Z UNII DO POLSKI, z POLSKI DO UNII, ILE, ZA CO i NA CO CZYLI CZY POLSKA BĘDZIE PŁATNIKIEM NETTO? Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej jest kwestią wyboru pewnego modelu cywilizacyjnego. Skutki ekonomiczne i społeczne są dalece ważniejsze, jeżeli w ogóle porównywalne, z rozliczeniami Polski względem budżetu UE. Niemniej jednak, wsparcie z budżetu UE na działania strukturalne oraz dla rolnictwa, będzie stanowić ważny impuls prorozwojowy. Zgodnie z zasadą solidarności, państwa członkowskie odprowadzają do budżetu ogólnego UE składkę, która następnie jest redystrybuowana, głównie na potrzeby Wspólnej Polityki Rolnej oraz polityki strukturalnej. 1
Wysokość składki jest uzależniona najogólniej rzecz biorąc od zamożności danego państwa. W praktyce na jej wielkość wpływają takie czynniki, jak poziom Dochodu Narodowego Brutto, wpływy z VAT czy wpływy z ceł. Każde państwo członkowskie otrzymuje też transfery z budżetu UE. Znakomita większość środków na politykę strukturalną jest przeznaczona dla państw i regionów o niższym poziomie rozwoju niż średnia UE. Jednak najważniejszą pozycję w budżecie UE stanowią wydatki na rolnictwo, które obejmują nie tylko dopłaty bezpośrednie, ale również organizację wspólnych rynków i w coraz większym stopniu środki na rozwój wsi. Pozycja netto, to różnica pomiędzy otrzymanymi transferami, a wpłaconą do budżetu UE składką (choć w praktyce metodologia obliczeń jest nieco bardziej skomplikowana). Poniższa tabela obrazuje pozycję netto obecnych państw członkowskich w odniesieniu do produktu krajowego brutto w 2000 r. 3,61% 1,83% 1,93% 0,55% -0,50% -0,47% -0,44% -0,35% -0,27% -0,25% -0,13% -0,10% 0,06% 0,10% 0,17% Szwecja Niemcy Holandia Luksemburg Austria Wielka Brytania Belgia Francja Włochy Dania Finlandia Hiszpania Irlandia Portugalia Grecja Źródło: Allocation of 2000 EU operating expenditure by Member State, European Commission, 2001 2
Zauważmy, że największymi beneficjentami netto są tzw. kraje spójności Grecja, Portugalia, Hiszpania, Irlandia, które w największym stopniu korzystają z polityki strukturalnej UE. Płatnikami netto są zaś najzamożniejsze państwa członkowskie UE. Pozycja Polski względem budżetu UE w latach 2004-2006 Po uzyskaniu członkostwa Polska również będzie beneficjentem netto, co oznacza, że transfery z Unii będą przewyższać nasze wpłaty z tytułu składki. Struktura strumienia finansów, który popłynie z Unii do Polski od roku 2004, będzie się jednak nieco inna niż w przypadku obecnych państw członkowskich. Dodatkowo pojawią się bowiem płatności z tytułu trzech instrumentów, skonstruowanych specjalnie na potrzeby nowych państw członkowskich: ryczałt na poprawę płynności budżetu państwa, Instrument finansowy Schengen przejściowy instrumentu wsparcia budowy instytucji. Zryczałtowany instrument poprawy płynności budżetowej umożliwi złagodzenie napięć, jakie mogłyby pojawić się w budżecie państwa w związku z akcesją. W latach 2004-2006 w ramach tego instrumentu Polska otrzyma łącznie 1 mld 443 mln euro.instrument finansowy Schengen, z którego transfery wyniosą w latach 2004-2006 łącznie nieco ponad 280 mln euro, zostanie przeznaczony na wzmocnienie. Przejściowy instrument budowy instytucji (Transition Facility for Institution Building) ma umożliwić wsparcie rozwoju instytucjonalnego i wzmocnienia administracji, dostępne w okresie przedakcesyjnym w ramach programu PHARE Institution Building. Jednak najważniejsze transfery podobnie jak w przypadku obecnych państw członkowskich Polska będzie otrzymywać w ramach polityki strukturalnej oraz Wspólnej Polityki Rolnej. 3
Analizując pozycję netto Polski wobec budżetu UE, należy wziąć pod uwagę, że poziomem odniesienia jest wielkość transferów z tytułu pomocy przedakcesyjnej, jaką otrzyma Polska w 2003 r (tj. w ostatnim roku przed akcesją). Zgodnie z ustaleniami negocjacyjnymi wielkość transferów po akcesji ma być wyższa od poziomu pomocy przedakcesyjnej w roku 2003, które wyniosą ok. 900 mln euro. Polska może liczyć na transfery brutto rosnące stopniowo od ok. 3 mld w roku 2004, 5 mld w 2005 i 5.5 mld w 2006. W tym czasie wpłaty Polski do budżetu UE wyniosą w tym czasie łącznie 6.5 mld. Transfery netto (nadwyżka transferów z UE nad wpłatami Polski do budżetu UE) wyniosą w latach 2004-2006 ok. 7 mld euro. Szczegółowy rozkład rzeczywistych przepływów finansowych pomiędzy Polską i UE w latach 2004-2006 przedstawia tabela na następnej stronie. 4
2004 2005 2006 2004-2006 Pomoc przedakcesyjna 970 823 509 2 302 Rolnictwo 426 1 512 1 934 3 871 Regulacje rynkowe 135 350 377 861 Dopłaty bezpośrednie 0 557 675 1 232 Rozwój wsi 290 605 882 1 778 Działania strukturalne 859 1 776 2 107 4 743 Fundusze strukturalne 834 1 482 1 578 3 894 Fundusz spójności 26 295 529 849 Polityki wewnętrzne 285 407 499 1 191 Obecne polityki wewnętrzne 154 266 359 779 UE Wsparcie budowy instytucji 37 48 46 132 Instrument Schengen 93 93 93 280 Ryczałt na poprawę płynności 443 550 450 1 443 Transfery do Polski ogółem 2 983 5 068 5 498 13 549 Tradycyjne środki własne -123-213 -213-550 Środek własny VAT -194-304 -310-808 Środek własny PNB -1 114-1 707-1 752-4 574 Rabat brytyjski -148-230 -244-621 Wpłaty do budżetu UE ogółem -1 579-2 454-2 519-6 552 Pozycja netto 1 404 2 614 2 979 6 997 Źródło: Opracowanie własne Co po roku 2006? Najpóźniej na przełomie roku 2005/2006 szefowie państw i rządów Unii Europejskiej przyjmą nową perspektywę finansową określająca ramy budżetów wspólnotowych w latach 2007-2013. O kształcie tych budżetów zadecydują rozstrzygnięcia dotyczące reform Wspólnej Polityki Rolnej oraz polityki strukturalnej, które łącznie pochłaniają 5
ok. 80 % unijnych wydatków unijnych. Szacunki dotyczące wysokości transferów muszą się więc opierać na szeregu założeń roboczych. Szacunki takie prowadziły dotąd instytuty badawcze w Niemczech, Szwecji i Holandii. W ocenie ośrodków badawczych prognozujących przyszłość polityki strukturalnej UE w latach 2007-2013 Polska powinna stać się największym beneficjentem tej polityki. Eksperci holenderscy 1, szacują, że Polska w latach 2007-2013 może otrzymać z budżetu UE 63,11 mld euro w postaci transferów w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (przy uwzględnieniu limitu 4% PKB). Średnioroczne alokacje na zobowiązania dla Polski z tytułu polityki strukturalnej wynosiłyby w tym ujęciu ok. 9 mld euro. Podobne założenia przyjmuje niemiecki instytut DIW. W ramach Wspólnej Polityki Rolnej Polska będzie uzyskiwała transfery z tytułu dopłat bezpośrednich, środki na regulacje rynkowe (subsydia eksportowe, skup interwencyjny, magazynowanie) oraz środki na instrumenty rozwoju obszarów wiejskich finansowane z Sekcji Gwarancja EAGGF. Ponadto będą występowały transfery w ramach istniejących polityk wewnętrznych UE. Oznacza, że transfery do Polski osiągnęłyby w latach 2013-2014 ok. 17 mld. Po uwzględnieniu polskiej składki do UE, transfery netto będą więc rosły od ok. 0.6-1% PKB w latach 2004-06 do ok. 3.5% PKB od 2010 r. 1 Ekspertyza dostępna jest na stronie internetowej holenderskiego ministerstwa spraw zagranicznych 6