FRAGMENTA AGRONOMICA 2007 (XXIV) NR 4(96) ZDROWOTNOŒÆ PSZENICY OZIMEJ W ZALE NOŒCI OD JEDNOROCZNEGO SPOSOBU UGOROWANIA 1 2 1 MAREK MARKS, TOMASZ P. KUROWSKI, PRZEMYS AW MAKOWSKI 1 Katedra Systemów Rolniczych 2 Katedra Fitopatologii i Entomologii Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie Synopsis. Celem pracy by³o okreœlenie wp³ywu ró nych sposobów jednorocznego ugorowania, jako przedplonów dla pszenicy ozimej, na jej pora enie przez patogeny rozwijaj¹ce siê na liœciach, k³osach i podstawie ŸdŸb³a. Przedplonami dla pszenicy ozimej (odmiana Zyta) by³y rzepak jary (obiekt kontrolny), ugór czarny, ugór herbicydowy i trzy warianty ugoru zielonego obsiewanego gorczyc¹ bia³¹, koniczyn¹ persk¹ i ycic¹ westerwoldzk¹. Stwierdzono, e przedplony istotnie ró nicowa³y stopieñ nasilenia chorób liœci, k³osów i ŸdŸbe³ pszenicy ozimej. Wystêpowanie patogenów w najwiêkszym stopniu ogranicza³o stanowisko po ycicy westerwoldzkiej, sprzyja³ im natomiast ugór czarny. Dominuj¹cymi chorobami by³y: fuzaryjna zgorzel podstawy ŸdŸb³a, ³amliwoœæ ŸdŸb³a zbó, septorioza paskowana liœci pszenicy i septorioza plew pszenicy. S³owa kluczowe key words: pszenica ozima winter wheat, przedplony previous crops, ugór fallow land, zdrowotnoœæ roœlin sanitary state of plants WSTÊP Wystêpowanie chorób wywo³ywanych przez grzyby jest bardzo istotnym biologicznym czynnikiem ograniczaj¹cym plonowanie zbó, a tak e obni aj¹cym jakoœæ i zdrowotnoœæ ziarna. Przyczyn nale y upatrywaæ w zmianach sk³adu iloœciowego i jakoœciowego mikroorganizmów zasiedlaj¹cych glebê. Zmiany te s¹ nastêpstwem zbyt du ego wysycenia p³odozmianów zbo ami i nagromadzania siê jednorodnych resztek po niwnych. Jednoczeœnie obserwuje siê zanikanie grzybów saprotroficznych, które wp³ywaj¹ antagonistycznie na rozwój patogenów [Colbach i Huet 1995, Kurowski i in. 1992, Kurowski 2002, Smiley i in. 1996]. W³aœciwy dobór przedplonów dla roœlin zbo owych, zw³aszcza dla pszenicy ozimej, mo e w znacznym stopniu zmniejszyæ presjê ze strony patogenów szczególnie tych, które zimuj¹ w resztkach po niwnych [Bojarczuk i Bojarczuk 1988, Krupinsky i in. 2002, Majchrzak, Sieling i Hanus 1992, Smagacz i Martyniuk 2001]. W p³odozmianach zbo owych istotn¹ rolê fitosanitarn¹ mog¹ pe³niæ gatunki motylkowate, redukuj¹ce nasilenie wielu chorób grzybowych [Krupinsky i in. 2002, Turkington i Clayton 2000]. Niekiedy jednak, jako dobre przedplony o du ej wartoœci nawozowej, mog¹ przyczyniaæ siê do rozwoju chorób powodowanych przez paso yty bezwzglêdne [Kurowski i in. 1992, Lemañczyk i ukanowski 2000]. Celem pracy by³o okreœlenie wp³ywu ró nych sposobów ugorowania (przedplonów) na pora enie pszenicy ozimej przez patogeny rozwijaj¹ce siê na liœciach, k³osach i podstawie ŸdŸb³a.
12 M. Marks, T. P. Kurowski, P. Makowski MATERIA I METODY Doœwiadczenie polowe, prowadzone w latach, za³o ono na glebie p³owej, œrednio pylastej, oddolnie oglejonej. Pod³o em s¹ gliny lekkie bezszkieletowe, zawieraj¹ce do 26% czêœci sp³awianych i do 17% frakcji py³owych. Poziom powierzchniowy typu mollic zawiera oko³o 23% czêœci sp³awianych i 12% frakcji py³owych. Gleba charakteryzowa³a siê lekko kwaœnym odczynem (ph w 1 MKCL 5,2-6,2) i œredni¹ zawartoœci¹ w substancjê organiczn¹ (-1,9%). Pod wzglêdem przydatnoœci rolniczej zakwalifikowano j¹ do klasy bonitacyjnej IIIa i kompleksu 2 pszennego dobrego. W doœwiadczeniu realizowano poni szy dobór i nastêpstwo roœlin: A pszenica ozima rzepak jary pszenica ozima (obiekt kontrolny) B pszenica ozima ugór czarny pszenica ozima C pszenica ozima ugór herbicydowy pszenica ozima D pszenica ozima ugór obsiewany gorczyc¹ bia³¹ pszenica ozima E pszenica ozima ugór obsiewany ycic¹ westerwoldzk¹ pszenica ozima F pszenica ozima ugór obsiewany koniczyn¹ persk¹ pszenica ozima Ugór czarny utrzymywany by³ przy pomocy glebogryzarki. Zabieg gryzowania wykonywano w momencie, kiedy chwasty osi¹ga³y wysokoœæ oko³o 10-15 cm lub w znacznej czêœci pokrywa³y powierzchniê gleby. Ugór herbicydowy utrzymywano na zasadzie podobnej jak ugór czarny. -1 Zamiast gryzowania stosowano oprysk herbicydem Roundup 300 SL w dawce 3 l ha. Gorczyca bia³a oraz ostatni pokos koniczyny perskiej i ycicy westerwoldzkiej by³y przyorywane jako zielony nawóz. Pszenicê ozim¹ odmiany Zyta wysiewano w II dekadzie wrzeœnia w iloœci zapewniaj¹cej obsadê po wschodach na poziomie 500 szt. m, czyli oko³o 275-280 kg ha. W okresie jej wegetacji -2-1 badano pora enie przez patogeny atakuj¹ce liœcie, k³osy i podstawy ŸdŸb³a. Nasilenie chorób szacowano na 25 losowo wybranych roœlinach z ka dego powtórzenia. Obserwacji chorób aparatu asymilacyjnego dokonywano w fazie dojrza³oœci mlecznej, a roœliny do badañ na obecnoœæ chorób podstawy ŸdŸb³a pobierano na dwa tygodnie przed zbiorem. Nasilenie chorób szacowano pos³uguj¹c siê 5-stopniow¹ skal¹ dla chorób liœci i k³osów wed³ug Hinfnera i Pappa [1964] i 2-stopniow¹ dla chorób podstawy ŸdŸb³a zbó wed³ug Mackiewicza i Drath [1972]. Nasilenie chorób przedstawiono w postaci indeksu pora enia, obliczonego wed³ug wzoru Mc Kinneya [ acicowa 1970]. WYNIKI BADAÑ W sezonie wegetacyjnym 2002/ na liœciach pszenicy ozimej stwierdzono objawy septoriozy paskowanej liœci pszenicy, rdzy brunatnej pszenicy, brunatnej plamistoœci liœci i m¹czniaka prawdziwego zbó i traw (tab. 1). Nasilenie ich wystêpowania by³o istotnie modyfikowane stanowiskiem, w którym uprawiano pszenicê ozim¹. Wszystkie zaobserwowane na liœciach choroby z wyj¹tkiem septoriozy paskowanej liœci pszenicy w najwy szym nasileniu wyst¹pi³y na obiekcie kontrolnym, gdzie pszenicê ozim¹ uprawiano po rzepaku jarym. Indeks pora enia wyniós³ tu od % (rdza brunatna pszenicy) do 1% (brunatna plamistoœæ liœci). Najs³abiej zainfekowane roœliny pszenicy ozimej zaobserwowano w stanowisku po gorczycy bia³ej. Fuzarioza k³osów w najwy szym nasileniu wyst¹pi³a po koniczynie perskiej (5,0%) oraz po ycicy westerwoldzkiej i w p³odozmianie kontrolnym po rzepaku jarym (4,5%), przewy szaj¹c istotnie pora enie k³osów w stanowisku po ugorze czarnym, ugorze herbicydowym i gorczycy bia³ej (-2,%). Przedplon nie ró nicowa³ istotnie wystêpowania septoriozy plew pszenicy.
Zdrowotnoœæ pszenicy ozimej w zale noœci od jednorocznego sposobu ugorowania 13 Tabela 1. Nasilenie chorób pszenicy ozimej - indeks pora enia w % Table 1. Intensity of winter wheat diseases injury index in % Choroba Disease Septorioza paskowana liœci pszenicy Septoria leaf blotch Rok Year Nastêpstwo roœlin Previous crops */ A B C D E F 4,3 74,8 47,0 4,8 77,5 50,0 2,3 67,5 17,8 74,5 18,0 66,5 2 3,3 73,8 28,0 Œrednia Mean 42,0 44,1 29,2 31,2 29,5 35,0 Rdza brunatna pszenicy Brown rust Œrednia Mean 4,9 1,4 2,2 1,6 3,2 Brunatna plamistoœæ liœci Tan spot Œrednia Mean 7,6 3,7 4,4 3,3 5,3 4,4 M¹czniak prawdziwy zbó i traw Powdery mildew Œrednia Mean 4,8 0,9 3,0 0,5 3,8 4,3 Septorioza plew pszenicy Glume blotch 4,3 1 3,3 8,8 2,5 9,5 14,8 6,5 0,0 10,5 12,3 3,0 6,8 2,0 0,5 5,0 1 0,3 0,0 7,5 1 8,8 7,5 0,0 3,0 8,0 18,8 Œrednia Mean 8,9 8,1 5,9 6,8 9,9 7,3 Fuzarioza k³osów Fusarium ear blight Fuzaryjna zgorzel podstawy ŸdŸb³a Fusarium foot rot 3,5 2,8 7,8 7,5 2,5 8,5 1 NIR 0,05 LSD 0.05 1,1 5,8 4,0 2,2 2,2 0,7 n.i.- n.s ** 2,9 2,4 4,5 2,5 4,5 5,0 1,1 62,0 72,5 4 72,5 83,0 45,0 6 77,5 39,0 72,5 70,0 4 66,5 56,0 3 63,5 62,5 3 Œrednia Mean 58,7 66,8 60,7 61,2 5 52,5 amliwoœæ ŸdŸb³a zbó Eyespot 6,5 0,5 26,0 13,0 5,0 34,5 12,0 2,0 28,5 1 3,0 24,0 12,0 3 14,5 1 38,0 Œrednia Mean 1 17,5 14,2 12,8 16,2 2 Zgorzel podstawy ŸdŸb³a Take-all 5,8 6,1 7,0 4,1 5,7 3,5 0,5 0,0 0,0 */ A pszenica ozina rzepak jary pszenica ozima (obiekt kontrolny); winter wheat spring rape winter wheat (control); B pszenica ozina czarny ugór pszenica ozima; winter wheat black fallow winter wheat; C pszenica ozina ugór herbicydowy pszenica ozima; winter wheat herbicide fallow winter wheat; D pszenica ozina ugór zielony (gorczyca bia³a) pszenica ozima; winter wheat green fallow (white mustard) winter wheat; E pszenica ozina ugór zielony ( ycica westerwoldzka) pszenica ozima; winter wheat green fallow (Italian ryegrass) winter wheat; F pszenica ozina ugór zielony (koniczyna perska) pszenica ozima; winter wheat green fallow (Persian clover) winter wheat **/ r.n. - n.s. ró nica nie istotna not significant diffefence
14 M. Marks, T. P. Kurowski, P. Makowski Wœród chorób podsuszkowych dominowa³a fuzaryjna zgorzel podstawy ŸdŸb³a. Jej najwy sze nasilenie stwierdzono w stanowisku po ugorze czarnym i gorczycy bia³ej, gdzie indeks pora enia wyniós³ 72,5%, natomiast istotnie ni sze pora enie stwierdzono na obiekcie kontrolnym, a tak e po koniczynie perskiej, ugorze herbicydowym i ycicy westerwoldzkiej (w zakresie 62,0-66,5%). Nasilenie ³amliwoœci ŸdŸbe³ zbó by³o stosunkowo niewysokie i wynosi³o od 6,5% na obiekcie kontrolnym do 14,5% na obiekcie po koniczynie perskiej. Pora enie roœlin na obiekcie kontrolnym by³o istotnie ni sze ni w pozosta³ych stanowiskach. Sezon wegetacyjny / charakteryzowa³ siê szczególnie sprzyjaj¹cymi warunkami do rozwoju septoriozy paskowanej liœci pszenicy i fuzaryjnej zgorzeli podstawy ŸdŸb³a. Septoria tritici w najwy szym nasileniu wyst¹pi³a w stanowisku po ugorze czarnym (77,5%) oraz na obiekcie kontrolnym, po gorczycy bia³ej i koniczynie perskiej (od 73,8 do 74,8%). Istotnie ni sze pora enie liœci przez tego patogena zaobserwowano na roœlinach uprawianych po ycicy westerwoldzkiej (66,5%) i ugorze herbicydowym (67,5%). Na k³osach pszenicy ozimej w œrednim nasileniu wyst¹pi³a tylko septorioza plew pszenicy. Indeks pora enia wyniós³ od 5,0% na poletkach po ugorze herbicydowym do 10,5% po ugorze czarnym i by³ istotnie modyfikowany stanowiskiem, w którym wysiewano pszenicê. Na ŸdŸb³ach wyst¹pi³y fuzaryjna zgorzel podstawy ŸdŸb³a, ³amliwoœæ zbó oraz zgorzel podstawy ŸdŸb³a. Na wszystkich obiektach doœwiadczenia stwierdzono zdecydowanie najwiêcej objawów powodowanych przez grzyby z rodzaju Fusarium. Najwy szy indeks pora enia odnotowano na poletkach, gdzie pszenicê ozim¹ uprawiano po ugorze czarnym (83,0%), natomiast najni szy (56,0%) w stanowisku po ycicy westerwoldzkiej. Pora enie pszenicy ozimej przez Pseudocercosporella herpotrichoides by³o na ogó³ niskie, jednak istotnie zale ne od stanowiska. Wynosi³o od 0,5% na obiekcie kontrolnym do % po ycicy westerwoldzkiej. Jedynie ponad dwukrotnie wy szy indeks pora enia wynosz¹cy a 1% odnotowano w pszenicy uprawianej po koniczynie perskiej. Istotnie najwy szy indeks pora enia Gaeumannomyces graminis odnotowano w stanowisku po ugorze czarnym (3,5%), natomiast w stanowisku po ycicy westerwoldzkiej i koniczynie perskiej nie stwierdzono pora enia pszenicy ozimej zgorzel¹ podstawy ŸdŸb³a. W sezonie wegetacyjnym / pszenica ozima by³a najsilniej atakowana przez patogeny w stanowisku po ugorze czarnym. Zanotowano tam istotnie wy sze nasilenie wiêkszoœci wystêpuj¹cych wówczas chorób. Ni sze pora enia roz³o y³y siê równomiernie na pozosta³e obiekty doœwiadczenia. Ostatni rok badañ () odbiega³ od pozosta³ych przebiegiem warunków meteorologicznych. By³ on stosunkowo suchy (opady w sezonie wegetacyjnym a o 109,7 mm ni sze ni œrednia z wielolecia); od kwietnia do wrzeœnia spad³o tylko 267 mm deszczu, przy temperaturze powietrza o ºC wy szej w porównaniu do œredniej z wielolecia. Uwidoczni³o siê to niskim indeksem pora enia liœci pszenicy. Dominuj¹c¹ by³a septorioza paskowana liœci pszenicy. W istotnie wy - szym nasileniu wyst¹pi³a ona na roœlinach uprawianych po ugorze czarnym (50,0%) i na obiekcie kontrolnym (47,0%). W pozosta³ych stanowiskach pszenica ozima by³a s³abiej atakowana przez patogena. (17,8-28,0%). Pozosta³e choroby liœci: rdza brunatna pszenicy, brunatna plamistoœæ liœci oraz m¹czniak prawdziwy zbó i traw w najwy szym nasileniu pojawia³y siê na obiekcie kontrolnym, gdzie pszenicê uprawiano po rzepaku jarym. Na liœciach pszenicy uprawianej w stanowiskach po ugorze czarnym, ycicy westerwoldzkiej jak i po gorczycy bia³ej nie zaobserwowano objawów powodowanych przez Blumeria graminis. Na podstawach ŸdŸb³a wyst¹pi³a fuzaryjna zgorzel podstawy ŸdŸb³a i ³amliwoœæ ŸdŸb³a zbó. Indeks pora enia pierwszej z nich waha³ siê od 3 do 45% i by³ najni szy w stanowiskach po ycicy westerwoldzkiej i koniczynie perskiej, a najwy szy po ugorze czarnym. Nasilenie ³amliwoœci ŸdŸb³a zbó by³o najwy sze w stanowiskach po koniczynie perskiej (38,0%) i ugorze
Zdrowotnoœæ pszenicy ozimej w zale noœci od jednorocznego sposobu ugorowania 15 czarnym (34,5%), natomiast istotnie ni sze po przedplonach z rodziny kapustnych: gorczycy bia³ej (24,0%) i rzepaku jarym (26,0%). DYSKUSJA W wiêkszoœci przypadków, nasilenie wystêpowania chorób grzybowych wi¹ e siê w najwiêkszej mierze z przebiegiem warunków atmosferycznych, a w szczególnoœci decyduj¹ o tym suma opadów oraz temperatura i wilgotnoœæ powietrza w trakcie trwania wegetacji [Szwejkowski i Kurowski ]. To w³aœnie ró ne warunki pogodowe spowodowa³y du e ró nice w nasileniu chorób w poszczególnych latach prowadzenia badañ. Za najgroÿniejsze choroby, powodowane przez grzyby patogeniczne zwi¹zane ze œrodowiskiem glebowym, uwa a siê choroby podsuszkowe, okreœlane jako choroby p³odozmianowe [Herman 1992, Kurowski 2002, Smagasz i Martyniuk 2001]. Najwiêksze znaczenie wœród nich maj¹: fuzaryjna zgorzel podstawy ŸdŸb³a (Fusarium spp.), ³amliwoœæ ŸdŸb³a zbó (Pseudocercosporella herpotrichoides), zgorzel podstawy ŸdŸb³a (Gaeumannomyces graminis var. tritici) i ostra plamistoœæ oczkowa (Rhizoctonia spp.), a nasilenie wystêpowania tych chorób wp³ywa niekorzystnie na kszta³towanie siê podstawowych cech struktury plonu [Mróz i in. 1990]. Jañczak [1990] wskazuje na rosn¹ce zagro enie dla upraw zbo owych w Polsce ze strony Pseudocercosporella herpotrichoides, jednak Kurowski [2002] uwa a, e ³amliwoœæ ŸdŸb³a zbó w Polsce pó³nocno-wschodniej ma mniejsze znaczenie, a g³ównymi sprawcami chorób podsuszkowych s¹ polifagiczne grzyby z rodzaju Fusarium. Przeprowadzone badania w pe³ni potwierdzi³y te spostrze enia. Dominowa³a fuzaryjna zgorzel podstawy ŸdŸb³a, a ³amliwoœæ ŸdŸb³a zbó (Pseudocercosporella herpotrichoides) i zgorzel podstawy ŸdŸb³a (Gaeumannomyces graminis) wystêpowa³y w pszenicy ozimej w niewielkim nasileniu. Równie Narkiewicz-Jodko i in. [] stwierdzili, e nasilenie fuzaryjnej zgorzeli podstawy ŸdŸb³a zale a³o g³ównie od przebiegu pogody, a w mniejszym stopniu od p³odozmianu. Jak podaje Kurowski [2002], przyrodniczo poprawny p³odozmian oparty na w³aœciwym doborze i nastêpstwie roœlin oraz wsparty innymi elementami agrotechniki (odpowiednio dobrana odmiana, uprawa roli, nawo enie, czy termin siewu) na ogó³ nie wymaga u ycia fungicydów w celu zwalczania chorób podstawy ŸdŸb³a. Najkorzystniejszymi przedplonami w takim p³odozmianie dla pszenicy ozimej s¹ roœliny motylkowate wieloletnie, str¹czkowe oraz okopowe. Odpowiednie zmianowanie wp³ywa na sk³ad saprotrofów glebowych, które poprzez wydzielanie zwi¹zków chemicznych stymuluj¹ wzrost roœlin, dzia³aj¹ symbiotycznie i fungistatycznie [Bojarczuk i Bojarczuk 1988]. W swoich badaniach Majchrzak i in. [] stwierdzili, e równie roœliny z rodziny kapustnych korzystnie wp³ywaj¹ na zdrowotnoœæ uprawianej po nich pszenicy ozimej, a najlepszymi przedplonami s¹ rzepak jary i gorczyca bia³a. W niniejszych badaniach najwy sze nasilenie traktowanych ³¹cznie chorób podsuszkowych stwierdzono po ugorze czarnym, a najni sze po ycicy westerwoldzkiej. Przyczyn¹ takiego uk³adu wyników by³o prawdopodobnie zró nicowane zagêszczenie ³anu, najwiêksze w stanowisku po ugorze czarnym, a najmniejsze po ycicy westerwoldzkiej. W literaturze polskiej brak jest danych na ten temat. Zarówno choroby liœci, jak i k³osów zdecydowanie w najwy szym nasileniu wystêpowa³y w kombinacji kontrolnej po rzepaku jarym, natomiast w najni szym po gorczycy bia³ej i ugorze herbicydowym. We wczeœniejszych badaniach Kurowski i in. [1992] stwierdzili wy sze nasilenie chorób liœci i k³osów pszenicy uprawianej po dobrych przedplonach, z kolei Majchrzak i in. [] dowiedli anty-drobnoustrojowego dzia³ania resztek po niwnych roœlin kapustnych na patogeny pora aj¹ce k³osy pszenicy ozimej.
16 M. Marks, T. P. Kurowski, P. Makowski WNIOSKI 1. W ci¹gu okresu badañ dominuj¹cymi chorobami w pszenicy ozimej by³y: fuzaryjna zgorzel podstawy ŸdŸb³a, ³amliwoœæ ŸdŸb³a zbó, septorioza liœci i septorioza plew pszenicy. Szczególnie w du ym nasileniu przez ca³y okres doœwiadczenia wystêpowa³a fuzaryjna zgorzel podstawy ŸdŸb³a. 2. Przedplony istotnie wp³ywa³y na nasilenie chorób liœci, k³osów i ŸdŸbe³ pszenicy ozimej. Wp³yw ten by³ jednak bardzo zró nicowany w odniesieniu do poszczególnych jednostek chorobowych. 3. Najwy sze nasilenie chorób liœci i k³osów pszenicy ozimej odnotowano po rzepaku jarym, a najni sze po ugorze herbicydowym i ycicy westerwoldzkiej. 4. Wystêpowaniu chorób podsuszkowych pszenicy ozimej sprzyja³ ugór czarny, a w najwiêkszym stopniu ogranicza³o je stanowisko po ycicy westerwoldzkiej. PIŒMIENNICTWO 1. Bojarczuk, M., Bojarczuk, J. 1988. Fitosanitarna ocena wartoœci przedplonów roœlin zbo owych. Fragm. Agron. 1: 5 23. 2. Colbach, N., Huet, P. 1995. Modeling the frequency and severity on root and foot diseases in winter wheat monocultures. Europ. J. Agron. 4 (2): 217 227. 3. Herman, M. 1992. Sanitary condition of cereals under crop rotation. Acta Acad. Agricult. Tech. Olst., Agricultura. 55: 83 92. 4. Hinfner, K., Papp, F. 1964. Atlas chorób i szkodników zbó i kukurydzy. PWRiL. Warszawa. 5. Jañczak, C. 1990. Zwalczanie chorób pszenicy ozimej opryskiwanej fungicydami w okresie wegetacji. Prace naukowe IOR 32 (1/2): 15 52. 6. Krupinsky, J., Bailey, K., McMullen, M., Gossen, B., Turkington, K. 2002. Managing plant disease risk in diversified cropping systems. Agron. J. 94: 198 209. 7. Kurowski, T.P. 2002. Studia nad chorobami podsuszkowymi zbó uprawianych w wieloletnich monokulturach. Wyd. UWM Olsztyn, Rozprawy i monografie 56. 8. Kurowski, T.P., Hruszka, M., Sadowski, T. 1992. Zdrowotnoœæ pszenicy ozimej w specjalistycznych zmianowaniach. Acta. Acad. Agric. Tech. Olst., Agricultura 54: 225 233. 9. Lemañczyk, G., ukanowski, A. 2000. Fungal communities and health status of winter wheat roots cultivated after lupine and its mixtures. Phytopath. Pol. 20: 139 154. 10. acicowa, B. 1970. Badanie szczepów Helminthosporium sorokinianum (H. sativum) oraz odpornoœæ odmian jêczmienia jarego na ten czynnik chorobotwórczy. Acta. Mycol. 6 (2): 184 248. 11. Mackiewicz, D., Drath, I. 1972. Wp³yw zmianowañ na stopieñ pora enia pszenicy przez ³amliwoœæ ŸdŸb³a oraz na jej plonowanie. Biul. IOR 54: 153 169. 12. Majchrzak, B., Ciska, E., Waleryœ, Z.. Glukozynolany ekstrahowane z nasion jarych roœlin krzy owych i ich wp³yw na wzrost grzybów patogenicznych. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roœlin 44 (2): 933 936. 13. Majchrzak, B., Chodorowski, B., Okorski, A.. Choroby podstawy ŸdŸb³a pszenicy ozimej uprawianej po roœlinach przedplonowych z rodziny Brassicaceae. Acta Agrobot. 59 (2): 307 318. 14. Mróz, A., Jelinowski, S., Kuœ, J. 1990. Wp³yw zmianowania na pora enie pszenicy ozimej przez Gaeumannomyces graminis oraz Pseudocercosporella herpotrichoides. Pam. Pu³. 97: 55 63. 15. Narkiewicz-Jodko, M., Gil, Z., Urban, M.. Pora enie podstawy ŸdŸb³a pszenicy ozimej przez Fusarium spp. przyczyny i skutki. Acta Agrobot. 59 (2): 319 332. 16. Sieling, K., Hanus, H. 1992. Yield of winter wheat influenced by the interactions between crop management measures and take-all. Eur. J. Agron. 1 (3): 201 206. 17. Smagacz, J., Martyniuk, S. 2001. Pora enie podstawy ŸdŸb³a i korzeni pszenicy ozimej uprawianej po ró nych przedplonach przez patogeny ze szczególnym uwzglêdnieniem Gaeumannomyces graminis. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roœlin 41 (2): 745 746.
Zdrowotnoœæ pszenicy ozimej w zale noœci od jednorocznego sposobu ugorowania 17 18. Smiley, R.W., Collins, H.P., Rasmussen, P.E. 1996. Diseases of wheat in long-term agronomic experiments at Pendelton, Oregon. Plant Disease 80 (7): 813 820. 19. Szwejkowski, Z., Kurowski, T.P.. Badania wp³ywu czynników pogodowych na stopieñ inwazyjnoœci patogenów grzybowych w œrodowisku na przyk³adzie pszenicy ozimej. Przeg. Nauk. In. i Kszta³t. Œrod. XII 1 (26): 83 90. 20. Turkington, T., Clayton, G. 2000. Crop rotation and plant disease manafement. Proc. 12 th. Direct Seeding Conference, 02.02.2000, Regina UK: 1 7. M. MARKS, T. P. KUROWSKI, P. MAKOWSKI HEALTH OF WINTER WHEAT DEPENDING ON THE ONE-YEAR METHOD OF LYING THE LAND FALLOW Summary Diseases are an inseparable element of agricultural crops cultivation. The intensity of their appearance depends, among others, on the type of soil, weather development during the vegetation period and cultivar cultivated. The sanitary condition of standing cereal is controlled effectively by previous crop, soil cultivation, fertilization and application of plants protection means. During the years 2002-, a closed field experiment was carried out on grey-brown podzolic soil, moderately dusty, set on gley of fertility class IIIe. The soil was characterized by slightly acid reaction (ph KCL 5.2-6.2) and medium content of organic substance (1.3-1.9%). As concerns agricultural suitability that soil was classified as good wheat complex. The study aimed at determining the influence of different methods of lying that soil fallow on its infestation with pathogens developing on leaves, and heads as well as those damaging the base of stalk. Spring rape (control plot), black fallow, herbicide fallow and three variants of green fallow under white mustard, Persian clover and Italian ryegrass were the previous crop for the winter wheat. Zyta cultivar winter wheat was sown during the second decade of September at quantities assuring the -2-1 coverage after sprouting at 500 plants m, i.e. ca. 275-280 kg ha. During the vegetation period the intensity of leaves, heard and stem base diseases was investigated on 25 random selected plants from each repetition. Observation of the diseases of assimilation system was made at the stage of milky ripeness and the plants for testing for presence of stem base diseases were collected two weeks before harvest. It was established that previous crop caused significant diversification of winter wheat diseases presence. Development of pathogens was limited to the highest extent on lots after Italian ryegrass and herbicide fallow while spring rape and black fallow were favorable for pathogens. The dominating diseases were: fusarium foot rot, eyespot, septeriorialeaf blotch and glume bloth. Prof. dr hab. Marek Marks Katedra Systemów Rolniczych Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie 10-718 Olsztyn-Kortowo, Plac ódzki 3 marek.marks@uwm.edu.pl