REAKCJA BROJLERÓW NA PROGRAM ŚWIETLNY

Transkrypt

1 OID (278) 11/2014 REAKCJA BROJLERÓW NA PROGRAM ŚWIETLNY W towarowej produkcji brojlerów na terenie Unii Europejskiej programy świetlne muszą być zgodne z wytycznymi Dyrektywy Rady 2007/43/WE z dnia 28 czerwca 2007 r. W załączniku I p. 6 i 7 zakreślono wymogi dotyczące programów świetlnych w tym rodzaju i natężenia oświetlenia: Wszystkie budynki są wyposażone w oświetlenie o intensywności, co najmniej 20 lx (luksów) przy włączonym oświetleniu, mierzonym na poziomie oka ptaka, oświetlające przynajmniej 80% powierzchni użytkowej. Czasowe ograniczenie poziomu oświetlenia można stosować w wyniku zalecenia lekarza weterynarii oraz w pierwszym tygodniu zasiedlenia brojlerni i do 3 dni przed przewidywanym ubojem kurcząt. Oświetlenie powinno być dostosowane do 24 - godzinnego rytmu z okresami zaciemnienia, trwającymi łącznie >6 godzin, z co najmniej jednym okresem nieprzerywanego zaciemnienia na >4 godziny z wyłączeniem okresów przyciemnienia. W Polsce te przepisy zawiera: Ustawa o ochronie zwierząt oraz Rozporządzenie MRiRW z dnia 15 lutego 2010 r. Programy świetlne w chowie kurcząt brojlerów mają istotne znaczenie i w wielu regionach świata stosuje się prawie ciągłe oświetlenie wnętrza brojlerni, opierając się na błędnej koncepcji stymulacji tempa wzrostu ptaków, stałym, widzialnym dostępem ich do paszy Tabela 1. Wpływ długości dnia świetlnego na udział (%) brojlerów w kategoriach punktowych ruchliwości 3, 4 i 5 8 i wody. Pogląd ten podważyli już dawno Wężyk i Herbut (1981) w wyniku badań nad wpływem długości i częstotliwości przerw w oświetleniu oraz różnego natężenia światła na efektywność tuczu kurcząt brojlerów. Wdrożenie programu świetlnego [{1h światła (Ś)+3h ciemności (C)} 6], umożliwiło zaoszczędzenie w 1 cyklu produkcyjnym chowu brojlerów, 0,17 kwh/1kg żywej masy kurczaka (Herbut i Wężyk (1981). Wg Mazanowskiego (2011), światło wpływa na aktywność ruchową kurcząt brojlerów, szybkość przemiany materii oraz na rozwój i funkcje układu hormonalnego. Umiejętność zjadania przez ptaki więcej paszy przed okresem ciemności, poprawia jej spożycie i wykorzystanie szczególnie przez starsze kurczęta. O wyborze programu świetlnego decyduje producent, uwzględniając docelową masę ciała brojlerów, genotyp i jakość kurcząt, warunki środowiskowe, wielkość obsady/m2, sprawność urządzeń do zadawania paszy i pojenia, jakość paszy i ściółki, stosowany program profilaktyczny oraz rodzaj i stan techniczny urządzeń do oświetlania wnętrza brojlerni. W dostępnej literaturze brak jest jednak szerszej dyskusji nt. wpływu długości dnia świetlnego na wyniki produkcyjne kurcząt brojlerów. Wg Morris (1967), w niektórych przypadkach długi dzień świetlny wpływał na uzyskanie wyższej masy ciała kurcząt. Rozenboim i in. (1999) uzyskali również wyższe masy ciała 42- dniowych brojlerów utrzymywanych w 23hŚ w porównaniu z utrzymywanymi w 8hŚ, ale w 49 dniu masy ciała ptaków obu grup się wyrównały. Wyniki te wskazują, że tempo wzrostu jest prawdopodobnie hamowane długim okresem ciemności we wczesnym

2 JAJA I PTAKI HODOWLANE Tabela 2. Wpływ długości dnia świetlnego na absolutną masę oka i na jej stosunek do masy ciała brojlerów okresie życia, ale w późniejszym wieku następuje kompensacja wzrostu i pożądaną, ubojową masę ciała kurczęta mogą osiągnąć równie dobrze przy długich okresach ciemności w czasie odchowu. W Uniwersytecie Saskatchewan (Kanada) badaniami objęto 17 tys. towarowych kurcząt brojlerów zestawu Ross 308 i Ross x Ross 708, odchowywanych od 7 dnia życia w następujących programach świetlnych: 14hŚ:10hC, 17hŚ:7hC, 20hŚ:4hC i 23Ś:1hC i ubijanych w wieku od 32 do 49 dni. Intensywność oświetlenia do 7 dnia życia piskląt - wynosiła 20 lx, a następnie była zmniejszana do 10 lx. Prawie stałe oświetlenie wnętrza brojlerni wpłynęło ujemnie na masę ciała 32, 39 i 49- dniowych ptaków (Ryc. 1, 2 i 3). W 32 dniu życia stwierdzono, że korelacja między długością dnia świetlnego, a masą ciała kurcząt była najwyższa przy 20hŚ. Zmiany nastąpiły z uwzględnieniem zależności od wieku ptaków. Wysokie masy ciała osiągnęły 39-dniowe kurczęta utrzymywane przy 20hŚ, ale odchowywane w 17hŚ były od nich cięższe. Ten trend się utrzymywał i 49-dniowe kurczęta utrzymywane w programie 17hŚ i 20hŚ nadal były najcięższe, choć dorównywały im także brojlery utrzymywane w 14hŚ, które były cięższe od odchowywanych w programie świetlnym 23hŚ. Wynika z tego, że przedłużenie okresu ciemno- ści spowalnia początkowe tempo wzrostu, ale brojlery mają możliwość osiągnięcia w późniejszym wieku wyższej masy ciała. Ptaki odchowywane przy przedłużonym okresie ciemności, uzyskiwały takie same masy ciała jak przy programie świetlnym 20hŚ + 4hC. Włączenie okresu ciemności do programu świetlnego poprawiło wykorzystanie paszy. Brickett i in., (2007) wykazali, że niezależnie od wieku ptaków, przedłużenie okresu ciemności poprawia współczynnik wykorzystania paszy z uwzględnieniem lub bez udziału (%) padnięć (Ryc. 4 i 5). Badając reakcję kurcząt w okresie 7-32, 7-39 i 7-49 dnia stwierdzono, że cięższe kurczęta zwykle gorzej wykorzystują paszę. Ptaki utrzymywane w programie 17hŚ i 20hŚ, miały podobną masę ciała w 49 dniu życia, ale utrzymywane w wydłużonym okresie ciemności, lepiej wykorzystywały paszę. Brojlery odchowywane w programie 14hŚ były cięższe od odchowywanych w programie 23hŚ i wykorzystanie przez nie paszy znacznie poprawiło się przy przedłużeniu okresu ciemności. Dane dotyczące wykorzystania paszy i tempa wzrostu ptaków są szczególnie ważne ze względów ekonomicznych, a zatem odpowiednim programem świetlnym można wpływać na wielkość dochodu. Może dziwić słabsza dynamika wzrostu ptaków utrzymywanych w programie 23hŚ, które ze względu na dłuższy okres 9

3 OID (278) 11/2014 dostępu do paszy i wody, powinny teoretycznie lepiej przyrastać, ale z drugiej strony zbyt długi dzień świetlny może obniżać im poziom dobrostanu. Okazuje się, że kurczęta utrzymywane w programie 14hŚ, lepiej wykorzystywały paszę i były cięższe niż w programie 23hŚ. Długość dnia świetlnego a stan zdrowotny kurcząt Przedłużanie okresu ciemności w chowie brojlerów jest znanym sposobem poprawy stanu zdrowotnego i ruchliwości ptaków (Brickett i in. 2007; Schwean-Lardner 2011). Oznacza to, że ubojowa masa ciała i szybkie tempo wzrostu pod koniec odchowu, ma niewielki wpływ na udział padnięć w stadzie. Podczas 7-32 i 7-39 dniowych okresów, najwyższy udział padnięć stwierdzono w programie 23hŚ, mimo że ptaki nie były najcięższe. Wśród starszych kurcząt, najwyższy udział padnięć (7.11%) stwierdzono w stadach utrzymanych w programie 20hŚ, a nieznacznie niższy (6.66%) w programie 23hŚ. Ptaki odchowywane w dłuższych okresach ciemności wyróżniały się wyraźnie mniejszym udziałem padnięć (3.63% i 3.87%) odpowiednio w programie 14hŚ i 17hŚ, bez względu na podobną masę ciała. Stwierdzono zwiększony udział padnięć na skutek chorób metabolicznych i kośćca, gdy ptaki utrzymywano w programie o przedłużonym dniu świetlnym i to w okresie 7-32 (Ryc. 6). Długi dzień świetlny wpływa ujemnie także na inne cechy brojlerów. Mierzona punktami (Garner i in.,2002) ich ruchliwość zmniejszała się bez względu na ich wiek, wraz z przedłużaniem dnia świetlnego. Największy udział (%) ptaków, które uzyskały najwięcej punktów (3, 4 i 5 pkt) za ruchliwość, był wśród utrzymywanych przy długim dniu świetlnym - 20hŚ (Tabela 1). Wg Danbury i in.(2000),ptaki wówczas mogą już odczuwać ból, a zatem im więcej punktów, im dłuższy dzień świetlny - tym większy może być ból. W stadach utrzymywanych w 14hŚ, udział (%) kurcząt zaliczonych do 3, 4, 5 kategorii był najniższy. Obserwowano także inne odchylenia od normy u brojlerów utrzymywanych w warunkach prawie ciągłego oświetlenia. Najcięższe oko miały ptaki odchowywane w programie 23hŚ w porównaniu z utrzymywanymi w innych programach świetlnych (Tabela 2). Mimo, że te wyniki nie potwierdzają obniżenia pozio- Tabela 3. Wpływ ilości hś/dobę na wydajność rzeźną (%) brojlerów (Schwean-Lardner,

4 OID (278) 11/2014 Ryc. 1 Wpływ długości dnia świetlnego na masę ciała Ryc. 2 Wpływ długości dnia świetlnego na masę ciała mu dobrostanu, nienormalna masa oczu może wskazywać na wzrost przypadków jaskry lub zaćmy u kurcząt, a ból może być wywołany ciśnieniem na nerw oczny, podobnie jak u ludzi. Nie stwierdzano różnic w masie oka u ptaków utrzymywanych w innych programach świetlnych co wskazuje, że 4hC wystarczają by zapewnić normalny rytm wzrostu oczu u brojlerów. Długość dnia świetlnego wpływa również na cechy mięsne brojlerów, zależne także od wieku ptaków (Tabela 3). Wydajność rzeźna zwiększa się zwykle wraz z wiekiem i masą ciała kurcząt. Na wydajność rzeźną mierzoną w 31 dniu życia nie wpływała długość dnia świetlnego, ale wzrastała liniowo u 38 i 49-dniowych kurcząt. Przyrost masy mięśni piersiowych, zwiększał się liniowo z przedłużeniem dnia świetlnego bez względu na wiek ptaków, ale równocześnie zmniejszał się udział ciemnego mięsa, szczególnie w podudziach. Długość dnia świetlnego i zachowanie się ptaków Na podstawie zachowania się ptaków, można ocenić poziom ich dobrostanu. Schwean-Lardner (2012) monitorowała zachowanie się kurcząt brojlerów kamerą na podczerwień (noktowizora) w warunkach 24hŚ, w pierwszym stadzie 27-dniowych, a w drugim - 42-dniowych ptaków. Kurczęta utrzymywane w dwu przedziałach, po 53 kogutki brojlery Ross x Ross, były skanowane co 10 min/dobę. Długość dnia świetlnego wpływa istotnie na poziom ekspresji zachowania się kurcząt brojlerów. Zastosowanie kamer na podczerwień, umożliwia ocenę aktywności ptaków przez całą dobę tak podczas okresów świecenia jak i ciemności. Stwierdzono liniową zależność między długim dniem świetlnym (23hŚ), a nieaktywnym odpoczynkiem, który był raczej letargiem ptaków. Utrzymywane w takim programie świetlnym 27 i 42 dniowe kurczęta, były mniej ruchliwe i mniej spacerowały po podłodze brojlerni. Można by oczekiwać, że ptaki spędzą więcej czasu przy karmidłach i poidłach, a tymczasem okazało się, że było odwrotnie. Również im dłuższy był dzień świetlny, tym mniej czasu poświęcały brojlery na prężenie skrzydeł lub na grzebanie i dziobanie ściółki. Poziom przejawiania naturalnych odruchów behawioralnych przez brojlery był za niski przy 4hC/dobę. Okazało się, że kurczęta utrzymywane w programie 17hŚ/dobę, wyraźniej okazywały swoje odruchy. Dobowy rytm organizmu odgrywa ważną rolę 12

5 JAJA I PTAKI HODOWLANE Ryc. 4 Wpływ długości dnia świetlnego na przyrosty w zależności od składu paszy Ryc. 3 Wpływ długości dnia świetlnego na masę ciała w koordynowaniu biologicznych, fizjologicznych i behawioralnych procesów oraz ma istotne znaczenie zapewniając ptakom przejawianie właściwych zachowań podczas dnia i nocy. Uzyskane wyniki badań pokazują, że bardzo długi dzień świetlny istotnie wpływa na poziom cech użytkowych i opłacalność produkcji kurcząt brojlerów. Z wyjątkiem masy mięśni piersiowych, prawie ciągłe oświetlenie nie wpływa pozytywnie na inne cechy wydajności rzeźnej kurcząt, a straty masy ciała i zwiększony udział padnięć, przewyższają zysk uzyskany ze zwiększonej masy mięśni piersiowych. Programy świetlne składające się z 20hŚ + 4hĆ wpływały pośrednio na większą masę ciała młodszych, 32-dniowych kurcząt, ale w niewielkim lub żadnym stopniu - starszych ptaków. Niższy wskaźnik przeżywalności w stadzie był zawsze przy dłuższym dniu świetlnym np. już > 17hŚ. Wg. Schwean-Lardner, pod względem wydajność ptaków, żaden z wybranych programów nie będzie idealny. Wiek uboju, koszt składników paszy, stan zdrowotny stada i wielkość fermy są niektórymi czynnikami, które mogłyby być brane pod uwagę przy wyborze odpowiedniej długości dnia świetlnego tym bardziej, że ma on istotne znaczenie w kształtowaniu poziomu dobrostanu brojlerów. Słaba dynamika wzrostu ptaków utrzymywanych w 23hŚ, a przy 17hŚ stosunkowo duży udział (%) padnięć, wskazuje na niski poziom dobrostanu w stadzie. Niektóre zachowania brojlerów utrzymywanych w warunkach skrajnie długiego dnia świetlnego, sprawiają wrażenie letargu, a inne nieprawidłowe odruchy behawioralne przy pobieraniu paszy, przebieg procesów fizjologicznych oraz objawy dyskomfortu, również potwierdzają złe samopoczucie kurcząt przy zaniku synchronizacji odruchów naturalnych. Na słabe wyniki produkcyjne kurcząt utrzymywanych w 23hŚ, może wpływać wiele czynników. Zły stan zdrowia i słaba ruchliwość ze względu na osłabienie nóg, mogą przyczyniać się do mniejszego spożycia paszy, a w rezultacie też do gorszego jej wykorzystania, na skutek zakłóceń procesu trawienia. Choć niektórzy uważają, że przy długim dniu świetlnym (23hŚ) ptaki są bardziej aktywne, to wg Schwean-Lardner (2012), tą cechą wyróżniają się brojlery utrzymywane w programie o dłuższych okresach ciemności, obalając przekonanie, że poziom aktywności jest odpowiedzialny za wykorzystanie paszy. Autor uważa także, że w programie 23hŚ, ptaki są pozbawione snu, co może mieć także bardzo negatywny wpływ na ich zdrowie i funkcje przewodu pokarmowego. Mimo, że ptaki mogą spać w oświetlonym po- 13

6 OID (278) 11/2014 Tabela 4. Uniwersalny program świetlny do odchowu brojlerów (Mazanowski, 2011) mieszczeniu, to jakość tego snu jest prawdopodobnie gorsza, gdyż dochodzi do tzw. jego fragmentacji, która może być szkodliwa (Chenand i Kushida, 2005). W stadach utrzymywanych w 20hŚ, ujawniają się tylko wzorce niektórych zachowań, natomiast przy programie 14hŚ i 17hŚ synchronizowane są wszystkie odruchy naturalne. Długość dnia świetlnego i jakość snu, istotnie wpływają na produkcję melatoniny, która uczestniczy w działaniu układu naczyniowo-płucnego i wydzielniczego, w termoregulacji i reakcjach behawioralnych, a także wzmaga odporność immunologiczną. W programie 23hŚ nie ma synchronizacji rytmów zachowań, a sen spełnia niezmiernie ważną dla organizmu rolę wpływając na regenerację tkanek, sprawność pamięci, koncentrację uwagi, przywraca energię, wzmacnia układ odpornościowy itp. Schewan-Lardner (2012) uważa, że brojlery utrzymywane w 23hŚ lub w 20hŚ, są pozbawione możliwości snu i dlatego słabiej się rozwijają, są mniej zdrowe oraz przejawiają mniej naturalne zachowania. Należy zatem odpowiedzieć na pytanie - jaka jest optymalna ilość godzin światła/dobę w programie świetlnym dla kurcząt brojlerów? Z powyższych rozważań wynika, że program 23hŚ:1hC nie powinien być stosowany, gdyż istotnie obniża poziom dobrostanu brojlerów. Dodane 4hC poprawiają bardziej kurczętom samopoczucie w porównaniu z prawie stałym oświetleniem wnętrza brojlerni. Może pozytywnym rozwiązaniem był- Ryc. 6 Wpływ długości dnia świetlnego zwiększone upadki Ryc. 5 Wpływ długości dnia świetlnego na przyrosty w zależności od składu paszy skorygowaną o upadki w stadzie w stadzie 14

7 OID (278) 11/2014 by zatem program 14hŚ:10hC? Różnice w produkcyjności brojlerów utrzymywanych między 14hŚ, a 17hŚ są niewielkie, z wyjątkiem nieznacznej poprawy zdrowia kurcząt przy 10hC i zwiększeniu ilości naturalnych odruchów przy 7hC. Informacje te jednak nie pozwalają na określenie konkretnych parametrów długości dnia świetlnego, zapewniającego optymalną produkcyjność kurcząt brojlerów. Można jednak z dużym prawdopodobieństwem sądzić, że możliwe jest uzyskanie kompromisu między produkcyjnością kurcząt, a poziomem dobrostanu przy zastosowaniu w odchowie brojlerów programu świetlnego składającego się z 17hŚ:7hC. Z kolei Mazanowski (2011), w oparciu o programy świetlne zalecane dla brojlerów Ross, Cobb i Hubbard (Flex), zaproponował uniwersalny program, w którym w pierwszym tygodniu życia kurcząt stosuje się prawie ciągłe oświetlenie, skracane następnie do 16-18hŚ w okresie od 8 do 35 dnia życia, a ponownie przedłużane do 23hŚ od 36 do 49 dnia życia kurcząt (Tabela 4). Biorąc pod uwagę dużą ilość czynników decydujących o powodzeniu w produkcji kurcząt brojlerów, wybór optymalnego programu świetlnego w Twej brojlerni zależy od Ciebie, ale musi być zgodny z obowiązującym prawodawstwem. Prof. dr hab. Stanisław Wężyk dr inż. Ryszard Gilewski AVICONS 16