Wskaźniki dobrostanu w różnych systemach chowu kur

Transkrypt

1 OID (297) 6/2016 Wskaźniki dobrostanu w różnych systemach chowu kur Od dawna wiadomo, że system utrzymania drobiu i sposób zarządzania nim nawet w tym samym systemie chowu, wpływa pozytywnie albo negatywnie na samopoczucie ptaków, Np. utrzymanie drobiu na pastwisku umożliwia mu przejawianie szerszego repertuaru zachowań niż w przypadku intensywnego chowu w zamkniętym kurniku (Elson, 2008). W chowie na wybiegu, drób mimo dużej swobody poruszania się, narażony jest na większe ryzyko ataków zwierząt drapieżnych, na skrajne warunki klimatyczne i inwazję patogennych, wewnętrznych pasożytów przenoszonych przez dzikie ptaki. Istnieją również duże różnice między systemami chowu, mimo odpowiedniego poziomu dobrostanu. Kury utrzymywane w klatkach, mają bardziej ograniczone poruszanie się, ale czują się bezpieczniej niż na wybiegu, gdzie są bardziej narażone na problemy zdrowotne, skutkujące większym udziałem (%) padnięć (Elson i Croxall, 2006). Wg zalecanego przez Unię Europejską, Kodeksu Dobrostanu Zwierząt Gospodarskich, bez względu na system utrzymania, warunki chowu winny zapewniać ptakom 5 wolności: 1. - od głodu i pragnienia; 2. - w przejawianiu naturalnych zachowań; 3. - od bólu, urazów i schorzeń; 4. - od dyskomfortu; 5. - od strachu i stresu. W chowie kurcząt brojlerów i nieśnych kur należy dążyć do stosowania systemów utrzymania i zarządzania pozwalających na osiągnięcie wysokich standardów dobrostanu i produkcji. Badania nad wskaźnikami oceny dobrostanu w różnych systemach chowu drobiu wykazały, że niektóre z nich mają duże znaczenie i są łatwiejsze do zmierzenia od innych, zwłaszcza gdy są stosowane w wielkotowarowych fermach drobiu. Przedstawiono rutynowo występujące w fermach drobiu i przetwórczych zakładach drobiarskich kilka wskaźników, wykorzystywanych z powodzeniem w ocenie dobrostanu drobiu. W chowie kurcząt brojlerów i indyków, istotnym wskaźnikiem jest częstotliwość i intensywność występowania kontaktowego zapalenia skóry podeszwy stóp ptaków (FDP) (Ryc.1, Tab. 2). Produkcja drobiowego mięsa (kurczęta brojlery i indyki) Dawkins i in. (2004) wykazali, że na dobrostan kurcząt mają większy wpływ środowiskowe warunki w kurniku niż wielkość obsady ptaków/m 2 produkcyjnej powierzchni. W chowie brojlerów i indyków najważniejszym problemem jest czystość ściółki, z którą ptaki mają stały kontakt. Badania nad występowaniem FDP u obu tych gatunków zainicjował Berg (1998), a ostatnio naukowe, kompleksowe raporty i opinie nt. przedstawił także Mayne (2005). Wszyscy potwierdzają, że drób utrzymywany w ściółkowym chowie, jest zagrożo- Tabela 1. Wyniki porównania 8 typów poideł dla brojlerów (Elson,2015) 8

2 OID (297) 6/2016 Ryc. 1. Punktowa ocena zapalenia skóry podeszwy stóp (FDP), wg Butterworth (2012). ny FDP, zwłaszcza gdy ściółka jest zawilgocona lub zawiera byt dużo kału (Berg, 2004) lub podłoga ma zbyt twardą powierzchnię. Warunki takie sprzyjają również zapaleniu stawu skokowego (HB) lub pęcherzom surowiczym na piersi tzw. blistrom, co przypisuje się także zbyt wysokiemu poziomowi amoniaku w pomieszczeniu (Sanotra i in.,2001). Wady te występują często u ciężkich brojlerów i indyków natomiast rzadziej u kur nieśnych, które w większości utrzymywane są w klatkach bez ściółki. W wyniku ostrego stanu zapalnego skóry, pojawia się owrzodzenie wywołujące ból, którego nasilenie zależy od wielkości zmian chorobowych. Zaobserwowano, że zmiany te obniżają spożycie paszy, skutkujące spowolnieniem tempa przyrostu masy ciała u brojlerów i indyków. Wyniki wielu badań wskazują, że mokra ściółka jest istotną przyczyną FDP u utrzymywanych na niej kurcząt brojlerów i indyków. Van Harn i in.(2014), którzy systematycznie spryskiwali wodą ściółkę brojlerów stwierdzili, że spowodowała ona nie tylko ostry stan FDP, ale także obniżyła ich wyniki produkcyjne kurcząt, wydajność rzeź- ną i wskaźniki dobrostanu. Z kolei Bray i Lynn (1986) i Lynn i Elson (1990), badając wpływ ośmiu różnych rodzajów poideł na stan ściółki twierdzili, że typ poidła, który powodował najwyższą wilgotność ściółki, przyczyniał się również do najwyższej zapadalność na HB, a typ poidła, pod którym ściółka była sucha - wyróżniał się najniższą częstotliwością przypadków HB (Tabela 1). Powyższe badania potwierdzają, że przyczyną pojawiania się w stadzie FDP i HB jest mokra ściółka i schorzenia te często występują u tych samych ptaków, w takich samych warunkach i w tym samym czasie. Konsumenci zazwyczaj nie są świadomi tych poważnych problemów związanych z dobrostanem drobiu, ponieważ nogi i stopy u większości brojlerów i indyków w ubojni w procesie obróbki tuszki, są ucinane w stawie skokowym, a zatem te zmiany nie są spotykane w gotowym produkcie, dostarczanym do punktów detalicznej sprzedaży. Kontrola rzeźnego drobiu na produkcyjnej linii ujawnia jednak coraz częst- Tabela 2. Częstotliwość występowania i nasilenie zapalenia skóry opuszki podeszwowej (FDP) u kurcząt brojlerów utrzymywanych w intensywnym i ekstensywnym chowie (Elson, 2015). 10

3 OID (297) 6/2016 sze pojawianie się tych wad, mających znaczenie w punktowej ocenie dobrostanu. Od wielu lat intensywna produkcja brojlerów prowadzona jest w chowie zamkniętym, w kontrolowanych warunkach środowiskowych. Od dwudziestu lat, na niszowe rynki dostarczane jest coraz więcej wolno rosnących, cięższych i starszych kurcząt mięsnych, utrzymywanych w chowie wybiegowym oraz ekologicznym. Bogatsi konsumenci gotowi są płacić znacznie więcej za produkty, które wg nich uzyskano w warunkach przyjaznego dla drobiu dobrostanu. Nie zdają sobie jednak sprawy, że kontaktowe zapalenie skóry stopy o wiele częściej i z większym nasileniem występuje u drobiu utrzymywanego w ekologicznym i wybiegowym chowie niż w intensywnym. Poprzez wdrożenie Dyrektywy Rady UE 2007/43/WE (2007), starano się rozwiązać ten problem ustalając, że "wszystkie kurczęta mają stały dostęp do suchej, o kruchej powierzchni ściółki " (załącznik 1.3) i że "urzędowi lekarze weterynarii określają wskaźniki niskiego poziomu dobrostanu, takie jak wysoką częstotliwość pojawiania się FDP informując o tym właściciela i właściwy organ, który podejmuje odpowiednie działania". Założenia te nie okazały się łatwe w realizacji, gdyż Dyrektywa nie ma zastosowania w odniesieniu do brojlerów utrzymywanych na wybiegu. Jednak należy zauważyć, że była to pierwsza Dyrektywa Rady UE, dotycząca praktycznego wykorzystania wskaźników dobrostanu zwierząt. Chociaż czynniki przyczyniające się do po- wstania FDP w tym rodzaj i jakość ściółki, typ poideł, temperatura i wilgotność w kurniku, skład paszy, masa ptaków i liczebność stada, są dość dobrze znane, powody jego wysokiej częstości występowania i nasilenia w intensywnych systemach chowu, nie są ciągle w pełni poznane. Sugeruje się, że do uszkodzenia skóry podeszwy ptaków mogą się przyczyniać ostre przedmioty na wybiegu, na którym ptaki przebywają dłuższy czas. W przypadku intensywnego chowu kur w małych kurnikach z dużymi otworami wybiegowymi, ptaki często wychodzą na zewnątrz, skąd potem wnoszą do wnętrza na sobie wilgoć, zawilgacając ściółkę, która jak już wyżej wspomniano, w połączeniu z NH3 wydzielanym przez mocznik, przyczynia się do powstawania u drobiu stanów zapalnych i obniżenia dobrostanu. Żeby zapobiec w intensywnej produkcji drobiarskiej występowaniu wszystkich rodzajów FDP, problemy związane z jakością ściółki i dobrostanem, powinny być jak najszybciej rozwiązane. Produkcja jaj (kury nioski) Przeżywalność w stadach drobiu jest też dobrą miarą poziomu dobrostanu. Wg Holt (2011) "Każda dyskusja o dobrostanie wymaga uwzględnienia udziału padnięć w danym systemie chowu. Wskaźnik przeżywalności stada świadczy o zdrowiu i dobrym samopoczuciu ptaków, a słaba przeżywalność - sugeruje problemy zdrowotne ptaków. Na skutek niskiego poziomu dobrostanu, chore ptaki cierpią i padają, a zwiększony udział padnięć jest Tabela 3. Kształtowanie się średniego udziału padnięć kur utrzymywanych w różnych systemach chowu (Elson, 2015). 12

4 OID (297) 6/2016 wynikiem wielu przyczyn, takich jak zły stan zdrowotny stada, wzajemna agresja, uduszenia i ataki drapieżników". Elson (2015) przedstawił w Tabeli 3, 4 i 5 dane dotyczące średniego udziału (%) padnięć kur nieśnych utrzymywanych w różnych systemach chowu. We wszystkich systemach chowu, ptaki okazują specyficzne warunkowe odruchy, w tym takie jak wydziobywanie puchu, piór czy kanibalizm, które mogą być przyczyną 1/3 padnięć. Weitzenburger i in.(2005) stwierdzili w wzbogaconych klatkach 65% padnięć kur w wyniku kanibalizmu, a wg Rakonjac i in. (2014), na wybiegach udział padnięć kur, wywołanych specyficznymi i niespecyficznymi chorobami, drapieżnikami i kanibalizmem może się wahać od 6 do 25%. W Szwecji Fossum i in. (2009) stwierdzili częstsze występowanie chorób bakteryjnych, pasożytniczych i kanibalizmu u kur niosek w chowie ściółkowym niż klatkowym. Mostert i in. (1995) stwierdzili istotnie mniejszą przeżywalność kur utrzymywanych na ściółce i na wybiegach niż w klatkach. Anderson i in. (2010) donoszą o większym udziale padnięć niosek Hy-Line na wybiegu (28.4%) w porównaniu z chowem w klatkach (8.9%). Wg Sensic i Butko (2006), udział padnięć niosek Lohmann Brown na wybiegu był wyższy (6.8%) niż w klatkach (5.5%). Yakubu i in. (2007) donoszą o niższych tygodniowych padnięciach u kur Bovans Brown i Lohmann Brown utrzymywanych w klatkach (0.68%) w porównaniu z nioskami utrzymywanymi na głębokiej ściółce (1.1%). W 40 tygodniowym doświadczeniu Wężyk i in. (2006) stwierdzili istotnie wyższy udział padnięć niosek Hy-Line White (14%) i Hy-Line Brown (35%) utrzymywanych na ściółce w porównaniu z chowem w klatkach, w których udział padnięć obu zestawów mieszańców był <6%. Głównymi przyczynami padnięć było wydziobywanie piór i kanibalizm. Tabela 4. Średni udział padnięć (%) kur utrzymywanych w kurniku ściółkowym i na wybiegu (Elson, 2015). Tabela 5. Udział padnięć (%) kur utrzymywanych na wybiegu (Elson, 2015). 14

5 OID (297) 6/2016 Ryc. 2. Okrągły kurnik dla kur nieśnych typu Rondeel, Clements, Znaczenie wielkości udziału (%) padnięć Przedstawione wyżej dane tabelaryczne nie informują oczywiście o wszystkich przyczynach, ale pokazują, że udział (%) padnięć będący znaczącym wskaźnikiem poziomu dobrostanu, jest znacznie wyższy w chowie bezklatkowym, a szczególnie w wybiegowym. Elson i Croxall (2006), których wyniki badań przedstawione są w pierwszym rzędzie Tabeli 3, oceniali 39 dobrze zarządzanych stad nieśnych kur z przyciętym dziobem, o różnych genotypach i brązowo opierzonych w fermach w Wielkiej Brytanii, Niemczech i Holandii. Przeprowadzone na dużą skalę badania w Danii i Wielkiej Brytanii wykazały znacznie wyższy udział (%) padnięć kur w chowie wybiegowym (FR) przy dużych różnicach między stadami niż w klatkach. Doszukiwano się różnych tego przyczyn w tym również udziału drapieżników podduszających kury przebywające poza kurnikiem i zakażeniom wywoływanym przez wewnętrzne pasożyty pochodzące od dzikiego ptactwa, korzystającego często z karmików na wybiegach. Każda z tych przyczyn związana jest z przebywaniem kur na zewnątrz kurnika i możliwością kontaktowania się z dzikimi zwierzętami, co nie ma miejsca w przypadku bezpiecznego, zamkniętego chowu w kontrolowanych warunkach środowiskowych. Hegelund i in. (2006) stwierdzili istotne różnice pomiędzy regularnie rejestrowanymi padnięciami kur i wykazali, że gdy liczbę kur likwidowanego stada odjęto od początkowej liczby, to była ona wyższa i różnicę tę nazwali "brakiem padnięć na wybiegu" uważając, że brakujące ptaki, poza podduszonymi, zostały porwane przez drapieżniki i padlinożerców, czego nie zauważyli pracownicy. Rzeczywisty udział padnięć należy obliczyć odejmując liczbę likwidowanych kur od liczebności stada początkowego, co daje lepsze wyobrażenie o poziomie dobrostanu w chowie drobiu na wybiegu. Klatki czy wybieg? Mimo, że dostęp kur do wybiegu postrzegany jest niekiedy jako poprawa jakości ich życia, to ryzyko wysokiego udziału (%) padnięć wskazuje na znaczący, negatywny wpływ tej metody chowu na dobrostan niosek. Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności (2005) w swej naukowej opinii zwraca uwagę na różne niebezpieczeństwa i przedstawia szereg zaleceń dotyczących dobrostanu. Zalecenie 13 brzmi: "Należy dołożyć starań, aby zminimalizować udział padnięć i zachorowalność ptaków wraz z wykorzystaniem wzorcowych wskaźników i innych zachęt by zmniejszyć ryzyko niskiego poziomu dobrostanu. Powinny być stosowane tylko te systemy chowu drobiu, w których nie oczekuje się zbyt dużego udziału padnięć ". Obecne metody chowu wybiegowego (FR) drobiu nie spełniają jednak tych zaleceń. Komentując wyniki brytyjskich badań nad dobrostanem kur nieśnych utrzymywanych w czterech różnych systemach chowu. Nicol i in. (2009) stwierdzili, że: "Badania te nie analizują szczegółowo wszystkich zachowań kur, ale uwzględniają wskaźniki ich dobrego, fizycznego samopoczucia i reakcję na stres, a oceniony poziom dobrostanu kur w wzbogaconych klatkach wydaje się być lepszy niż w innych 16

6 OID (297) 6/2016 systemach chowu. Około 50% brytyjskich kur nieśnych utrzymywanych jest na wybiegach (FR) i ich jaja sprzedawane są znacznie drożej od jaj zniesionych w wzbogaconych klatkach (FC). W 2013 r. w Wielkiej Brytanii wiele dyskutowano nt. dobrostanu kur utrzymywanych w tych systemach. Wg Nicol (2013), są trzy główne problemy związane z dobrostanem i to bardziej w chowie na wybiegu niż w wzbogaconych klatkach. Zalicza się do nich większy udział padnięć, agresywne dziobanie i złamania kości. Naukowcy z Uniwersytetu w Bristolu badając częstotliwość występowania tych przypadków stwierdzili, że w przeciętnym stadzie kur utrzymywanym na wybiegu, do końca okresu nieśności zaledwie 10% niosek będzie spożywało paszę, w wśród nich 42% będzie miało złamane kości, a znaczna ich ilość będzie poważnie poraniona na skutek agresywnego dziobania. Tylko 12% ocalałych kur nie będzie miało uszkodzonego ciała. Stada utrzymywane na wybiegu (FR) bardzo różnią się od siebie, tylko niektóre z nich (zapewne mniejszość) ma dobry stan okrywy piór i wysoki wskaźnik przeżywalności. Możliwa droga postępu Werandy zwane także zimowymi ogrodami stosowane w niektórych europejskich krajach i w USA, zostały dobudowane do kurników, w których utrzymuje się kury nieśne na ściółce, aby nioskom udostępnić przestrzeń do grzebania i umożliwić im dostęp do naturalnego, dziennego światła i świeżego powietrza. Jednak jaj z takiego systemu chowu, nie można obecnie w krajach Unii Europejskiej sprzedawać jako konwencjonalnych, ekologicznych lub pochodzących z chowu wybiegowego. Trudno osiągnąć wysoki poziom biologicznego bezpieczeństwa i dobrostanu, gdy drób jest utrzymywany w ekstensywnym chowie na wybiegu, gdzie narażony jest, jak już wspomniano, na drapieżniki i kontakt z dzikim ptactwem oraz na różne zakażenia. Można tego uniknąć utrzymując kury w ptaszarni o wielopoziomowych podłogach typu Rondeel (Ryc. 2), zapewniającej ptakom naturalne światło UV i świeże powietrze. Taki system utrzymania drobiu jest zgodny z definicją chowu wybiegowego, zawartej w Dyrektywie UE 1999/74 / WE. Wnioski Wiele brojlerów i indyków cierpi w swym krótkim życiu z powodu kontaktowego zapalenia skóry opuszki podeszwy (FDP). Mimo powszechnej opinii, że główną przyczyną tego schorzenia jest mokra ściółka, to występuje ono szczególnie u ekstensywnie odchowywanych, rosnących ptaków. U takich brojlerów występowanie FDP winno poddane punktowej ocenie, na podstawie której należy podjąć działania do zmniejszenia tego problemu u wszystkich kurcząt mięsnych i indyków. Nieśne kury najczęściej utrzymywane w wzbogaconych klatkach i (FC) wyróżniają się wysokim wskaźnikiem przeżywalności. Umożliwienie kurom dostępu do wybiegu, zwiększa ich wolność, swobodę i poszerza repertuar odruchów warunkowych, jednak towarzyszy temu większe ryzyko obniżenia dobrostanu. Jeśli nadal mają być stosowane metody chowu na wybiegu to powinny być modyfikowane, by ochronić drób przed zewnętrznymi zagrożeniami. Dr inż. Ryszard Gilewski Prof. dr hab. Stanisław Wężyk 18