Spis treści SŁOWNIK ROSYJSKO-POLSKI... 13 SŁOWNIK POLSKO-ROSYJSKI... 174 GRAMATYKA JĘZYKA ROSYJSKIEGO... 174 ALFABET... 357 I FONETYKA... 358 Podział głosek... 358 Akcent... 358 Ruchomość akcentu... 358 Samogłoski... 359 Wpływ akcentu na wymowę samogłosek... 359 Spółgłoski... 360 Różnice w wymowie spółgłosek w języku rosyjskim i polskim... 360 Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne... 361 Wybrane grupy spółgłoskowe... 361 Najczęściej spotykane wymiany spółgłosek... 362 II SŁOWOTWÓRSTWO... 363 Budowa wyrazu... 363 Przedrostki (prefiksy)... 363 Przyrostki (sufiksy)... 364 Analiza słowotwórcza wyrazu... 365 Wyrazy złożone... 366 Wyrazy-skróty... 366 III CZĘŚCI MOWY... 367 Rzeczowniki... 367 Pojęcie ogólne... 367 Rzeczowniki własne i ich pisownia... 367 Rodzaj rzeczowników... 367 Końcówki rodzajowe rzeczowników... 369 Liczba rzeczowników... 369 Rzeczowniki nieodmienne... 370 Deklinacje rzeczowników... 371 Przymiotniki... 375 Pojęcie ogólne... 376
Rodzaj przymiotników... 376 Liczba przymiotników... 376 Deklinacja przymiotników... 376 Przyrostki... 379 Stopniowanie przymiotników... 380 Zaimki... 380 Pojęcie ogólne... 380 Podział zaimków... 381 Deklinacja zaimków osobowych... 382 Deklinacja zaimków dzierżawczych... 384 Deklinacja zaimków wskazujących... 385 Deklinacja zaimków uogólniających... 385 Deklinacja zaimków nieokreślonych... 386 Liczebniki... 387 Pojęcie ogólne... 387 Podział liczebników... 389 Liczebniki ułamkowe... 389 Deklinacje wybranych liczebników... 389 Liczebniki zbiorowe... 391 Czasowniki... 391 Pojęcie ogólne... 391 Czasowniki dokonane i niedokonane... 392 Bezokolicznik... 393 Koniugacja (odmiana czasowników)... 394 Czas przyszły... 395 Czas przeszły... 396 Czasowniki ruchu i przedrostki... 397 Różnice w związku rządu niektórych czasowników rosyjskich i polskich...398 Tryb rozkazujący... 400 Tryb przypuszczający... 401 Imiesłów przymiotnikowy... 401 Imiesłów przysłówkowy... 403 Przysłówki... 404 Pojęcie ogólne... 404 Podział przysłówków... 405 Stopniowanie przysłówków... 406 Przyimki... 407 Pojęcie ogólne... 407 Łączliwość przyimków... 407 Spójniki... 409
Pojęcie ogólne... 409 Podział spójników... 409 Partykuła... 410 Pojęcie ogólne... 410 Podział partykuł... 411 IV NIEKTÓRE ZASADY PISOWNI I INTERPUNKCJI ROSYJSKIEJ... 412 Pisownia samogłosek... 412 Pisownia o nieakcentowanego... 412 Pisownia samogłosek w przedrostkach... 414 Pisownia samogłosek w rdzeniach wyrazów... 415 Pisownia liter е, ё, ю, я... 417 Pisownia litery э... 417 Pisownia spółgłosek... 418 Pisownia podwójnych spółgłosek... 418 Pisownia spółgłosek w przedrostkach... 419 Pisownia i wymowa spółgłosek т, д, г... 420 Pisownia i wymowa grup spółgłoskowych... 421 Pisownia znaku twardego i miękkiego... 422 Słowa prezentujące gramatyczną funkcję ь... 422 Pisownia wyrazów z łącznikiem... 422 Pisownia imion własnych, nazwisk i miejscowości... 424 Rosyjskie imiona... 424 Rosyjskie nazwiska odmienne... 424 Nazwiska nieodmienne... 425 Polskie nazwiska... 425 Polskie miejscowości... 426 Pisownia wielkich i małych liter... 426 Interpunkcja... 427 Kropka... 427 Przecinek... 429 Znak zapytania... 435 Wykrzyknik... 435 Wielokropek... 436 Myślnik... 436 POMOCNICZY SŁOWNICZEK TERMINÓW JĘZYKOZNAWCZYCH... 438 ZADANIA SPRAWDZAJĄCE... 442 NAJCZĘŚCIEJ UŻYWANE WYPOWIEDZENIA W JĘZYKU ROSYJSKIM...445 LITERATURA... 447
B ве ра ве ра ż wiara ве рба ż wierzba верблю д m wielbłąd верёвка ż linka, sznur; букси рная ~ linka holownicza верени ца ż szereg, sznur ве реск m wrzos вери тельный uwierzytel nia jący ве р ить (~ю, ~ишь) wierzyć ве рн ость ż wierność; ~ый 1. wierny; 2. dokładny, ~ перево д dokładny przekład верн у ть (~у, ~ёшь) zwró cić, oddać; kom powrót, powrócić; ~у ться powrócić ве р овать (~ую, ~уешь) wie rzyć, być wierzącym вероиспове дание n wyznanie вероя тн ость ż prawdopodo bieństwo; ~ый prawdo podob ny, przypuszczalny ве рсия ż wersja ве ртел m rożen вер те ть (~чу, ве ртишь) wiercić, kręcić, obracać вертика л ь ż pion; ~ный pionowy; по ~и pionowo вертолёт m helikopter ве рующий m wierzący верфь ż stocznia ве рх m wierzchołek, wierzch; ~хний górny; ~о вный na czelny верши на ż szczyt, wierzcho łek вес m ciężar, waga веселе ть (~ю, ~ешь) weseleć весел и ть (~ю, ~и шь) weselić весели ться weselić się весёлый wesoły весе нний wiosenny ве сить (ве шу, ве сишь) wa żyć весна ż wiosna весну ш ка ż pieg; ~чатый piegowaty весо мый istotny вести (веду, ведёшь) pro wa dzić, wieść; ~ себя zacho wy wać się 28 ве стник m zwiastun весть ż wiadomość, wieść весы lmn waga весь cały; wszystek весьма bardzo, wielce ветвь ż gałąź, konar ве тер m wiatr ветерина р m weterynarz; ~ия ż weterynaria; ~ский weterynaryjny ве тка ż gałązka ве треный 1. wietrzny; 2. lek komyślny ветря нка ż ospa wietrzna ве тхий 1. zniszczony; 2. stary, ~ Заве т Stary Testament ве чер m wieczór вечери нка ż impreza вече рний wieczorny, wieczo rowy ве чн ость ż wieczność; ~ый wieczny ве шалка ż wieszak ве ша ть (~ю, ~ешь) wieszać веще ственн ость ż material ność; ~ый materialny вещь ż rzecz ве ять (ве ю, ве ешь) powie wać взад w tył; ~ и вперёд tam i z powrotem взаи мно nawzajem взаи мный wzajemny взаимоде йствие n współdzia łanie взаимоде йств овать (~ую, ~уешь) współdziałać взаймы tytułem pożyczki взбешённый wściekły, roz wścieczony взбива ть (~ю, ~ешь) ubijać взбира ться (~юсь, ~ешься) wspinać, piąć się взбуха ть (~ет) pęcznieć; wzbierać взве шива ть (~ю, ~ешь) ważyć, zważyć взв оди ть (~ожу, ~о дишь) zaprowadzać na górę взволно ванный przejęty, podniecony взгля д m pogląd, zdanie; spojrzenie, wzrok взгля дыва ть (~ю, ~ешь) spoglądać
J jamnik jamnik m таќса Japo nia ż Япо ния; ~nka ż япо нка, ~ńczyk m япо нец; ~ński япо нский jarmark m я рмарка jar osz m вегетариа нец; ~ski вегетариа нский jarzeniówka ż ла мпа дневноѓо све та jarzębina ż ряби на jarzyć się свети ться, мерца ть jarzyna ż о вощи jasiek m ду мка, поду шечка jaskinia ż пеще ра jaskółka ż ла сточка jaskra ż med глауко ма jaskrawy я ркий jasność ż 1. (światła) я ркость; 2. (wyraźność) я сность jasnowidz m яснови дящий jasny 1. (światło) я ркий, све тлый; 2. (wyraźny) я сный, поня тный, чëткий; 3. (kolor) све тлый; 4. (włosy, cera) све тлый jastrząb m я стреб jaszczurka ż я щерица jaśmin m жасми н jaśnieć светле ть jaw: wyjść na ~ обнару житься, вы явиться, откры ться jaw a: śnić na ~ie ви деть сны на яву jaw ność ż я вность, откры тость, гла сность; ~ny 1. (publiczny) откры тый; 2. (wyraźny) я вный jazd a ż (samochodem) езда на маши не, (na koniu, ro werze) езда на коне, е зда на велосипе де; ~a konna верхова я езда ; prawo ~y води тельские права ; nauka ~y автошко ла; rozkład ~y расписа ние движе ния jazgot m гро хот, треск; ~ać грохота ть, шуме ть, треща ть jazz m джаз jaźń ż ли чность, индивидуа льность jądro n 1. (wnętrze) ядро ; 2. med яи чко; ~wy я дерный 218 jąka ć się заика ться; ~nie n заика ние jątrzyć 1. (ranę) береди ть; 2. (drażnić) раздража ть; дразни ть, беспоко ить; ~ się возмуща ться jechać е хать jed en 1. (pojedynczy) оди н; 2. (ten sam) оди н и тот же; ~nym słowem коро че говоря ; z ~nej strony..., z drugiej strony с одно й стороны..., с друго й стороны jednak однаќо; ~owy одинаќовый jednoczesny одновре менный jednoczyć объединя ть jedno: wszystko ~ всë равно ; ~dniowy однодне вный; ~głośny единогла сный, единоду шный; ~kierunkowy oдносторо нний; ~lity одноро дный, еди ный; ~myślny единогла сный, единоду шный; ~osobowy одноме стный; ~razowy 1. (pojedynczy) ра зовый; 2. (do jednorazowego użytku) однора зовый jednorożec m единороѓ jednostajny однообра зный, равноме рный jednostka ż 1. (osoba) ли чность, индиви дуум; 2. (rzecz) едини ца jednostronny 1. (ograniczony) односторо нний; 2. (obowiązujący w jedną stronę) односторо нний jedność ż еди нство jednoznaczny однозна чный jedwab m шëлк; ~ny шëлковый; ~isty шëлковистый jedyna czka ż еди нственная дочь; ~k m еди нственный сын jedynka ż 1. (cyfra) оди н; 2. (stopień) едини ца, кол jedyny еди нственный jedzenie n 1. (pożywienie) еда, пища ; 2. (czynność) еда jeleń m оле нь jelito n кишка jełczeć го ркнуть
СОКРАЩЕНИЯ skróty а ар ar, a АО акционе рное о бщество spółka akcyjna, SA АЭС а томная электроста нция elektrownia atomowa б-ка библиотеќа biblioteka б-ца больни ца szpital В. 1. востоќ wschód, wsch.; 2. вольт wolt V в. век wiek, w. вв. века wieki, ww ВО вое нный оќруг okręg wojskowy, OW вуз вы сшее уче бное заведе ние uczelnia wyższa г грамм gram, g г. 1. год rok, r.; 2. го род miasto; 3. гора góra г-жа госпожа pani ГКО госуда рственные краткосро чные облига ции państwowe obligacje krótkoterminowe гр. гражданин obywatel, ob. ГУМ госуда рственный универса льный магази н państwowy dom towarowy, GUM (PDT) ГЭС гидроэлектри ческая ста нция elektrownia wodna д. дере вня wieś д-р 1. диреќтор dyrektor, dyr.; 2. доќтор doktor habilitowany, dr hab ЕАСТ Европе йская ассоциа ция свобо дной торго вли Europejskie Stowa rzyszenie Wolnego Handlu, EFTA ЕВС Европе йская валю тная систе ма Europejski system walutowy ЕС Европе йский сою з (Евросою з) Unia Europejska, UE ж/д желе зная дороѓа kolej З. за пад zachód, zach. ЗАГС Отде л за писи аќтов гражда нского состоя ния Urząd Stanu Cywilnego, USC ЗАО закры тое акционе рное о бщество, spółka akcyjna niewystępująca na giełdzie им. и мени imienia, im. и.о. исполня ющий обя занности pełniący obowiązki, p. o. и т. д. и так да лее i tak dalej, itd. и т. п. и тому подо бное i tym podobne, itp. кг килогра мм kilogram, kg КГБ Комите т госуда рственной безопа сности Komitet Bezpieczeństwa Państwa, KGB км киломе тр kilometr, km коп. копе йка kopiejka л литр litr, l М метро metro м метр metr, m 350
GRAMATYKA JĘZYKA ROSYJSKIEGO I FONETYKA PODZIAŁ GŁOSEK Samogłoski: а, о, у, э, и, ы Litery: а, я; о, ё; у, ю; э, е; и; ы Spółgłoski: б, в, г, д, ж, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ч, ш, ц Litery: б, в, г, д, ж, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ч, ш, ц, щ Półsamogłoska: й Akcent W języku polskim akcent pada zazwyczaj na przedostatnią sylabę, np.: studiować, zajęcia, interesujący itp. W języku rosyjskim natomiast akcent może padać na różne sylaby w wyrazie, jest to tzw. akcent swobodny. Nazywany jest również akcentem dynamicznym, gdyż polega on na wymawianiu z większą siłą samogłosek akcentowanych, z mniejszą samogłosek nieakcentowanych. Akcent: na ostatnią sylabę: студе нт, игра, уроќ; na przedostatnią sylabę: диреќтор, уме лый; na trzecią sylabę od końca: учи лище, я блоко, про бовать; Niekiedy słowa rosyjskie mają nie jeden, a dwa i nawet więcej akcentów. Jeden z nich określany jest wtedy jako główny, a pozostałe jako poboczne, np. а втове ломо того нки, четырёхъя русный; Występują także wyrazy bez samodzielnego akcentu (enklityki i proklityki), które tworzą zestroje akcentowe ze słowami obok, np. под окно м czyt. [padaknoḿ]. Ruchomość akcentu Akcent odróżnia poszczególne formy wyrazu o jednakowym lub podobnym brzmieniu 1, np.: mianownik lp. dopełniacz lp. mianownik lm. лицо мо ре хо лод игра лица мо ря хо лода игры ли ца моря холода иѓры 358 1 M. Froelichowa, M. Kwiatkowski, S. Laszewski, Gramatyka języka rosyjskiego, Warszawa 1972, s. 7.
GRAMATYKA JĘZYKA ROSYJSKIEGO при- в, на, к прийти у- из, с, от, к уйти в магази н на ры нок к ним из до ма со стадио на от друзе й к ним przybycie w określone miejsce lub do określonej osoby oddalenie się osoby od przedmiotu lub od innej osoby W języku rosyjskim występują swoiste pary przyimkowe, które wyrażają ruch do i ruch od, np. przyimek в łączy się z из (Я иду в магази н. Idę do sklepu, ale: Я вы хожу из магази на. Wychodzę ze sklepu.), a przyimek на z przyimkiem с (Ма ма идёт на рабо ту. Mama idzie do pracy, ale: Ма ма возвраща ется с рабо ты. Mama wraca z pracy.). Różnice w związku rządu niektórych czasowników rosyjskich i polskich DOPEŁNIACZ CELOWNIK доби ться (чего?) osiągnąć (co? B.) достиѓнуть (чего?) osiągnąć (co? B.) предостере чь от (чего?) przestrzec (przed czym? N.) ждать (чего?) czekać (na co? B.) отказа ться (от чего?) odmówić (czego? D.) соде йствовать (чему?) współdziałać (z czym? N.) сле довать (чему?) iść (za czym? N.) меша ть (чему?) przeszkadzać w (czym? Msc.) стреми ться к (чему?) dążyć (do czego? D.) измени ть (кому?) zdradzić (kogo? B.) зайти (к кому?) wstąpić (do kogo? D.) подойти (к кому? к чему?) podejść do (czego? D.) привыка ть (к кому?) przyzwyczajać się do (kogo? D.) принадлежа ть (кому?) należeć (do kogo? D.) гото виться (к чему?) przygotowywać się (do czego? D.) звони ть (кому?) dzwonić do (kogo? D.) е хать (к кому? к чему?) jechać (do kogo? do czego? D.) писа ть (кому?) pisać (do kogo? D.) обраща ться (к кому?) zwracać się (do kogo? D.) отправля ть (кому?) wysyłać (do kogo? D.) поднима ться (по чему?) wchodzić (po czym? Msc.) приближа ться (к чему?) zbliżać się (do czego? D.) ра доваться (чему?) cieszyć się (z czego? D.) спусти ться (по чему?) zejść (po czym? Msc.) улыба ться (кому?) uśmiechać się (do kogo? D.) учи ться (чему?) uczyć się (czego? D.) 398
GRAMATYKA JĘZYKA ROSYJSKIEGO NAJCZĘŚCIEJ UŻYWANE WYPOWIEDZENIA W JĘZYKU ROSYJSKIM PRZEDSTAWIANIE SIĘ Меня зову т Mam na imię ; Как Вас зову т? Jak pan/pani/wy ma(cie) na imię?; Как тебя /её/его /их/зову т? Jak ty/ona/on/oni mają na imię? Дава йте познако мимся! Poznajmy się!; Разреши те предста виться. Państwo pozwolicie, że się przedstawię (w sytuacjach oficjalnych) ZWRACANIE SIĘ DO OBCYCH OSÓB Будьте добры /любе зны. Niech pan/pani będzie tak dobra/uprzejmy Скажи те, пожа луйста Czy mogłaby pani/mógłby pan powiedzieć Молодо й человеќ! zwrot grzecznościowy do młodego człowieka; Ма льчик! zwrot grzecznościowy do chłopca; Де вушка do młodej kobiety, np. w sklepie. ROZMOWA TELEFONICZNA Алло! Э то спра вочное бюро? Halo, czy to informacja? Э то ты, Ка тя? Czy to ty, Kasiu? Я слушаю Вас. Słucham Вы оши блись но мером/ Вы непра вильно набра ли но мер/ Вы не туда попа ли Pomyliła pani/pan numer/pomyłka. Ничего. Nic się nie stało (jako reakcja, gdy ktoś przeprasza za pomyłkę). Его нет, что ему переда ть? Nie ma go, coś przekazać? Я позвоню по зже. Zadzwonię później. У телефо на Пётр. Przy telefonie Piotr. Мо жно попроси ть Марту?/ Попроси те, пожа луйста, Ма рту. Można poprosić Martę (do telefonu)? Bardzo proszę, niech pan/pani zawoł(a) Martę (do telefonu). Спаси бо за звоноќ. Dziękuję za telefon. Созвони мся. Zdzwonimy się. Хорошо / Пло хо слы шно. Dobrze/Źle słychać (o połączeniu). POWITANIA/POŻEGNANIA Здра вствуйте! Witajcie/witam pana/panią! lub Dzień dobry! До брое у тро! Dzień dobry! (przed południem, rano); До брый день! Dzień dobry! (po południu) Приве т!/ Приве тчик! Cześć!/ Siemano! (nieoficjalnie, do znajomego) До брый ве чер! Dobry wieczór! Споко йной но чи! Dobranoc! 445