Powtórzenie przed egzaminem KLASA II

1 Powtórzenie przed egzaminem KLASA II 1. Polska Piastów Państwo polskie założone przez plemiona Słowian (ludy indoeuropejskie). Plemiona zlokalizowane na ziemiach polskich to : władca Mieszko I Najważniejsze plemię Polan podbiło sąsiednie. Pierwszą stolicą Polski Gniezno (lub Poznań, bo tam pochowano pierwszych władców Polski Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Bolesław Chrobry Mieszko II Kazimierz Odnowiciel Bolesław Śmiały Ważniejsze wydarzenia 966 przyjmuje chrzest, żona Dobrawa. Przyjęcie chrztu umożliwiło przyjęcie Polski do kultury zachodniej, władca mógł starać się o koronację. Do Polski przybyli duchowni, którzy przywieźli ze sobą łacinę i kulturę zachodnią. Walczy z Niemcami pod Cedynią w 972 roku. MONARCHIA PATRYMONIALNA ustrój, w którym państwo jest osobistą własnością monarchy i ten może robić z nim co chce. Ustrój, w którym władza przekazywana jest z ojca na syna. 1000 spotkanie w Gnieźnie z Ottonem III (zjazd w Gnieźnie). Po śmierci Ottona III prowadzi wojnę z kolejnym cesarzem przyłączył do Polski od Niemiec Milsko i Łuzyce, a od Rusi Kijowskiej Grody Czerwieńskie. 1025 KORONACJA!! Pierwszy król Polski. Od 1025 król, walczy z braćmi o władzę. Polska pogrążyła się w kryzysie. Tracimy koronę. Polska traci ziemie uzyskane za panowania Bolesława Chrobrego. Podnosi Polskę z upadku, przenosi stolicę do Krakowa (Gniezno i Poznań zostały całkowicie zniszczone przez Czechów i ich władcę Brzetysłwa I). Nie ma korony. Odzyskuje większość strat państwa polskiego. Syn Odnowiciela. 1076 koronowany na króla, bo popiera papieża Grzegorza VII w jego sporze z Henrykiem IV spór o inwestyturę (Canossa). Skazał na śmierć biskupa krakowskiego Stanisława, którego podejrzewał o zdradę kara została wykonana przez poćwiartowanie, Bolesław został wygnany z kraju. Władysław Herman Brat Bolesława, nieudolny władca. Kłoci się z synami o władzę (Zbigniewem i Bolesławem) Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 1

2 Bolesław Krzywousty Pokonuje Niemców pod Głogowem. Nazwany Bolesławem, który nie śpi. 1138 w testamencie podzielił Polskę na dzielnice pomiędzy swoich synów. ROZBICIE DZIELNICOWE (1138 1320) Podział Polski na dzielnice. Władysław Wygnaniec Śląsk Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze Mieszko Stary Wielkopolska Henryk Sandomierski ziemia Sandomierska Kazimierz Sprawiedliwy nie dostał w testamencie dzielnicy, bo urodził się po śmierci ojca. Najstarszy z żyjących braci ma być SENIOREM, przez co ma utrzymać się jedność kraju. Senior dostawał dodatkowo dzielnicę senioralną (kolor pomarańczowy, pas ziemi od Gdańska do Krakowa) 1226 Konrad Mazowiecki sprowadza Zakon Krzyżacki do Polski w celu podbicia Prusów. Pierwsze próby zjednoczenia ziem polskich podjęli władcy śląscy (Henryk Brodaty i Henryk Pobożny). 1241 w bitwie pod Legnicą zginął Henryk Pobożny. Mongołowie odcięli mu głowę i nosili dookoła miasta. Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 2

3 bitwa pod Legnicą. Kolejne próby zjednoczenia Przemysł II (1295 koronowany na króla), potem władca Czech Wacław II (król 1300-1305, wprowadził urząd starosty). Władysław Łokietek 1320 koronowany na króla, koniec rozbicia dzielnicowego. Utracił Pomorze Gdańskie na rzecz Krzyżaków. Walczy z Krzyżakami pod Płowcami (1331), ale nie odzyskuje ziem. Kazimierz Wielki Król w latach 1333 1370. OSTATNI król z dynastii Piastów. Umiera bezpotomnie w umowie korone przekazał siostrzeńcowi Ludwikowi Węgierskiemu (dyn Andegawenów). W 1364 założył Akademie Krakowską. Wprowadza nową walute grosz polski. Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną. Założył liczne wsie i miasta (m.in. Kazimierz koło Krakowa, gdzie zamieszkała ludność żydowska. Spisał prawo (statuty dla małopolski i wielkopolski). W Polityce zagranicznej powiększył terytorium Polski 2,5 razy (przyłączył m.in. Ruś na południowym wschodzie) Polska Kazimierza Wielkiego Panowanie Kazimierza Wielkiego to pierwsze próby utworzenia Monarchii Stanowej (rządzi król i przedstawiciele stanów duchowieństwo, szlachta, mieszczanie, chłopi) W Polsce największe prawa dostanie szlachta i powstanie demokracja szlachecka. Po śmierci Kazimierza WIELKIEGO władzę w Polsce przejmuje Ludwik Węgierski z dynastii Andegawenów (Polskę i Węgry połączyła UNIA PERSONALNA). Po wydaniu przywileju koszyckiego (1374) szlachta zgodziła się uznać córki Ludwika za następców w Polsce - Jadwiga królem Polski. Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 3

4 Nagrobek Jadwigi na Wawelu. 2. Polska w czasach dynastii Jagiellonów (XIV XVI wiek) władca Jadwiga i Władysław Jagiełło Charakterystyka panowania 1385 unia w Krewie Polski i Litwy (unia personalna). Władysław Warneńczyk Kazimierz Jagiellończyk symbole zjednoczenia Polski i Litwy biały orzeł z Polski i symbol Litwy POGOŃ. Jadwiga umiera po porodzie. Jagiełło walczy z Krzyżakami pod Grunwaldem (1410) i zawiera pokój w Toruniu (pierwszy pokój toruński) nie udało się odzyskać Pomorza Gdańskiego. Od 1434 król Polski. Na początku był małoletnim władcą, więc wyznaczono regencję. Funkcję regenta pełniła Rada Królewska. Został królem Węgier (odnowienie unii personalnej). Ginie w bitwie pod Warną z Turkami w 1444 roku pod Warną. Brat Władysława Warneńczyka. Panował 45 lat do 1492 roku pokonał Krzyżaków w wojnie trzynastoletniej i odzyskał Pomorze Gdańskie, Warmię, Malbork i Elbląg. Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 4

5 Jan Olbracht Postanowienia II pokoju toruńskiego. Do Polski powraca Pomorze Gdańskie, Warmia (PRUSY KRÓLEWSKIE), Reszta państwa krzyżackiego (Prusy Krzyżackie lennem Polski ze stolicą w Królewcu). Syn Kazimierza Jagiellończyka. Panuje krótko. Zwołano pierwszy Sejm Walny w 1493 roku Sejm Walny zwoływany co 2 lata na 6 tygodni przez króla. Składał się z 3 stanów sejmujących (król, senat dawna Rada Królewska, Izba Poselska). Aleksander Jagiellończyk Drugi syn Kazimierza Jagiellończyka. Zakończenie kształtowania demokracji szlacheckiej 1505 rok Konstytucja Nihil Novi (żadnego nowego prawa nie można ustanawiać bez zgody szlachty). Zygmunt I Stary Trzeci syn Kazimierza Jagiellończyka. Panuje w latach 1506-1548. Jego żoną była Bona Sforza, która sprowadziła do Polski styl renesansowy. 1525 hołd pruski Albrechta Hohenzollerna (ostatniego Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego). Prusy Krzyżackie zamieniają się w Prusy Książęce (Wielki Mistrz zamienia się w Księcia, jest władcą świeckim, bo likwidacji ulega Zakon Krzyżacki). hołd pruski. Na rynku w Krakowie. Zamyślony błazen zastanawia się nad konsekwencjami wydarzenia. Zygmunt II August Ostatni władca Jagiellonów. Umiera bezpotomnie w roku 1572. W 1569 unia lubelska (unia realna Polski i Litwy powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów) Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 5

6 Nowe państwo Rzeczpospolita Obojga Narodów. unia lubelska. herb Rzeczpospolitej Obojga Narodów (Biały Orzeł oraz Litewska Pogoń). Zygmunt II August umiera bezpotomnie. Kolejnych władców szlachta będzie wybierała w drodze elekcji. W okresie bezkrólewia powoływano INTERREXA (międzykról).przed pierwszą wolną elekcją uchwalono na Sjemie Konwokacyjnym w styczniu 1573 roku (Sejm miał przygotować czas, miejsce i sposób elekcji) dokument o tolerancji religijnej w Polsce AKT KONFEDERACJI WARSZAWSKIEJ). Panowanie Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta ZŁOTY WIEK W POLSCE. Drzewo genealogiczne Jagiellonów. Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 6

7 3. RENESANS (1492 odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba) - wielkie odkrycia geograficzne 1492 Ameryka, Kolumb. Ferdynand Magellan opłynął świat dookoła. Vasco da Gama odkrył morską drogę do Indii opłynąwszy Afrykę. odkrycia geograficzne. - antropocentryzm człowiek w centrum zainteresowania; (w średniowieczu teocentryzm) - humanizm zainteresowanie człowiekiem. - wielcy twórcy Leonardo da Vinci Mona Lisa, Ostatnia wieczerza, Michał Anioł-Pieta, Dawid, freski kaplicy sykstyńskiej, Donato Bramante Bazylika sw. Piotra, Rafael Santi Madonna Sykstyńska, Tomasz Morus - Utopia, Erazm z Rotterdamu pochwała głupoty, Jan Kochanowski - treny, Mikołaj Rej, Mikołaj Kopernik. Pieta Watykańska Michała Anioła Dawid - Michał Anioł Szkoła Ateńska Rafael Santi. Malarz umieścił na obrazie największych filozofów greckich Sokratesa, Platona i Arystotelesa. Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 7

8 - perspektywa, nawiązanie do starożytności, postacie w ruchu, nagość, tematyka świecka. budowla renesansowa nawiązuje do starożytności kopuła. renesansowy ratusz. Renesansowy zabytek z Polski., Krużganki (zewnętrzne korytarze) z pałacu królewskiego na Wawelu. 3. REFORMACJA ( nowe wyznania religijne w Europie) - kryzys kościoła (nepotyzm, symonia); sprzedawanie odpustów protest Marcina Lutra w 1517 roku. Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 8

9 Marcin Luter umieszcza 95 tez na drzwiach Kościoła w Wittenberdze w 1517 roku. ( Istnieją tylko dwa sakramenty chrzest i komunia, msza w języku narodowym, komunia pod dwoma postaciami, brak hierarchii kościelnej, nie ma papieża, brak kultu świętych). W Genewie (Szwajcaria) działa Jan Kalwin (zwany genewskim papieżem ) uważający, że człowiek jest już od urodzenia przeznaczony do zbawienia, albo nie. Należy pracować Ciszkom wypełniać obowiązki, największe poparcie wśród bogatszych warstw społecznych). - luteranizm, kalwinizm (hugenoci we Francji), anglikanizm (Henryk VIII ogłasza się głową Kościoła w Anglii), arianizm (bracia polscy nie nosili broni); - 1572 noc św. Bartłomieja we Francji rzeź hugenotów w Paryżu. Zostali zamordowani przez katolików. Wyraz wojny religijnej we Francji. noc św. Bartłomieja we Francji 1572 rok. - najbardziej tolerancyjny kraj Polska. Kraj bez stosów. Zygmunt II August mawiał nie jestem królem sumień waszych. - Kościół odpowiada kontrreformacją i soborem w Trydencie (potwierdzono główne prawdy wiary). Pojawia się nowa epoka BAROK (barokowy przepych, mnóstwo zdobień, kobiety Rubensa, rubensowskie kształty ). W Polsce epoka baroku to czas największego rozkwitu kultury szlacheckiej (sarmackiej). budynek barokowy Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 9

10 wnętrze barokowego kościoła (mnóstwo ozdób) Postacie w baroku ukazywane są w nienaturalnych pozach, grymasy twarzy, dziwne pozy. kolumnada barokowa na Placu św. Piotra. - We Francji pojawia się nowa forma ustroju monarchia absolutna Ludwika XIV (król Słońce), który mawiał państwo to ja. Uchylił edykt nantejski zabierając prawa hugenotom. Wybudował nową siedzibę królów francuskich w okolicach Paryża Wersal ( złota klatka ) wiek XVII czasy baroku. Wersal. (budowla wzorowana na Wersalu w Polsce to WILANÓW) W Anglii inny ustrój - Monarchia PARLAMENTARNA (władza króla ograniczona przez parlament IZBA GMIN i IZBA LORDÓW) Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 10

11 Budynek Parlamentu Anglii. 4. Czasy królów elekcyjnych w Polsce. władca Henryk Walezy Pierwszy król elekcyjny. Charakterystyka panowania Stefan Batory Zygmunt III Waza SREBRNY WIEK Wolna Elekcja w Polsce Podczas wolnej elekcji mógł głosować każdy szlachcic. Za przyjazd nie otrzymywali wynagrodzenia (wynagrodzenie było podczas obrad Sejmu Walnego). Elekcje odbywały się blisko Warszawy miejscowość KAMIEŃ) Ucieka do Francji po 4 miesiącach panowania. Podpisał jako pierwszy władca artykuły henrykowskie (wszystkie zasady i prawa obowiązujące w Polsce z prawem szlachty do odwołania króla) i Pacta Conventa (osobiste zobowiązania króla za każdym razem były inne, bo zależało co obiecywał kandydat). Znakomity dowódca. Jego żoną była Anna Jagiellonka. Pokonał Rosję i odzyskał dla Polski Inflanty. Władca pochodzący ze Szwecji, Matką była siostra ostatniego z Jagiellonów Katarzyna Jagiellonka. Po utracie korony szwedzkiej wplątał Polskę w długie wojny ze Szwecją. Interweniuje w Rosji dymitriady. Przenosi stolicę z Krakowa do Warszawy (kolumna Zygmunta). Panował do 1632 roku. Władysław IV Waza Król Zygmunt III Waza. W jednej ręce miecz, bo prowadził często wojny, a w drugiej krzyż, bo był bardzo przywiązany do religii katolickiej (pomimo, że pochodził z luterańskiej Szwecji; Wazowie szwedzka dynastia). Syn Zygmunta. Zawarł pokoje z Rosją i Szwecją. Przygotowywał wojnę z Turcją. Zmarł w roku 1648 roku. Rozbudował flotę polską. Po jego śmierci zmniejszono rejestr kozacki i doszło do wybuchu powstania kozackiego pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 11

12 Jan Kazimierz Waza Michał Korybut Wiśniowiecki Jan III Sobieski August II Sas Stanisław Leszczyński August III Sas Drugi syn Zygmunta. Za jego panowania Szwedzi atakują Polskę (potop szwedzki). Składa śluby lwowskie (Matka Boska królową Polski). Słynna obrona Jasnej Góry (przeor Augustyn Kordecki) Marzy o wzmocnieniu władzy króla za co w 1668 roku został pozbawiony władzy. Władca nieudolny Wielki wódz. W 1683 roku pokonał pod Wiedniem Turków. Pisał słynne listy do ukochanej żony Marysieńki. Panuje do 1696 roku. Za jego panowania zbudowano Pałac w Wilanowie wzorowany na Wersalu. Władca Saksonii. Kłócił się ze szlachtą. Dwukrotnie wybierany królem polskim. Od Sasa do Lasa najpierw utracił władzę na rzecz Augusta II potem Augusta III przez interwencję państw traktatu trzech czarnych orłów (Rosja, Austria, Prusy) za króla Sasa jedz, pij, popuszczaj pasa kryzys państwa polskiego. Rozkwit anarchii szlacheckiej (sarmackiej). WOJNY POLSKI W XVII WIEKU Szwecja Rosja Turcja Kozacy - rywalizacja o Inflanty. Szwedzi próbowali opanować całe Morze Bałtyckie; - pretensje polskich Wazów do korony szwedzkiej (Zygmunt III Waza został pozbawiony praw do korony Szwecji przez swoje katolickie wyznanie); Najważniejsze bitwy : Kircholm, obrona Jasnej Góry, bitwa morska pod Oliwą. Ostatecznie Polska utraciła Inflanty na rzecz Szwecji - na początku XVII wieku interwencje Polski w spory rosyjskie o koronę (Moskwa zwana Trzecim Rzymem ) - Kozacy poprosili o pomoc Rosjan (oddali się pod opiekę cara rosyjskiego) Dymitriady, bitwa pod Kłuszynem. Ostatecznie Polska utraci ziemie smoleńska, siewierską i wschodnią Ukrainę na rzecz Rosji - próby podbicia Europy przez Turków (muzułmanie dżihad) - pretensje Turków o najazdy Kozaków (poddani polskiego króla narodowości ukraińskiej) na tureckie ziemie Bitwy pod Chocimiem, Cecorą, odsiecz Wiedeńska. - domagają się większych praw od polskiego króla - proszą o pomoc Rosję Ukraina (ziemia zamieszkana przez Turków) zostaje podzielona pomiędzy Rosję i Polskę wzdłuż rzeki DNIEPR. Autor : mgr Rafał Juszczyk Strona 12