WPŁYW ŻYWIENIA DROBIU NA WYDZIOBYWANIE PIÓR Dobrostan w chowie kur nieśnych odgrywa - co podkreślane jest od kilku lat w licznych publikacjach - bardzo ważną rolę. Jakość paszy, strategia żywienia oraz duża ilość innych czynników pokarmowych, istotnie oddziałują na odczuwanie przez kury sytości oraz ich behawioralne odruchy, związane między innymi z niepożądanym narowem skubania i wzajemnego wyrywania sobie przez ptaki piór - czyli z pterofagią.zainteresowani genetycznymi i socjalnymi uwarunkowaniami tego nawyku, występującego u wszystkich gatunków, znajdą wyczerpujące wyjaśnienia w niedawno wydanym dziele pt. Hodowla i użytkowanie drobiu, napisanym pod. redakcja prof. dr hab. J. Jankowskiego (s.:63-64). Od 01.01.2012 wprowadzono na terenie całej Unii Europejskiej zakaz chowu kur nieśnych w tradycyjnych klatkach oraz przewiduje się także wdrożenie zakazu przycinania im pokrywy dziobu. Zmiany te mogą spowodować problemy z pojawieniem się narowu wydziobywania piór (WP) i kanibalizmu. 1 2 Nałóg ten jest problemem bardzo złożonym, na którego kształtowanie wywierają wpływ czynniki genetyczne, środowiskowe i żywieniowe. Wg McLean i in. (1986) oraz Appleby i Hughes (1991), pterofagię znacznie częściej obserwuje się w chowie klatkowym niż w innych alternatywnych systemach utrzymania niosek. Niektóre teorie podkreślają duże znaczenie w tym przypadku wartości odżywczej paszy, a inne dopatrują się wpływu stosowania odpowiedniego żywienia młódek we wczesnym okresie życia, na uszkodzenia ich okrywy piór, pojawiające się u dorosłych kur. Generalnie przyjmuje się, że zasadniczymi przyczynami pojawienia się w stadzie drobiu nawyku WP mogą być: błędy żywieniowe, np. brak witaminy K, pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne oraz choroby skóry, skłonności dziedziczne. Do wyrywania piór najczęściej dochodzi w okolicy ogona, kloaki i szyi (Ryc. 1 i 2), Ryc.1 Typowy obraz wydziobywania piór u kur w okolicach nasady ogona Ryc. 2 Wydziobane pióra w okolicy wola u indyków. 22
co w konsekwencji może spowodować pozbawienie piór dużych części ciała i przerodzić się w kanibalizm.wg Brzóski (2011), główną przyczyną pterofagii jest niedobór w paszy dla drobiu białka, a głównie aminokwasów siarkowych. Ze względu na to, że nasady piór (dutki) zawierają dużo białka, są przez inne, znajdujące się w tym samym stadzie ptaki, intuicyjnie wyrywane i zjadane, szczególnie przez młode osobniki, w okresie przepierzania oraz już jako dorosłe kury, podczas corocznej wymiany okrywy piór. Wpływ początkowego okresu odchowu Nabyte przez młódki doświadczenia we wczesnym okresie odchowu, odgrywają ważną rolę w późniejszym rozwoju narowu WP. Młodość to okres krytyczny, w którym na wrażliwym ptaku odciskają się (imprinting), na całe dalsze życie, pierwsze doznania wynikające z powiązań społecznych. Pojawieniu się w stadzie pterofagii, sprzyjają niewłaściwe warunki środowiskowe, takie jak: nadmierna obsada ptaków/m 2 powierzchni podłogi, zbyt wysoka temperatura w pomieszczeniu, za niska wilgotność względna, wadliwa wentylacja, zbyt jaskrawe i intensywne oświetlenie, obecność pasożytów wewnętrznych i zewnętrznych niepokojących ptaki, a także przyczyny techniczne i technologiczne np. takie jak niedostateczna ilość oraz niewłaściwe ustawienie w pomieszczeniu karmideł, poideł i gniazd oraz gwałtowne zmiany parametrów otoczenia. Krimpen (2012), odchowywał kurki kierunku nieśnego na podłożu z piasku, słomy lub metalowym ruszcie od 0 do 4 tygodnia życia, a następnie na piasku lub słomie. Odchowane na drucianym ruszcie kurki, gdy dorosły, miały okrywę piór najgorszej jakości, wiele z nich wykazywało odruch WP, rzadziej korzystały z kąpieli piaskowej i mały najgorsze wskaźniki przeżywalności, w porównaniu z innymi grupami. Uzyskane wyniki wskazują, jak duże znaczenie na wydajność dorosłych kur mają warunki utrzymania w początkowym okresie ich życia. W innym doświadczeniu badano (Krimpen, 2012) wpływ podłoża we wczesnym okresie odchowu. Kurki utrzymano na drucianej podłodze, którą w różnym wieku ptaków, zastępowano podłogą pokrytą wiórami drzewnymi. U dorosłych kur, utrzymywanych przez całe życie na drucianej podłodze, stwierdzo- Ryc. 3 Zaleźność między długością czasu pobierania paszy, a zniszczeniem piór w czasie odchowu (Krimpen, 2012) 24
HIGIENA I ŻYWIENIE no więcej przypadków WP w porównaniu z kurami utrzymywanymi na wiórach drzewnych. Te ostatnie z kolej częściej dziobały podłoże. Również długość okresu na poszczególnych rodzajach podłoża miała wpływ na częstotliwość występowania WP. Kurki, które miały dostęp do piasku od 10 dnia po wylęgu wykazywały częściej przypadki WP, niż kurki utrzymywane na piasku od pierwszego dnia po wylęgu. U kur utrzymywanych na drucianej podłodze, że niepożądane objawy WP przebiegały łagodniej, to mogły się jednak z wiekiem niosek nasilić. Forma paszy i strategia żywienia Kury nieśne najczęściej są żywione sypką, pełnoporcjową mieszanka paszową. Wg literatury, uzupełnianie granulowanej mieszanki dodatkami wpływa na zwiększone WP. Wykazano istotną interakcję między obecnością, a brakiem określonych składników pokarmowych, jak również w przypadku formy paszy (mieszanka sypka lub granulowana). Wysoka częstotliwość WP i uszkodzeń piór pojawiała się u niosek utrzymywanych na podłożu bez słomy i żywionych zwłaszcza granulowaną paszą, co wskazuje, że ptaki te powinny być żywione odpowiednią jej ilością. Kurczęta więcej zjadają paszy, gdy jest ona drobno zmielona lub w postaci kruszonki względnie granulek i wykazują przy tym chęć do jej dziobania, co pozytywnie wpływa na ograniczenie występowania WP (Ryc. 3). Wpływ składu diety Udział w paszy białka, składników mineralnych, energii i błonnika może mieć wpływ na występowanie WP. Obniżając w paszy poziom energii, można poprawić stan okrywy piór. Przepiórki japońskie żywiono nierozcieńczoną dawką kontrolną oraz rozcieńczoną 40% celulozy. U ptaków żywionych rozcieńczoną dawką, stwierdzono zwiększone jej spożycie, co wskazuje, że zachowały dobre wskaźniki produkcyjne na paszy mniej energetycz- Ryc.4 Wpływ dodatków nie skrobiowych polisacharydów (NSP) do mieszanek paszowych w okresie odchowui nieśności niosek na zniszczenie okrywy z piór (Krimpen, 2012) 25
nej. Przedłużył się natomiast okres pobierania paszy, skróciły się okresy między jej pobieraniem p i wzrosła liczba posiłków/dzień. Pobrana, rozcieńczona pasza, szybciej opuszczała wole i szybciej przesuwała się w przewodzie pokarmowym, na co miało wpływ jej rozcieńczenie i mniejszy w niej udział energii. U niosek szczególnie czas pobierania paszy, przedłużały znajdujące się w niej nierozpuszczalne włókno. Tempo przechodzenia paszy przez żołądek było spowolnione zwiększonym udziałem surowego włókna w dawce. Kury karmione dawką o wyższym poziomie energii nie przedłużały czasu jedzenia. W okresie odchowu, obniżony poziom energii w paszy miał większy wpływ na występowanie narowu WP od wyższego poziomu nieskrobiowych polisacharydów (NSP). Zapewnienie kurom dużego udziału w paszy nierozpuszczalnego NSP w okresie nieśności, ogranicza uszkodzenia okrywy piór w porównaniu z kurami żywionymi standardową mieszanką. Pozytywny wpływ żywienia kur paszą rozcieńczoną NSP na jakość upierzenia był bardziej wyraźny, gdy ptaki żywiono taką samą mieszanką w okresie odchowu i nieśności w porównaniu do kur karmionych taką dawką tylko w okresie odchowu lub tylko w okresie produkcji jaj (Ryc.4). Poczucie sytości u kur nieśnych Mechanizm regulacji sytości i uczucia głodu u drobiu i związany z nim nałóg WP nie jest jeszcze w pełni rozpoznany. Żołądek jest częścią przewodu pokarmowego (GTT), który odgrywa ważną rolę w trawieniu substancji odżywczych. Nierozpuszczalne włókna odgrywają ważną rolę w działalności żołądka. Gromadzą się w żołądku i są przechowywane dłużej od innych składników odżywczych i prawdopodobnie dlatego strawność zależy od wielkości cząstki, przed wejściem do jelita cienkiego. Oczekuje się, że przedłużenie średniego czasu zatrzymania masy pokarmowej w żołądku jest równy okresowi trawienia i może zwiększyć odczuwanie sytości przez ptaki. Czas przebywania trawionej paszy w jelicie cienkim i żołądku przedłuża się, gdy kury są kar-mione grubo zmieloną i rozcieńczoną NSP paszą, w porównaniu do paszy drobno zmielonej i rozcieńczonej NSP. Ponadto lepkość i wypełnienie jelit mogło być zwiększone przez nierozpuszczalny błonnik, ze względu na wchłanianie wody. W przypadku braku w paszy pokarmowego błonnika, kury mogą zjadać pióra. Jak na razie nie określono czynników wpływających na ten nałóg. Obserwacje wskazują, że wyrywanie i zjadanie piór może być częścio- Ryc.5 Sposoby zapobiegania pterofagii: nakładka na górną część dzioba u kur i okulary u bażantów i kur. 26
wo związane ze strukturą paszy, która wpływa na proces trawienia w żołądku. Energia w paszy Znane są czynniki żywieniowe, które zwiększają w odchowie kurek i chowie kur pobieranie paszy, a także wywołują u ptaków poczucie sytości oraz zmniejszają częstotliwość występowania narowu WP. Należy zapewnić w odchowie kurkom i kurom nieśnym paszę niskoenergetyczną, zawierającą odpowiednio 2,450 i 2600 kcal oraz o wysokim udziale nierozpuszczalnych NSP, odpowiednio 150 i 125 g/kg NSP, które należy wprowadzić do paszy w drugiej połowie okresu odchowu kurek i w czasie okresu nieśności. Inne sposoby zapobiegania pterofagii Znanym sposobem zapobiegania wzajemnemu wyrywaniu piór i objawom agresji, szczególnie w okresie odchowu ptaków, które potrzebują dużo przestrzeni (półhodowle bażantów), jest zakładanie swoistych okularów lub nakładek na dziób (Ryc. 5). Te urządzenia, utrudniające widzenie i zwracające uwagę ptaków w innym kierunku, nakładane są na górną pokrywę dzioba, na której mocowane są przez nozdrza.praktycznym i tanim sposobem działania przeciw temu nawykowi, pojawiającemu się najczęściej po pierwszych kilku tygodniach życia, gdy młode ptaki nie są jeszcze w pełni opierzone, a wyrastające niedojrzale pióra, budzą zainteresowanie rówieśników ze stada, jest dostarczenie im zabawek, np. pustych puszek po napojach, które absorbują uwagę młodych osobników. Jak już wyżej wspomniano, przyczyny pojawiania się w stadzie drobiu narowu wyrywania i zjadania nie zostały w pełni rozpoznane i dlatego będą stale niepokoiły tak badaczy, jak i producentów. Dr inż. Ryszard Gilewski Prof. dr hab. Stanisław Wężyk AVICONS