Spis treści ALFABET... 6

Transkrypt

1 Spis treści ALFABET... 6 I FONETYKA... 7 Podział głosek... 7 Akcent... 7 Ruchomość akcentu... 7 Samogłoski... 8 Wpływ akcentu na wymowę samogłosek... 8 Spółgłoski... 9 Różnice w wymowie spółgłosek w języku rosyjskim i polskim... 9 Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne Wybrane grupy spółgłoskowe Najczęściej spotykane wymiany spółgłosek II SŁOWOTWÓRSTWO Budowa wyrazu Przedrostki (prefiksy) Przyrostki (sufiksy) Analiza słowotwórcza wyrazu Wyrazy złożone Wyrazy-skróty III CZĘŚCI MOWY Rzeczowniki Pojęcie ogólne Rzeczowniki własne i ich pisownia Rodzaj rzeczowników Końcówki rodzajowe rzeczowników Liczba rzeczowników Rzeczowniki nieodmienne Deklinacje rzeczowników Przymiotniki Pojęcie ogólne Rodzaj przymiotników Liczba przymiotników Deklinacja przymiotników Przyrostki Stopniowanie przymiotników... 28

2 Zaimki Pojęcie ogólne Podział zaimków Deklinacja zaimków osobowych Deklinacja zaimków dzierżawczych Deklinacja zaimków wskazujących Deklinacja zaimków uogólniających Deklinacja zaimków nieokreślonych Liczebniki Pojęcie ogólne Podział liczebników Liczebniki ułamkowe Deklinacje wybranych liczebników Liczebniki zbiorowe Czasowniki Pojęcie ogólne Czasowniki dokonane i niedokonane Bezokolicznik Koniugacja (odmiana czasowników) Czas przyszły Czas przeszły Czasowniki ruchu i przedrostki Różnice w związku rządu niektórych czasowników rosyjskich i polskich Tryb rozkazujący Tryb przypuszczający Imiesłów przymiotnikowy Imiesłów przysłówkowy Przysłówki Pojęcie ogólne Podział przysłówków Stopniowanie przysłówków Przyimki Pojęcie ogólne Łączliwość przyimków Spójniki Pojęcie ogólne Podział spójników Partykuła Pojęcie ogólne Podział partykuł

3 IV NIEKTÓRE ZASADY PISOWNI I INTERPUNKCJI ROSYJSKIEJ Pisownia samogłosek Pisownia o nieakcentowanego Pisownia samogłosek w przedrostkach Pisownia samogłosek w rdzeniach wyrazów Pisownia liter е, ё, ю, я Pisownia litery э Pisownia spółgłosek Pisownia podwójnych spółgłosek Pisownia spółgłosek w przedrostkach Pisownia i wymowa spółgłosek т, д, г Pisownia i wymowa grup spółgłoskowych Pisownia znaku twardego i miękkiego Słowa prezentujące gramatyczną funkcję ь Pisownia wyrazów z łącznikiem Pisownia imion własnych, nazwisk i miejscowości Rosyjskie imiona Rosyjskie nazwiska odmienne Nazwiska nieodmienne Polskie nazwiska Polskie miejscowości Pisownia wielkich i małych liter Interpunkcja Kropka Przecinek Znak zapytania Wykrzyknik Wielokropek Myślnik POMOCNICZY SŁOWNICZEK TERMINÓW JĘZYKOZNAWCZYCH ZADANIA SPRAWDZAJĄCE NAJCZĘŚCIEJ UŻYWANE WYPOWIEDZENIA W JĘZYKU ROSYJSKIM LITERATURA

4 I FONETYKA GRAMATYKA JĘZYKA ROSYJSKIEGO PODZIAŁ GŁOSEK Samogłoski: а, о, у, э, и, ы Litery: а, я; о, ё; у, ю; э, е; и; ы Spółgłoski: б, в, г, д, ж, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ч, ш, ц Litery: б, в, г, д, ж, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ч, ш, ц, щ Półsamogłoska: й Akcent W języku polskim akcent pada zazwyczaj na przedostatnią sylabę, np.: studiować, zajęcia, interesujący itp. W języku rosyjskim natomiast akcent może padać na różne sylaby w wyrazie, jest to tzw. akcent swobodny. Nazywany jest również akcentem dynamicznym, gdyż polega on na wymawianiu z większą siłą samogłosek akcentowanych, z mniejszą samogłosek nieakcentowanych. Akcent: na ostatnią sylabę: студе нт, игра, уроќ na przedostatnią sylabę: диреќтор, уме лый na trzecią sylabę od końca: учи лище, я блоко, про бовать. Niekiedy słowa rosyjskie mają nie jeden, a dwa i nawet więcej akcentów. Jeden z nich określany jest wtedy jako główny, a pozostałe jako poboczne, np. а втове ломо того нки, четырёхъя русный. Występują także wyrazy bez samodzielnego akcentu (enklityki i proklityki), które tworzą zestroje akcentowe ze słowami obok, np. под окно м czyt. padaknoḿ. Ruchomość akcentu Akcent odróżnia poszczególne formy wyrazu o jednakowym lub podobnym brzmieniu, 1 np.: mianownik lp. dopełniacz lp. mianownik lm. лицо мо ре хо лод игра лица мо ря хо лода игры ли ца моря холода иѓры 1 M. Froelichowa, M. Kwiatkowski, S. Laszewski, Gramatyka języka rosyjskiego, Warszawa 1972, s. 7. 7

5 GRAMATYKA JĘZYKA ROSYJSKIEGO II Słowotwórstwo 12 Budowa wyrazu Język rosyjski jest ciągle uzupełniany i wzbogacany nowymi słowami, zachodzą w nim bardzo dynamiczne procesy słowotwórcze. Nowe określenia pojawiają się w związku z nowymi warunkami życia, rozpowszechnianiem się języka angielskiego czy poszerzaniem się środowiska internautów (osób korzystających z zasobów Internetu, które posługują się specyficznym językiem na czatach, forach czy w ach). Procesy słowotwórcze w języku rosyjskim polegają na: dodawaniu pewnej cząstki wyrazowej, np. сиде ть посиде ть (przedrostek), книѓа кни жка (przyrostek), под окно м подоконник (przedrostek i przyrostek), учить учиться (tzw. postfiks); zabraniu jakiejś cząstki wyrazowej, np. взрыва ть взрыв; zestawianiu całych słów, np. диван-кровать, lub tylko ich rdzeni (patrz s. 15); tworzeniu skrótów (abrewiatur); przeniesieniu słowa z jednej części mowy do drugiej, np. обе дать в столо вой (jeść obiad) w kuchni /rzeczownik/, a: столо вая посу да kuchenne /przymiotnik/ naczynia. Przez dodawanie różnych przedrostków i przyrostków do poszczególnych części mowy tworzymy wyrazy o nowym znaczeniu lub o nowym odcieniu znaczeniowym. 5 Przedrostki (prefiksy) Za pomocą przedrostków tworzy się: czasowniki написа ть, переписа ть, записа ть, списа ть, исписа ть,.. вы писать, расписа ть, подписа ть, дописа ть, прописа ть rzeczowniki разгово р, пригово р, доѓовор, выѓовор, заѓовор W języku rosyjskim istnieje wiele przedrostków o tym samym brzmieniu i znaczeniu, co w języku polskim, np.: выходи ть wychodzić, принести przynieść, нарисова ть narysować, объе хать objechać itp. Polskim przedrostkom -od, -z w języku rosyjskim odpowiadają -от, -с: np.: отруби ть odrąbać, отли ть odlać itp.; 5 tamże, s. 25.

6 I FONETYKA GRAMATYKA JĘZYKA ROSYJSKIEGO PODZIAŁ GŁOSEK Samogłoski: а, о, у, э, и, ы Litery: а, я; о, ё; у, ю; э, е; и; ы Spółgłoski: б, в, г, д, ж, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ч, ш, ц Litery: б, в, г, д, ж, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ч, ш, ц, щ Półsamogłoska: й Akcent W języku polskim akcent pada zazwyczaj na przedostatnią sylabę, np.: studiować, zajęcia, interesujący itp. W języku rosyjskim natomiast akcent może padać na różne sylaby w wyrazie, jest to tzw. akcent swobodny. Nazywany jest również akcentem dynamicznym, gdyż polega on na wymawianiu z większą siłą samogłosek akcentowanych, z mniejszą samogłosek nieakcentowanych. Akcent: na ostatnią sylabę: студе нт, игра, уроќ na przedostatnią sylabę: диреќтор, уме лый na trzecią sylabę od końca: учи лище, я блоко, про бовать. Niekiedy słowa rosyjskie mają nie jeden, a dwa i nawet więcej akcentów. Jeden z nich określany jest wtedy jako główny, a pozostałe jako poboczne, np. а втове ломо того нки, четырёхъя русный. Występują także wyrazy bez samodzielnego akcentu (enklityki i proklityki), które tworzą zestroje akcentowe ze słowami obok, np. под окно м czyt. padaknoḿ. Ruchomość akcentu Akcent odróżnia poszczególne formy wyrazu o jednakowym lub podobnym brzmieniu, 1 np.: mianownik lp. dopełniacz lp. mianownik lm. лицо мо ре хо лод игра лица мо ря хо лода игры ли ца моря холода иѓры 1 M. Froelichowa, M. Kwiatkowski, S. Laszewski, Gramatyka języka rosyjskiego, Warszawa 1972, s. 7. 7

7 GRAMATYKA JĘZYKA ROSYJSKIEGO Akcent odróżnia niekiedy postać dokonaną czasownika od niedokonanej, 2 np.: czasownik niedokonany отреза ть насыпа ть czasownik dokonany отре зать насы пать W niektórych przypadkach akcent wpływa na zmianę znaczenia wyrazów jednobrzmiących, 3 np.: вина (wina, np. człowieka) мука (mąka) дороѓи (drogi) орга н (organy w kościele) замоќ (zamek, kłódka) по лки (półki) кру жки (kubki) сто ит (kosztuje) узна ю (dowiem się) ви на (lm. wina, np. wytrawne) муќа (męka) до роги (drogie) о рган (organ ludzki) за мок (zamek, pałac) полка (pułki wojsko) кружки (krążki, kółka) стои т (stoi) узнаю (poznaję) W wyrazach, w których występuje ё, akcent pada zawsze na tę literę, np. твоё twajo. Samogłoski Wpływ akcentu na wymowę samogłosek Literę o w pozycji nieakcentowanej czyta się jako a lub samogłoskę zbliżoną do a, np.: молоко malako, хорошо haraszo Litery е, я po spółgłosce a także literę a po ч, щ w pozycji nieakcentowanej należy czytać jako samogłoskę, pośrednią pom. i a e, np.: тяжёлый tieżo łyj, чароде й ćeradie j, щаве ль śiewieĺ` Literę и czyta się jako samogłoskę y po literach ж, ш, ц, np.: жира ф żyra f, широќий szyroḱij 2 tamże, s tamże, s. 8. 8

8 GRAMATYKA JĘZYKA ROSYJSKIEGO IV Niektóre zasady pisowni i interpunkcji rosyjskiej Pisownia samogłosek Pisownia O nieakcentowanego Aby prawidłowo napisać w wyrazie o nieakcentowane, należy zmienić formę wyrazu tak, aby sylaba nieakcentowana znalazła się pod akcentem. Również porównać można z odpowiednim wyrazem polskim, w którym występuje litera o, np.: коси ть он ко сит, боле ть он бо лен, смотре ть он смо трит; вода во ды (lm.), поля по ле (lp.), дожди дождь (lp.); большо й бо льше (st. wyższy), морско й мо ре (rzeczown., lp.); дома шний дом (rzeczown., lp.), после дний по сле (przyimek) Jeśli podstawowy wyraz posiada samogłoskę o, to we wszystkich wyrazach pokrewnych pisze się również o, np.: дождь дождли вый, молоко моло чный; спо соб спосо бности (rzeczown., lm.) спосо бный (przym.); дом дома шний (przym.) домо й (dokąd? do domu) Przy zmianie formy wyrazu w niektórych przypadkach występuje również ruchoma samogłoska o. Samogłoska ta wymienia się z tzw. zerowym dźwiękiem, np.: рот рта, сон сна; ребёнок (kto? co?) ребёнка (kogo? czego?), мышо нок мышонка; карти нок (kogo? czego?) карти нка (kto? co?), маши нок маши нка Polskim wyrazom kończącym się na -ek w języku rosyjskim odpowiadają wyrazy kończące się na -ок, np.: ма ска (kto? co?) ма сок (kogo? czego?) maska masek; желу док (kto? co?) желу дка (kogo? czego?) żołądek żołądka; са нки (kto? co?) са нок (kogo? czego?) sanki sanek W następujących rdzeniach rosyjskich wyrazów pisze się dwa o: во лосы włosy; го лос głos; ко лос kłos; хо лод chłód, холо дный chłodny; мо локо mleko, моло чный mleczny; молодо й młody, моло же młodziej, молодёжь młodzież; молотоќ młotek; го лод głód, голо дный głodny; боло то błoto; 61

9 GRAMATYKA JĘZYKA ROSYJSKIEGO pomocniczy słowniczek terminów językoznawczych akcent n ударе ние alfabet m алфави т antonim m анто ним aspekt dokonany соверше нный вид aspekt niedokonany несоверше нный вид aspekt, postać m вид bezokolicznik m инфинити в biernik вини тельный паде ж budowa wyrazu соста в сло ва celownik да тельный паде ж czas n вре мя czas przeszły проше дшее вре мя czas przyszły бу дущее вре мя czas teraźniejszy настоя щее вре мя czasownik m глаго л czasownik nieosobowy безли чный глаго л czasownik nieprzechodni неперехо дный глаго л czasownik posiłkowy вспомога тельный глаго л czasownik przechodni перехо дный глаго л czasownik zwrotny возвра тный глаго л część mowy часть ре чи człon zdania член предложе ния dopełniacz роди тельный паде ж dopełnienie bliższe прямо е дополне ние dopełnienie dalsze ко свенное дополне ние dopełnienie n дополне ние drugorzędny człon zdania второстепе нный член предложе ния dwukropek n двоето чие fonetyka ż (tylko lp) фоне тика forma krótka (przymiotnika imiesłowu) кра ткая фо рма frazeologia ż (tylko lp) фразеолоѓия głoska m звук główny (nadrzędny) człon zdania гла вный член предложе ния gramatyka ż грамма тика homonim m омо ним imiesłów bierny страда тельное прича стие imiesłów przymiotnikowy czynny действи тельное прича стие imiesłów przymiotnikowy n прича стие imiesłów przysłówkowy n дееприча стие interpunkcja ż (tylko lp) пунктуа ция 87