Monitoring lasów badania na 148 stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu

INSTYTUT BADAWCZY LEŚNICTWA Zakład Zarządzania Zasobami Leśnymi SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PRAC I ETAPU W OKRESIE OD 1 LISTOPADA 2012 R. DO 31 PAŹDZIERNIKA 2013 R. Umowa Nr DLP/6/2013 Monitoring lasów badania na 148 stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu SFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministerstwa Środowiska Główny autor: Paweł Lech Współautorzy: Józef Wójcik, Anna Kowalska, Leszek Kluziński, Robert Hildebrand Kierownik Zakładu Dyrektor Instytutu Sękocin Stary, październik 2013

SPIS TREŚCI 1 ZAKRES WYKONYWANYCH PRAC ETAP I 3 2 METODYKA BADAŃ NA SPO II RZĘDU W 2013 ROKU 4 3 2.1. Metodyka oceny stanu zdrowotnego drzewostanów 4 2.2. Badania fitosocjologiczne 10 2.3. Pobór próbek aparatu asymilacyjnego 20 STAŁE POWIERZCHNIE OBSERWACYJNE II RZĘDU W POLSCE NA KTÓRYCH PROWADZONO BADANIA W 2013 ROKU 21 4 5 WYNIKI BADAŃ FITOSOCJOLOGICZNYCH NA WYBRANYCH SPO II RZĘDU DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA BADAŃ FITISOCJOLOGICZNYCH NA SPO II RZĘDU W 2013 ROKU 25 40 6 PODSUMOWANIE 43 2

1. ZAKRES WYKONYWANYCH PRAC ETAP I Realizacja umowy nr DLP/6/2013 pt.: Monitoring lasów badania na 148 stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu rozpoczęła się z chwilą podpisania umowy w dniu 17 maja 2013 i zakończyła się z dniem 31 października 2013 roku i obejmowała następujące zadania: 1. Ocenę stanu zdrowotnego drzewostanów. Na 144 SPO II rzędu ocenie podlegały następujące parametry: defoliacja, odbarwienie aparatu asymilacyjnego oraz dodatkowe cechy morfologiczne koron drzew, takie jak: długość igliwia lub wielkość liści, proporcje przyrostu pędów, typ przerzedzenia korony, udział martwych gałęzi w koronie, obecność pędów wtórnych, urodzaj nasion, intensywność kwitnienia oraz ocena symptomów i przyczyn uszkodzeń. Dane były wprowadzane bezpośrednio do rejestratora na powierzchniach obserwacyjnych i następnie w formie numerycznej przesyłane do serwera bazy danych monitoringu lasów (BDML) w Instytucie Badawczym Leśnictwa. Na 4 powierzchniach SPO II rzędu został usunięty drzewostan. Powierzchnie te, mimo przejściowego pozbawienia drzewostanu, nadal funkcjonują w systemie SPO II rzędu, ale czasowo nie są na nich prowadzone badania bezpośrednio powiązane z drzewostanem. 2. Badania fitosocjologiczne, obejmujące wykonanie zdjęć fitosocjologicznych o areale 400 m 2, inwentaryzację mchów i porostów oraz określenie innych charakterystyk zbiorowisk roślinnych występujących na SPO II rzędu. Badania te realizowano na 148 powierzchniach II rzędu, również na tych pozbawionych drzewostanu, zgodnie z metodyka ICP Forests stosowaną w badaniach monitoringowych w całej Europie. 3. Pobór próbek aparatu asymilacyjnego (liści i igieł) z wybranych i oznaczonych drzew stojących oraz ich przygotowanie (ewidencja, suszenie, zmielenie, przechowywanie) do wykonania analiz chemicznych. Prace te wykonano na 144 SPO II rzędu, zgodnie z metodyką ICP Forests stosowaną w badaniach monitoringowych w całej Europie. Aktualnie wykonywane są analizy próbek aparatu asymilacyjnego pobranych w lipcu (liście dębu i buka) i ewidencja oraz przygotowanie do przechowania próbek pozyskanych w październiku (igły sosny i świerka). Zakończenie analiz chemicznych aparatu asymilacyjnego nastąpi w roku 2014. Materiały dotyczące oceny stanu koron drzew oraz zebrane w trakcie badań fitosocjologicznych są obecnie weryfikowane. Merytoryczne opracowanie uzyskanych 3

wyników badań przeprowadzonych na SPO II rzędu w 2013 roku załączone zostanie do raportu o stanie lasów, który przygotowany będzie w czerwcu 2014 roku. 2. METODYKA BADAŃ NA SPO II RZĘDU W 2013 ROKU 2.1. Ocena stanu zdrowotnego drzewostanów Na 144 SPO II rzędu w 2013 roku wykonano wizualną ocenę stanu zdrowotnego drzew w oparciu o cechy morfologicznych korony. Podstawowymi kryteriami tej oceny są defoliacja i odbarwienie aparatu asymilacyjnego, które określa się w 5% odstopniowaniu. Obserwacje drzew próbnych obejm ujmowały następujące cechy morfologiczne koron drzew: - Stanowisko biosocjalne: 1 - drzewa górujące 2 - drzewa panujące 3 - drzewa współpanujące 4 - drzewa opanowane 5 - drzewa przygłuszone. W roku założenia powierzchni wszystkie drzewa muszą być zaliczone do I-III klasy Krafta. W kolejnych latach niektóre z drzew mogą zmienić swoje stanowisko biosocjalne. - Defoliacja - podaje się z dokładnością do 5%,. - Odbarwienie - podaje się z dokładnością do 5%, - Pomiar pierśnicy drzew z dokładnością do 1 mm. - Ocienienie korony: 1 - korona znacząco ocieniona (lub w fizycznym kontakcie) z jednej strony 2 - korona znacząco ocieniona (lub w fizycznym kontakcie) z dwóch stron 3 - korona znacząco ocieniona (lub w fizycznym kontakcie) z trzech stron 4 - korona znacząco ocieniona z (lub w fizycznym kontakcie) z czterech stron 5 - korona z otwartą przestrzenią rozwoju bez śladów oddziaływania ocienienia 6 - drzewa przygłuszone. - Widoczność korony: 10 - pełna widoczność korony 20 - częściowa widoczność korony 21 - większa część korony widoczna 22 - mniejsza część korony widoczna 30 - widoczny zarys korony 40 - korona niewidoczna. - Liczba roczników igliwia - podaje się dominującą liczbę roczników igliwia w środkowej części korony - Długość igliwia lub wielkość liści - ocenia się dominującą długość igliwia lub wielkość liści w środkowej części korony wyróżniając: 1 - skrócone lub zmniejszone 2 - normalne 4

3 - wydłużone lub powiększone. - Proporcje przyrostu pędów - ocenia się przeważające proporcje przyrostu pędów w górnej części korony: 1 - przyrost pędu głównego większy od przyrostu pędów bocznych 2 - przyrost pędu głównego równy przyrostowi pędów bocznych 3 - przyrost pędu głównego mniejszy od przyrostu pędów bocznych. - Typ przerzedzenia korony: 0 - w przypadku defoliacji poniżej 10% 1 - peryferyjny 2 - odśrodkowy 3 - oddolny 4 - odgórny 5 - podwierzchołkowy 6 - równomierny 7 - lukowatość 8 - ulistnienie kępowe. - Udział martwych gałęzi - ocenia się górną połowę korony wyróżniając: 0 - brak martwych gałęzi 1 - pojedyncze martwe gałęzie (do 10%) 2 - od 11% do 50% martwych gałęzi 3 - powyżej 50% martwych gałęzi. - Pędy wtórne, urodzaj nasion, kwitnienie, określa się podając: 0 - nie występuje 1 - występuje 2 - występuje obficie. Istotnym elementem oceny drzew próbnych jest opis symptomów uszkodzeń, ich lokalizacja, rozmiar i możliwie dokładne wskazanie przyczyn. Ocena symptomów uszkodzeń oparta jest na systemie kodów - zestawienia poniżej. Istnieje możliwość wpisania 3 rodzajów uszkodzeń, odnoszących się do jednego drzewa w kolejności odpowiednio do rozległości danego uszkodzenia. Lista kodów określających lokalizację uszkodzenia Miejsce uszkodzenia Dokładniejsze określenie miejsca występowania uszkodzenia Kod (2 znaki) Lokalizacja w obrębie korony Kod (1 znak) Liście lub Igliwie Gałęzie, pędy, pączki Bieżący rocznik igieł 11 Starsze igły 12 Igły wszystkich roczników 13 Liście (w tym gat. zimozielone) 14 Pędy tegoroczne 21 Gałęzie o grubości < 2 cm 22 Gałęzie o grubości 2-10 cm 23 Gałęzie o grubości > 10 cm 24 Pędy o zróżnicowanej grubości 25 Pęd wierzchołkowy 26 Pączki 27 Górna cz. korony Dolna cz. korony Niejednolita Cała korona Górna cz. korony Dolna cz. korony Niejednolita Cała korona 1 2 3 4 1 2 3 4 5

Pień, szyja korzeniowa Strzała w obrębie korony 31 Pień pomiędzy szyją korz. a koroną 32 Korzenie i szyja korz. (<25cm) 33 Cała strzała 34 Martwe drzewo 04 0 Brak uszkodzeń 00 0 Brak oceny 09 0 0 Lista kodów określających symptomy uszkodzenia Uszkodzona część Liście lub Igliwie Liście lub Igliwie Gałęzie, Pędy, Pączki Symptomy Liście częściowo lub całkowicie zjedzone/brakujące Kod (2 znaki) Specyfikacja symptomów Kod (2 znaki) 01 Dziurawe, częściowo zjedzone, brakujące 31 Nadgryzienie brzegowe (liście, igły) 32 Całkowicie zjedzone, brakujące 33 Szkieletyzacja 34 Minowane 35 Przedwczesne opadanie 36 Przebarwienie liści jasnozielone Ogólne 37 do żółtego 02 Plamy 38 Przebarwienia brzegowe 39 Przebarwienie liści czerwone do Przebarwienia taśmowe 40 brązowego (włączając nekrozy) 03 Przejaśnienia 41 Przebarwienia wierzchołkowe 42 Zbrązowienie liści 04 Częściowe 43 Inne kolory 05 Wzdłuż naczyń 44 Mikrofilmia 06 00 Inne nienaturalne rozmiary liści 07 00 Deformacje 08 Pofalowane 45 Zawijanie 46 Deformacje 08 Zwijanie 47 Skręcenie 48 Zginanie 49 Gallasówki 50 Więdnięcie 51 Inne deformacje 52 Inne symptomy 09 00 Oznaki występowania owadów 10 Czarny nalot na liściach 53 Gniazda 54 Imago, larwy, poczwarki, nimfy, jaja 55 Oznaki występowania grzybów 11 Biały nalot na liściach 56 Owocniki na liściach 57 Inne oznaki 12 00 Zjedzone, utracone 01 00 Złamane 13 00 Martwe/obumierające 14 00 Zrzucone 15 00 Nekrozy 16 Rany (obdarcie kory, szczeliny) 17 Obdarcie kory 58 Szczeliny, pęknięcia 59 Inne rany 60 Wycieki żywicy (iglaste) 18 00 Wycieki (liściaste) 19 00 Zgnilizna 20 00 6

Strzała, Pień Strzała, Pień Deformacja 08 Więdnięcie 51 Zaginanie, zrzucanie, zakrzywianie 61 Narośla 62 Zrakowacenia 63 Czarcia miotła 64 Inne deformacje 52 Inne symptomy 09 00 Oznaki owadów 10 Otwory, trociny w otworach 65 Gniazda 54 Białe kropki, lub nalot 66 Imago, larwy, nimfy, poczwarka, grupy jaj 55 Oznaki grzybów 11 Owocniki grzybów 57 Inne oznaki 12 00 Rany (obdarcia kory, szczeliny 17 Obdarcie kory 58 Szczeliny, pęknięcia (od mrozu) 59 Inne rany 60 Wycieki żywicy (iglaste) 18 00 Wycieki (liściaste) 19 00 Zgnilizna 20 00 Deformacja 08 Narośla 62 Zrakowacenia 63 Podłużne grzbiety 00 Inne deformacje 52 Pochylone 21 00 Przewrócone (z korzeniami) 22 00 Złamane 13 00 Części nekrotyczne 16 00 Inne symptomy 09 00 Oznaki owadów 10 Otwory, trociny w otworach 65 Białe kropki lub nalot 66 Imago, larwa, poczwarka, nimfa, grupa jaj 55 Oznaki grzybów 11 Owocniki grzybów 57 Pęcherze żółte - pomarańczowe 67 Inne oznaki 12 00 Lista kodów określających kategorię czynnika sprawczego Kategoria czynników sprawczych Dwa zera w kodzie czynnika sprawczego zastępuje się kodami z załączonego poniżej katalogu, dokładniej identyfikując, jeżeli to możliwe, dany czynnik. Kod Zwierzyna 100 Owady 200 Grzyby 300 Czynniki abiotyczne 400 Bezpośrednie działanie człowieka 500 Pożary 600 Zanieczyszczenia powietrza 700 Inne czynniki 800 (Badane, ale) Niezidentyfikowane 999 7

AB I O T Y C Z N E G R Z Y B Y O W A D Y ZWIERZYN A Lista kodów określających klasę czynnika sprawczego Czynnik Kod Klasa czynnika Kod Uwagi (gatunek )* Jeleniowate 110 Dziki 120 100 Gryzonie 130 Ptaki 140 Zwierzęta domowe 150 Inne kręgowce 190 * wpisuje się w formularzu nazwę gatunkową w języku łacińskim lub polskim, jeżeli jest możliwe jej poprawne określenie Czynnik Kod Klasa czynnika Kod Uwagi (gatunek owada)* Liściożerne 210 Uszkadzające pień, gałęzie, pędy 220 Uszkadzający pączki 230 Uszkadzające kwiatostany, owoce 240 Owady ssące 250 200 Owady minujące 260 Galasówki 270 Inne owady 290 * wpisuje się w formularzu nazwę gatunkową owada w języku łacińskim lub polskim, jeżeli jest możliwe jej poprawne określenie Czynnik Kod Klasa czynnika Kod Uwagi (gatunek grzyba)* Osutki i rdze 301 Rdze pędów i pni 302 Więdnięcie 303 Rozkład i zgnilizna korzeni 304 Plamiastość liści 305 Antraknozy 306 300 Mączniaki 307 Więdnięcie naczyniowe 308 Zamieranie i rakowacenie 309 Deformacje 310 Inne grzyby 390 * wpisuje się w formularzu nazwę gatunkową grzyba w języku łacińskim lub polskim, jeżeli jest możliwe jej poprawne określenie Czynnik Kod Klasa czynnika Kod Typ czynnika Kod Czynniki chemiczne 410 Zakłócenia pokarmowe - deficyt biogenów 411 Czynniki fizyczne 420 Lawiny 421 Susza 422 Zalewy 423 Mróz 424 Szron, sadź 425 Oparzenia słoneczne 426 400 Pioruny 427 Osunięcia terenu 429 Śnieg, lód 430 Wiatry 431 Uszkodzenia zimowe 432 Płytka, uboga gleba 433 Inne czynniki abiotyczne 490 8

I N N E ZANIECZYSZ- CZENIA POWIETRZA B EZPOŚREDNIE ODDZIAŁYWANIA CZŁOWIEKA Czynnik Kod Klasa czynnika Kod Typ czynnika Kod Obiekty wbite 510 Niewłaściwe techniki sadzenia 520 Konserwacja terenu 530 Zabiegi hodowlane lub pozyskanie 540 Zranienia 541 Podkrzesywanie 542 500 Pozyskanie żywicy 543 Zdzieranie kory 544 Operacje hodowlane 545 Mechaniczne uszkodzenia przez 550 pojazdy Budowa dróg 560 Ubicie gleby 570 Niewłaściwe użycie środków 580 Pestycydy 581 chemicznych Sól do odsalania 582 Inne bezpośrednie działanie 590 człowieka Czynnik Kod Pożary 600 Czynnik Kod Klasa czynnika Kod SO2 701 H2S 702 O3 703 700 PAN 704 F 705 HF 706 Inne 790 Czynnik Kod Klasa czynnika Kod Uwagi (gatunek )* Parazyty, Epifity 810 Bakterie 820 Wirusy 830 800 Nicienie 840 Konkurencja 850 Mutacje 860 Inne (znane przyczyny, ale nie wskazane na liście) 890 * wpisuje się w formularzu nazwę gatunkową w języku łacińskim lub polskim, jeżeli jest możliwe jej poprawne określenie Lista kodów określających rozmiar uszkodzenia: Klasa Opis Kod 0 % Brak 0 1 10 % Nieznaczne 1 11 20 % Słabe 2 21 40 % Umiarkowane 3 41 60 % Silne 4 61 80 % Bardzo silne 5 81 99 % Ekstremalne 6 100 % Martwe drzewo 7 Metody oceny drzew próbnych są szczegółowo omawiane na corocznych szkoleniach wykonawców, poprzedzających prace terenowe. 9

2.2. Badania fitosocjologiczne Badania fitosocjologiczne prowadzono w 2013 roku na 148 SPO II rzędu wg poniżej podanych zasad, zgodnie z obowiązującą w europejskim monitoringu lasów metodyka ICP Forests. Zakładanie (odnawianie) powierzchni próbnych 1. Powierzchnie monitoringu szaty roślinnej zbiorowisk leśnych są położone na stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu w drzewostanach iglastych sosnowych i świerkowych oraz liściastych dębowych i bukowych. 2. Stałą powierzchnię obserwacyjną szaty roślinnej stanowi prostokąt o powierzchni 800 m 2 i wymiarach 20x40 m, podzielony na osiem kwadratów o wymiarach 10xl0 m każdy (rycina 1, szkic powierzchni) Rycina 1. Szkic powierzchni monitoringu szaty roślinnej. 10

a) spośród drzew trwale zanumerowanych na powierzchni SPO II rzędu wybiera się dwa drzewa, jedno z tych drzew wyznacza wierzchołek prostokąta, drugie (w zasadzie) kierunek północny do drugiego wierzchołka prostokąta, b) u podnóża pierwszego (zanumerowanego) drzewa na korze zaznacza się trwałą, białą farbą pionową linię o długości 30 cm od ziemi. Linia ta wyznacza pierwszy wierzchołek prostokąta. W uzasadnionych przypadkach (np. bardzo nierówny pień) zamiast pionowej namalowanej linii można tuż przy pniu wkopać na stałe palik drewniany, c) od namalowanej linii (lub wbitego palika) odmierza się za pomocą taśmy mierniczej odcinek 40 m w kierunku drugiego, wcześniej wybranego, zanumerowanego drzewa, d) odmierzony 40-metrowy odcinek dzieli się na 4 równe części (10 m każdy), końce wyznaczonych 10-metrowych odcinków zaznacza się trwale wkopanymi palikami, e) tak wyznaczony i oznakowany odcinek jest w zasadzie zachodnią krawędzią (bokiem) powierzchni, f) od każdego wbitego na stałe palika przeprowadza się prostopadle odcinek o długości 20 m, każdy z wyznaczonych odcinków dzieli się na dwie części po 10 m, końce poszczególnych odcinków 10-metrowych oznacza się trwale za pomocą wbitych palików, g) w ten sposób powstaje 8 kwadratów o powierzchni 100m 2 każdy, z których cztery oznaczone na szkicu numerami 1, 2, 3, 4 tworzą podstawową powierzchnię obserwacyjną runa, a kwadraty o numerach 2, 3, 5, 8 stanowią powierzchnię służącą do obserwacji odnowień naturalnych, h) kwadraty oznaczone na szkicu numerami 2, 3, 5, 8 należy podzielić na 16 kwadratów (pól) o boku 2,5 m każdy, kwadrat oznaczony na szkicu numerem l należy podzielić na 25 kwadratów o boku 2,0 m każdy. Rogi tak wyznaczonych małych kwadratów (pól) o boku 2,5 m oraz o boku 2,0 m należy na czas opisywania oznaczyć wbitymi w ziemię szpilkami. 3. Powierzchnię monitoringową można wyznaczyć w dowolnym miejscu SPO, ale w taki sposób, aby charakteryzowała się ona niezniszczonym runem (np. przez powierzchnię nie powinna przebiegać ścieżka), przeciętnym drzewostanem i przeciętnym zadrzewieniem, czyli aby była maksymalnie reprezentatywna dla całego wydzielenia drzewostanowego. 4. Na powierzchni monitoringowej prowadzi się jedynie obserwacje i badania nieniszczące, tzn. nie pobiera się prób gleby, ściółki, roślin zielnych czy drzew. 5. Po założeniu powierzchni wykonuje się podstawowy opis dokumentacyjny, na który skład się szkic położenia powierzchni monitoringu szaty roślinnej z numerami drzew kierunkowych (w obwódkach), domiarami do punktów charakterystycznych, z numerem powierzchni SPO II rzędu oraz z numerami oddziałów i literami pododdziałów. W dokumentacji zamieszcza się również fragment mapy drzewostanowej i siedlisk w skali 1: 10 000 z powierzchnią monitoringową zaznaczoną w części centralnej. 11

Opis florystyczno-fitosocjologiczny 1. Opis florystyczno-fitosocjologiczny polega na wykonaniu zdjęcia fitosocjologicznego uzupełnionego pomiarem wysokości drzew. 2. Zdjęcie fitosocjologiczne wykonuje się na wyznaczonej powierzchni 400 m 2 (20 x 20 m) obejmującej kwadraty: 1, 2, 3 i 4 (patrz szkic powierzchni, rycina 1). 3. Najlepszą porą do wykonania zdjęcia fitosocjologicznego jest okres od połowy maja do końca sierpnia. 4. W opisie zdjęcia fitosocjologicznego umieszcza się następujące informacje: a) nr powierzchni obserwacyjnej runa (przyjmuje się nr SPO II rzędu); b) datę wykonania zdjęcia; c) tymczasową nazwę zespołu wg ujęcia W. Matuszkiewicza i J.M. Matuszkiewicza; niedopuszczalne jest stosowanie innych lokalnych systemów syntaksonomicznych; d) formy degeneracji (nie wypełnia się w terenie); wyróżnia się następujące formy degeneracji: - monotypizacja (forma degeneracji fitocenozy leśnej polegająca na ujednoliceniu wiekowym i gatunkowym jej drzewostanu); - fruticetyzacja (forma degeneracji fitocenozy leśnej polegająca na masowym rozroście warstwy krzewów, np. masowym rozroście jeżyn lub malin pod drzewostanami sosnowymi na żyznych siedliskach); - cespityzacja (forma degeneracji fitocenozy leśnej polegająca na masowym rozroście traw w runie, np. trzcinnika piaskowego lub śmiałka darniowego pod drzewostanami sosnowymi); - juwenalizacja (forma degeneracji fitocenozy leśnej polegająca na utrzymywaniu zespołu roślinnego w młodym stadium rozwojowym, np. przez rytmiczne zręby zupełne i odnowienia; - neofityzacja (forma degeneracji fitocenozy leśnej polegająca na wnikaniu do niej i zadomawianiu się gatunków obcych geograficznie, np. czeremchy amerykańskiej, robinii akacjowej, klonu jesionolistnego, niecierpka drobnokwiatowego, dębu czerwonego i innych); - pinetyzacja (forma degeneracji fitocenozy leśnej polegająca na zjawiskach zachodzących pod wpływem uprawy drzewostanu gatunków iglastych (sosna, świerk) na siedliskach żyźniejszych niż odpowiadające im w naturze); e) imię i nazwisko osoby wykonującej zdjęcie. 6. Zwarcie lub pokrycie poszczególnych warstw (A drzew, z ewentualnym rozbiciem na podwarstwy Al, A2, A3; B krzewów; C roślinności zielnej; d mchów i porostów) oraz udział powierzchni nie pokrytej roślinnością należy podawać w procentach z dokładnością do 5%, a dla pokrycia powierzchni mniejszego niż 5% przyjmuje się znak +. 7. Średnią wysokość drzew w poszczególnych podwarstwach drzewostanu określa się na podstawie pomiaru 2-3 drzew każdego gatunku. 12

8. W zdjęciu fitosocjologicznym uwzględnia się wszystkie gatunki roślin naczyniowych, mszaki i porosty naziemne występujące na założonej powierzchni obserwacyjnej runa (zdjęcie ma wartość tylko wtedy, gdy spis gatunków jest kompletny). 9. W stosunku do roślin naczyniowych obowiązuje nazewnictwo gatunków według opracowania Mirka i in. (Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. Zając A, Zając M.). Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Polish Botanical Studies, Guidebook Service 15.IB PAS Krakow, 1995). Nazwy mchów obowiązują z opracowania Ochyry i Szmajdy "An annotated list of Polish mosses". Frgm. Flor. Et Geobot.1978. W stosunku do porostów obowiązuje opracowanie Fołtynowicza "A preliminary check - list of Polish lichen forming and lichenicolous fungi". Uniwersytet Gdański 1991. 10. Ilościowość gatunków należy podawać w skali 12-to stopniowej, przedstawionej poniżej: Stopień skali pokrycie powierzchni zdjęcia w procentach r - < 1 + - 1-5 1-5 - 10 2-10 - 20 3-20 - 30 4-30 - 40 5-40 - 50 6-50 - 60 7-60 - 70 8-70 - 80 9-80 - 90 10-90 - 100 11. Poza ilościowością należy określić żywotność gatunków wskazującą na złe lub bardzo dobre warunki bytowania (dotyczy wyłącznie gatunków runa). W zdjęciu takie gatunki wyróżnia się dodatkowymi oznaczeniami w rubryce "żywotność": w przypadku bardzo bujnego rozwoju (wyjątkowo silnej żywotności) należy umieścić literę "b", natomiast w przypadku obniżonej żywotności (rośliny słabe, niższe niż zazwyczaj, nie kwitnące lub kwitnące i owocujące słabo) umieścić literę "s". Dla roślin o normalnym rozwoju nie podaje się żadnego oznaczenia. 12. Porosty występujące na martwym drewnie, na pniach i gałęziach drzew oraz na skałach i kamieniach zamieszcza się poniżej głównego spisu. Ich ilościowość określa się w stosunku do powierzchni dostępnego substratu, a nie całej powierzchni monitoringowej. 13. Po wykonaniu zdjęcia fitosocjologicznego na powierzchni monitoringowej runa wykonuje się spis uzupełniający, obejmujący dodatkowe gatunki występujące w najbliższym 13

otoczeniu (do 5 m od granic powierzchni). Ich ilościowość podaje się w nawiasach, np. Oxalis acetosella (+). 14. Należy zebrać egzemplarze tych gatunków roślin, których w terenie nie udało się zidentyfikować, w celu oznaczenia w terminie późniejszym choć najlepiej tego samego dnia. Gdy nie jest to możliwe, należy przygotować egzemplarze zielnikowe w celu przesłania do specjalisty. 15. Mchy i porosty w sytuacjach wątpliwych obowiązkowo musi oznaczać specjalista. 16. Egzemplarze gatunków roślin do oznaczeń należy zbierać na zewnątrz powierzchni monitoringowej. 17. Zbierając rośliny do oznaczenia powinno się zbierać okazy dobrze rozwinięte, nie uszkodzone, w miarę możliwości małych rozmiarów oraz posiadające korzeń, łodygę, liście, kwiaty lub owoce. Należy unikać zbierania roślin zroszonych deszczem, gdyż schną powoli i łatwo czernieją. Takie okazy osuszamy przed włożeniem do bibuły lub gazety. Wybrane rośliny wykopujemy łopatką lub nożem wraz z korzeniami poza powierzchnią obserwacyjną (8 kwadratów). Z drzew i krzewów zbiera się kwitnące i owocujące gałązki z liśćmi. Siewki zbiera się w całości. 18. Zebrane okazy roślin naczyniowych konserwuje się przez zasuszenie w złożonych gazetach lub specjalnych bibułach. Rośliny wysokie zginamy w ten sposób, żeby zmieściły się na arkuszu. Każdy okaz (egzemplarz roślin) musi posiadać etykietę zawierającą następujące informacje: - datę zebrania, - nr powierzchni monitoringowej, - nazwę opisową (taką samą jak w terenowej, brudnopisowej wersji zdjęcia fitosocjologicznego) oraz ilościowość, - nazwisko i podpis osoby zbierającej. Ułożone w stos arkusze gazet (bibuł) umieszcza się w odpowiednich praskach (druciane siatki lub teczki z grubego kartonu) i związuje sznurkiem. 19. Mchy i porosty (całe, nie uszkodzone, ze wszystkimi częściami morfologicznymi) wraz z fragmentami podłoża (np. kora, martwe drewno) należy zbierać do torebek papierowych. W przypadku silnego wysuszenia porostów można je delikatnie skropić wodą, co zapobiega kruszeniu się. Każdą torebkę należy zaopatrzyć w etykietkę obejmującą następujące informacje: - datę zebrania, - nr powierzchni monitoringowej, - nazwę opisową taką samą jak w terenowej, brudnopisowej wersji zdjęcia fitosocjologicznego) oraz ilościowość, - rodzaj podłoża, na którym występuje zebrany porost. 14

- nazwisko i podpis osoby zbierającej 20. Zebrane rośliny zielne oraz mchy i porosty należy jak najszybciej przekazać do oznaczenia na adres osoby uzgodnionej z Instytutem Badawczym Leśnictwa. Ilościowa ocena występowania porostów na korze drzew 1. Drzewa do obserwacji porostów wybiera się: a) w drzewostanach jednogatunkowych - 3 żywe drzewa o nie uszkodzonej korze, b) w drzewostanach wielogatunkowych - 3 drzewa z gatunku panującego oraz po jednym drzewie z gatunków domieszkowych (występujących w składzie). W obu przypadkach drzewa mogą być zróżnicowane pod względem wieku, wysokości, pierśnicy i pozycji biosocjalnej. W przypadku obumarcia wybranego drzewa należy je pozostawić w serii pomiarowej, z zaznaczeniem w protokole obserwacyjnym. 2. Wybrane drzewa należy trwale oznakować farbą, nadając im kolejne duże litery alfabetu A, B, C itd. Drzewa te należy wybierać z pominięciem drzew dotychczas zanumerowanych. 3. Na wybranych drzewach, na wysokości 170 cm od ziemi wbija się na stałe dwa bolce z twardego plastiku (uwaga! Nie wolno stosować gwoździ ani bolców metalowych). Odległość pozioma między bolcami wynosi 15 cm. 4. Do ilościowej oceny porostów na pniach służy ramka zawieszana (tylko na czas pomiaru) na zamontowanych bolcach. Ramka ma być wykonana z białego elastycznego tworzywa. Pole obserwacyjne ramki ma wymiary 20 cm (poziomo) na 30 cm (pionowo). 5. Ocena polega na określeniu z dokładnością do 5% powierzchni kory zajętej przez porosty w obrębie pola obserwacyjnego ramki. Ponadto określa się również gatunek dominujący oraz ogólną liczbę gatunków porostów w obrębie pola obserwacyjnego. 6. Ogólną liczbę gatunków przedstawia się za pomocą następującej skali uproszczonej: 1 = jeden gatunek; 2 = 2-5 gatunków; 3 = ponad 5 gatunków. 7. Wyniki oceny wpisuje się do specjalnego formularza. 8. Porosty do oznaczenia należy brać z tego samego drzewa, ale z miejsca poza ramką. Na etykiecie należy zaznaczyć numer drzewa, z którego pobrano próbę. 9. Niezbędną dokumentację stanowią zdjęcia fotograficzne. Zdjęcia należy wykonywać z odległości nie większej niż 150 cm prostopadle do powierzchni objętej tak, aby w kadrze znalazła się cała ramka oraz fragmenty pnia powyżej i poniżej ramki. 15

10. Przed wykonaniem każdego zdjęcia w dolnej części ramki należy czytelnie napisać (najlepiej ścieralnym czarnym flamastrem): a) datę, b) nr powierzchni monitoringowej, c) nr drzewa. Struktura pozioma runa A. Wykonanie zdjęć fitosocjologicznych na kwadratach 2x2 m 1. Strukturę poziomą runa analizuje się na powierzchni 100 m2 (10x10 m). Powierzchnia ta stanowi podpowierzchnię (nr 1) głównej powierzchni monitoringowej runa wielkości 400 m 2. 2. Lewy górny róg podpowierzchni jest jednocześnie lewym górnym rogiem powierzchni głównej. Granice podpowierzchni zostały trwale oznakowane wbitymi kołkami drewnianymi w trakcie wytyczania powierzchni głównej. 3. Oznakowaną podpowierzchnię dzieli się na 25 kwadratów wielkości 4 m 2 (2x2 m). 4. Podział przeprowadza się za pomocą szpilek metalowych (lub plastikowych), sznurka i taśmy mierniczej a każdym boku podpowierzchni wbija się szpilki co 2 m. Odpowiednie szpilki na przeciwległych bokach łączy się sznurkiem. 5. Kwadraty numeruje się następująco: kwadrat w lewym górnym rogu otrzymuje nr l, kolejny w prawo - numer 2 aż do 5, pierwszy z lewej w następnym rzędzie - nr 6, ostatni w prawym dolnym rogu - nr 2.5 (patrz rycina 1, szkic powierzchni). 6. Dla każdego z kwadratów wykonuje się "mini" zdjęcie fitosocjologiczne, uwzględniając krzewy, rośliny runa i warstwę mchów i porostów (natomiast bez uwzględnienia gatunków drzewostanu). 7. W przypadku wystąpienia gatunków nieznanych (nie oznaczonych w terenie) wpisuje się nazwę opisową, tymczasową, taką samą jak w podstawowym zdjęciu fitosocjologicznym i na (ewentualnym) arkuszu zielnikowym do oznaczenia. 8. Ponadto określa się następujące informacje: a) datę opisu, b) informacje o wykonawcy, c) procent powierzchni kwadratu zajęty przez pnie drzew, d) procent powierzchni kwadratu zajęty przez krzewy, e) procent powierzchni kwadratu zajęty przez rośliny runa, f) procent powierzchni kwadratu zajęty przez warstwę mchów, g) procent powierzchni nie pokryty roślinnością, h) czy kwadrat jest pod koroną drzewa (znak +) czy w luce między koronami (znak -). Następnie wpisuje się gatunki występujące w danym kwadracie. Stosuje się 12-to stopniową skalę ilościowości (odniesioną do powierzchni: 1m 2 ). Dodatkowo - w uwagach - można wpisać informację o bujności i żywotności gatunków, szczególnie w przypadku gdy odbiegają one od normy. 16

B. Agregacja form gatunków 1. Każdy z wytyczonych kwadratów o boku 2 m należy podzielić wizualnie na 4 kwadraty boku 1 m w celu określenia na ich powierzchni agregacji form gatunków dominujących. Agregację: form gatunków dokonuje się na podstawie obserwacji wizualnych i zaznacza się za pomocą kodów literowych. Kwadraty numeruje się następująco: kwadrat w lewym górnym rogu każdego kwadratu o boku 2 m otrzymuje nr 1, w prawym górnym rogu - numer 2, w lewym dolnym rogu - numer 3 i w prawym dolnym rogu - numer 4 (np. pełny zapis numeru kwadratu 1 m 2 w dolnym prawym rogu kwadratu 16 powinien być 16.4). 2. Przyjmuje się następujące kody dla poszczególnych form gatunków: kod forma gatunku. A brak roślin (powierzchnia bez roślin powyżej 95%) B mchy C porosty D trawiaste E dwuliścienne zielne F krzewinki G siewki drzew 3. W przypadku występowania w jednym kwadracie dwóch dominujących form (np. mchy i krzewinki) stosuje się podwójne oznaczenia (np. BF). 4. Wyróżnia się agregacje zwarte i luźne. Agregacje zwarte pokrywają ponad 50% powierzchni kwadratu. Oznacza się je literami dużymi/ Agregacje luźne pokrywają od 5 do 50% powierzchni kwadratu. Oznacza się je odpowiednimi małymi literami. Ocena odnowienia naturalnego 1. Ocenę odnowień naturalnych drzewostanów dokonuje się na SPO II rzędu w drzewostanach sosnowych i świerkowych dębowych i bukowych. 2. Obserwację odnowienia naturalnego prowadzi się na kwadratach nr 2, 3, 5, 8 i zapisuje na Formularzu nr 6 (Załącznik nr 9). Kwadraty te podzielona są na 16 poletek o wymiarach 2,5x2,5 m. Poletka oznaczone są kolejnymi numerami od 1 do 16 poczynając od górnego lewego rogu do prawego dolnego rogu, zaczynając numeracje każdego rzędu od lewej strony. Numer poletka składa się z pierwszej cyfry oznaczającej numer kwadratu i dwu kolejnych cyfr oznaczającej numer poletka np. 312 lub 802. a) Ocena liczebności występowania nalotu i podrostu - odnowienie naturalne dzieli się na nalot, młodszy podrost, starszy podrost, - nalot stanowią drzewka do 0,5 m wysokości, młodszy podrost stanowią drzewka od 0,5 m do 1,3 m wysokości, starszy podrost stanowią drzewka o wysokości ponad 1,3 m do grubości pierśnicy 7 cm, 17

- w grupie drzewek do 1,3 m wysokości należy wyróżnić w odrębnej kategorii podsadzenia, - ocenę liczebności i strukturę powierzchniową rozkładu przeprowadza się indywidualnie na każdym poletku w czterech wyznaczonych uprzednio kwadratach,. - na każdym poletku określa się ilościowość nalotu w skali 12-to stopniowej, oddzielnie dla każdego występującego gatunku drzewa wg poniższej skali: Stopień skali pokrycie terenu w procentach r - < 1 + - 1-5 1-5-10 2-10 - 20 3-20 - 30 4-30 - 40 5-40 - 50 6-50 - 60 7-60 - 70 8-70 - 80 9-80 - 90 10-90 - 100 - dla każdego poletka podaje się liczbę drzewek podrostu młodszego i starszego, podsadzeń oraz drzew rosnących na poletku wg gatunku b) ocena zakresu wiekowego i żywotności odnowień naturalnych - na każdym poletku określamy średni wiek nalotu oraz młodszego i starszego podrostu z 10-ciu losowo wybranych drzewek. W przypadku gatunków iglastych wiek określamy licząc okółki i dodając 2 lata dla odnowienia sosnowego i 3 lata dla odnowienia świerkowego. Wiek drzewek gatunków liściastych określamy szacunkowo. - klasę żywotności nalotu, podrostu i podsadzeń określamy na podstawie cech wzrokowych takich jak pokrój korony, jej długość, barwa igliwia oraz stosunek długości pędu głównego do długości pędów bocznych (Bernadzki 1967). Podobne cechy wykorzystuje się. przy ocenie żywotności drzewek liściastych; - wyróżnia się cztery klasy żywotności: l klasa żywotności - drzewka bujnie rosnące o pędzie głównym co najmniej tak długim jak pędy boczne; 2 klasa żywotności - drzewka normalnie rozwinięte o pędzie głównym wynoszącym od 1/2 do 1/1 długości pędu bocznego; 3 klasa żywotności - drzewka osłabione o pędzie.głównym wynoszącym 1/4 do 1/2 długości pędu bocznego;, 4 klasa żywotności - drzewka zamierające, zahamowane we wzroście, o pędzie głównym wynoszącym do 1/4 długości pędów bocznych. Do tej klasy zalicza się drzewka pozbawione przyrostu na wysokość oraz bez pędu głównego zniszczonego w wyniku uszkodzeń mechanicznych. - klasę żywotności określa się dla nalotu jako średnią określoną na 10- ciu losowo wybranych drzewkach zaokrąglając wartość klasy do jednej dziesiętnej, 18

- klasę żywotności dla młodszego i starszego podrostu oraz podsadzeń określa się w taki sam sposób. Jeżeli liczba drzewek jest mniejsza od 10-ciu w poletku, średnią klasę żywotności określa się na podstawie oceny wszystkich rosnących drzewek c) opis parametrów drzewostanu. Na każdym poletku określa się liczbę drzew każdego gatunku o pierśnicy powyżej 7 cm. Dla każdego poletka oddzielnie określa się pokrycie (rzut koron na powierzchnię), dla całego kwadratu określa się zwarcie drzewostanu w procentach z dokładnością do 10%. d) typ. pokrywy gleby określa się jak w instrukcji u.l. to jest: 1 - naga 2 - ściółka 3 - zazieleniona 4 - mszysta 5 - zadarniona 6 - silnie zadarniona 7 - zdziczała Wyniki badań z wypełnionymi formularzami oraz odbitkami fotograficznymi dla każdej powierzchni monitoringu należy włożyć do teczki tekturowej z następującą etykietką: Oddział : RDLP: N-ctwo: Obręb: Oddział i pododział: Nr powierzchni SPO: 2.3. Pobór próbek aparatu asymilacyjnego Powierzchnie i drzewa z których pobiera się próbki aparatu asymilacyjnego Poboru próbek aparatu asymilacyjnego należy dokonać na SPO II na których występuje drzewostan. Łącznie takich powierzchni jest 144. Próbki pobierane są z 5 drzew na każdej powierzchni. Drzewa te są już wybrane i oznaczone cyframi rzymskimi I, II, III, IV i V. Termin wykonania zbioru Próbki aparatu asymilacyjnego w przypadku drzew liściastych (dąb i buk) należy pobrać w 2 połowie sezonu wegetacyjnego (optymalnie: lipiec, dopuszczalnie: I połowa sierpnia). Łącznie jest 26 powierzchni z gatunkami liściastymi. Pozyskanie igieł (świerk, sosna) następuje po zakończeniu sezonu wegetacyjnego (październik). Pozyskane gałęzie muszą zapewnić możliwość pobrania bieżącego i poprzedniego rocznika igieł. Powierzchni z gatunkami iglastymi jest łącznie 118. 19

Zasady poboru próbek aparatu asymilacyjnego Próbki liści/igieł powinny mieć minimalna wagę 50 g. Aparat asymilacyjny należy pozyskać z czterech stron korony drzewa, z gałęzi znajdujących się w górnej (5-7 okółek), zewnętrznej części korony, rosnących przy dostępie światła. W drzewostanach iglastych z każdego drzewa pobiera się oddzielne próbki reprezentujące igliwie bieżącego rocznika i ubiegłoroczne (patrz rycina 2). Rycina 2. Schemat gałęzi świerka z igłami przewidzianymi do pozyskania (rocznik 1 i 2) Liście i pędy z igłami pozyskane z danego drzewa i tworzące próbkę jego aparatu asymilacyjnego pakowane są do papierowych kopert. Poszczególne roczniki igieł z danego drzewa pakowane są do oddzielnych kopert. Koperty te należy opisać w następujący sposób: Adres leśny SPO II: (należy podać RDLP, Nadleśnictwo, oddział i wydzielenie) Nr SPO II: Numer drzewa i rocznik igieł: (należy podać nr drzewa - cyfra rzymska od I do V, z którego pozyskano próbkę oraz rocznik igliwia 1 lub 2) Data zbioru: Metoda pozyskania próbki: (wchodzenie na drzewa, odstrzeliwanie, inny podać jaki) Osoba odpowiedzialna: należy wskazać osobę nadzorującą pobór próbek 20

Metody pozyskania próbek aparatu asymilacyjnego drzew na SPO II: Dopuszcza się zarówno wchodzenie na drzewa (tak jak przy zbiorze szyszek), jak i odstrzeliwanie gałęzi z ziemi lub inne metody pozyskiwania pędów z aparatem asymilacyjnym. Preferowana jest metoda o najmniejszym oddziaływaniu destrukcyjnym na drzewa te same drzewa będą wykorzystywane w przyszłości, w kolejnych cyklach pozyskania próbek aparatu asymilacyjnego. Termin i sposób przekazania wyników badań: Zebrane z drzew próbki aparatu asymilacyjnego powinny być niezwłocznie dostarczone do IBL (Samodzielnej Pracowni Chemii Środowiska Leśnego). 3. STAŁE POWIERZCHNIE OBSERWACYJNE II RZĘDU W POLSCE NA KTÓRYCH PROWADZONO BADANIA W 2013 ROKU Rycina. 3. Sieć stałych powierzchni obserwacyjnych II rzędu monitoringu lasów w Polsce 21

Tabela 1. Stałe powierzchnie obserwacyjne II rzędu na których wykonywano badania w 2013 roku L.p. Nr WISL Nr SPO II Kod regionu p-l RDLP Nadleśnictwo Obręb Gatunek dominujący 1 136/10 101 1011 Szczecin Międzyzdroje Międzyzdroje Sosna 69 2 1/15 102 1012 Gdańsk Choczewo Choczewo Sosna 70 3 11/10 103 1021 Szczecin Rokita Golczewo Sosna 72 4 35/10 104 1022 Szczecin Gryfino Gryfino Sosna 70 5 82/10 105 1032 Szczecin Strzelce Wilanów Sosna 69 Krajeńsk. 6 87/10 106 1032 Szczecin Bogdaniec Mosina Sosna 69 7 138/10 107 1032 Szczecin Bogdaniec Mosina Buk 89 8 74/10 108 1033 Szczecin Smolarz Smolarz Dąb 90 9 35/ 8 109 1035 Piła Człopa Człopa Sosna 73 10 19/10 110 1041 Szczecin Resko Resko Wschód Świerk 76 11 61/15 111 1042 Gdańsk Choczewo Młot Świerk 83 12 121/11 112 1043 Szczecinek Połczyn Krosino Sosna 72 13 56/11 113 1052 Szczecinek Trzebielino Wiatrołom Sosna 67 14 64/11 114 1052 Szczecinek Trzebielino Wiatrołom Sosna 77 15 70/15 115 1053 Gdańsk Strzebielino Boże Pole Dąb 101 16 71/15 116 1053 Gdańsk Gdańsk Gniewowo Buk 96 17 62/15 117 1061 Gdańsk Elbląg Elbląg Sosna 59 18 63/15 118 1061 Gdańsk Elbląg Elbląg Sosna 66 19 94/ 7 119 1072 Olsztyn Wichrowo Wichrowo Sosna 63 20 95/ 7 120 1072 Olsztyn Orneta Orneta Sosna 88 21 4/ 7 121 1082 Olsztyn Dobrocin Dobrocin Buk 66 22 7/15 122 1082 Gdańsk Kwidzyń Ośno Sosna 75 23 34/12 123 3033 Toruń Jamy Łąkorz Sosna 93 24 133/ 7 201 2012 Olsztyn Olsztyn Olsztyn Dąb 70 25 103/1 202 2014 Białystok Suwałki Puńska Świerk 78 26 105/ 1 203 2014 Białystok Suwałki Puńsk Świerk 67 27 123/ 1 204 2014 Białystok Gołdap Gołdap Sosna 76 28 76/ 7 205 2021 Olsztyn Jagiełek Jagiełek Sosna 72 29 83/7 206 2021 Olsztyn Strzałowo Krutyń Sosna 66 30 42/ 1 207 2041 Białystok Głęboki Bród Głęboki Bród Sosna 73 31 80/ 1 208 2042 Białystok Płaska Serwy II Sosna 67 32 151/ 1 209 2052 Białystok Czarna Białostoc. Kumiałka Dąb 66 33 26/ 1 210 2053 Białystok Dojlidy Katrynka Sosna 81 34 101/ 1 211 2053 Białystok Supraśl Supraśl Sosna 65 35 7/1 212 2061 Białystok Białowieża Białowieża Sosna 75 36 13/ 1 213 2061 Białystok Browsk Lacka Puszcza Sosna 78 37 59/ 1 214 4041 Białystok Nowogród Kolno Sosna 78 38 122/ 1 215 2031 Białystok Łomża Mały Płock Sosna 72 39 27/11 301 3011 Szczecinek Czarnobór Czarnobór Buk 64 40 11/12 302 3011 Toruń Czersk Giełdoń Sosna 71 41 10/15 303 3011 Gdańsk Kaliska Bartel Wielki Sosna 70 42 10/11 304 3021 Szczecinek Borne Sulinowo Broczyno Sosna 72 43 70/ 8 305 3022 Piła Złotów Krajenka Sosna 72 44 118/11 306 3022 Szczecinek Czarne Człuch. Czarne Czł. Sosna 69 Wiek 22

L.p. Nr WISL Nr SPO II Kod regionu p-l RDLP Nadleśnictwo Obręb Gatunek dominujący 45 5/12 307 3033 Toruń Brodnica Ruda Sosna 76 46 57/12 309 3033 Toruń Skrwilno Urszulewo Sosna 76 47 113/10 310 3041 Szczecin Lubieniewice Krzeszyce Sosna 69 48 116/10 311 3041 Szczecin Ośno Lubuskie Ośno Lubuskie Sosna 66 49 60/8 312 3042 Poznań Krucz Krucz Sosna 76 50 59/12 313 3051 Toruń Cierpiszewo Cierpiszewo Sosna 68 51 78/12 314 3051 Toruń Włocławek Włocławek Sosna 77 52 30/14 315 3061 Zielona Góra Przytok Przytok Sosna 75 53 129/10 316 3062 Szczecin Trzciel Trzciel Sosna 67 54 92/14 317 3063 Zielona Góra Nowa Sól Przyborów Dąb 72 55 22/ 9 318 3072 Poznań Grodzisk Grodzisk Sosna 78 56 28/ 9 319 3072 Poznań Jarocin Jarocin Sosna 74 57 30/ 9 320 3072 Poznań Karczma Borowa Dąpcze Sosna 68 58 9/ 9 321 3073 Poznań Gniezno Popowo Podleśne Sosna 72 59 44/9 322 3081 Poznań Krotoszyn Jasnopole Dąb 89 60 59/ 9 323 3081 Poznań Piaski Piaski Sosna 66 61 70/ 9 324 3081 Poznań Przedborów Węglewice Sosna 70 62 60/ 9 325 3091 Poznań Piaski Rawicz Sosna 76 63 53/6 326 4032 Łódź Łąck Łąck Dąb 102 64 30/ 7 401 4012 Olsztyn Lidzbark Konopaty Sosna 87 65 24/17 402 4012 Warszawa Płońsk Płońsk Sosna 70 66 13/ 6 403 4032 Łódź Łąck Gąbin Sosna 97 67 1/17 405 4032 Warszawa Chojnów Chojnów Sosna 71 68 6/17 406 4033 Warszawa Garwolin Podzamcze Sosna 70 69 58/ 1 407 4041 Białystok Nowogród Lipinki Sosna 60 70 114/ 7 410 4041 Olsztyn Parciaki Parciaki Sosna 75 71 124/ 1 411 4053 Białystok Rudka Szepietowo Sosna 74 72 1/ 5 412 4056 Lublin Sarnaki Korczew Dąb 74 73 30/ 5 413 4056 Lublin Lubartów Kozłówka Sosna 91 74 8/ 5 414 4061 Lublin Międzyrzec Międzyrzec Dąb 72 75 10/ 5 415 4061 Lublin Międzyrzec Międzyrzec Sosna 76 76 17/ 5 416 4064 Lublin Włodawa Kołacze Sosna 77 77 24/ 5 417 4071 Lublin Chełm Stanków Sosna 73 78 40/ 5 418 4072 Lublin Mircze Mircze Sosna 72 79 31/13 501 5012 Wrocław Chocianów Wierzbowa Sosna 66 80 54/13 502 5013 Wrocław Bolesławiec Bolesławiec Sosna 89 81 100/13 503 5013 Wrocław Węgliniec Osiecznica Dąb 105 82 66/13 504 5021 Wrocław Wołów Dębno Sosna 74 83 69/ 2 505 5026 Katowice Brzeg Karłowice Sosna 65 84 3/13 506 5031 Wrocław Henryków Henryków Świerk 72 85 128/ 2 507 5032 Katowice Prudnik Prudnik Świerk 74 86 122/ 2 508 5041 Katowice Prószków Dobra Sosna 77 87 102/ 2 509 5042 Katowice Tułowice Tułowice Sosna 82 88 104/ 2 510 5042 Katowice Opole Dąbrowa Opolska Buk 75 89 129/ 2 511 5042 Katowice Prudnik Szklary Dąb 78 90 96/ 2 512 5051 Katowice Turawa Turawa Sosna 75 91 116/2 513 5052 Katowice Zawadzkie Zawadzkie Sosna 64 Wiek 23

L.p. Nr WISL Nr SPO II Kod regionu p-l RDLP Nadleśnictwo Obręb Gatunek dominujący 92 31/ 2 514 5062 Katowice Rybnik Paruszowiec Sosna 77 93 114/ 2 515 5062 Katowice Rudziniec Rachowice Buk 65 94 127/ 2 516 5062 Katowice Rudy Raciborskie Kuźnia Sosna 67 Raciborska 95 7/ 6 601 6011 Łódź Bełchatów Kluki Sosna 65 96 52/ 6 602 6012 Łódź Radomsko Kobiele Wielkie Dąb 65 97 2/16 603 6021 Radom Stąporków Miedzierza Sosna 87 98 40/16 604 6012 Radom Ruda Maleniecka Ruda Maleniecka Sosna 76 99 30/16 605 6022 Radom Daleszyce Szczecno Sosna 67 100 6/16 606 6031 Radom Dobieszyn Białobrzegi Sosna 73 101 55/16 607 6031 Radom Marcule Małomierzyce Sosna 72 102 36/ 5 608 6041 Lublin Świdnik Świdnik Sosna 82 103 39/ 5 609 6041 Lublin Kraśnik Niezdów Sosna 73 104 42/ 5 610 6052 Lublin Tomaszów Lubycza Sosna 71 Królewska 105 44/ 5 611 6052 Lublin Tomaszów Tomaszów Sosna 89 106 91/ 5 612 6052 Lublin Tomaszów Tomaszów Buk 76 107 85/ 2 613 6061 Katowice Lubliniec Patoka Sosna 73 108 95/ 2 614 6061 Katowice Kłobuck Kłobuck Sosna 66 109 12/ 2 615 6071 Katowice Chrzanów Szczakowa Sosna 66 110 33/ 2 616 6071 Katowice Siewierz Golonóg Sosna 72 111 28/ 2 617 6081 Katowice Olkusz Rabsztyn Sosna 77 112 58/ 2 618 6081 Katowice Złoty Potok Olsztyn Sosna 67 113 12/16 619 6091 Radom Jędrzejów Jędrzejów Sosna 76 114 53/ 3 620 6092 Kraków Miechów Książ Wielki Dąb 110 115 67/16 621 6093 Radom Staszów Golejów Sosna 94 116 84/ 5 622 6102 Lublin Rudnik Nisko Sosna 67 117 49/ 5 623 6103 Lublin Zwierzyniec Tereszpol Sosna 82 118 80/ 5 624 6103 Lublin Józefów Józefów Sosna 76 119 4/ 3 625 6111 Kraków Dąbrowa Warys Sosna 82 Tarnows. 120 5/ 3 626 6111 Kraków Dąbrowa Wierzchosławice Sosna 66 Tarnows. 121 8/ 4 627 6112 Krosno Głogów Głogów Sosna 92 122 85/13 701 7013 Wrocław Szklarska Poręba Szklarska Poręba Świerk 78 123 86/13 702 7013 Wrocław Szklarska Poręba Piechowice Świerk 69 124 41/13 703 7022 Wrocław Złotoryja Świerzawa Dąb 58 125 132/13 704 7023 Wrocław Wałbrzych Wałbrzych Buk 99 126 1/13 705 7027 Wrocław Bystrzyca Kłodz. Bystrzyca Kłodzka Świerk 66 127 4/13 706 7027 Wrocław Zdroje Duszniki Świerk 83 128 7/13 707 7031 Wrocław Lądek Zdrój Strachocin Świerk 75 129 11/13 708 7031 Wrocław Międzylesie Międzygórze Świerk 64 130 2/2 801 8011 Katowice Bielsko Szczyrk Świerk - 131 105/ 4 802 8022 Krosno Dukla Krosno Sosna 63 132 145/ 4 803 8022 Krosno Kańczuga Pruchnik Dąb 64 133 109/4 804 8024 Krosno Bircza Bircza Buk 105 134 110/ 4 805 8024 Krosno Bircza Bircza Sosna 66 135 124/ 4 806 8031 Krosno Stuposiany Stuposiany Świerk 106 136 130/ 4 807 8031 Krosno Stuposiany Stuposiany Świerk 68 137 146/ 4 808 8031 Krosno Lesko Zagórz Buk 77 138 48/ 2 809 8041 Katowice Węgierska Górka Lipowa Świerk - Wiek 24

L.p. Nr WISL Nr SPO II Kod regionu p-l RDLP Nadleśnictwo Obręb Gatunek dominujący 139 51/ 2 810 8041 Katowice Węgierska Górka Węgierska Górka Świerk - 140 53/ 2 811 8041 Katowice Wisła Istebna Świerk 72 141 15/ 3 812 8052 Kraków Limanowa Limanowa Buk 78 142 38/ 3 813 8052 Kraków Myślenice Myślenice Świerk 74 143 37/ 3 814 8061 Kraków Limanowa Limanowa Świerk - 144 33/ 3 815 8063 Kraków Piwniczna Rytro Świerk 72 145 40/ 3 816 8063 Kraków Piwniczna Muszyna Świerk 77 146 119/ 4 817 8072 Krosno Dukla Dukla Sosna 66 147 122/ 4 818 8072 Krosno Rymanów Jaśliska Sosna 70 148 39/ 3 819 8081 Kraków Nowy Targ Nowy Targ Sosna 76 Wiek 4. WYNIKI BADAŃ FITOSOCJOLOGICZNYCH NA WYBRANYCH SPO II RZĘDU Badania fitosocjologiczne realizowane były na wszystkich 148 SPO II rzędu w terminie od 28 czerwca do 13 sierpnia 2013 roku. Wykonawcą prac terenowych było Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, w pracach zaangażowano pracowników 9 oddziałów BULiGL (Białystok, Brzeg, Gorzów, Gdynia, Kraków, Lublin, Poznań, Przemyśl i Warszawa). Prace terenowe poprzedzone zostały szkoleniem dla taksatorów, które odbyło się na terenie Nadleśnictwa Chojnów (SPO II nr 1/17) pod kierunkiem prof. dr hab. Jerzego Solona (Instytut PAN) i dr inż. Pawła Lecha (Instytut Badawczy Lesnictwa). Identyfikację trudniejszych taksonów mchów i porostów wspomagał prof. dr hab. Wiesław Fałtynowicz (Uniwersytet Wrocławski) oraz dr inż. Wojciech Ciurzycki (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego). Wyniki prac terenowych zostały zarejestrowane elektronicznie w postaci bazy danych oraz katalogu zdjęć cyfrowych dokumentujacych stan powierzchni i prowadzonych obserwacji. Poniżej zamieszczono karty dokumentacyjne prowadzonych badań fitosocjologicznych z wybranych powierzchni, zaś w następnym rozdziale fotografie wykonane na tych powierzchniach. Cały zgromadzony materiał odzwierciedlający wykonane prace fitosocjologiczne zamieszczony został na dołączonej do sprawozdania płycie CD. Merytoryczne opracowanie wyników przeprowadzonych badań zamieszczone zostanie w corocznym opracowaniu nt. stanu lasów w Polsce w świetle wyników monitoringowych, które przygotowane będzie w czerwcu 2014 roku. 25

Dokumentacja źródłowa badań fitosocjologicznych wykonanych na terenie SPO II rzędu nr 2/2 (Nadleśnictwo Bielsko, RDLP Katowice) 26

27

28

29

30

31

Dokumentacja źródłowa badań fitosocjologicznych wykonanych na terenie SPO II rzędu nr 1/15 (Nadleśnictwo Choczewo, RDLP Katowice) 32

33

34

35

36

37

38

39

5. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA BADAŃ FITOSOCJOLOGICZNYCH NA SPO II RZĘDU W 2013 ROKU SPO II nr 2/2 (Nadleśnictwo Bielsko, RDLP Katowice) Widok ogólny 40

Ramka do oceny występowania porostów na korze drzew 41

SPO II nr 1/15 (Nadleśnictwo Choczewo, RDLP Gdańsk) Widok ogólny Ramki do oceny występowania porostów na korze drzew (drzewa A i C) 42

6. PODSUMOWANIE I etap badań realizowanych w temacie pt. Monitoring lasów badania na 148 stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu został zrealizowany w zakresie zgodnym z umową nr DLP/6/2013 z dnia 17 maja 2013 r. Wykonano ocenę stanu zdrowotnego drzewostanów na 144 SPO II rzędu oraz wykonano badania fitosocjologiczne na wszystkich 148 powierzchniach. Zebrano również zaplanowaną liczbę próbek aparatu asymilacyjnego z wybranych drzew 4 podstawowych gatunków lasotwórczych w Polsce: sosny, świerka, dębu i buka. Zebrany materiał po zweryfikowaniu i wykonaniu stosownych analiz statystycznych (w odniesieniu do badań szaty roślinnej) oraz chemicznych (próbek aparatu asymilacyjnego) wykorzystany będzie do opracowania raportu o stanie lasów na podstawie badań monitoringowych w przedstawianym w czerwcu 2014 roku. Dane z badań szaty roślinnej oraz wyniki analiz chemicznych aparatu asymilacyjnego wprowadzone również będą do bazy danych monitoringu lasów. Uzyskane wyniki wykonanych badań terenowych (oceny stanu zdrowotnego drzew oraz badań fitosocjologicznych) wraz z niniejszym raportem zamieszczono na dołączonej płycie CD. Kompletne dane, obejmujące również wyniki analiz chemicznych aparatu asymilacyjnego drzew zostaną przekazane wraz ze sprawozdaniem za II etap tematu w końcu października 2014 roku. 43