System CRM konieczność

System CRM konieczność czy fanaberia? WYWIAD: Relacja z prac montażowych światłowodowych czujek temperatury na przenośnikach taśmowych w Dalkia Poznań ZEC. Strona 39 Strona 78 Polska technologia rozkładu termicznego odpadów gumowych. Strona 58 Oczyszczanie gazu po spalaniu środków bojowych. Strona 78 4 Co batoniki musli mają wspólnego z eksplozjami? 52 Crowdfunding - czyli szalony pomysł na biznes? 8 Bezpieczeństwo funkcjonalne i przeciwwybuchowe przenośników taśmowych. 54 Bezpieczeństwo produkcji dzięki najwyższej jakości zabezpieczeniom. 11 Inwestycje w Polsce. 58 Polska technologia rozkładu termicznego odpadów gumowych. 12 Nowoczesna linia do produkcji mas czekoladowych. 66 Koszty wypadków przy pracy - CIOP PIB radzi. 16 Nauka w Polsce. 70 KGHM w Sierra Gorda - czyli największ polska inwestycja ostatnich lat. 18 Paliwa z odpadów, a bezpieczeństwo wybuchowe. 72 Ograniczenia wielkości zbiorników na paliwa sypkie. 22 Oprawy oświetlenia awaryjnego i podświetlane znaki kierunku ewakuacji. 76 Targi SyMas 2014. 26 Polskie firmy na targach CeBIT. 78 Relacja z prac montażowych światłowodowych czujek temperatury na przenośnikach taśmowych w Dalkia Poznań ZEC. 30 Zastosowanie pomp Abel typ HMQ w transporcie popiołów lotnych. 82 Oczyszczanie gazu po spalaniu środków bojowych. 33 Nauka w Polsce - cd. 86 Wyniki ankiety na temat Expressu Przemysłowego. 34 39 42 50 Wywieranie wpływu na pracownikach, w celu poprawy bezpieczeństwa. System CRM konieczność czy fanaberia? Zagrożenia procesowe i wybuchowe na liniach podawania oraz mielenia węgla i biomasy. Innowacyjny system uszczelnień wałów w dozownikach celkowych. Express Przemysłowy - kilka słów od redakcji... GRUPA WOLFF z dumą prezentuje kolejne wydanie Expressu Przemysłowego - nowoczesnego magazynu skierowanego do ambitnych inżynierów oraz kadry zarządzającej polskim przemysłem. Express to nowa jakość na polskim rynku, która z pewnością zadowoli najbardziej wymagających czytelników. Express to także przekrojowe informacje z obszaru technologii, przemysłu, nauki i biznesu. Wydawca: TESSA Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. K., ul. Pasternik 94A, 31-354 Kraków, tel. +48 12 632 81 41, email biuro@grupa-wolff.eu. Redaktor naczelny: Sebastian Gruszka. Skład i oprawa graficzna: Michał Bartłomowicz (str. 4, 8, 18, 26, 30, 39, 42, 54, 66, 76, 86), Sebastian Gruszka (str. 11, 12, 16, 22, 33, 34, 50, 52, 58, 70, 72, 78, 82). Wydruk: AARA & DRUKPLAST Sp. z o.o.

BEZPŁOMIENIOWE ODCIĄŻANIE WYBUCHU Co batoniki musli mają wspólnego z eksplozjami? TEKST Stefan Penno Dyrektor Rembe GmbH Safety+Control www.rembe.com Q-ROHR-3 JAKO WYSOKOWYDAJNY WYMIENNIK CIEPŁA W chwili wybuchu w zintegrowanym z systemem Q-Rhor-3 wymienniku ciepła zachodzi intensywna wymiana energii, w wyniku czego dochodzi do schłodzenia, a w konsekwencji ugaszenia płomienia. Obniżenie temperatury gazów powstałych w wyniku gwałtownego spalania prowadzi również do zmniejszenia ich objętości, a tym samym do ograniczenia ciśnienia wewnątrz chronionego urządzenia. Wspomniany wymiennik ciepła, dzięki perforowanej strukturze, pełni także funkcję filtra, który zapobiega emisji cząstek stałych do atmosfery. Reasumując, system Q- -Rhor-3 niweluje powstałe w wyniku wybuchu ciśnienie oraz hałas do znikomego poziomu, chroniąc tym samym instalację przed zniszczeniem, a obsługujący ją personel przed ewentualnymi obrażeniami. wytwarzane w małych seriach oraz testowane przez zewnętrznych testerów, zanim rozpocznie się proces produkcyjny na większą skalę mówi Felix Paliwoda, ekspert firmy REMBE z oddziau w Szwajcarii. Swojego zadowolenia z wyboru systemu zabezpieczającego nie kryje Norbert Nemes, inżynier ds. rozwoju, pracujący przy projekcie Twister NESTLÉ w Szwajcarii: Jesteśmy rzeczywiście zadowoleni z nowego systemu REMBE Q-Rohr-3. Cały proces produkcji zlokalizowany jest w budynku, mimo to nie potrzebujemy kanałów dekompresyjnych, które wyprowadzałyby skutki wybuchu poza jego obszar do atmosfery. I rzeczywiście, zarówno projektowanie, montaż, jak również późniejsza eksploata- zyny i redukowali zatrudnienie, my gromadziliśmy zapasy, aby móc szybko i sprawnie reagować na zapotrzebowanie naszych klientów. Dziś pojawia się pytanie, czy nie było to zbyt ryzykowne posunięcie? W mojej ocenie bardziej ryzykowne byłoby pozostawanie naszych pracowników i kontrahentów samym sobie komentuje Stefan Penno. Również w przypadku NESTLÉ pojawia się czynnik dostępności części oraz stabilno- Wymiary trzeciej generacji systemu Q-Rhor DŁUGOŚĆ: od 60 do 220 cm ŚREDNICA: od 35 do 96 cm MASA: od 25 do 240 kg BEZPIECZEŃSTWO I POSTĘP NESTLÉ O KROK PRZED INNYMI Chętnie zdradzimy Firma REMBE GMBH SAFETY + CONTROL swoją renomę w zakresie bezpieczeństwa wybuchowego w przemyśle wypracowała dzięki wdrożeniu do powszechnego użytku systemu Q-Rohr rozwiązania, które na całym świecie wyznacza trendy w zakresie efektywnego ograniczania skutków wybuchu. Q-Rohr-3 to system umożliwiający bezpłomieniową redukcję ciśnienia wybuchu, który może być dostosowany do indywidualnych potrzeb klienta. Znany na całym świecie producent artykułów spożywczych firma NESTLÉ dba nie tylko o ochronę swoich urządzeń, ale także o ciągłość i niezawodność ich pracy. Firma wychodzi bowiem z założenia, że na nic zdadzą się drogie systemy, jeśli będą one stale zakłócały proces produkcji. Stefan Penno dyrektor firmy REMBE GMBH SAFETY + CONTROL idąc dalej, zadaje prowokacyjne pytanie: Czy zatrzymują Państwo samochód, gdy tylko kontrolka poduszki powietrznej pokaże błąd, czy też jadą Państwo dalej, mając nadzieję, że właśnie teraz nie zdarzy się żaden wypadek, a poduszka powietrzna mogłaby uratować Państwu życie...? Stanowisko firmy NESTLÉ w kwestii bezpieczeństwa i ciągłości pracy posiadanych instalacji jest jasne jeśli coś w stadium prototypu sprawia problem, to z pewnością problem ten nasili się w czasie rzeczywistej eksploatacji instalacji. Dla NESTLÉ oznaczałoby to powielenie problemu w wielu zakładach produkcyjnych na całym świecie. W tym konkretnym przypadku chodziło o urządzenie pilotażowe do produkcji różnych artykułów zbożowych, które są cja urządzeń opracowywanych przez NE- STLÉ przebiega bardzo sprawnie. Podczas projektowania musimy przewidzieć jedynie prosty kołnierz przyłączeniowy wg DIN, a następnie zamontować za pomocą tuzina śrub system Q-Rohr mówi Nemes. W przypadku urządzeń pilotażowych duże znaczenie ma elastyczność. Jeśli coś nie działa poprawnie, a dostawca systemu opóźnia się z reakcją, w ciągu każdej godziny traci się tysiące euro. STRATEGIA NA KRYZYS Firma REMBE w kryzysowym 2009 r. skorzystała z własnych rezerw finansowych i zainwestowała w produkcję podzespołów i komponentów, dzięki czemu tacy klienci jak NESTLÉ, mogą czerpać z tego korzyści. Podczas gdy inni opróżniali swoje maga- ści dostaw i to w podwójnym znaczeniu. Po pierwsze, podczas pracy instalacji pilotażowej wymagana jest szybkość. Przykładowo, jeśli podczas opracowywania nowej mieszanki musli zostanie uszkodzony panel odciążający wybuch, może być on wymieniony zaledwie w przeciągu godziny. Norbert Nemes z NESTLÉ bardzo pochlebnie wypowiada się nt. serwisu firmy PALIWODA AG. Felix Paliwoda jest od ponad 30 lat partnerem firmy REMBE w Szwajcarii i sprawnie, bez zbędnych formalności, sprowadza dla firmy NESTLÉ części. W ten sposób firma REMBE pomaga NESTLÉ utrzymać ciągłość pracy instalacji produkcyjnych, a tym samym oszczędzać tysiące euro. Pasywny system ochrony Q-Rohr-3 ma również inne zalety. Pozwala nie tylko zaoszczędzić cenne miejsce, które potrzebne byłoby na kanały odpowietrzające skutki wybuchu na zewnątrz hali produkcyjnej, 4 PRESS czerwiec 2014 czerwiec 2014 PRESS 5

BEZPŁOMIENIOWE ODCIĄŻANIE WYBUCHU Jak montować system Q-Rhor PONIEWAŻ SYSTEM Q-ROHR-3 jest odporny na wahania ciśnienia, może być również stosowany w przypadku układów zasilanych poprzez transport pneumatyczny. Należy jednak zwrócić wówczas uwagę na bardzo istotną rzecz, bowiem w przypadku pionowego montażu omawianego systemu w króćcach przyłączeniowych mogą zbierać się osady produktu. W tego typu wypadkach Nemes zaleca zamontowanie systemu Q-Rohr-3 na zbiorniku w układzie poziomym to pozwoli rozwiązać wszystkie problemy. ale także na obniżenie kosztów konserwacji. Norbert Nemes wylicza zalety i korzyści z zastosowania systemu Q-Rohr wystarczy jedna kontrola w ciągu roku, resztę wykonuje jednostka nadzorująca Q-Rohr-3, która stale przekazuje informacje do systemu sterowania procesem. To pozwala na uniknięcie niepotrzebnych przestojów i sprawia, że firma NESTLÉ może opracowywać nowe produkty szybciej niż konkurencja. Q-RHOR KONTRA TANIA KONKURENCJA Firma REMBE GMBH SAFETY + CONTROL należy do grupy wiodących producentów urządzeń zabezpieczających przed skutkami wybuchu. To co ją wyróżnia to elastyczność jeśli zajedzie taka potrzeba każdy produkt firmy może zostać dostosowany do indywidualnych potrzeb danego klienta. Firma została założona w 1973 r. jako biuro inżynierskie i dystrybucyjne systemów zabezpieczających. Na początku przedsiębiorstwo zajmowało się projektowaniem urządzeń z dziedziny ochrony przeciwwybuchowej. Stworzony w 1990 r. system Q-Rohr był największym wynalazkiem pozwalającym REMBE na zdobycie pozycji lidera w dziedzinie pasywnej ochrony przeciwwybuchowej. Druga generacja systemu została wprowadzona na rynek już w roku 1997. Aktualna wersja systemu Q-Rohr-3, stworzona w roku 2006, gwarantuje redukcję ciśnienia wybuchu bez rozprzestrzeniania się płomieni i pyłów zarówno w zamkniętych pomieszczeniach, jak i na wolnym powietrzu. Roland Bunse, współtwórca systemu Q-Rohr-3, podkreśla, że inwestycja w system zwraca się już po kilku tygodniach jego użytkowania. Potwierdza to również Norbert Nemes z NESTLÉ, który podkreśla, że Q-Rohr-3 nie generuje praktycznie żadnych bieżących kosztów, a w porównaniu z aktywnymi systemami gaszącymi jest rozwiązaniem o wiele bardziej ekonomicznym. Co ważne, Q-Rohr-3 to jedyny tego typu system umożliwiający redukcję skutków wybuchu w pomieszczeniach zamkniętych, który spełnia niemal wszystkie międzynarodowe standardy bezpieczeństwa. Patent dla Q-Rohr wygasł tak Roland Bunse odpowiada na pytanie o to, jakie przedsiębiorstwo podejmuje kroki w walce z nieuczciwą konkurencją, która zalewa rynek tanimi podróbkami, a w skrajnych przypadkach oferuje urządzenia w rzeczywistości przeznaczone do zupełnie innych zastosowań. Są one znacznie tańsze niż Q-Rhor-3, ale w większości przypadków nie stanowią skutecznej ochrony przed wybuchem. Żartobliwie komentując tę sytuację Bunse dodaje: To mniej więcej tak, jak byśmy chcieli gasić pożar lasu zwykłą gaśnicą. Gaśnica oczywiście w pewnym stopniu pomoże, ale las i tak się będzie palił. Przyszłość konstruktywnych zabezpieczeń przeciwwybuchowych będzie oparta w coraz większym stopniu na analitycznym rozwiązywaniu problemów, niż dostawie prostych i tanich rozwiązań, a firma REMBE, ze swoim niemal 40-letnim doświadczeniem, będzie nadal konkurencyjna. Dzieje się tak, ponieważ w naszych rozwiązaniach tkwi technologia gwarantująca bezpieczeństwo dla ludzi objaśnia Roland Bunse. PLAZ-EPD-14088/0 Zabezpieczenia przeciwwybuchowe premium Efektywna koncepcja bezpieczeństwa oraz innowacyjne produkty. REMBE GmbH Safety+Control Gallbergweg 21 59929 Brilon, Germany T +49 2961 7405-0 sales@rembe.com www.rembe.com TESSA spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k. 31-354 Kraków ul. Pasternik 94A NIP: 679-22-53-664 T +48 12 632 81 41 tessa@tessa.eu www.tessa.eu SAFETY is for life. 6 PRESS czerwiec 2014 REKLAMA

fot. 1. Wyłączniki linkowe steute jedno- (ZS 71 i ZS 80) i dwustronnego działania (ZS 91 S) w wykonaniu EXTREME Bezpieczeństwo funkcjonalne i przeciwwybuchowe przenośników taśmowych Omawiając zagadnienie bezpieczeństwa funkcjonalnego przenośników taśmowych należy brać pod uwagę głównie dwie kwestie: zapewnienie niezawodności (każda nieplanowana przerwa w ruchu powoduje duże straty produkcyjne i co za tym idzie finansowe) oraz zagwarantowanie bezpieczeństwa personelu obsługi zarówno podczas normalnej eksploatacji, jak i w czasie wymaganych zabiegów konserwacyjnych i napraw. W układach sterowania przenośników znajduje się więc szereg podzespołów elektrycznych bądź elektronicznych, pełniących różne funkcje. Będą to kolejno: Adam Więch info@steute.pl www.steute.pl Przenośniki taśmowe to wbrew pozorom bardzo złożone urządzenia służące do transportu materiałów sypkich lub drobnych, a w warunkach kopalni podziemnych także ludzi. Na ich wyposażenie elektryczne składa się wiele czujników, wyłączników i sygnalizatorów zapewniających bezpieczną i bezawaryjną pracę ciągów transportowych. W wielu przypadkach wyposażenie elektryczne przenośników musi być przystosowane do pracy w warunkach zagrożenia wybuchem, a niemal zawsze powinno cechować się wysoką odpornością na niekorzystne warunki środowiskowe. ffczujniki ruchu obrotowego (często programowalne), wykrywające poślizg bębnów napędzających i zapobiegające uszkodzeniu taśmy, dzięki współpracy z systemem sterowania przenośnika; ffczujniki zbiegania (mechaniczne, najczęściej dwustopniowego działania), odpowiedzialne za wykrywanie krzy- TEKST wobieżności taśmy przenośnika i uruchamiające systemy automatycznej korekcji jej biegu lub jedynie sygnalizujące problem obsłudze; po osiągnięciu swojego skrajnego wychylenia czujniki te zwykle uruchamiają procedurę awaryjnego zatrzymania przenośnika; fflinkowe wyłączniki awaryjne, wykorzystywane przez personel do awaryjnego zatrzymania przenośnika, czy to w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia, czy też w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w pracy systemu transportu, grożących wystąpieniem awarii; ffsygnalizatory świetlno-dźwiękowe, uruchamiane przed ponownym wprawieniem przenośnika taśmowego w ruch, celem ostrzeżenia obsługi. Bardzo często, szczególnie w przypadku większych przenośników charakteryzujących się dużą inercją, konieczne jest zastosowanie dodatkowych systemów hamujących. Należy tutaj wyraźnie rozgraniczyć pojęcia awaryjnego wyłączenia przenośnika (sprowadzającego się zwykle do odłączenia zasilania napędu) od awaryjnego zatrzymania tylko w tym drugim przypadku, kiedy zaangażowany jest system hamujący, można ustrzec się w pełni przed skutkami awarii lub groźnego dla zdrowia lub życia incydentu. Ze względu na zaostrzające się po wejściu naszego kraju do Unii Europejskiej przepisy przeciwwybuchowe zawarte w Dyrektywie ATEX, coraz więcej obszarów w zakładach wydobywczych, produkcyjnych czy przetwórczych klasyfikowanych jest jako strefy zagrożone wybuchem gazów, pyłów lub gazów i pyłów łącznie. Ponieważ przenośniki taśmowe są bardzo często wykorzystywane do transportu materiałów mocno pylących (a więc tworzących atmosferę wybuchową), takich jak miał węglowy, wymusza to stosowanie odpowiedniego osprzętu elektrycznego w wykonaniu Ex. W praktyce, w zależności od tego z jaką strefą zagrożenia wybuchem mamy do czynienia, można zastosować komponenty certyfikowane dla stref 1 i/lub 2 (kategoria wyposażenia 2D, 2G zagrożenie wybuchem występuje sporadycznie) lub też znacznie tańsze wersje, przeznaczone do stref 21 i/lub 22 (kategoria wyposażenia 3G, 3D zagrożenie wybuchem zwykle nie występuje, a jeśli już, to przez krótki okres). W przypadku metanowych kopalni węgla kamiennego certyfikacja urządzeń zgodnie z Dyrektywą ATEX wygląda nieco inaczej, a urządzenia produkowane są w kategorii wyposażenia M1 lub M2. Kolejnymi ważnymi aspektami związanymi z aparaturą elektryczną wykorzystywaną na przenośnikach taśmowych jest trwałość mechaniczna oraz odporność na często bardzo trudne warunki pracy. Należy tutaj rozróżnić warunki klimatyczne (niskie/wysokie temperatury i ich duże wahania dobowe, wysoka/niska wilgotność, częste opady deszczu/śniegu) oraz warunki wynikające ze specyfiki obiektu i transportowanego medium. W tym ostatnim przypadku bierze się pod uwagę np. pokrywanie elementów przenośnika warstwą pyłu bądź szlamu, oddziaływanie korozyjne transportowanego medium (np. w wytwórniach nawozów sztucznych) czy wreszcie możliwość mechanicznego uszkodzenia poszczególnych elementów przenośnika przez steute Extreme // APARATURA ŁĄCZENIOWA DO PRACY W EKSTREMALNYCH WARUNKACH Zdolne wytrzymać piekło na ziemi Nowe czujniki indukcyjne IS Extreme - Zakres temperatury otoczenia zależnie od serii od -40 C do +120 C - Odporne na korozję wykonanie ze stali nierdzewnej - Stopień ochrony IP 69K - Wersje przeciwwybuchowe Ex dla stref 0 i 20 Więcej informacji: www.steute.pl 8 PRESS czerwiec 2014 REKLAMA

ROZWIĄZANIA DLA PRZENOŚNIKÓW TASMOWYCH fot. 2. Czujnik zbiegania taśmy przenośnika w wykonaniu heavy-duty (steute) spadający z taśmy urobek (zwłaszcza w przypadku transportu kruszyw czy węgla kamiennego). Szczególną uwagę należy zwrócić na następujące parametry: stopień ochrony (IP), odporność obudowy i jej zewnętrznych mechanizmów na udary mechaniczne (kluczowe znaczenie ma tutaj wykorzystanie materiałów dobrej jakości), trwałość podzespołów elektrycznych (np. zestyków), odporność obudowy i elementów metalowych na korozję czy obecność dodatkowych zabezpieczeń, takich jak kołnierze gumowe oraz dobrej jakości dławnice kablowe zabezpieczające przed penetracją pyłu lub wilgoci do środka urządzenia. Nawet najlepsze komponenty zastosowane na przenośniku zdadzą się na nic, jeśli nie weźmie się pod uwagę kwestii ich prawidłowego doboru do konkretnej aplikacji i późniejszego poprawnego montażu. Szczególnie duże znaczenie ma to w przypadku wyłączników linkowych, ponieważ stosowana tutaj stalowa linka charakteryzuje się zmienną długością, wynikającą z wahań temperatury otoczenia. Efektem może być samoczynne przełączanie wyłączników w przypadku, gdy linka zbytnio wydłuży się w wysokiej temperaturze lub skróci podczas mrozów. Aby zapobiec temu zjawisku (w polskich warunkach klimatycznych, przy pracy na zewnątrz), powinno się zawsze stosować przy przenośnikach o długości przekraczającej 40-45 m wyłączniki dwustronnego działania. Ponieważ są one montowane na środku chronionego odcinka taśmociągu i współpracują nie z jedną, lecz z dwiema linkami o równej długości, zmiany długości linki są całkowicie samoczynnie kompensowane. Dodatkową zaletą wyłączników dwustronnego działania jest możliwość zabezpieczenia odcinka przenośnika o długości nawet do 200 m przy pomocy zaledwie jednego urządzenia. Daje to w praktyce ogromne oszczędności dzięki mniejszej liczbie urządzeń i tym samym gniazd montażowych oraz mniejszej łącznej długości niezbędnych przewodów elektrycznych obniża się znacznie koszt wykonania instalacji oraz skraca czas montażu. Osobną kwestię stanowi podłączenie elektryczne urządzeń zabezpieczających fot. 3. do układu sterowania przenośnika taśmowego tak, aby zapewniony został odpowiedni poziom bezpieczeństwa. Należy pamiętać głównie o tym, że obwody bezpieczeństwa powinny być redundantne (zdublowane), a w układzie sterowania powinno stosować się przekaźniki bezpieczeństwa lub sterowniki zapewniające funkcję bezpieczeństwa. Te dodatkowe komponenty mają zapewnić bezpieczne zatrzymanie awaryjne przenośnika, ale kontrolują też one stan obwodów elektrycznych, m.in. poprzez monitorowanie stanu przewodów prowadzących do poszczególnych wyłączników (kontrola ciągłości obwodu i wykrywanie zwarć) oraz monitorowanie styczników głównych silników napędowych (kontrola zwierania/ rozwierania styków). Oczywiście niniejszy artykuł jedynie sygnalizuje pewne kwestie związane z bezpieczeństwem funkcjonalnym i przeciwwybuchowym przenośników taśmowych. Szczegółowe ich omówienie, w powiązaniu z obowiązującymi przepisami, to temat na dłuższą rozprawę. Warto jednak mieć świadomość, że zastosowanie nawet tak z pozoru prostych urządzeń, jak wyłącznik linkowy, musi być poprzedzone odpowiednimi analizami i precyzyjnym określeniem kryteriów doboru. W przeciwnym razie można spodziewać się sporych komplikacji podczas eksploatacji systemu transportu, co ma najczęściej swój wymiar finansowy. Przeciwwybuchowy wyłącznik linkowy steute dwustronnego działania do stref metanowych (steute) INWESTYCJE Pneumat System Sp. z o.o. buduje nową siedzibę 22 maja 2014 przy ul. Obornickiej 160 we Wrocławiu odbyła się Uroczystość Wmurowania kamienia Węgielnego pod budową nowej siedziby Pneumat System Sp z o.o. W bezpośredniej bliskości obwodnicy Wrocławia powstaje czterokondygnacyjny budynek biurowy z pełnym zapleczem socjalnym oraz hala magazynowo-produkcyjna. Wartość inwestycji to prawie 9 milionów złotych. W części magazynowej wdrożony zostanie zaawansowany technologicznie, inteligentny system magazynowy umożliwiający dostarczanie produktów dla działów utrzymania ruchu w bezkonkurencyjnie krótkim czasie. W części produkcyjnej miejsce znajdzie rozbudowany dział produkcji siłowników pneumatycznych wyposażone w nowoczesny park maszynowy. W ostatnim czasie zakupione zostało Centrum Pionowe Sterowane Komputerowo planowany jest zakup kolejnej podobnej maszyny. Pneumat System jest producentem siłowników pneumatycznych, dlatego kamieniem węgielnym został jeden z popularnych modeli serii NWT. www.pneumat.com.pl Fiat Powertrain Technologies Poland z dofinansowaniem W połowie maja Komisja Europejska przyznała spółce Fiat Powertrain Technologies Poland dofinansowanie w wysokości 100 mln zł z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Dzięki nowej inwestycji o wartości ponad 1 114 mln zł w regionie śląskim powstanie 400 nowych miejsc pracy. Celem planowanego przez Fiata projektu inwestycyjnego jest uruchomienie produkcji nowoczesnego silnika spalinowego o pojemności około 900 cm3 (Small Gasoline Engine SGE ) w istniejącym zakładzie w Bielsku-Białej. W ramach planowanej inwestycji zastosowane zostaną najnowsze rozwiązania w zakresie technologii produkcji. Fabryka Fiat Powertrain Technologies Poland będzie jedyną tego typu wytwarzającą dwucylindrowe silniki benzynowe o pojemności około 900 cm3 w grupie Fiat w Europie. Dofinansowania udzielono w ramach działania 4.5 Wsparcie inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG) na lata 2007 2013. (MG) Nowi inwestorzy w Wałbrzyskiej SSE Blisko 9,3 mln zł zainwestują dwie firmy na terenie Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W Kudowie-Zdroju powstanie kolejna inwestycja firmy Wemeco Poland specjalizującej się w wytwarzaniu wyrobów ze stali, stali nierdzewnych oraz z aluminium. Firma zainwestuje co najmniej 2,5 mln zł w rozbudowę zakładu i parku maszynowego oraz zatrudni 10 nowych osób. Tymczasem firma IMOLA zainwestuje 6,8 mln zł w budowę zakładu produkcyjnego i hali magazynowej. Przedsiębiorca będzie produkował opakowania z tworzyw sztucznych. Dzięki inwestycji stworzonych zostanie 27 nowych miejsc pracy. (PAIiIZ/WSSE Invest-Park ) W POLSCE Inwestycje w Krakowskiej SSE Polskie firmy - ciekawe inwestycje - pod takim hasłem odbyło się spotkanie poświęcone inwestycjom w Krakowskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Wydłużenie funkcjonowania SSE w Polsce było jedną z najlepszych decyzji gospodarczych rządu w ubiegłym roku. Niewątpliwie przyczyniło się do rekordowej ilości inwestycji w specjalnych strefach ekonomicznych zaznaczyła obecna na konferencji wiceprezes PAIiIZ Monika Piątkowska. Podczas spotkania firma Sopem zapowiedziała rozpoczęcie działalności na terenie Krakowskiej Strefy. W ramach inwestycji zatrudnienie znajdzie 800 osób, a nakłady inwestycyjne wyniosą 120 mln zł. Spotkanie odbyło się 20 maja w siedzibie Krakowskiego Parku Technologicznego. (PAIiIZ/KPT) Dwie inwestycje w Tarnobrzeskiej SSE Na terenie Tarnobrzeskiej SSE w Podstrefie Wrocław Kobierzyce otwarto siedzibę LAPP GROUP POLSKA. Na terenie Podstrefy Łuków otwarto nową siedzibę firmy Łuksja. Firma Lapp Kabel jest jednym z głównych dostawców kabli i akcesoriów kablowych na świecie. Akcesoria te sprawdzają się w zastosowaniach inżynierii mechanicznej, przemyśle samochodowym, technologiach pomiarowych i kontrolnych w instalacjach zasilających i wielu innych. Produkcja prowadzona jest w 17 zakładach przemysłowych umiejscowionych w Europie, Ameryce i Azji. Firma Fuksja jest jednym z największych we wschodniej części Polski producentem i eksporterem odzieży. Dzięki tej inwestycji powstały nowe ciągi technologiczne, zmodernizowano zaplecze magazynowe, wyeliminowano bariery architektoniczne, a hale produkcyjne zostały wyposażone w systemy klimatyzacji. Jak skomentował prezes PAIiIZ Sławomir Majman szwalnia wygląda jak nowoczesny zakład IT. Firma z polskim kapitałem szyje m. in. dla takich marek jak Burberry oraz Max Mara. (PAIiIZ/TSSE) Nowi inwestorzy w Wałbrzyskiej SSE W połowie maja Komisja Europejska przyznała spółce Fiat Powertrain Technologies Poland dofinansowanie w wysokości 100 mln zł z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Dzięki nowej inwestycji o wartości ponad 1 114 mln zł w regionie śląskim powstanie 400 nowych miejsc pracy. Celem planowanego przez Fiata projektu inwestycyjnego jest uruchomienie produkcji nowoczesnego silnika spalinowego o pojemności około 900 cm 3 (Small Gasoline Engine SGE ) w istniejącym zakładzie w Bielsku-Białej. (MG) 10 PRESS czerwiec 2014 czerwiec 2014 PRESS 11

MIELENIE DO SKALI MIKRO I NANO Nowoczesna linia do produkcji Anna Drabik biuro@grupa-wolff.eu www.grupa-wolff.eu mas czekoladowych Młyny perełkowe od wielu lat stosowane są do produkcji proszków w skali mikro i nano, które następnie wykorzystywane są do produkcji farb, lakierów, tuszy, produktów farmaceutycznych i kosmetycznych, a nawet ceramiki. W ostatnim czasie młyny perełkowe zyskują na znaczeniu również w branży spożywczej, gdzie z powodzeniem stosowane są do produkcji mas czekoladowych. Dowiedz się dlaczego wypierają one inne rozwiązania i technologie, w tym zasłużone dla branży młyny walcowe. tekst Masy czekoladowe POD POJĘCIEM MAS CZEKOLADOWYCH kryją się następujące wyroby: kuwertury, polewy, nadzienia czy kremy do smarowania pieczywa. Masy czekoladowe, w porównaniu do czekolady, charakteryzują się wyższą zawartością tłuszczu. Ponadto część masła kakaowego zastępuje się różnymi tłuszczami roślinnymi. Wyższa zawartość tłuszczu oraz dodatek tłuszczów roślinnych wpływają na lepkość masy czekoladowej, jej smak, charakterystykę topnienia i konsystencję. Dzięki temu produkcja i przetwarzanie mas czekoladowych są łatwiejsze. Niższa lepkość pozwala również na eliminację czasochłonnego procesu konszowania na sucho i mokro. Niniejszy artykuł przedstawi jak poszczególne ZNACZENIE CUKRU W produkcji mas czekoladowych wyróżniamy następujące etapy: przygotowanie produktów (wstępne mielenie cukru, topnienie masła kakaowego i tłuszczów), magazynowanie i mieszanie przygotowanych produktów oraz mielenie na mokro masy czekoladowej. Przygotowanie produktów sypkich i płynnych odbywa się równolegle. Tłuszcz w blokach jest roztapiany w odpowiednio skonstruowanych mieszalnikach. Czynnikiem kluczowym dla wydajności procesu jest wielkość ziaren cukru podstawowego składnika masy czekoladowej. Im jest ona mniejsza, tym wydajność procesu jest wyższa. W praktyce, zakłady wyrabiające masę czekoladową kupują droższy cukier o pożądanym rozdrobnieniu lub decydują się na zakup surowca o większym ziarnie, który następnie mielą w technologii na sucho w młynie wstępnym (w tym przypadku należy zwrócić uwagę na niepożądane zjawiska związane z tym procesem, tj. karmelizację cukru oraz możliwość wystąpienia wybuchu pyłu cukrowego). CZY DROGI CUKIER JEST KONIECZNY Rzadziej stosowanymi, aczkolwiek ciekawymi urządzeniami są młyny ze zintegrowanym układem mielenia wstępnego. Rozwiązanie to pozwala stosować tańszy cukier gruboziarnisty, a ponieważ cały proces prowadzony jest w technologii na mokro, zjawisko karmelizacji oraz zagrożeniw wybuchem jest praktycznie wyeliminowane. Przykładem takiego rozwiązania może być perełkowy młyn poziomy typu LME NETZSCH ze zintegrowanym układem mielenia wstępnego Samba (Rys. 1). Ostateczną decyzję odnośnie wyboru technologii mielenia (zakup tańszego cukru gruboziarnistego i mielenie go we własnym zakresie, czy też zakup znacznie droższego cukru o pożądanym uziarnieniu) należy jednak poprzedzić analizą finansową, która w szczególności uwzględni: ffkoszty zakupu surowca (cukier gruboziarnisty / cukier drobnoziarnisty); ffspadek wydajności instalacji wynikający ze stosowania cukru gruboziarnistego; ffkoszty zakupu młyna wstępnego w wykonaniu przeciwwybuchowym oraz młyna właściwego; ffkoszty zakupu młyna właściwego wraz ze zintegrowanym systemem mielącym. μm oraz d97<250 μm) oraz młynie tego samego typu ze zintegrowanym systemem mielenia wstępnego Samba (cukier kryształ: Φ<1,5 mm). Analizując te dane, łatwo można wywnioskować, iż przy takim samym końcowym rozdrobnieniu cukru w masie, wydajność instalacji może się znacząco różnić w zależności od uziarnienia cukru wsadowego. Przykładowo, porównując wydajność mielenia dla cukru o uziarnieniu d97<100μm (młyn bez systemu samba) oraz Φ<1,5mm (młyn z systemem Samba) różnica ta wynosi 40%. W pierwszej chwili może się wydawać, iż spadek wydajności jest znaczący, a tym samy stosowanie układu mielenia wstępnego Samba nie znajduje uzasadnienia. Należy jednak zwrócić uwagę, iż w opisanym przypadku różnica w uziarnieniu cukru wsadowego jest aż pietnastokrotna (1,5mm do 100µm). Gdy porównamy natomiast wydajność młynów bez systemu Samba, zauważymy że zaledwie 2,5-krotny wzrost uziarnienia początkowego, z d97<100 μm do d97<250 μm, spowodował spadek wydajności instalacji aż o 28%. Uziarnienie początkowe d97<100 m d97<250 m Cukier kryształ <1,5 mm Uziarnienie końcowe 20 25 30 20 25 30 20 25 30 Młyn LME 6 60 75 90 40 50 60 35 45 55 Wydajność tab. 1. Młyn LME 30 200 250 300 140 180 220 120 150 175 Młyn LME 60 300 500 600 280 360 440 240 300 350 Młyn LME 150 800 1 000 1 200 560 720 880 480 600 700 Młyn LME 200 1 200 1 500 1 800 840 1 080 1 300 720 900 1 050 Młyn LME 300 1 600 2 000 2 400 1 100 1 440 1 700 960 1 200 1 400 Młyn LME 500 2 400 3 000 3 600 1 600 2 160 2 600 1 440 1 800 2 100 Projektowa wydajność młyna perełkowego LME w zależności od początkowego uziarnienia cukru oraz jakości końcowej produktu UZIARNIENIE CUKRU A WYDAJNOŚĆ PRODUKCJI W Tabeli 1 przedstawiono szacunkowe wydajności mielenia w zależności od początkowego oraz pożądanego, końcowego rozdrobnienia cukru w masie czekoladowej. Dane zostały opracowane na podstawie testów w perełkowym młynie typu LME (cukier drobnoziarnisty: d97<100 Produkt rys. 1. Szczelina rozgraniczająca układ mielenia wstępnego Samba od właściwego młyna tyu perełkowego 12 PRESS czerwiec 2014 czerwiec 2014 PRESS 13

MIELENIE DO SKALI MIKRO I NANO PODSUMOWANIE ANALIZY: ff2,5-krotny wzrost uziarnienia z d97<100 μm na d97<250 μm powoduje spadek wydajności mielenia masy czekoladowej o 28% (dwa młyny LME bez systemu Samba); ff15-krotny wzrost uziarnienia z d97<100 μm na Φ<1,5 mm powoduje spadek wydajności mielenia masy czekoladowej zaledwie o 40% (młyny LME bez systemu Samba wobec młyna LME z systemem Samba). MŁYNY PEREŁKOWE KONTRA WALCOWE Opisane powyżej młyny perełkowe stanowią alternatywę dla stosowanych od lat młynów walcowych. Te ostatnie, choć zasłużone, posiadają wiele wad. Wymagają dużo przestrzeni pod montaż, są droższe w eksploatacji, a przede wszystkim ze względu na otwarty charakter procesu stwarzają ryzyko zanieczyszczenia produktu. Dlatego coraz częściej w nowo powstających liniach produkcyjnych stosuje się poziome młyny perełkowe z mieszadłem. Kluczem do ich bezproblemowej pracy jest wydajny system separacji mielników. Co ważne, młyny perełkowe gwarantują wysoką wydajność oraz umożliwiają kontrolę temperatury masy czekoladowej, co z kolei pozytywnie wpływa na jej smak i aromat. Dzięki zintegrowanemu z młynem LME NETZSCH systemowi mielenia wstępnego Samba, w procesie można stosować tańszy cukier kryształ. System Samba znacząco niweluje spadek wydajności instalacji wynikający ze stosowania cukru gruboziarnistego. Ponadto eliminuje on konieczność zakupu wstępnego młyna w wykonaniu przeciwwybuchowym, który dodatkowo obarczony jest ryzykiem karmelizacji cukru. Młyny perełkowe w porównaniu do młynów walcowych są tańsze w eksploatacji oraz mogą być myte metodą CIP. Umożliwiają również produkcję różnego rodzaju mas czekoladowych czy nadzień na jednej linii produkcyjnej. Młyny perełkowe są również łatwiejsze w obsłudze i nie wymagają zmian w ustawieniach urządzenia przy zmianie receptury. MŁYNY PEREŁKOWE STOSUJE SIĘ TAK- ŻE W POLSCE Ze względu na zalety młynów perełkowych jedna z polskich firm poszukująca urządzeń do produkcji kremu czekoladowego zdecydowała się na zakup kompaktowej linii firmy NETZSCH. Jej nominalna wydajność to 300-400 kg/h. Klientowi, ze względu na małą ilość dostępnego miejsca, zależało przede wszystkim na niewielkich rozmiarach urządzenia oraz kompaktowej konstrukcji. Ponieważ zarówno receptura, jak i technologia produkcji kremu była na etapie dopracowywania, istotna także była elastyczność instalacji, która umożliwiłaby szybkie zmiany parametrów pracy oraz receptury. W skład linii produkcyjnej wchodził mieszalnik do homogenizacji składników uwzględnionych w recepturze oraz poziomy młyn perełkowy LME z pompą. Aby dodatkowo zmniejszyć ilość urządzeń w ciągu produkcyjnym, młyn perełkowy został wyposażony w zintegrowany system wstępnego mielenia Samba. Dodatkowym atutem tego rozwiązania jest możliwość stosowania tańszego gruboziarnistego cukru (o średnicy mniejszej niż 1,5 mm). 14 PRESS czerwiec 2014 Citizen 200x277.indd 1 REKLAMA 5/20/14 12:45 PM

NAUKA W POLSCE Wodór w proszku paliwo przyszłości Z litra niepozornego proszku można uzyskać dwa razy więcej wodoru niż zawiera litr wodoru skroplonego. Być może wodór który w przyszłości ma szanse zastąpić tradycyjne paliwa mógłby być magazynowany w borowodorkach metali lekkich mają nadzieję naukowcy z polsko-szwajcarskiego zespołu. Prof. Zbigniew Łodziana z Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie wyjaśnia w rozmowie z PAP, że zamiast tradycyjnych źródeł energii takich jak paliwa kopalne czy paliwo jądrowe, których zasoby wciąż się kurczą w przyszłości zapewne coraz częściej korzystać będziemy z tzw. strumieni energii, dostępnych tylko raz na jakiś czas. Bo np. energię słoneczną pozyskiwać możemy tylko w dzień, a wiatrową w wietrzne dni. Tak pozyskaną energię trzeba będzie umieć magazynować, by móc ją wykorzystać we właściwym czasie. Naukowcy poszukują więc coraz skuteczniejszych metod przechowywania energii. Zespół prof. Łodziany z IFJ PAN wspólnie z naukowcami ze szwajcarskiego instytutu Empa pracuje nad skuteczniejszymi metodami magazynowania wodoru, a także nad nową generacją akumulatorów. Okazuje się, że w obu tych zadaniach przydatne mogą się okazać borowodorki metali lekkich, np. litu, magnezu, glinu czy itru. Wodór jest bardzo atrakcyjnym materiałem, z którego można uzyskiwać energię. To bardzo lekki gaz, który spalając się wydziela jedynie ciepło oraz wodę. Dodatkowo jak informuje prof. Łodziana wodór posiada największą gęstość energii na jednostkę masy (lepsze okazują się tu tylko materiały nuklearne) z 1 kg wodoru można uzyskać ok. 33 kwh. Poza tym otrzymywanie wodoru nie jest skomplikowane (choć na razie jest zbyt drogie i nieefektywne energetycznie ) dwa atomy tego pierwiastka znajdują się przecież w każdej cząsteczce zwykłej wody. Można go z niej uwolnić poprzez elektrolizę przyłożenie napięcia np. z ogniwa słonecznego. Problemem jest to, jak przechowywać wodór tak, by zajmował jak najmniej miejsca. Bo w normalnych warunkach w pojemniku o objętości jednego litra zmieści się zaledwie 0,1 g tego gazu. Aby skuteczniej upakować wodór, można go sprężyć, czy nawet skroplić (w temperaturze poniżej 250 C). Jednak i ten sposób nie jest optymalny okazuje się, że wodór efektywniej można magazynować, kiedy wchodzi w skład związków chemicznych. Wtedy jego atomy mogą wypełnić prze- strzeń znacznie efektywniej. Takimi związkami są borowodorki metali lekkich. Mają one postać kryształków białego proszku. Kiedy jednak podgrzeje się je do temperatury 300 400 C, uwalniany jest z nich wodór. Okazuje się, że z 1 litra proszku można uwolnić dwa razy więcej wodoru niż z 1 litra skroplonego wodoru. Proszek ten jest też o wiele bezpieczniejszy w stosowaniu niż sprężony gaz. Reakcja chemiczna, do której dochodzi w badanym materiale, jest odwracalna w jej wyniku powstaje substancja (również ma ona postać proszku), którą w odpowiednich warunkach (wysoka temperatura i bardzo wysokie ciśnienie wodoru) można znów nasycić wodorem. Zdaniem badacza z IFJ PAN byłby to materiał wielorazowego użytku. Jeśli borowodorki stosowane by były w pojazdach, zamiast butli na wodór, zużyty materiał można byłoby oddawać do odpowiednich zakładów, gdzie byłyby odnawiany. Wodór stanowi 20 proc. masy proszku, ale nie cały udaje się odzyskać. Z 10 g proszku można uzyskać do 1,5 g wodoru. To wystarczająco dużo, by prowadzić badania nad tymi materiałami zaznacza prof. Łodziana. Wyjaśnia, że borowodorki metali lekkich badane są od wielu lat. Naukowcy z IFJ PAN za pomocą symulacji komputerowych i badań teoretycznych szukają sposobów, by uwalniać wodór z borowodorków w znacznie niższych temperaturach, a także jak sprawić, by ponowne wpompowanie wodoru do związku było prostsze (nie wymagało tak dużego ciśnienia). Próbujemy zrozumieć, jakie własności wiązań chemicznych są odpowiedzialne za stabilność związku mówi badacz. Naukowcy ze Szwajcarii w ramach projektu prowadzą badania eksperymentalne i syntetyzują związki. Prof. Łodziana spodziewa się, że poszukiwany efekt można uzyskać, wypracowując właściwą mieszankę różnych borowodorków. Borowodorki metali lekkich mogą też znaleźć inne zastosowanie niż magazynowanie wodoru. Być może będą użyte do konstrukcji akumulatorów nowej generacji, w których nie byłyby konieczne ciekłe elektrolity. Każdy akumulator w samochodzie czy telefonie składa się z dwóch elektrod i materiału pomiędzy nimi, który przewodzi prąd elektryczny w postaci jonów, ale nie przewodzi prądu elektrycznego w postaci elektronów opowiada prof. Łodziana i dodaje, że na razie stosuje się tam ciekłe elektrolity. W akumulatorach samochodowych elektrolitem jest kwas siarkowy, a w bateriach litowo-jonowych roztwory przewodzące jony litu. Naukowcy chcieliby jednak opracować bezpieczniejsze akumulatory nie zawierające cieczy. One w razie wypadku nie doprowadzałyby do zwarcia pomiędzy elektrodami akumulatora i nie groziłyby wybuchem. Zespół prof. Łodziany bada, czy właściwości borowodorków lekkich metali można na tyle poprawić, by można je było stosować w bateriach. Diamenty w płynie na rozświetlenie cery i do budowy komputera Diamenty można zawiesić nie tylko na szyi, ale również... w płynie. Niezwykłą mieszankę niewidocznych gołym okiem diamentów i cieczy wytwarzają naukowcy z Politechniki Gdańskiej. Od tego rozwiązania jest już prosta droga m.in. do kremów rozświetlających z drobinkami diamentów. Naukowcy z Wydziału Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki (ETI) PG za opracowane przez siebie rozwiązanie otrzymali złoty medal na XVII Moskiewskim Salonie Wynalazków i Innowacyjnych Technologii ARCHIMEDES 2014. Wodór w grafenowym baku Grafenowe zbiorniki na paliwo wodorowe pozwolą pojazdom przemierzyć kraj od Tatr do Bałtyku na jednym baku. Nadadzą się też do zasilania statków kosmicznych. Ambitny cel wymaga długiej drogi. Naukową podróż finansuje z programu Graf-Tech Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Projekt prowadzi prof. Piotr Kula z Politechniki Łódzkiej, a jego zespół wspiera partner przemysłowy Seco/Warwick spółka notowana na warszawskiej giełdzie. Prace zespołu prof. Piotra Kuli są przełomowe w skali światowej, bowiem pozwolą w przyszłości wykorzystywać w motoryzacji wodór zamiast ropy. To cel, do jakiego zmierzają prace. Grafen wytwarzany w zespole prof. Kuli jest ultralekki i ma wysoką wytrzymałość. Testy potwierdzają, że można go z powodzeniem stosować jako materiał do przechowywania wodoru. Taki materiał będzie mógł pochłaniać i odzyskiwać wodór poprzez zmianę temperatury. Chemiczne związanie poszczególnych atomów wodoru z powierzchnią grafenu zapewnia jego magazynowanie. Przechowywany w ten sposób wodór nie będzie wraz z upływem czasu obniżał swojego stężenia. W odpowiednim momencie poprzez podgrzanie złoża wodór odzyskiwany będzie w stanie cząsteczkowym. Taki wodór w przyszłości może stanowić źródło do zasilania silników samochodów czy statków kosmicznych. Zanim zastosowanie grafenu przyniesie gospodarce dochody a nam ułatwi życie, potrzeba wielu inwestycji. Polska już inwestuje. Prawie 4,9 mln złotych na projekt przeznaczyło Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, około 1,3 miliona zł. dopłaca do badań firma Seco/ Warwick SA. W grafenowym wyścigu Polska łeb w łeb z najlepszymi Świat ściga się w technologii grafenowej, bo wciąż jeszcze jest to ziemia nie do końca rozpoznana. W pościgu za sukcesem wystartowaliśmy wtedy, kiedy pozostali. Po raz pierwszy nie musimy gonić świata, bo już dziś współpracujemy z partnerem przemysłowym, aby zdobyć przewagę konkurencyjną na rynku mówi prof. Piotr Kula, prorektor Politechniki Łódzkiej, który wspólnie z firmą SECO/Warwick SA. wytwarza grafen według własnego patentu. Grafen zbudowany jest z pojedynczej warstwy atomów węgla ułożonych w sieć heksagonalną. Jest ponad stukrotnie mocniejszy od stali. Można go rozciągać do około 20 procent bez uszkadzania. Ma wyjątkowe właściwości elektryczne wysoką prędkość przepływu elektronów oraz przewodność. Jego przyszłe zastosowania wiążą się z produkcją tranzystorów, elastycznych wyświetlaczy dotykowych i baterii słonecznych. Grafen będzie można wykorzystać także w technologiach ekologicznych, jak uzdatnianie wody, ponieważ materiał ten nie przepuszcza gazów, za to jest przenikalny przez wodę. Wytwarzanie grafenu to skomplikowany proces technologiczny, który doskonali wiele ośrodków naukowych na całym świecie. Polacy opatentowali kilka sposobów wytwarzania grafenu. Z tymi patentami wiąże się wiele nadziei są atrakcyjne kosztowo, więc można liczyć na to, że świat chętnie będzie zaopatrywał się u nas w ten cenny produkt. Ale okazuje się, że nie zawsze jest to taki produkt, jakiego potrzebują ewentualni nabywcy. Próbki grafenu wytwarzane różnymi metodami mogą bardzo się między sobą różnić. Chciałbym zburzyć mit słowa grafen. Na to hasło różne ośrodki oferują produkt na bazie węgla, ale pod względem struktury, warstwowości, wielkości pojedynczych krystalitów te produkty się niezwykle między sobą różnią, a zatem mają różne właściwości i różny potencjał aplikacyjny tłumaczy prof. Kula. W ramach prac badawczo-rozwojowych nad grafenem łódzki zespół prowadzi również benchmarking światowy, czyli kupuje od dostawców z całego świata to, co oferują oni jako grafen i bada jego właściwości. Takiego grafenu wielkopowierzchniowego, za jaki Geim i Nowosielow dostali Nagrodę Nobla, jeszcze komercyjnie nie kupiłem ani ja, ani nikt z mojego zespołu. Nasz jest bliski ideału. Jest to grafen polikrystaliczny, czyli składa się z wielu ziaren. Możemy hodować pojedyncze ziarna, albo duże płaty. Projekt dotyczy opracowania na bazie grafenu nowego materiału do rewersyjnego przechowywania wodoru, z dalszą perspektywą do zastosowania w motoryzacji jako zasobniki na paliwa nowej generacji. W bliższej perspektywie materiał ma znaleźć różne zastosowania w przemyśle, będzie użyteczny m.in. do filtrowania gazów, separacji przeróżnych mieszanin w różnych procesach technologicznych wylicza prof. Kula. 16 PRESS czerwiec czerwiec 2014 2014 PRESS 17

SPALANIE ODPADÓW KOMUNALNYCH Paliwa z odpadów, a bezpieczeństwo wybuchowe W instalacjach, które służą do przygotowania paliwa z odpadów komunalnych do dalszego ich spalania, mogą wystąpić różnego typu zagrożenia. Należy do nich m.in. ryzyko związane z wybuchem, które najczęściej wynika z niewłaściwego magazynowania i/lub odpylania surowców. Niniejszy materiał jest skrótem wykładu dr. hab. inż. Andrzeja Wolffa wygłoszonego podczas konferencji Paliwa z odpadów Abrys. TEKST dr hab. inż. Andrzej Wolff www.atex137.pl atex@atex137.pl Szeroko pojęta ochrona przed tym zagrożeniem ma na celu ograniczenie możliwości tworzenia się atmosfer wybuchowych, eliminację lub zredukowanie potencjalnych źródeł zapłonu oraz minimalizację ewentualnych skutków wybuchu (np. poprzez wdrożenie systemu zabezpieczeń). Jej założeniem jest również poprawa bezpieczeństwa procesowego i wybuchowego dzięki wykorzystaniu odpowiednich rozwiązań technicznych (maszyn i urządzeń), właściwą organizację pracy, terminowe przeglądy i konserwacje, a także szkolenia. ŚRODKI ZARADCZE W celu minimalizowania problemów związanych z zagrożeniem wybuchem należy przede wszystkim ograniczać możliwość pojawienia się atmosfery wybuchowej, a gdy jest to niemożliwe trzeba ograniczyć to zagrożenie do minimum. Równie istotne jest zagadnienie eliminacji lub ograniczenia potencjalnych źródeł zapłonu. Jeżeli jednak istnieje niebezpieczeństwo związane z obecnością atmosfer wybuchowych i źródeł zapłonu potwierdzone oceną ryzyka, to niezbędne jest zastosowanie odpowiednio dobranych zabezpieczeń przed skutkami wybuchu. Należy przez to rozumieć systemy odciążenia wybuchu, jego tłumienia i odsprzęgania (izolacji) aparatu zagrożonego wybuchem od pozostałych urządzeń linii procesowej. Niezależnie od tego, warto podkreślić wagę efektywnych działań organizacyjnych. Przyczyn i zagrożeń jest wiele. Nie ułatwia to pracy właścicielom zakładów oraz pionu, który bezpośrednio odpowiada za bezpieczeństwo procesowe i wybuchowe w zakładzie. ZDEFINIOWANIE RYZYKA Szczególnie trudne jest oszacowanie zagrożeń wynikających ze zmienności surowcowej w zakresie składu i jakości w czasie. W przypadku, gdy mówimy o odpadach o określonej granulacji i znanym składzie, takich jak suche osady ściekowe lub mączka kostna, to jakościowa identyfikacja i ograniczenie zagrożeń procesowych oraz wybuchowych jest możliwe oraz rozpoznane. Jednakże zapewnienie bezpiecznej pracy instalacji spalania osadów ściekowych lub mączki kostnej zależy także od szeregu innych czynników, zarówno technicznych, jak i wynikających z właściwej organizacji. W przypadku segregowanych odpadów komunalnych rozpoznanie i ograniczenie możliwych zagrożeń procesowych oraz wybuchowych jest zdecydowanie trudniejsze. Do tego typu odpadów należą np. gumy, tworzywa, tekstylia, papiery, drewno i inne, w przypadku których skład, wielkość, zawartość pyłów i wilgoci są zmienne w czasie, i to w szerokim zakresie. Niestety, zagrożenia tego typu tylko Źródła zagrożeń % Silosy (magazynowanie) 20* Instalacje odpylające 17* Instalacje transportujące 10* Instalacje mielące 13* RAZEM: 60* Suszarnie 8 Instalacje dopalające 5 Instalacje mieszania 5 Polerowanie i szlifowanie 5 Przesiewanie 3 Inne 16 tab. 1. Zagrożenia wynikające ze stosowanych urządzeń i operacji jednostkowych jako procentowy udział w zidentyfikowanych miejscach wybuchu [*typowe aparaty i operacje jednostkowe związane z przyjęciem, magazynowaniem i transportem paliw alternatywnych] w ograniczonym stopniu zależą od przyjętych rozwiązań technicznych i zastosowanych urządzeń. Czy możliwe jest zatem prawidłowe zdefiniowanie możliwego niebezpieczeństwa? Typowe zagrożenia wynikające ze stosowanych urządzeń i operacji jednostkowych, jako procentowy udział w zidentyfikowanych miejscach wybuchu zostały zestawione w Tabeli 1. Z kolei wybrane wartości parametrów palności i wybuchowości materiałów, które występują w odpadach komunalnych i paliwach alternatywnych, ujęto w Tabeli 2. Z danych wynika, że mogą pojawić się zarówno duże, jak i umiarkowane zagrożenia, w zależności f Parametr Maks. ciśnienie wybuchu (P maks.) Stała wybuchowości (Kst) Dolna granica wybuchowości (DGW) Min. energia zapłonu (MIE) Temp. zapłonu obłoku pyłu (T.z.o.p.) Temp. zapłonu 5 mm warstwy pyłu T.z.w. 5 mm JEDNOSTKA bar bar m/s g/m 3 mj C C Gumy 6 9 50 192 15 500 > 5, 1000 450 220 Tworzywa PE 5 7 16 156 15 30 < 10 100 360 470 Tworzywa PP 6 8 27 101 100 200 < 10 > 105 410 440 Poliester 9 10 140 194 15 100 < 1 530 570 Polistyren 4 9 24 173 15 100 30 300 450 480 Papier 4 7 18 138 30 100 > 1000 440 58 330 420 Drewno 6 10 57 192 15 125 6 100 410 50 270 340 Bawełna 7 26 160 15 30 10 100 Skóra 8 10 120 30 100 < 5 390 570 280 310 Mączka kostna 5 13 1550 30 50 470 > 400 Osady ściekowe 6 22 510 30 50 440 > 400 tab. 2. Wybrane wartości parametrów palności i wybuchowości materiałów, które są obecne w paliwach z odpadów 18 PRESS czerwiec czerwiec 2014 2014 PRESS 19

SPALANIE ODPADÓW KOMUNALNYCH od składu, typu surowca, zawartości pyłów oraz wilgoci. Nie należy ich zatem pomijać. Jak więc sobie poradzić z tak dużą rozpiętością parametrów palności i wybuchowości podczas oceny ryzyka oraz jak potencjalnie zabezpieczyć instalację? PRZYJĘTA TECHNOLOGIA Przykładowa instalacja odbioru, magazynowania i transportu suchych osadów ściekowych oraz mączki kostnej do spalania w cementowni została przedstawiona na Rys. 1. Na etapie realizacji całej inwestycji zastosowano systemy zabezpieczeń przed zagrożeniem wybuchem [tłumienie i odprzęganie (izolacja) wybuchu] do podstawowych urządzeń instalacji. Typ i miejsca lokalizacji zabezpieczeń wynikały z przeprowadzonej oceny ryzyka. W pierwszym etapie proponowanej technologii następuje rozładunek mączki i osadów ściekowych z samochodów na stacji rozładunkowej z wiatą wyposażoną w bramę rolowaną oraz filtr odpylający. Następnie dochodzi do opróżnienia leja zasypowego przy pomocy dwuwałowego przenośnika ślimakowego, w kolejnym kroku poprzez rurowy przenośnik ślimakowy surowce przekazywane są do podajnika dozującego z inżektorem. Następnie zaś podawane są transportem pneumatycznym do jednego z dwóch silosów buforowych na suche osady ściekowe lub { mączkę kostną. Rozładunek silosów następuje dzięki pracy urządzeń wygarniających na taśmową wagę dozującą lub sito (w przypadku silosu mączki kostnej), a następnie ładunek przekazywany jest dalej, za pomocą np. układu przenośników ślimakowych. Mączka kostna zasypywana jest do podajników dozujących z inżektorem, a następnie podawana na linię dozowania pyłu węglowego w celu spalania w piecu obrotowym. Z kolei suche osady ściekowe zasypywane są do pomp dozujących pył węglowy do spalania w kalcynatorze. W przypadku segregowanych odpadów komunalnych rozpoznanie i ograniczenie możliwych zagrożeń procesowych oraz wybuchowych jest trudne Ex zawór oddechowy filtr workowy taśmowe odpylanie wagi waga taśmowa dozująca stacja rozładunku silosu filtr pulsacyjny pył węglowy i mączki kostnej silos mączki kostnej przenośniki ślimakowe mączki kostnej urządzenie wybierające sito wibracyjne podajniki dozujące z inżektorem powietrze (odory) do wentylatorów chłodzących blok podawania pyłu węglowego do spalania silosy pyłu węglowego zawór oddechowy piec obrotowy filtr pulsacyjny silos suchych osadów ściekowych podajniki ślimakowe stacja rozładunku silosu filtr workowy odpylanie wagi waga taśmowa dozująca wkłady filtracyjne pyły zsyp rozładunkowy podajnik dozujący pył węglowy do kalcynatora filtr workowy odpylanie stacji rozładynkowej czyste powietrze system rozładunkowy samochodów podajniki ślimakowe wybierające zbiorczy podajnik ślimakowy Problemy z ATEX? My ich nie tworzymy. My je rozwiązujemy. oferta OCENA RYZYKA stwarzanego przez atmosfery wybuchowe (pyły, proszki, gazy, pary, ciecze) KLASYFIKACJA STREF zagrożonych wybuchem oraz wyznaczenie ich zasięgu SPECJALISTYCZNE SZKOLENIA ATEX dla firm produkcyjnych oraz ubezpieczeniowych AUDYTY I EKSPERTYZY w zakresie bezpieczeństwa wybuchowego i procesowego ZABEZPIECZENIA PRZECIWWYBUCHOWE dla pyłow, gazów, par i mieszanin hybrydowych DORADZTWO TECHNICZNE w zakresie bezpieczeństwa wybuchowego i procesowego kontakt rys. 1. pompy dozujące butle HRD tłumienie zawór dwudrogowy butle HRD izolacja Przykład instalacji odbioru, magazynowania i transportu suchych osadów ściekowych oraz mączki kostnej w cementowni. 31-354 Kraków, ul. Pasternik 94A www.atex137.pl / +48 12 632 81 41 20 PRESS czerwiec 2014 REKLAMA

Oprawy oświetlenia awaryjnego i podświetlane znaki kierunku ewakuacji TEKST Maciej Freza maciejfreza@eaton.com www.eaton.com Rozwiązania i zakres stosowania w myśl obowiązujących przepisów Od roku 2010 obowiązuje przepis, który wymaga aby oprawy oświetlenia ewakuacyjnego uzyskały świadectwo dopuszczenia CNBOP do użytkowania w ochronie przeciwpożarowej (punktu 13.2 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r., zmieniające Rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (Dz. U. nr 85 poz. 553)). Projektanci, wykonawcy i inwestorzy mieli czas, by dostosować się do stawianego wymogu, który przede wszystkim służy poprawie bezpieczeństwa w obiektach przemysłowych oraz komercyjnych. Kiedy i w jaki sposób powinniśmy się do niego stosować oraz jakie to niesie za sobą konsekwencje? Celem ustawodawcy niewątpliwie było podniesienie standardów w zakresie urządzeń i materiałów bezpośrednio wpływających na ograniczenie skutków takich zagrożenia jak pożar, wyciek niebezpiecznych substancji itp. Eliminacja z rynku produktów niskiej jakości, które nie są wstanie spełnić podstawowych wymagań w zakresie prawidłowej ewakuacji, ma zminimalizować ryzyko utraty zdrowia lub życia ludzi pracujących lub przebywających w halach produkcyjnych, magazynach, czy obiektach użyteczności publicznej. W tym kontekście oświetlenie ewakuacyjne, będące jednym z systemów przeciwpożarowych, także doczekało się znaczących zmian. Na rynku dostępne są już rozwiązania zgodne z normą PN-EN 60598-2-22:2004/ A2:2010, czyli spełniające warunki konieczne do uzyskania świadectwa CNBOP. Należy jednak pamiętać, iż podczas testów weryfikujących poprawność użycia danego typu oprawy często zapomina się lub celowo omija informację o możliwościach technicznych danego rozwiązania w kontekście środowiska jego pracy lub podłączenia do odpowiedniego systemu zasilania i testowania. Kryteria jakie muszą spełniać oprawy oświetlenia awaryjnego, aby otrzymać dopuszczenie CNBOP, a tym samym mogły być stosowane zgodnie z rozporządzeniem MSWiA, jako element kompletnej instalacji przeciwpożarowej, zostały zawarte w normie PN-EN 60598-2-22:2004/ A2:2010. Natomiast, w celu zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa pracy w niesprzyjających warunkach, jakimi niewątpliwie są strefy zagrożenia wybuchem, oprawy te muszą spełniać dodatkowe wymagania. Przykładowo oprawy produkcji CEAG, które uzyskały dopuszczenia do pracy z układami zasilania z inwertera oraz centralnej baterii, dzielą się w zależności od przeznaczenia na: ell- K/M/S 92 dla stref 1, 2, 21 i 22 oraz nll- K/M 08/09/10 dla stref 2, 21 i 22. Komunikat z dnia 27 kwietnia 2012 r. wydany przez CNBOP-PIB jasno określa zasady, a tym samym rozwiewa wątpliwości w zakresie wydawania świadectw dla tego typu opraw. Świadectwo obejmuje tylko i wyłącznie te oprawy, które zostały ujęte w dopuszczeniu, tym samym dokument ten ma charakter zamknięty i nie może być rozszerzany na pokrewne typy i modele opraw. Każda zmiana budowy oprawy, zasilania oraz modułów kontrolujących musi zostać potwierdzona nowymi badaniami i uzyskać rozszerzenie dopuszczenia o kolejne rozwiązania. Szereg badań wymaganych i wymienionych w normie zmusza producentów do wytwarzania produktów o odpowiednich parametrach zasilania i testowania opraw. Punkt 22.16 normy, który odnosi się do opraw zasilanych z centralnych baterii, przedstawia badanie, które pozwala wyznaczyć znamionowy strumień światła. Badanie to realizowane jest przy napięciu wynoszącym 0,85 minimalnego napięcia znamionowego, czyli ok. 183 V DC. Na podstawie uzyskanych w ten sposób danych, wg wytycznych normy PN-EN 1838:2005, dokonuje się obliczeń minimalnych wartości natężenia oświetlenia dopuszczalnych dla dróg ewakuacyjnych i stref otwartych (odpowiednio 1 lx i 0,5 lx) przy zerowych współczynnikach odbicia (tylko składowa bezpośrednia), zachowując odpowiednią równomierność tego natężenia (min. 40:1). Strefy zagrożenia wybuchem, ze względu na występowanie czynnika niebezpiecznego, traktowane są jako strefy wysokiego ryzyka i według PN-EN 1838 wymogi dotyczące średniego natężenia oświetlenia w tych obszarach zwiększają się do wartości 10% natężenia oświetlenia podstawowego, jednak nie mniej niż 15 lx. Bardziej restrykcyjny jest również parametr równomierności, który wynosi Emax/ Emin 10:1. Ponadto, konstrukcja opraw i sposób ich zasilania musi zapewnić odpowiednie warunki podczas normalnej pracy oraz ewakuacji. Dotyczy to m.in. obudowy, klosza, radiatora przy źródłach LED, złączy, a przede wszystkim modułów inwerterowych lub modułów adresowych i zasilaczy do współpracy z centralną baterią. Oprawy przeznaczone do pracy w systemach awaryjnych przechodzą testy, które pozwalają określić faktyczny strumień świetlny uzyskiwany z danego źródła światła. Dla krzywych rozsyłu światła uzyskanych w laboratorium dodatkowo stosowany jest współczynnik starzenia źródła światła oraz zasilania zapasowego. Parametry te dostarczane są w postaci krzywej rozsyłu do programu komputerowego lub zapisywane w postaci tabel. Przewagą opraw zasilanych z centralnej baterii w stosunku do tych zasilanych z modułu z inwerterem, niewątpliwie jest ich wysoka sprawność. Oprawy te oddają do 100% wartości strumienia świetlnego, podczas gdy zwykłe opraw oświetlenia podstawowego, gdzie źródło światła o mocy 58 W zasilane jest z inwertera, zaledwie 6 do 8%. Oznacza to, iż dla takich samych warunków można zastosować znacząco mniejszą ilość opraw zasilanych z centralnej baterii, co jest ich dużą zaletą. Dodatkowo, w przypadku opraw zasilanych za pomocą wewnętrznego akumulatora, źródło energii narażone jest na działanie zwiększonej temperatury, co może prowadzić do zmniejszenia jego trwałości. Każde 10 C powyżej zakładanej temperatury normalnej pracy (która wynosi ok. 20 C) powoduje zmniejszenie żywotności akumulatora nawet o połowę. Na tego typu zjawisko najbardziej narażone są układy inwerterowe w szczelnych oprawach IP44-68 wyższej mocy (36/58 W). Dlatego też w oparciu o doświadczenie i badania niektórzy producenci wprowadzają oprawy w nowej technologii LED. Dzięki specjalnej konstrukcja obudowy i odbłyśnika oprawy te zapewniają taki sam rozsyły światła jak w przypadku świetlówek wyższej mocy. Wydzielenie z instalacji, oświetlenia ogólnego oraz użycie opraw przeznaczonych do pracy w tzw. gotowości popra- 22 PRESS czerwiec czerwiec 2014 2014 PRESS 23

OPRAWY OŚWIETLENIOWE I ZNAKI KIERUNKOWE fot. 1. Wizualizacja kontroli systemu centralnej baterii CG Vision prod. CEAG wia żywotność całego układu. Przykładem mogą być oprawy typu Guide- LED i Atlantic produkcji CEAG do pracy w układzie zasilania z inwertera zasilanego baterią litowo-jonową oraz z centralnej baterii. Zastosowanie źródeł mocy (np. 2 1,5 W) powoduje, że instalacja baterii centralnej mieści się w szafie kompaktowej np. ZB-S z dolnym przedziałem na akumulatory (do 90 Ah), a załączone na jasno kierunki ewakuacji zużywają minimalną ilość energii elektrycznej. Przykładem mogą być budynki, w których zmiana systemu na baterię centralną ze źródłami LED i niskomocowych świetlówek (8/11W) doprowadziła do znacznego ograniczenia kosztów już w momencie inwestycji, licząc nawet wszystkie składowe stosowanych podzespołów systemu, takich jak kable i uchwyty o odpowiedniej klasie odporności ogniowej. Przykładowo gdy w obszarze stosowania oświetlenia ewakuacyjnego występuje strefa zagrożenia wybuchem, oprawy typu ellk/m/s lub nllk/m stanowią źródło oświetlenia podstawowego. Natomiast w przypadku ewakuacji, te same oprawy, pełnią funkcję awaryjną. Zastosowanie w tych oprawach zabudowy układu inwerterowego o specjalnej konstrukcji, a także jego pojemność pozwalają przy wyższych mocach uzyskiwać większe wartości natężenia oświetlenia (nawet do 60%). Oprawy te są odporne na warunki atmosferyczne IP66 oraz niską i wysoką temperaturę (od -20 do +55 C). Układ automatycznego testowania, pozwala natomiast na szybkie i dokładne zlokalizowanie uszkodzenia oraz sprawne tworzenie raportu. Ciągłe dążenie do doskonalenia produktów z równoczesnym postępem technologicznym stosowanych podzespołów pozwala wprowadzać do portfolio produktowego kolejnych opraw, które parametrami elektrycznymi (pobór prądu) oraz optyki (rozsyły światła) są na szczycie najlepszych rozwiązań w zakresie oświetlenia awaryjnego. Uzupełnienie produkcji o tego typu oprawy spowoduje, że wraz z innymi oprawami do stref Ex można zrealizować każdy obiekt, niezależnie od ilości i typu stref przeznaczenia. Użycie, stosowanej od wielu lat, sprawdzonej technologii monitoringu po przewodzie zasilającym (np. STAR przy szafach CEAG ZB-S) pozwala kontrolować pracę każdej oprawy. Rozwiązanie to umożliwia również sterowanie oprawami bez dodatkowych przewodów sygnalizacyjnych oraz ingerencji w, zabudowane w ich wnętrzu, moduły adresowe. Wszystko to jest możliwe ponieważ wszystkie komendy, jak i sygnały informujące o stanie oprawy przesyłane są poprzez przewód zasilający, bezpośrednio ze sterownika w szafie, komputera z oprogramowaniem kontrolno-wizualizacyjnym lub BMS. Takie rozwiązanie wprowadza możliwość realizacji obiektów, w których oświetlenie awaryjne stanowi część oświetlenia generalnego, pracującego pod nadzorem jednego systemu, nawet w strefach zagrożenia wybuchem. Znacząco ogranicza to ilość stosowanych na obiekcie opraw, gdyż ze względu na dopuszczenia CNBOP nie musimy wydzielać opraw tylko dla funkcji ewakuacyjnej, a stały nadzór informuje o uszkodzonych źródłach. Kompleksowość dostawy, która spełnia wszystkie wymogi norm oraz dopuszczenia i prowadzi do bezpiecznego użytkowania jest korzystna dla wszystkich stron uczestniczących w procesie inwestycyjnym. W artykule wykorzystano materiały techniczne firmy EATON-CEAG www.ceag.de 24 PRESS czerwiec 2014 25 REKLAMA

POLSKIE FIRMY TECHNOLOGICZNE POLSKIE FIRMY TECHNOLOGICZNE Polska, przypominając o tym, że w zeszłym roku była krajem partnerskim, bardzo dobrze widoczna była również podczas targów CeBIT 2014 [fot: Marcin Bieńkowski] Polskie firmy na targach CeBIT TEKST Marcin Bieńkowski Polskie stoisko na targach CeBIT 2014 [fot: Marcin Bieńkowski] W tym roku krajem partnerskim hanowerskich targów CeBIT była Wielka Brytania. Targi otworzone zostały przez Angelę Merkel i Davida Camerona [źródło: CeBIT] Za nami kolejna edycja hanowerskich targów CeBIT (Centrum für Büroautomation, Informationstechnologie und Telekommunikation). Targi te są jedną z najważniejszych imprez technologicznych na świecie. Trzeba jednak wspomnieć, że od pewnego czasu ewoluują one z targów typowo konsumenckich, jakimi były jeszcze 5 6 lat temu, w kierunku imprezy typu business-to-business. Zwiedzający mogą się tutaj spotkać z przedstawicielami firm dostarczających rozwiązania IT dla biznesu, a informatycy i ludzie związani z branżą informatyczną zapoznać z najnowszymi technologicznymi tendencjami. Otym, że targi CeBIT ewoluują w kierunku biznesowym świadczą przede wszystkim statystyki. Podsumowując tegoroczne targi, Oliver Frese, członek zarządu Deutsche Messe oraz szef targów CeBIT stwierdził: 92 proc. tegorocznych odwiedzających to osoby związane z sektorem IT. Spośród nich jedna trzecia to osoby pracujące na stanowiskach kierowniczych, a 25 proc. odwiedzających stanowili goście z zagranicy. Jak podkreślił Oliver Frese łączna wartość kontraktów zawartych i wynegocjowanych podczas targów osiągnęła wartość 25 mld euro. O tym, że hanowerskie targi są już w dużej mierze imprezą B2B świadczy również oferta targowa. Na Cebicie trudno znaleźć już firmy wystawiające typowo konsumenckie urządzenia, takie jak karty graficzne dla graczy, myszki czy głośniki. Większość wystawców prezentuje systemy ERP, CRM, systemy CAD, rozwiązania chmurowe czy Big Data. Zresztą hasłem przewodnim tegorocznej imprezy było słowo datability. Termin ten określa możliwość wykorzystania w pracy firmy w sposób zrównoważony i odpowiedzialny ogromnych ilości danych zbieranych m.in. z czujników przemysłowych bezpośrednio na liniach produkcyjnych, systemów automatyki przemysłowej w połączeniu z danymi produkcyjnymi czy też opinii konsumentów zamieszczanych w portalach społecznościowych. WIELKA BRYTANIA I SIECI 5G Do tradycji targów CeBIT należy to, że dana edycja targów odbywa się pod patronatem jednego z krajów. W ubiegłym roku, jak wszyscy pamiętamy, krajem partnerskim była Polska. W tym roku była to zaś Wielka Brytania. Podczas ceremonii otwarcia, obecny na niej brytyjski premier David Cameron zapowiedział, że brytyjscy naukowcy połączą siły z niemieckimi kolegami w celu jak najszybszej budowy sieci komórkowych piątej generacji 5G. Wielka Brytania chce przeskoczyć etap wdrażania infrastruktury LTE, przechodząc od razu do łączności 5G. Brytyjczycy planują komercyjne uruchomienie tej sieci w 2020 r. David Cameron podkreślił, że standard 5G pozwoli na przesyłanie pełnometrażowego filmu w czasie krótszym niż sekunda. Sieci 5G pozwolą bowiem na transmisję danych z szybkością 100 Gbit/s, a sama technologia przesyłu jest znacznie bardziej energooszczędna niż LTE. Sieć 5G będzie też bazą do budowy Internetu rzeczy (ang. Internet of things). Dzięki niemu czujniki wmontowane w najróżniejsze urządzenia np. ubrania, lodówki, opakowania, pojemniki transportowe czy elementy automatyki sterujące domem, samochodem lub fabryką będą mogły się bezpośrednio ze sobą komunikować i przesyłać bezpośrednio dane do oprogramowania sterującego i zbierającego dane. Lodówka będzie mogła np. zaraportować, że skończyły się jogurty i zamówić je przez Internet, a czujniki w oponach prześlą na telefon komórkowy informację, że np. trzeba zmienić opony na letnie. Z kolei ubranie będzie mogło poinformować pralkę, jak ma być prane i poinformuje właściciela, że np. wymaga ponownej impregnacji. { rozwiązania Większość wystawców prezentuje systemy ERP, CRM, systemy CAD, chmurowe czy Big Data TENDENCJE TECHNOLOGICZNE Na targach CeBIT zauważyć też można było wyraźne tendencje technologiczne pokazujące, dokąd w najbliższym czasie zmierzać będzie technologia IT. Pierwszą z nich jest wspomniana analiza Big Data. Analiza dużych zbiorów danych to już nie tylko działania na ustrukturyzowanych bazach danych, ale również, a raczej przede wszystkim, interpretacja informacji nieuporządkowanych. Największy nacisk kładzie się obecnie na analizę mediów społecznościowych. Specjalne oprogramowanie przeszukuje zasoby Internetu, w tym media społecznościowe takie jak Facebook, Tweeter czy blogi, i analizuje różnego rodzaju powiązania danych. Analizie podlegają konkretne frazy, miejsca skąd pojawiają się danego typu komentarze lub sformułowania, czas ich popularności, rozprzestrzenianie itp. Oprogramowanie samo też dzieli znalezione komentarze na pozytywne i negatywne, mało tego samo wskazuje najbardziej wpływowych liderów opinii publicznej na zadany, analizowany temat. Dzięki temu łatwo jest przeanalizować jakim echem odbiła się akcja promocyjna i wskazać kluczowe osoby, które mogą posłużyć do uzyskania pożądanego wizerunku dla firmy lub produktu. Drugą wyraźną tendencją jest trend do coraz szerszego oferowania usług w chmurze (ang. Cloud Computing). Chmura to obecnie nie tylko usługi dla indywidualnych użytkowników, ale również dla dużych korporacji. Tutaj jednak króluje model chmury hybrydowej. Bazy danych i obsługujące je serwery pozostają w dalszym ciągu w gestii przedsiębiorstwa, zaś za same usługi odpowiadają firmy zewnętrzne. Innymi słowy, dane na firmowym serwerze 26 PRESS czerwiec czerwiec 2014 2014 PRESS 27

POLSKIE FIRMY TECHNOLOGICZNE KORESPONDENCJA WŁASNA Z HANOWERU Działająca pod Androidem przenośna konsola do gier MIDIA XTR Play firmy ArtaTech[fot: Marcin Bieńkowski] Wielofunkcyjny, bezprzewodowy czujnik ruchu reagujący dodatkowo na podniesienie, przesunięcie czy drgania opracowany przez firmę Fibaro [fot: Marcin Bieńkowski] produkty. Pierwszym z nich był nietypowy smartfon Onyx MI- DIA InkPhone. Urządzenie to korzysta bowiem z e-inkowego, znanego z czytników e-booków ekranu. Dzięki temu telefon jest w stanie na akumulatorze pracować przez 3-4 tygodnie. Drugim nowym produktem była konsola MIDIA XTR Play będąca połączeniem tabletu i konsoli do gier. Przy czym jest to bardziej tablet niż konsola odwrotnie niż w wypadku podobnego, dobrze znanego urządzenia nvidia Shield. Oczywiście konsola MIDIA XTR Play przeznaczona jest dla gier na Androida. Znana z produkcji pamięci GoodRAM firma Wilk Elektronik swoją fabrykę producent ten ma w Łaziskach Górnych na Górnym Śląsku zaprezentowała przede wszystkim najnowsze dyski SSD. Według producenta dyski te cechują się znacznie większą niezawodnością w stosunku do produktów konkurencji, charakteryzują się też większą liczbą cykli odczytu i zapisu, a przy tym są sprzeprzetwarzane są przez działające zewnętrznie oprogramowanie usługodawcy. Co ciekawe, usługi chmurowe zaczęły pojawiać się również w samochodach. Z motoryzacją związany jest trzeci istotny trend widoczny na Cebicie. Komputery i systemy komputerowe coraz szerzej wkraczają do naszych samochodów. Nawigacja coraz częściej korzysta z systemów chmurowych, samochód komunikuje się z zewnętrznymi serwerami. Właściciel może np. sterować częścią wyposażenia samochodu zdalnie, za pomocą smartfona. Może w ten sposób też przejrzeć parametry ostatniej jazdy lub sprawdzić, dzięki systemowi GPS, gdzie pojechał samochodem pracownik i za pomocą wewnętrznej kamery sprawdzić, czy to aby na pewno on kieruje autem. Zmienia się też deska rozdzielcza samochodów. Wyposażana jest ona coraz częściej w graficzne ekrany o dużej rozdzielczości, na których prezentowane są wybrane przez użytkownika dane lub najistotniejsze w danej chwili parametry jazdy. MADE IN POLAND Jak już wspomniano, w zeszłym roku targi CeBIT odbywały się pod polskim patronatem. W tym roku Polska również była szeroko reprezentowana. Na targach gościło bowiem 170 firm i instytucji z otoczenia biznesu. Część z nich zlokalizowanych było na polskim stoisku narodowym. Wśród polskich firm wymienić można m.in. takich wystawców jak Comarch, Asseco, Incom, Wilk Elektronik, Fibaro, Cybercom, ArtaTech, MultiTap czy Digital Core Design. Firma Digital Core Design (DCD), to pochodząca z Bytomia technologiczna firma zajmująca się projektowaniem nowoczesnych procesorów do systemów Embeded. Wykonuje ona projekty pod konkretne zamówienia klientów. Tak zaprojektowany procesor jest wówczas najważniejszą częścią większego systemu SOC (ang. System-on-Chip), który może być montowany w urządzeniach automatyki przemysłowej, sterowaniu maszyn numerycznych, systemach elektroniki samochodowej czy w sterowaniu pralki. Na tegorocznych targach CeBIT firma DCD zaprezentowała możliwości i sposoby wykorzystania swojej najnowszej 32-bitowej konstrukcji. Z kolei mająca swoją siedzibę we Wrocławskim Parku Technologicznym firma ArtaTech zaprezentowała swoje dwa najnowsze Technologia Infotinmet-On-A-Stick firmy Cybercom pozwala na bezpieczne odtwarzanie danych multimedialnych znajdujących się na kluczu HDMI bez obawy o zainfekowanie konsoli samochodu [fot: Marcin Bieńkowski] 32-punktowy ekran dotykowy gdyńskiej firmy MultiTap [fot: Marcin Bieńkowski] Firma Digital Core Design pokazała opracowane przez siebie 32-bitowe procesory do urządzeń typu Embeded [fot: Marcin Bieńkowski] dawane w porównywalnych do pozostałych, obecnych na rynku modeli dysków korzystających z pamięci flash. Gdyńska firma MultiTap zaprezentowała skonstruowany przez siebie 32-punktowy ekran dotykowy, który może być stosowany w różnego rodzaju systemach informacyjnych np. w sklepach, na dworcach czy lotniskach. Ciekawą konstrukcją tej firmy był prezentowany również na targach dotykowy stół wykorzystujący podczerwoną technologię dotykową. Dzięki temu system ten można obsługiwać np. w rękawiczkach, co nie jest możliwe w wypadku pojemnościowych ekranów dotykowych. Firma Fibaro na targach CeBIT 2014 zaprezentowała zaś szereg opracowanych przez siebie urządzeń związanych z koncepcją inteligentnego domu. Co ciekawe, system tej firmy jest systemem bezprzewodowym, dlatego nie wymaga żadnej dodatkowej instalacji przeznaczonej do przesyłania sygnałów. Oprócz tego, co podkreśla producent, przekaźniki do instalacji np. bezpośrednio sterującej żaluzjami czy pozycjonerem okna połaciowego są zminiaturyzowane i mieszczą się bez problemu w podtynkowych puszkach. System jest całkowicie modułowy i pozwala w każdej chwili na podłączenie dodatkowych urządzeń. Jak w każdym nowoczesnym systemie inteligentnego domu sterowanie nim jest możliwe za pośrednictwem urządzeń mobilnych, takich jak smartfony czy tablety. Mało kto wie, że polska firma Cybercom odpowiada za opracowanie specjalizowanego systemu interfejsu Blutooth o nazwie BlueGo, który jest wykorzystywany obecnie przez większość producentów motoryzacyjnych na świecie do bezprzewodowego sprzęgania telefonów komórkowych z systemami elektroniki znajdującymi się w samochodach. Cybercom na targach CeBIT 2014 przedstawił nowy system Infotinmet-On-A-Stick. Wykorzystuje się w nim proste urządzenie-klucz wyposażone w złącze HDMI, które pozwala na odtwarzanie filmów, muzyki czy uruchomianie aplikacji przy wykorzystaniu panelu LCD deski rozdzielczej samochodu. Panel w samochodzie służy jedynie za ekran, a programy czy pliki są uruchamiane lub odtwarzane przez procesor zamontowany na kluczu HDMI. Co istotne, w systemie Infotinmet-On-A-Stick programom i plikom udostępniane są jedynie wydzielone elementy wyposażenia samochodu, takie jak np. głośniki czy wspomniany ekran panelu LCD. Samo środowisko odpowiedzialne za emisję danych jest zaś całkowicie odizolowane od systemów samochodu i dzięki temu nie ma fizycznej możliwości zainfekowania elektroniki znajdującej się samochodzie. Oczywiście to nie jedyne najważniejsze tendencje i produkty jakie można było zobaczyć na hanowerskich targach CeBIT 2014. Mamy jednak nadzieję, że w tej krótkiej relacji udało się przynajmniej w części oddać atmosferę tych jednych z największych targów technologicznych na świecie. 28 PRESS czerwiec czerwiec 2014 2014 PRESS 29

TRANSPORT SZLAMÓW TRANSPORT SZLAMÓW Zastosowanie pomp Abel typ HMQ Wadia Nekzan mail@abel.de www.abel.de w transporcie popiołów lotnych W jednym z zakładów indyjskiego potentata stali popioły TEKST Firma, o której mowa jest częścią wartej 12 mld USD Grupy, będącej wiodącym graczem w sektorze energetycznym, gazowym, górniczym oraz produkcji stali. Do ważnych obszarów jej działalności należy również produkcja ciekłego paliwa z węgla oraz inwestycje w nowoczesne technologie, które z jednej strony zwiększają jej możliwości produkcyjne, z drugiej zaś tworzą nowe kierunki rozwoju. Do Grupy należą również kopalnie węgla oraz rud żelaza, które pozwalają jej na ekonomiczną, a zarazem wydajną produkcję stali i prądu. Przedsiębiorczość oraz umiejętność dostrzegania nowych trendów doprowadziła w ostatnich latach do znaczącego rozwoju Grupy, co umocniło wiarę jej zarządu w sens kolejnych inwestycji oraz ciągły rozwój. WYZWANIE ZASTOSOWANIE Zaproponowane rozwiązanie polegało na tłoczeniu wysoce skoncentrowanego szlamu (o zawartości suchej masy na poziomie 65%) na odległość ponad 7 km, a następnie rozprowadzeniu go na obrzeżach rowów. W rezultacie, szlam ulegał naturalnemu odwodnieniu, a stała masa formowała dodatkową zaporę, zwiększając tym samym objętość składowiska. Do realizacji zadania niezbędna była jednak niezawodna pompa, która nie tylko zapewni wysokie ciśnienie i odpowiedni przepływ, ale również poradzi sobie z produktem o silnych właściwościach abrazyjnych. Równie istotna była niezawodność oraz minimalny czas przestojów, które wymuszają ograniczenie produkcji energii, co bezpośrednio przełożyłoby się na wynik finansowy Grupy. ZAPROPONOWANE ROZWIĄZANIE Firma Abel, we współpracy z dostawcą urządzeń dla popiołów Macawber Beekay zaproponowała rozwiązanie, w którym powstały popiół jest mieszany z wodą w stosunku 65:35. Następnie, powstała w ten sposób gęsta zawiesina transportowana jest do rowów na odległość od 7 do 8 km. Obecnie każda z dwóch linii wyposażona jest w dwie pompy membranowe Abel typu HMQ-1000. Za projekt i wykonanie zadania odpowiedzialna była firma Macawber Beekay Ltd. wiodący dostawca urządzeń dla popiołu w Indiach. Hydrauliczne pompy Abel typu HMQ są pompami tłokowo-membranowymi, w których część mechaniczna jest fizycznie oddzielona od transportowanej zawiesiny przez membranę. Rozwiązanie to znacząco ogranicza wycieranie kluczowych elementów pompy. Kontakt z produktem mają jedynie wykonane z niedrogich materiałów membrany, zawory oraz gniazda zaworów. Od stycznia 2010 r. cztery pompy HMQ pracują w zakładzie produkującym stal. Każda z nich transportuje popiół na składowisko niezależnym rurociągiem. Z zakładowych rejestrów wynika, iż typowa, transportowana w układzie zawiesina, zawiera blisko 66% popiołu lotnego i 34% wody. Dla tych warunków przepływ wynosi 115 m 3 /h, zaś ciśnienie 25 bar. Dzięki wyjątkowej konstrukcji oraz wysokim standardom produkcji pompy Abel działają niezawodnie nawet w tak trudnych warunkach. Pracując w najwyższym zakresie swoich możliwości, pozwalają na osiągnięcie założonej przez zakład wydajności. lotne w postaci skoncentrowanego szlamu transportowane są jedną pompą na odległość ponad 7 km. Mając na względzie ochronę środowiska naturalnego, firma ta rozpoczęła poszukiwania możliwie najlepszej technologii składowania popiołów lotnych, które stanowiły efekt uboczny spalania ton węgla w elektrowni o mocy 358 MW. Używany tam węgiel został sklasyfikowany jako typ F, co oznacza, że ma niską jakość, a zawartość popiołu wynosi ok. 60%. Ponadto większość przestrzeni wokół elektrowni gdzie popiół, w formie rzadkiego szlamu, jest składowany w potężnych rowach, została całkowicie zagospodarowana (głównie z powodu stosowania technologii wykorzystującej szlam o niskiej koncentracji popiołu). Rozwiązanie tego problemu powierzono m.in. firmie ABEL, która specjalizuje się w produkcji pomp dla trudnych i niezwykle wymagających zastosowań. rys. 1. Schemat działania instalacji zawór odcinający woda śruba dozująca popiół lotny mieszadło popiół lotny fot. 2. pompa membranowa HMQ Widok zakładu z lotu ptaka 7 km fot. 2. Pompa Abel pracująca z wydajnością 115 m 3 /h i ciśnieniem 25 bar do transportu zawiesiny o zawartości 65% popiołu lotnego na odległość 7,5 km pompa odśrodkowa zbiornik do kanału / składowiska popiołów lotnych filtr 30 PRESS czerwiec czerwiec 2014 2014 PRESS 31

NAUKA W POLSCE Studenci Politechniki Warszawskiej zaprojektowali nowoczesny beton Zespół studentów Politechniki Warszawskiej w ramach konkursu finałowego II edycji Uniwersytetu Betonu Grupy Górażdże zaprojektował nowoczesną mieszankę lekkiego betonu, z którego zdaniem naukowców i fachowców można wykonywać np. mosty czy wysokie budynki. W Uniwersytecie Betonu oraz finałowym konkursie II edycji tego projektu wzięło udział blisko 300 studentów i naukowców z 23 uczelni technicznych z całej Polski. Ich zadaniem było zaprojektowanie mieszanki o najwyższej wytrzymałości i jak najmniejszej gęstości. Najlepiej wywiązali się z tego zadania studenci Wydziału Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej. Wykładowca Politechniki Śląskiej w Gliwicach i prezes Centrum Technologicznego BetoTech Grupy Górażdże i prof. Zbigniew Giergiczny ocenił, że poziom prac zespołów studenckich był bardzo wysoki. Oceniając wynik, jaki udało się osiągnąć zwycięskiej drużynie uznał, że takie efekty niełatwo byłoby osiągnąć nawet profesjonalistom. Z takiej jakości betonu o wytrzymałości ponad 70 megapascali można wykonywać mosty czy budynki wysokie. Dla przykładu powiem, że pylon mostu Rędzińskiego we Wrocławiu, który ma 122 metry wysokości, został wykonany z betonu o wytrzymałości 60 megapascali podkreślił w rozmowie z PAP. Dodał, że studentom udało się także stworzyć materiał o wyjątkowo niskiej gęstości. Zdaniem prof. Giergicznego wykorzystany przy budowie np. mostu byłby on o ok. 20 proc. lżejszy od przeciętnych, wykorzystywanych przy takich budowlach betonów. Dzięki temu można by zaoszczędzić np. na stali. Przedstawiciele zwycięskiej drużyny Michał Młynarczyk i Łukasz Żychowski z Wydziału Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej opowiedzieli, że aby stworzyć zwycięską mieszankę, wiele tygodni spędzili w bibliotece oraz w laboratorium, tworząc najbardziej optymalny skład mieszanki. W SKRÓCIE 16 medali dla polskich wynalazców 16 medali, po osiem złotych i srebrnych, przywieźli polscy wynalazcy z wystawy ITEX, organizowanej od 1989 roku w malezyjskim Kuala Lumpur. Zaprezentowano na niej ponad tysiąc wynalazków z 20 państw, które obejrzało 12,5 tys. osób. Złom jak szczere złoto - co się da odzyskać z rudy miejskiej W jednej tonie zużytych telefonów komórkowych znajduje się m.in. 130 kg miedzi, 3,5 kg srebra i 340 g złota. W Japonii największa ilość złota jest nie w skarbcach ale właśnie w elektronice zaznacza prof. Leonowicz. Taka ruda miejska ze złomowanych urządzeń może być więc cennym źródłem surowców. Nad efektywnym odzyskiwaniem tych zasobów pracują polscy naukowcy w ramach projektu REMET. 24 projekty nagrodzone w programie Gekon 24 projekty naukowe otrzymają dofinansowanie w wysokości 77 mln zł od Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w pierwszym konkursie programu Gekon. Wśród nagrodzonych znalazły się m.in. inteligentne gniazdo energetyczne i projekt inteligentnego systemu sterowania oświetleniem ulicznym. WIĘCEJ NA: www.naukawpolsce.pap.pl Polacy budują nowoczesny system do radioterapii Polscy naukowcy rozpoczynają prace nad innowacyjnym systemem do radioterapii śródoperacyjnej INTRA-DOSE. Chcą udoskonalić rozwiązania służące do terapii osób z nowotworami zlokalizowanymi np. w piersiach, miednicy, jamie brzusznej czy w głowie. W ramach projektu realizowanego przez fizyków z Narodowego Centrum Badań Jądrowych w Świerku, lekarzy i fizyków medycznych z Wielkopolskiego Centrum Onkologii (WCO) oraz partnerów przemysłowych (UJP Hitec Systems S.A. i Jarosław Kołcun), powstać ma dopasowane do potrzeb klinicznych urządzenie. O badaniach poinformował w przesłanym PAP komunikacie rzecznik NCBJ Marek Sieczkowski. Radioterapia śródoperacyjna wiązkami elektronowymi jest jedną z najnowocześniejszych metod leczenia wielu rodzajów nowotworów. Metoda ta może być stosowana w szerokim spektrum chorób nowotworowych, zlokalizowanych w gruczołach piersiowych, w obszarze miednicy i jamy brzusznej, a także w obszarze głowy i szyi wyjaśnia chirurg onkolog dr hab. Dawid Murawa z WCO. Dodaje, że bezpośrednio po onkologicznym zabiegu chirurgicznym pacjent poddawany jest radioterapii. Wiązka elektronów o dużej energii trafia bezpośrednio w otwarte pole operacyjne. Pozwala to skrócić całe leczenie o kilka tygodni, jednocześnie podnosząc jego jakość i obniżając koszty leczenia wyjaśnia Murawa. Urządzenia tego typu są już dostępne na rynku, ale prace badawcze, prowadzone w ramach projektu, będą koncentrowały się na optymalizacji poszczególnych funkcji takiej maszyny. Usprawnione mają być struktury przyspieszające akcelerator, układy mechaniczne, elektronika i automatyka ruchów urządzenia. Opracowane zostaną także system intuicyjnego sterowania urządzeniem, oprogramowanie do planowania terapii i system audiowizualny. W ramach prac powstać mają też rozwiązania, które umożliwią dostosowanie pola terapii do konkretnego przypadku klinicznego. 32 REKLAMA czerwiec 2014 PRESS 33

Wywieranie wpływu na pracownikach, w celu poprawy bezpieczeństwa ZASADY ORGANIZACYJNE ZACHOWANIE CZŁOWIEKA WARUNKI TECHNICZNE ZGODNIE Z KODEKSEM PRACY, jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków pracy (patrz. art. 15 oraz art. 94 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy; Dz.U.98.21.94 ze zm.). Pojęcie Bezpieczeństwa, jako jednej z podstawowych potrzeb człowieka, może być definiowana na wiele sposobów: bezpieczeństwo to stan psychiczny przeciwny do stanu zagrożenia i lęku o utratę szczególnie cennego dobra (życia, zdrowia, pracy, szacunku, dóbr materialnych i niematerialnych), odnoszący się do poczucia bezpieczeństwa danej osoby lub grupy; bezpieczeństwo to proces zapewnienia poczucia bezpieczeństwa (w tym możliwości przetrwania, egzystowania, realizacji, przeciwdziałania zagrożeniom i redukowania ryzyka). Z powyższego wynika, iż całość działań zmierzających do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy powinna się sprowadzać do usuwania zagrożeń, zmniejszania ryzyka, eliminacji lęków, obaw, niepokoju i niepewności i to zarówno w kontekście stanu psychicznego każdego człowieka, jak również prowadzonego procesu. Niniejszy artykuł jest wprowadzeniem do cyklu rozważań na temat wywierania wpływu na pracowników w celu zmiany w ich zachowaniu w kontekście poprawy poziomu bezpieczeństwa. Na początku należy jednak przedstawić i przeanalizować pewne fakty. FAKT 1 WYPADKI POWODUJE CZŁOWIEK Na podstawie dostępnych publikacji oraz danych pochodzących z przedsiębiorstw i jednostek kontrolnych można stwierdzić, iż ok. 15% wszystkich wypadków przy pracy jest powodowanych przez problemy techniczne. Analizując sprawozdanie z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2011 r. (obecnie na stronach www.pip.gov.pl najnowsze sprawozdanie pochodzi z 2012 roku), gdzie przeanalizowano 9367 wypadków, można stwierdzić, że: A. 11,2% przyczyny techniczne: 1. niewłaściwe urządzenia zabezpieczające lub ich brak (36,5%); 2. niewłaściwe środki ochrony zbiorowej lub ich brak (12,2%); 3. nieprawidłowe wykonanie maszyn, urządzeń i konstrukcji (9,8%); 4. wady materiałowe (7,1%). B. 42% przyczyny organizacyjne: 1. niewłaściwa ogólna organizacja pracy (72,5%), w tym najważniejsze to: brak nadzoru (13%); brak instrukcji (11%); tolerowanie nieprawidłowych zjawisk (10%); brak lub niewłaściwe szkolenie (9,2%); 2. niewłaściwa organizacja stanowisk pracy (18%); 3. niewłaściwa eksploatacja urządzeń (9,5%). C. 46,8% przyczyny ludzkie: 1. nieprawidłowe zachowanie pracownika (52,5%); KULTURA BEZPIECZEŃSTWA 2. samowolne zachowanie się pracownika (20,2%); 3. niewłaściwe stosowanie środków materialnych (15,2%); 4. nieużywanie środków ochrony indywidualnej (6,5%); 5. stan psychofizyczny pracownika (5,6%). Z powyższych danych jasno wynika, iż zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie działania ludzkie (nieprzestrzeganie zasad, samowolne zachowanie, tolerowanie odstępstw, brak nadzoru) są podstawowymi przyczynami wypadków w pracy. FAKT 2 TE SAME PRZYCZYNY POWODUJĄ RÓŻNE RODZAJE INCYDENTÓW Błędy, zakłócenia, awarie itd. związane z warunkami technicznymi, zasadami organizacyjnymi oraz zachowaniem człowieka mogą być przyczyną powstania incydentów (od niebezpiecznego zachowania, nawet po wypadek śmiertelny). Najważniejsze jest jednak to, że ta sama przyczyna wypadku przy różnych zaistniałych warunkach może spowodować różne skutki, np.: ZDARZENIE PRZYCZYNĄ 80 95% WSZYSTKICH WYPADKÓW PRZY PRACY JEST CZŁOWIEK pracownik biegnie po mokrej posadzce nieoznakowana mokra posadzka poślizgnięcie pracownika na mokrej posadzce bez upadku upadek pracownika obtarcie ręki upadek pracownika zwichnięcie nogi upadek pracownika złamanie nogi upadek pracownika śmierć pracownika RODZAJ INCYDENTU niebezpieczne zachowanie zagrożenie wypadkiem zdarzenie potencjalnie wypadkowe użycie apteczki lekki wypadek ciężki wypadek wypadek śmiertelny Tego typu zależności zauważył już w 1931 r. H. Heinrich (3 poziomy incydentów), a obecnie różne organizacje udowadniają, że istnieje więcej poziomów incydentów w zależności od przyczyny. 34 PRESS czerwiec czerwiec 2014 2014 PRESS 35

KULTURA BEZPIECZEŃSTWA FAKT 3 NIE MOŻNA WPŁYWAĆ NA ZACHOWANIA PRACOW- NIKÓW BEZ DZIAŁAŃ W INNYCH OBSZARACH ISTOTNYCH DLA BEZPIECZEŃSTWA Zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa polega na zintegrowanym działaniu w czterech obszarach: poprawa warunków technicznych nie można utrzymywać wysokiego poziomu bezpieczeństwa używając niesprawnych maszyn, urządzeń, narzędzi, infrastruktury itd.; zasady organizacyjne zasady powinny być jasno określone na wszystkich poziomach organizacji (dużym wsparciem powinien być system zarządzania bhp); zachowania człowieka budowanie świadomości, zwiększanie zaangażowania, modyfikowanie zachowań i wpływanie na nie, budowanie kultury bezpieczeństwa; spełnienie wymagań prawnych braki w identyfikacji, dostępności i spełnianiu wymagań prawnych mogą rodzić wiele problemów. FAKT 4 ŚWIADOMOŚĆ PRACOWNIKÓW JEST KLUCZEM DO BEZPIE- CZEŃSTWA Analizując podejście różnych przedsiębiorstw do pojęcia bezpieczeństwa wyróżnia się cztery postawy: 42% WYPADKÓW WYNIKA Z NIEWŁAŚCIWEJ ORGANI- ZACJI PRACY Istnieje wiele przedsiębiorstw, które: są świadome swoich niedoskonałości, a mimo tego nie podejmują żadnych działań naprawczych; pomimo wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem nie korzystają z niego w pełni lub wcale; promują hasła typu Safety first, które nie są poparte działaniami w pozostałych obszarach bezpieczeństwa. OGÓLNOPOLSKI KONKURS POPRAWY WARUNKÓW PRACY TWÓJ POMYSŁ na bezpieczeństwo NIE WIEMY WIEMY NIE CHCEMY PATOLOGIA LUB NIEŚWIADOMOŚĆ Nie jesteśmy świadomi, co jest złe Nie chcemy się dowiedzieć, co jest złe Nie chcemy nic poprawiać IGNOROWANIE LUB CZYSTA KALKULACJA Jesteśmy świadomi, co jest złe Nie chcemy nic poprawiać CHCEMY PRZECIWDZIAŁANIE Nie jesteśmy świadomi, co jest złe Chcemy się dowiedzieć, co jest złe Chcemy poprawy AKTYWNY ROZWÓJ Jesteśmy świadomi, co jest złe Chcemy poprawy Podstawą do podejmowania zmian w zakresie bezpieczeństwa jest świadomość braków jakie występują w naszym przedsiębiorstwie jest to klucz pozwalający wprowadzać usprawnienia i modyfikacje, które mają realny wpływ na bezpieczeństwo. Geneza podejścia do problemu bezpieczeństwa wynika z wielu uwarunkowań: historycznych, własnościowych, profilu produkcji, jakości kadry zarządzającej, zasobów personalnych, wieku personelu, zaistniałych wypadków, podejścia służby bhp, kultury organizacji itd. Słowo behawioralny jest obecnie odmieniane przez wszystkie przypadki. Bezpieczeństwo w danej jednostce organizacyjnej jest na takim poziomie, na jakim utrzymuje go pojedynczy pracownik, niezależnie od tego, gdzie w strukturze firmy się on znajduje. Tak więc nowoczesne podejście do bezpieczeństwa to podejście do zachowań pojedynczego pracownika. Kluczowe jest więc budowanie świadomości, zmiana zachowań negatywnych, wzmacnianie postaw pozytywnych, motywowanie i tworzenie kultury bezpieczeństwa. Zgłoś rozwiązanie poprawiające bezpieczeństwo pracy WYSOKIE NAGRODY Termin składania prac: 31 sierpnia 2014 r. ORGANIZATOR: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Sekretariat konkursu: Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy Tel. 22 623 36 83 e-mail: ciop@ciop.pl www.ciop.pl/konkurs-bhp 36 PRESS czerwiec 2014 REKLAMA

TEKST Paulina Wizmur erp@polkas.pl www.erp-polkas.pl System CRM konieczność czy fanaberia? Wg badań (IDC Cap Gemini) szacujących wzrost obrotów w ciągu dwóch lat od momentu wdrożenia systemu CRM, 32% firm zanotowało wzrost poniżej 10%, aż 44% firm osiągnęło wzrost od 10% do 20%, a pozostałe 24% firm mogło poszczycić się wzrostem powyżej 20%. Jak to możliwe? SYSTEM CRM W FIRMIE ZNANY NIEZNANY? Pojęcie CRM z angielskiego Customer Relationship Management zarządzanie relacjami z Klientami nie jest jednoznacznie zdefiniowane. Jest terminem na tyle nowym oraz jeszcze niezbadanym, że trudno pokusić się o jego jednoznaczną definicję. Według informacji zaczerpniętych z portalu Wikipedia system CRM może być określony jako: ffpewna filozofia działania firmy, przedsiębiorstwa, polegająca na wspieraniu czynności marketingowych, różnego rodzaju działań zmierzających do zintensyfikowania sprzedaży oraz zdobycia jak największej ilości potencjalnych Klientów, ffrozszerzona definicja mówi o objęciu działaniem wszystkich pracowników danej organizacji. Wszelkie strategie oraz czynności mają na celu zdobycie jak największej ilości informacji pozwalających na zbudowanie zarówno pewnej lojalności, jak też możliwie konkretne określenie wartości każdego Klienta. ffkolejna definicja przedstawia CRM jako oprogramowanie oraz możliwości sieci Internet. CRM według tejże definicji stanowi narzędzie, które umożliwia firmie stworzenie określonych relacji z Klientami. Przykładem takiego postrzegania systemu CRM jest sytuacja, w której przedsiębiorstwo dysponując szczegółową bazą danych swoich Klientów, dąży do jak najlepszego zaspokojenia potrzeb konsumenta przez wszystkich pracowników firmy. Aby ten cel mógł zostać osiągnięty w systemie CRM magazynowane są wszelkie dane o preferencjach, potrzebach, wymaganiach w zakresie obsługi czy też indywidualnych zachowaniach Klienta. Według takiego podejścia system CRM jawi się jako metoda zarządzania obejmująca wszelkie działania związane z Klientami firmy. Jeśli spojrzymy na powyższe definicje, łatwo można wywnioskować, iż Klient stanowi centrum wszelkich działań mających na celu budowanie strategii przedsiębiorstwa oraz jego rozwoju. Zatem rodzi się pytanie: czy system, który w centrum swego działania stawia Klienta jest koniecznością czy jedynie fanaberią na, jakże wymagającym i agresywnym dziś, rynku? TROCHĘ HISTORII CZYLI JAK SIĘ TO ZACZĘŁO? W latach 60-tych i 70-tych XX wieku w celu pozyskania Klienta stosowano tradycyjne techniki takie jak reklama radiowa, telewizyjna, masowe kampanie pocztowe czy billboardy. Za niezwykle prekursorską i innowacyjną można uznać sławną kampanię marketingową sieci Burger King. Cała historia wydarzyła się w latach 70-tych XX wieku. Wtedy to na dobre rozgorzała wojna marketingowa pomiędzy siecią Burger King, a McDonalds. Burger King, po wcześniejszym zatrudnieniu byłego managera McDonalds, co już było sporym ciosem, uderzył w reklamach w standaryzację barów konkurencji. Swoim sloganem Have it your way (niech będzie tak, jak ty chcesz) Burger King pierwszy raz pozwolił swoim Klientom samodzielnie określić preferencje oraz oczekiwania, czyli umożliwił im wyrażenie swoich indywidualnych życzeń i potrzeb. Ten, jakże zrozumiały w dzisiejszych czasach pomysł, okazał się kamieniem milowym, który zmienił nastawienie firm do Klientów. Od tej chwili to Klient oraz jego indywidualne potrzeby i preferencje były w centrum uwagi firm. ZATEM CO STAJE SIĘ KLUCZOWĄ KWESTIĄ W POZYSKANIU KLIENTA? WIEDZA. Konkretnie mówiąc wiedza o preferencjach i potrzebach Klientów zarówno tych aktualnych, jak i przyszłych. Jeśli firma chce zwiększyć udział w rynku, niezbędnym staje się opracowanie nowych rozwiązań oraz dróg umożliwiających utrzymanie obecnych i pozyskanie nowych Klientów. Aby cel ten został osiągnięty niezbędna jest wiedza na temat ich zainteresowań, potrzeb, nawyków i pragnień. Skąd zatem tę wiedzę czerpać i w jaki sposób ją pielęgnować? Każdy kontakt z Klientem jest szansą na uzyskanie informacji o tym, czego poszukuje, jakie wartości stanowią dla niego priorytet, czego oczekuje zarówno od firmy partnerskiej, jak też od produktu. Każde wydarzenie z udziałem potencjalnego Klienta rozmowa telefoniczna, e-mail, newsletter i odpowiedź na niego, kontakt na targach, spotkaniach biznesowych, telemarketing czy ankiety są źródłem cennych informacji o Kliencie. Nasze codzienne działania stanowią więc ocean informacji i możliwości, które należy umiejętnie wykorzystać i przekuć na sukces. Dokładnie. Najważniejsze jednak jest to, w jaki sposób zarządzać oraz stosować te wszystkie informacje. 38 PRESS czerwiec czerwiec 2014 czerwiec 2014 PRESS 39