchylenia masy towarów w opakowaniach jednostkowych, warunki higieniczne magazynów itp., przestrzegania zasad uczciwości kupieckiej, z uwagi na niewątpliwie zwiększony zakres kontroli i ewidencji zawieranych transakcji. Od roku gospodarczego 2006/07 system regulacji rynku cukru w Unii Europejskiej może ulec zmianie, jednakże decyzja co do kierunku zmian nie została jeszcze podjęta. Najnowsza propozycja przewiduje obniżenie gwarantowanych cen cukru i buraków cukrowych, przy wprowadzeniu dopłat bezpośrednich dla plantatorów. Reforma taka nie musi być przyczyną znacznego spadku produkcji cukru w Polsce, a to z uwagi na relatywnie niższe dotychczas koszty produkcji i przerobu buraków cukrowych w porównaniu z rozwiniętymi krajami Europy Zachodniej. Możliwy jest jednak spadek spożycia cukru w Polsce z uwagi na upowszechnianie zasad racjonalnego żywienia i ewentualny wzrost podaży niskokalorycznych substytutów cukru. 14

7. Podstawy prawne 7.1. Polskie akty prawne 1. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o Agencji Rynku Rolnego, Dz. U. nr 42 z dnia 15 marca 2004 r., poz. 386. 2. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o nadmiernych zapasach produktów rolnych i produktów cukrowych, Dz. U. nr 97 z dnia 1 maja 2004 r., poz. 964. Uwaga: Wykaz wcześniejszych aktów prawnych dotyczących rynku cukru zamieszczono w równoległym opracowaniu Produkcja buraków cukrowych informacja dla plantatorów. 7.2. Akty prawne UE 1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/2001 z dnia 19 czerwca 2001 r. dotyczące wspólnej organizacji rynku cukru. Dz. U. WE, seria L, nr 178 z dnia 30 czerwca 2001. 2. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1262/2001 z dnia 27 czerwca 2001 r., ustanawiające szczegółowe przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/2001 w odniesieniu do zakupu i sprzedaży cukru przez agencje interwencyjne. Dz. U. WE, seria L, nr 178 z dnia 30 czerwca 2001. 3. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1810/2004 z dnia 7 września 2004 r. aktualizujące Wspólną Taryfę Celną. Dz. U. UE, seria L, nr 327 z dnia 30 października 2004. 4. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/1999 z dnia 15 kwietnia 1999 r., ustanawiające szczegółowe zasady stosowania systemu refundacji eksportowych dla produktów pochodzenia rolniczego. Dz. U. WE, seria L, nr 102 z dnia 17 kwietnia 1999. 5. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1520/2000 z dnia 13 lipca 2000 r., ustalające szczegółowe zasady stosowania refundacji eksportowych dla produktów rolnych przetworzonych. Dz. U. WE, seria L, nr 177 z dnia 15 lipca 2000 r. wraz ze zmianami zawartymi w Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 740/2003 z dnia 28 kwietnia 2003 r. Dz. U. UE, seria L, nr 106 z dnia 29 kwietnia 2003. 6. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1327/2004 z dnia 19 lipca 2004 r. w sprawie stałego zaproszenia do przetargu określającego podatki (opłaty) i/lub refundacje związane z eksportem 15

cukru białego w roku gospodarczym 2004/2005. Dz. U. UE, seria L, nr 246 z dnia 20 lipca 2004. 8. Bibliografia 1. Rynek cukru. Stan i perspektywy analiza wydawana dwa razy w roku przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. 2. Rynek cukru (notowania światowych cen cukru, wiadomości z Unii Europejskiej i świata) wydawane cotygodniowo przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa / Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych (FAPA/FAMMU). 3. Gazeta Cukrownicza miesięcznik Stowarzyszenia Techników Cukrowników i przemysłu cukrowniczego. 4. Polskie rolnictwo w UE, Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, nr 1 2, 2003. 5. Szot. E.: Polskie rolnictwo w UE, Fundacja Fundusz Współpracy, Warszawa, 2003. 6. Biuletyn Agencji Rynku Rolnego miesięcznik. 7. Rembelska Piekut J., Wardal M.: Importowe stawki celne w Unii Europejskiej. Biuletyn Agencji Rynku Rolnego 2004, nr 2, s. 20 25. 8. Chudoba Ł.: Projekt reformy polityki cukrowniczej Unii Europejskiej. Gazeta Cukrownicza 2004, nr 1, s. 27 29. 9. Ważniejsze instytucje i organizacje 1. Agencja Rynku Rolnego 00 400 Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12 Biuro Administrowania Obrotem Towarowym z Zagranicą 16

tel. (0 22) 661 70 79, 661 75 90, e mail: arr@arr.gov.pl Biuro Cukru tel. (0 22) 661 77 36, e mail: arr@arr.gov.pl 2. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 00 950 Warszawa, ul. Wspólna 30 Departament Integracji Europejskiej tel. (0 22) 623 24 71, 629 61 27, e mail: minrol@minrol.gov.pl Departament Przetwórstwa i Rynków Rolnych tel. (0 22) 623 22 22, e mail: minrol@minrol.gov.pl 3. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych 00 930 Warszawa, ul. Wspólna 30 tel. (0 22) 621 64 21, 629 59 78, e mail: gisektretariat@ijhar s.gov.pl 4. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa 00 950 Warszawa, ul. Wspólna 30 Centrum Informacji i Dokumentacji Integracji Europejskiej tel. (0 22) 623 15 70, 629 15 08, 623 26 07, e mail: cid@fapa.com.pl Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych tel. (0 22) 623 22 56, fax: 623 25 06, e mail: fammu@fapa.com.pl 10. Istotne linki Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi www.minrol.gov.pl Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa www.arimr.gov.pl Agencja Rynku Rolnego www.arr.gov.pl Program Agro Info www.agro info.org.pl Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej www.ierigz.waw.pl Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa / Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych www.fapa.com.pl/fammu Polski Komitet Normalizacyjny www.pkn.pl 17

Główny Urząd Statystyczny www.stat.gov.pl Wyszukiwarka aktów prawnych UE www.europa.eu.int/eur-lex/en/index.html Niemiecki instytut badań rynkowych Zentrale Markt und Preisberichtelle GmbH (m.in. informacje o cenach rolnych) www.zmp.de 18