PRAWO WEKSLOWE I CZEKOWE PRAKTYCZNY KOMENTARZ Izabela Heropolitańska Warszawa 2011
Wykaz skrótów... 21 Część pierwsza Weksel 1. Rodzaje weksli... 27 2. Weksel rys historyczny... 27 3. Cechy charakterystyczne i funkcje weksla... 31 3.1. Abstrakcyjność zobowiązania wekslowego... 31 3.2. Samodzielność zobowiązania poszczególnych dłużników wekslowych... 32 3.3. Solidarność zobowiązania wekslowego... 32 3.4. Funkcje weksla... 32 4. Opłaty stemplowe od weksla... 33 5. Weksel stan obecny... 36 Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe... 37 Tytuł I Weksel trasowany... 39 Dział I Wystawienie i forma wekslu... 39 Art. 1... 39 1. Forma weksla... 39 2. Ustawowe elementy weksla trasowanego... 41 2.1. Nazwa weksel... 41 2.2. Bezwarunkowe polecenie zapłacenia... 42 2.3. Suma wekslowa... 43 2.4. Trasat... 46 2.5. Termin płatności... 51 2.6. Miejsce płatności... 51 2.7. Remitent... 53
2.8. Miejsce wystawienia weksla... 57 2.9. Data wystawienia weksla... 58 2.10. Podpis wystawcy weksla... 60 2.10.1. Wystawca trasat... 60 2.10.2. Podpis wystawcy... 62 2.10.3. Pełnomocnik... 68 2.11. Klauzule wekslowe... 70 Art. 2... 72 1. Brak elementów ustawowych weksla... 72 2. Wykładnia treści weksla... 72 3. Brak oznaczenia terminu płatności... 73 4. Brak oznaczenia miejsca płatności... 74 5. Brak oznaczenia miejsca wystawienia... 75 Art. 3... 75 1. Weksel trasowany na zlecenie własne wystawcy... 75 2. Weksel trasowano-własny... 76 3. Klauzula waluty... 77 4. Klauzula pokrycia... 78 Art. 4... 79 Art. 5... 83 Art. 6... 84 Art. 7... 85 Art. 8... 88 Art. 9... 91 Art. 10... 92 1. Definicja weksla in blanco... 92 2. Charakter prawny weksla in blanco... 93 3. Liczba weksli in blanco... 94 4. Elementy weksla in blanco... 95 5. Porozumienie wekslowe (Deklaracja do weksla in blanco)... 98 5.1. Charakter prawny porozumienia... 98 5.2. Forma porozumienia... 99 5.3. Treść porozumienia wekslowego... 99 6. Zmiana treści wierzytelności zabezpieczonej wekslem in blanco... 103 7. Awal na wekslu in blanco... 103 8. Akcept na wekslu in blanco... 105 9. Przeniesienie weksla in blanco... 105 10. Uzupełnienie weksla in blanco... 106
10.1. Uprawnienie do uzupełnienia weksla in blanco... 106 10.2. Elementy weksla... 107 11. Wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z zawartym porozumieniem... 110 Dział II Indos... 111 Art. 11... 111 1. Przenoszenie praw z weksla... 112 1.1. Sposoby przeniesienia praw z weksla... 112 1.2. Przeniesienie weksla przez indos... 112 1.3. Przeniesienie weksla w drodze przelewu wierzytelności... 113 1.4. Nabycie weksla w drodze dziedziczenia... 114 1.5. Nabycie weksla w drodze sukcesji uniwersalnej... 115 2. Dopuszczalność przenoszenia weksla przez indos... 115 3. Zakaz przenoszenia weksla przez indos... 116 3.1. Klauzula nie na zlecenie... 116 3.2. Forma klauzuli nie na zlecenie... 117 3.3. Klauzula nie na zlecenie na wekslu konsumenta... 117 4. Skutki klauzuli nie na zlecenie... 118 5. Indos zwrotny... 119 Art. 12... 120 1. Bezwarunkowy charakter indosu... 120 2. Indos częściowy... 121 3. Indos na okaziciela... 122 Art. 13... 122 1. Forma indosu... 122 2. Treść indosu... 123 2.1. Podpis indosanta... 123 2.2. Klauzula indosująca... 123 2.3. Data indosowania... 124 2.4. Miejsce indosowania... 124 2.5. Adres indosanta... 124 2.6. Inne klauzule... 125 3. Indosatariusz... 125 3.1. Rodzaje indosów... 125 3.2. Indos imienny... 125
3.3. Indos in blanco... 126 3.4. Indos na okaziciela... 127 4. Poprawki w treści indosu i skreślenie indosu... 127 Art. 14... 128 1. Skutki indosu... 128 2. Prawa posiadacza weksla z indosem in blanco... 128 2.1. Prawa posiadacza... 128 2.2. Wypełnienie indosu in blanco... 129 2.3. Przeniesienie weksla z indosem in blanco przez proste wręczenie... 129 2.4. Indosowanie weksla z indosem in blanco... 130 Art. 15... 130 1. Odpowiedzialność wekslowa indosanta... 130 2. Indos z klauzulą bez odpowiedzialności... 131 3. Indos z klauzulą nie na zlecenie rekta indos... 132 Art. 16... 133 1. Formalna legitymacja wekslowa... 134 1.1. Legitymacja formalna i materialna... 134 1.2. Domniemanie prawnego posiadania weksla... 134 1.3. Dzierżenie weksla... 135 1.4. Ważność weksla... 136 1.5. Nieprzerwany szereg indosów... 136 1.6. Legitymacja formalna ostatniego indosatariusza... 136 1.7. Brak legitymacji formalnej ostatniego indosatariusza... 137 1.8. Skutki istnienia bądź braku legitymacji formalnej... 138 2. Ocena szeregu indosów... 139 3. Nabycie własności weksla od niewłaściciela... 142 Art. 17... 143 1. Charakterystyka zarzutów wekslowych... 143 1.1. Pojęcie zarzutów... 143 1.2. Zarzuty obiektywne... 144 1.3. Zarzuty subiektywne... 145 2. Rodzaje zarzutów wekslowych obiektywnych... 145 2.1. Zarzut braku zdolności wekslowej i zdolności do czynności wekslowy... 145 2.2. Zarzut braku legitymacji wekslowej... 146 2.3. Zarzut braku umocowania do zaciągania zobowiązań wekslowych... 147
2.4. Zarzut braku zamiaru zaciągnięcia zobowiązania wekslowego... 147 2.5. Zarzut nieważności weksla... 147 2.6. Zarzuty dotyczące podpisu... 148 2.7. Zarzut zmiany tekstu weksla... 148 2.8. Zarzut nieprzedstawienia weksla do przyjęcia bądź niewłaściwego przedstawienia... 149 2.9. Zarzut nieprzedstawienia bądź niewłaściwego przedstawienia weksla do zapłaty... 149 2.10. Zarzuty związane z zapłatą weksla... 149 2.11. Zarzuty dotyczące protestu... 151 2.12. Zarzut przedawnienia... 151 2.13. Zarzut umorzenia weksla... 151 2.14. Zarzut niedokonania notyfikacji... 151 3. Rodzaje zarzutów wekslowych subiektywnych... 152 3.1. Zarzuty związane z czynnością prawną będącą podstawą wręczenia weksla... 152 3.2. Zarzut świadomego działania na szkodę dłużnika... 154 3.3. Zarzut pozorności indosu... 155 3.4. Zarzut podpisu z grzeczności... 155 3.5. Zarzut wygaśnięcia zobowiązania wekslowego... 156 3.6. Zarzuty związane z wekslem in blanco... 156 Art. 18... 157 1. Indos pełnomocniczy... 157 2. Indos pozorny (powierniczy)... 160 3. Podpisy z grzeczności... 162 Art. 19... 163 Art. 20... 165 Dział III Przyjęcie... 167 Art. 21... 167 1. Cel przedstawienia weksla do przyjęcia... 168 2. Osoba przedstawiająca weksel do przyjęcia... 168 3. Termin przedstawienia weksla do przyjęcia... 169 4. Miejsce przedstawienia weksla do przyjęcia... 169 Art. 22... 171 Art. 23... 172
Art. 24... 173 Art. 25... 173 Art. 26... 177 Art. 27... 179 Art. 28... 180 Art. 29... 181 Dział IV Poręczenie wekslowe... 182 Art. 30... 182 Art. 31... 183 Art. 32... 188 1. Odpowiedzialność awalisty... 188 2. Akcesoryjność odpowiedzialności awalisty... 190 3. Zarzuty przysługujące poręczycielowi wekslowemu... 191 4. Regres poręczyciela wekslowego do osoby, za którą udzielił poręczenia... 192 Dział V Płatność... 193 Art. 33... 193 1. Termin płatności i dzień wymagalności... 193 2. Weksel płatny w oznaczonym dniu... 194 3. Weksel płatny w pewien czas po dacie... 195 4. Weksel płatny za okazaniem... 196 5. Weksel płatny w pewien czas po okazaniu... 196 6. Prolongata... 196 Art. 34... 197 Art. 35... 198 Art. 36... 199 Art. 37... 200 Dział VI Zapłata... 200 Art. 38... 200 1. Termin przedstawienia do zapłaty... 200 2. Osoba, której należy przedstawić weksel do zapłaty... 202 3. Miejsce przedstawienia weksla do zapłaty... 203 10
4. Osoba, która może przedstawić weksel do zapłaty... 203 5. Forma przedstawienia weksla do zapłaty... 204 6. Dowód przedstawienia weksla do zapłaty... 205 7. Skutki nieprzedstawienia weksla do zapłaty... 205 Art. 39... 205 1. Wydanie pokwitowanego weksla... 205 2. Zapłata częściowa... 206 Art. 40... 207 1. Zapłata przed terminem płatności... 208 2. Zapłata w terminie płatności... 208 Art. 41... 209 1. Weksle w walucie obcej... 210 2. Zastrzeżenie zapłaty rzeczywistej w walucie zagranicznej... 211 3. Waluty o tej samej nazwie... 212 Art. 42... 213 Dział VII Zwrotne poszukiwanie spowodu nieprzyjęcia lub niezapłacenia... 214 Art. 43... 214 1. Istota zwrotnego poszukiwania... 214 2. Materialne warunki zwrotnego poszukiwania... 215 3. Czynności zachowawcze... 217 4. Realizacja zwrotnego poszukiwania... 217 Art. 44... 220 1. Charakter prawny protestu... 221 2. Termin do dokonania protestu... 222 3. Protest z powodu nieprzyjęcia... 223 4. Protest z powodu odmowy zapłaty weksla płatnego w oznaczonym dniu, w pewien czas po dacie lub po okazaniu... 224 5. Protest z powodu odmowy zapłaty weksla płatnego za okazaniem... 225 6. Zbędność protestu... 225 7. Zwrotne poszukiwanie w przypadku zaprzestania płacenia długów przez trasata albo ogłoszenia upadłości jego lub wystawcy weksla... 227 Art. 45... 228 1. Obowiązek notyfikacji... 228 2. Osoby dokonujące notyfikacji i osoby powiadamiane... 229 11
3. Termin notyfikacji... 230 4. Sposób notyfikacji... 231 5. Treść notyfikacji... 232 6. Skutki niedokonania notyfikacji... 232 Art. 46... 234 1. Zagadnienia ogólne... 234 2. Osoba mogąca umieścić klauzulę bez protestu... 235 3. Forma klauzuli bez protestu... 236 4. Skutki klauzuli bez protestu... 236 5. Oprotestowanie weksla z klauzulą bez protestu... 238 6. Klauzula bez protestu umieszczona na wekslu będącym w obiegu... 238 Art. 47... 239 1. Wielość dłużników wekslowych... 239 2. Odpowiedzialność dłużników wekslowych... 240 3. Solidarność zobowiązania dłużników wekslowych... 240 3.1. Art. 47 pr. weksl.... 240 3.2. Art. 366 k.c.... 240 3.3. Art. 368 k.c.... 241 3.4. Art. 371 375 k.c.... 242 3.5. Art. 376 k.c... 243 4. Regres wyrywkowy... 244 5. Legitymacja procesowa grupowa... 244 6. Współuczestnictwo procesowe po stronie dłużnika wekslowego... 245 7. Współuczestnictwo procesowe po stronie wierzyciela wekslowego... 247 Art. 48... 248 1. Uprawnienia posiadacza weksla... 248 2. Nieprzyjęta lub niezapłacona suma wekslowa... 249 3. Odsetki... 250 4. Prowizja komisowa... 251 5. Koszty protestu i notyfikacji... 252 6. Dyskonto... 252 7. Inne koszty... 252 Art. 49... 253 Art. 50... 255 12
1. Zwrot weksla, protestu i rachunku pokwitowanego... 255 2. Przekreślenie indosów... 257 Art. 51... 258 Art. 52... 260 1. Weksel zwrotny... 260 2. Weksel prolongacyjny... 261 Art. 53... 261 1. Zasady ogólne... 261 2. Art. 53 ust. 1 pr. weksl... 262 3. Art. 53 ust. 2 i 3 pr. weksl... 263 Art. 54... 263 Dział VIII Wyręczenie... 265 1. Przepisy ogólne... 265 Art. 55... 265 2. Przyjęcie przez wyręczenie... 265 Art. 56... 265 Art. 57... 266 Art. 58... 266 3. Zapłata przez wyręczenie... 266 Art. 59... 266 Art. 60... 266 Art. 61... 267 Art. 62... 267 Art. 63... 267 Dział IX Wtóropisy i odpisy wekslu... 268 1. Wtóropisy... 268 Art. 64... 268 1. Pojęcie wtóropisów i cel ich wystawiania... 268 2. Numerowanie wtóropisów... 269 3. Klauzula kasatoryjna... 270 4. Klauzula wskazująca na cel wtóropisu... 271 5. Roszczenie o wystawienie wtóropisu... 271 Art. 65... 271 Art. 66... 272 13
2. Odpisy... 273 Art. 67... 273 Art. 68... 273 Dział X Zmiany... 275 Art. 69... 275 Dział XI Przedawnienie... 278 Art. 70... 278 1. Zasady ogólne przedawnienia roszczeń wekslowych... 278 2. Przedawnienie roszczeń przeciwko akceptantowi i wystawcy weksla własnego... 280 3. Przedawnienie roszczeń przeciw indosantom i wystawcy weksla trasowanego oraz indosantów między sobą i przeciw wystawcy weksla trasowanego... 280 3.1. Przedawnienie roszczeń przeciw indosantom i wystawcy weksla trasowanego... 280 3.2. Przedawnienie roszczeń indosantów między sobą i przeciw wystawcy weksla trasowanego... 281 3.3. Maksymalny okres przedawnienia... 282 4. Zarzut przedawnienia... 282 Art. 71... 283 Dział XII Przepisy ogólne... 285 Art. 72... 285 Art. 73... 286 Art. 74... 286 Art. 75... 286 Dział XIII Roszczenie z tytułu niesłusznego zbogacenia... 287 Art. 76... 287 14
Dział XIV Kolizja ustaw... 289 Art. 77... 290 Art. 78... 291 Art. 79... 295 Art. 80... 296 Art. 81... 296 Art. 82... 297 Art. 83... 298 Art. 84... 299 Dział XV Protest... 300 Art. 85... 300 Art. 86... 301 1. Elementy protestu... 302 2. Osoba żądająca protestu... 303 3. Osoba, przeciwko której protest ma być dokonany... 303 4. Treść wezwania oraz oświadczenia osoby, przeciw której protest został dokonany... 306 5. Miejsce i data protestu weksla... 307 6. Oznaczenie liczby przedstawionych egzemplarzy... 307 7. Podpis notariusza... 308 8. Czas do namysłu... 308 9. Zaprzeczenie prawdziwości protestu... 308 Art. 87... 310 Art. 88... 312 Art. 89... 313 Art. 90... 314 Art. 91... 314 Art. 92... 315 Art. 93... 316 Art. 94... 316 Art. 95... 317 15
Dział XVI Weksle zaginione... 318 Art. 96... 318 Art. 97... 320 Art. 98... 321 Art. 99... 321 Art. 100... 322 Tytuł II Weksel własny... 323 Art. 101... 323 Art. 102... 323 Art. 103... 323 Art. 104... 324 Tytuł III Przepisy końcowe i przejściowe... 325 Art. 105... 325 Art. 106... 325 Art. 107... 325 Art. 108... 325 Art. 109... 325 Art. 110... 326 Art. 111... 326 Część druga Czek 1. Czek uwagi wprowadzające... 329 2. Charakter zobowiązania czekowego... 330 3. Funkcje czeku... 331 4. Czek współcześnie... 331 Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe... 333 Dział I Wystawienie i forma czeku... 335 Art. 1... 335 1. Forma czeku... 335 2. Ustawowe elementy czeku... 336 16
2.1. Nazwa czek... 336 2.2. Bezwarunkowe polecenie zapłacenia... 336 2.3. Suma czekowa... 336 2.4. Trasat... 337 2.5. Miejsce płatności... 337 2.6. Miejsce wystawienia czeku... 337 2.7. Data wystawienia czeku... 338 2.8. Podpis wystawcy czeku... 338 2.9. Klauzule czekowe... 339 Art. 2... 340 1. Brak elementów ustawowych czeku... 341 2. Wykładnia treści czeku... 341 3. Brak oznaczenia miejsca płatności... 341 4. Brak oznaczenia miejsca wystawienia... 342 Art. 3... 342 Art. 4... 343 1. Przyjęcie czeku... 343 2. Potwierdzenie czeku... 343 Art. 5... 344 Art. 6... 345 Art. 7... 345 Art. 8... 345 Art. 9... 346 Art. 10... 346 Art. 11... 346 Art. 12... 346 Art. 13... 347 Dział II Przeniesienie... 349 Art. 14... 349 Art. 15... 349 Art. 16... 350 Art. 17... 350 Art. 18... 351 Art. 19... 351 Art. 20... 351 Art. 21... 352 17
Art. 22... 352 Art. 23... 352 Art. 24... 353 Dział III Poręczenie czekowe... 354 Art. 25... 354 Art. 26... 354 Art. 27... 354 Dział IV Przedstawienie i zapłata... 355 Art. 28... 355 Art. 29... 355 Art. 30... 356 Art. 31... 357 Art. 32... 357 Art. 33... 358 Art. 34... 358 Art. 35... 359 Art. 36... 359 Dział V Czek zakreślony i czek rozrachunkowy... 360 Art. 37... 360 Art. 38... 361 Art. 39... 362 1. Czek gotówkowy... 362 2. Czek rozrachunkowy... 363 Dział VI Zwrotne poszukiwanie spowodu niezapłacenia... 364 Art. 40... 364 Art. 41... 364 Art. 42... 365 Art. 43... 366 Art. 44... 366 Art. 45... 367 Art. 46... 367 18
Art. 47... 367 Art. 48... 368 Dział VII Wtóropisy... 369 Art. 49... 369 Art. 50... 369 Dział VIII Zmiany... 370 Art. 51... 370 Dział IX Przedawnienie... 371 Art. 52... 371 Art. 53... 372 Dział X Przepisy ogólne... 373 Art. 54... 373 Art. 55... 373 Art. 56... 374 Art. 57... 374 Art. 58... 374 Dział XI Roszczenie z tytułu niesłusznego zbogacenia... 375 Art. 59... 375 Dział XII Skutki braku pokrycia... 376 Art. 60... 376 Art. 61... 377 Dział XIII Kolizja ustaw... 378 Art. 62... 379 Art. 63... 379 19
Art. 64... 380 Art. 65... 382 Art. 66... 382 Art. 67... 383 Art. 68... 383 Dział XIV Protest... 384 Art. 69... 384 Art. 70... 384 Art. 71... 384 Art. 72... 385 Art. 73... 385 Art. 74... 385 Art. 75... 385 Art. 76... 385 Art. 77... 386 Dział XV Czeki zaginione... 387 Art. 78... 387 Art. 79... 387 Art. 80... 388 Art. 81... 388 Dział XVI Przepisy końcowe i przejściowe... 389 Art. 82... 389 Art. 83... 389 Art. 84... 389 Art. 85... 389 Art. 86... 389 Art. 87... 390 Art. 88... 390 Bibliografia... 391
Wykaz skrótów Akty prawne k.c. k.p.c. k.r. i o. k.s.h. k.z. p.p.m. pr. bank. pr. not. pr. weksl. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (D. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.) ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.) ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) 21
Wykaz skrótów Czasopisma Biul. Praw. Biuletyn Prawniczy Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Polskiego Spółki Akcyjnej Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego Cz. Adw. Pol. Czasopismo Adwokatów Polskich Pol. Czasopismo Adwokatów Polskich Gł. Adw. Głos Adwokatów Gł. Pr. Głos Prawa Gł. S. Głos Sądownictwa GSW Gazeta Sądowa Warszawska KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego LEX PSB LEX Polski Serwis Bankowy M. Podat. Monitor Podatkowy M. Praw. Monitor Prawniczy MPHW Miesięcznik Prawa Handlowego i Wekslowego N. Pal. Nowa Palestra NP Nowe Prawo OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (tzw. zbiór zielony od 1962 r.) OSNK Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych PiP Państwo i Prawo PN Przegląd Notarialny PPA Przegląd Prawa i Administracji PPH Przegląd Prawa Handlowego PPW Prawo Papierów Wartościowych Pr. Bank. Prawo Bankowe Pr. Gosp. Prawo Gospodarcze Pr. Sp. Prawo Spółek 22
Wykaz skrótów Prz. Podat. PS PUG Rej. RPEiS Zb. Orz. SN Zb. Orz. SN K. Przegląd Podatkowy Orzecznictwo Sądowe, Zbiór Przeglądu Sądowego, Dział Cywilny Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Rejent Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego Izba Cywilna (tzw. zbiór zielony 1936 1939 i 1945 1961) Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego Izba Karna Inne KRS NIP NSA SA SN SO SW Krajowy Rejestr Sądowy Numer Identyfikacji Podatkowej Naczelny Sąd Administracyjny Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Sąd Okręgowy Sąd Wojewódzki
Część pierwsza Weksel
1. Rodzaje weksli Weksel jest to papier wartościowy o określonej dokładnie przez prawo wekslowe formie. Na świecie znane są dwa rodzaje weksli: weksel własny i weksel trasowany. Weksel własny, zwany również sola, jest to dokument, który zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie. Weksel trasowany, zwany inaczej ciągnionym, przekazanym lub tratą, jest to dokument, który zawiera skierowane do oznaczonej osoby bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie. 2. Weksel rys historyczny Tak naprawdę nie wiadomo, kiedy został wymyślony weksel. Jedno jest pewne było to bardzo dawno temu. Podobno był już znany w czasach starożytnych. Za pierwowzór weksla uważa się rzymski dokument syngrapha (na temat syngraphy pisał M. Kuryłowicz, Chirographa i syngrapha, Rej. 1994, nr 10, s. 12 i n.). Jednak za faktyczny początek weksla uważa się XII wiek. Jedni mówili, że ponowne odkrycie weksla było zasługą Żydów a inni, że zaczęli go używać kupcy włoscy, hiszpańscy i francuscy podczas wojen krzyżowych. Jeszcze inni uważali, że weksel pojawił się w północnych Włoszech na jarmarkach jako środek płatniczy. Fakt istnienia dużej liczby drobnych suwerennych państw, z których każde posiadało własną monetę i tylko ją uznawało, zmuszał ówczesnych kupców do wymiany pieniądza swojego państwa na pieniądze państwa, do którego wybierali się po zakupy. Kupiec chcąc otrzymać obcą walutę, zwracał się do bankiera, składał u niego gotówkę, a w zamian za nią otrzymał dokument, w którym bankier zobowiązywał się do wypłacenia potrzebnej kupcowi sumy w żądanej przez niego walucie. Od tej czynności 27
2. Weksel rys historyczny zmiany jednej waluty na drugą pojawiła się nazwa weksel dla wręczonego przez bankiera dokumentu (der Wechsel), czyli w języku niemieckim zamiany. Dokument ten był pierwowzorem weksla własnego. Rozboje na drodze i inne niebezpieczeństwa, na jakie byli narażeni kupcy przy przewożeniu gotówki z jednego państewka do drugiego, spowodowały, iż w XIII wieku wykształciła się inna forma weksla. Otóż bankierzy zamiast pieniędzy innego państwa wręczali kupcowi w zamian za otrzymaną od niego gotówkę list zamienny (lettera di cambio) skierowany do swojego przedstawiciela w innym kraju lub mieście, lub do innego bankiera. List taki zawierał polecenie wypłaty kupcowi odpowiedniej kwoty walut obcych i stanowił pierwowzór weksla trasowanego. Od słowa trarre ciągnąć powstał termin trata dla określenia listu, który bankier wręczał kupcowi. Początkowo cały obrót wekslowy dokonywany był wyłącznie za pośrednictwem bankierów wekslarzy (campsores). Głównym polem działania campsorów były jarmarki handlowe, odbywające się w Europie Zachodniej, głównie we Francji. Potem pojawiły się odrębne jarmarki, na których przedmiotem obrotu były nie towary, lecz weksle. Od włoskiego wyrazu il banco oznaczającego ławę, na której campsor dokonywał wymiany, powstała następnie nazwa bank. Przełom i nową epokę w rozwoju prawa wekslowego stanowiło pojawienie się w wieku XVI indosu jako formy przenoszenia praw z weksla. Ułatwił on ogromnie obieg weksla. W Rzeczypospolitej zwyczaj używania weksli pojawił się w wieku XVII w miastach pomorskich. Od początku swego istnienia weksel musiał być wystawiany na piśmie. Początkowo były to trzy dokumenty. Pierwszym był skrypt notarialny, w którym bankier kwitował otrzymanie pieniędzy i przyrzekał, że właściciel skryptu otrzyma ich równowartość w walucie obcej. Drugim był list pisany przez bankiera, który otrzymał od kupca pieniądze, do drugiego bankiera polecający mu wypłacenie określonej sumy wskazanemu w liście kupcowi lub jego pełnomocnikowi. Dokumenty te otrzymywał kupiec, który przekazał swojemu bankierowi pieniądze. Trzecim dokumentem był list, informujący płacącego bankiera o tym, ile pieniędzy i na jakich warunkach ma wypłacić. Z czasem dwa pierwsze dokumenty zlały się w jeden list. Wraz z wprowadzeniem ustaw wekslowych pojawiły się stemplowe blankiety urzędowe weksli. Dozwolone było jednakże wystawianie weksli 28
2. Weksel rys historyczny bez użycia takiego blankietu. Po uzyskaniu zezwolenia właściwego urzędu możliwe było drukowanie prywatnych blankietów wekslowych do użytku przez poszczególne firmy. Były one wówczas bardzo ozdobne. W tamtych odległych czasach prawo wekslowe było prawem zwyczajowym. W końcu XVI i w XVII w. na gruncie zwyczajów wekslowych powstaje wiele ustaw regulujących obrót wekslowy. Zostały one zawarte w statutach niektórych miast np. Barcelony (1394), Bolonii (1454). W Rzeczypospolitej Polskiej pierwszą ustawą wekslową było Prawo wekslowe miasta Gdańska z dnia 8 marca 1701 r. a następnie Prawo wekslowe miasta Elbląga z dnia 27 stycznia 1758 r. Pierwszym aktem prawnym, który obowiązywał w całej Rzeczypospolitej, była Konstytucja Sejmu z 1775 r. pt. Ustanowienie praw wekslowych. Według tej ustawy Wexel iest karta ręczna, tak zwana, przez którą dłużnik obowięzuie się swemu kredytorowi wypłacić pewną, summę na pewny czas, albo za pokazaniem tey karty. Prawo to także wyróżniało weksel własny i weksel trasowany. Wexel własny, y osobisty, przez które daiący wexel obliguie się sam wyrażoną summę zapłacić. Wexel mieyscowy, czyli assygnowany, czyli trassowany, przez który daiący wexel obligyue się kredytorowi, że mu przez kogo inszego na innym miejscu summa wyrażona zapłacona będzie. Weksle trasowane musiały być zaakceptowane. Weksel powinien był zawierać: w pierwszey linii mieysce, w którym się daie, dzień, miesiąc, y rok, którego się daie, y summę pieniężną cyframi w kontexcie wexlu, termin wypłacenia, obowiązek zapłacenia, imię, y przezwisko remitenta, summę wypisaną, y walor odebrany; naostatek trassant podpisuie imię, y przezwisko swoie na wexel. Weksle mogły być indosowane. Natomiast nie było przewidziane poręczanie weksli. Ustawa ta została zmieniona nowelą z 1776 r., na mocy której uznane zostały za nieważne weksle wystawione przez młódź szlachecką. W roku 1778 zakazano wystawiania weksli przez osoby, które nie ukończyły dwudziestego czwartego roku życia. Ponadto zabroniono obywatelom stanu szlacheckiego possessyą dziedziczną mającym wystawiania weksli na okaziciela a w roku 1780 zabroniono szlachcie w ogóle wystawiania weksli. Ciekawe jest to, że ustawa ta zawierała również przykładowy tekst weksla: w Warszawie dnia ósmego listopada tysięcznego siedemsetnego siedem 29