PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ

Transkrypt

1 Zenon Jabłoński notariusz w Radomiu PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ I. Pojęcie i znaczeuic weksla. Weksel jest to sporządzono w przewidzianej przez ustawę formie zobowiązania pisemne, mocą którego dłużnik (wystawca) bowiązuje się zapłacić wierzycielowi (romitentowi) lub osobie będącej nabywcą pra w z weksla oz naesoną w wekslu sumę pieniężną w oznaczonym czucie (distantia temporis) i miejscu (distantia loci), bądź sam (weksel własny), bądź też poleca dokonać zapłaty tej sumy osobie trzeciej zwanej trasatem (weksel trasowany albo ciągniony). Weksel jest papierem wartościowym, którego wyróżniają dwie cechy; przenoś za lność w drodze indosu i możliwość jego umorzenia. Weksle pełnią kilka funkcji: kredytową, płatniczą, obiegową i gwarancyjną. Najbardziej podstawową i najważniojszą jest funkcja kredytowa weksla, czyniąca z waksla narzędzie kredytu. Daje ona możliwość załatwiania najprzeróżniejszych transakcji, jak: pożyczka, sprzedaż na kredyt (w szczególności sprzedaż na raty), prolongata długu itp.wystawiający weksel dłużnik (wystawca) odracza moment zapłaty należności. Funkcja płatnicza weksla polega aa regulowaniu rachunków drogą wystawiania weksli na dhiżną sumę. Zaplata jednak wekslem nie jeat zapłatą w ścisłym znaczeniu tego wyrazu, gdyż weksel nie jest surogatem pieniądza i nie stanowi umorzenia długu pokrytego wekslem, a sta no wi jedynie zabezpieczenie zapłaty, chyba że strony umówiły się inaczej. Zapiata następuje z chwilą wykonania zobowiązania wekslowego przez któregokolwiek z dłużników wekslowych. 32

2 PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ Funkcja obiegowa polega na możności nieograniczonego przenoszenia praw wekslowych z jednej osoby na drugą w drodze indosowania weksli. Funkcja gwarancyjna polega na tym, że weksel, jako zabezpieczenie wyrażonego w nim zobowiązania dłużnego, stanowi w większym lub mniejszym stopniu gwarancję, że zobowiązanie zostanie wykonane, tj. że weksel zostanie w terminie zapłacony przez wszystkie osoby podpisane na wekslu. Funkcję gwarancyjną może odgrywać także weksel, który prawo wekslowe nazywa "niezupełnym w chwili wystawienia" (art. 10 pr. w.) czyli tzw. weksel in blanco. Weksel taki stanowi zazwyczaj zabezpieczenie roszczenia, które nie istnieje w chwili wystawienia, ale które może powstać w przyszłości, a nie daje się określić w danej chwili co do jego wysokości. Są one wystawiane za zabezpieczenie szkód mogących wyniknąć z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, często też służą do zabezpieczenia mienia powierzonego pracownikowi. Podobną rolę odgrywa weksel kaucyjny, który tym się różni od wekslu in blanco, że jest wypełniony na z góry ustaloną sumę, stanowiącą zabezpieczenie określonego roszczenia. Jako zobowiązanie formalne, weksel stanowi dowód zupełny istnienia długu. Posiadacz wekslu, prezentując go do zapłaty lub dochodząc roszczenia weksolowego w sądzie, nie potrzebuje wykazywać przyczyny powstania zobowiązania wekslowego. W tym przejawia się abstrakcyjność zobowiązania wekslowego. II. Rodzaje weksli i ich składniki. 1. Weksel własny, to przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężenj. Co powinien zawierać weksel własny określa art. 101 prawa wekslowego, a mianowicie: a) nazwę weksel w samym tekście dokumentu w języku, w jakim go wystawiono, b) przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej, c) oznaczenie terminu płatności, d) oznaczenie miejsca płatności, e) nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana, f) oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu oraz g) podpis wystawcy. 33

3 REJENT NR 1, maj 1991 r Jeżeli dokumentowi takiemu brak jednej z cech wskazanych w tym przepisie, nie będzie on uważany za weksel z następującymi wyjątkami: - weksel własny bez oznaczenia terminu płatności uważany jest za weksel płatny za okazaniem, - w braku osobnego oznaczenia miejsca wystawienia wekslu uważa się za miejsce płatności, a także miejsce zamieszkania wystawcy, - weksel własny, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się za wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy. Nazwa weksel musi znajdować się w samym tekście dokumentu. Wymienienie tej nazwy gdzie indziej, np. na wstępie (tytuł) lub pod tekstem weksu nie wystarczy. Wymienienie wyrazu "własny" nie jest konieczne, ponieważ z tekstu wekslu wynika, o jaki weksel chodzi. Wymienienie w wekslu jakiegokolwiek warunku powodowałoby jego nieważność. Suma pieniężna wekslu musi być dokładnie określona, przy czym w wekslu może znaleść się wskazanie, że będzie zapłacona czekiem, gdyż jest to tylko wskazówka, w jaki sposób weksel ma być zapłacony. Według art.6 (103) pr. w. weksel, w którym sumę wekslową wypisano literami i liczbami, w razie różnicy ważny jest na sumę wypisaną literami. W razie różnicy sum napisanych kilkakrotnie literami lub kilkakrotnie liczbami weksel jest ważny na sumę mniejszą. Sposób oznaczenia terminu płatności określa art.33 (103) pr.w. Weksle z innymi terminami płatności lub z kilku następującymi po sobie datami są nieważne. Nieważne są także weksle, w których termin płatności jest wcześniejszy od daty wystawienia, gdyż mamy do czynienia z niemożliwością świadczenia. Weksel, w którym suma płatna jest ratami też jest nieważny (w takim przypadku należy wystawić kilka weksli na poszczególne raty). Jeżeli chodzi o miejsce płatności, to podanie fikcyjnej miejscowości bądź podanie kilku miejsc płatności powoduje nieważność wekslu. Weksel jest także nieważny, jeżeli nie ma miejsca płatności, miejsca wystawienia, ani miejsca podanego obok nazwiska wystawcy. 34

4 PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ Dalszym warunkiem ważności wekslu jest oznaczenie osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana. Weksel własny nie może opiewać na zlecenie własne wystawcy. Weksel nie może wskazywać okaziciela jako remitenta, co jest dozwolone w prawie anglosaskim. Remitentami może być więcej osób łącznie lub alternatywnie, np. A,B i C lub A lub B lub C. Nabycie praw z wekslu może nastąpić dopiero przez wręczenie go remitentowi. Według naszego prawa i pojęć naszego obrotu prawnego podpis może być tylko własnoręczny. Trzeba mieć na uwadze, że w niektórych krajach dozwolony jest podpis mechaniczny, np. faksymile. Kilku wystawców odpowiada solidarnie. Weksel może zawierać ponadto klauzule dodatkowe uznane przez prawo wekslowe. Mogą to być klauzule następujące: a) wymienienie domicyliata (art.4 i 27 pr.w.). b) zastrzeżenie oprocentowania sumy wekslowej w wekslu płatnym za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu oraz stopy procentowej, a także wskazania daty innej od daty wystawienia jako daty, od której biegną odsetki (art.5 pr. w.), c) klauzula "nie na zlecenie", stanowiąca zakaz indosowania, d) zastrzeżenie co do waluty (art.41 pr. w.), e) zwolnienie od protestu (art.46 pr. w.), f) adres w potrzebie (art. 60 pr. w.) W wekslu mogą poza tym znajdować się klauzule otrzymania waluty, że weksel jest gwarancyjny, kaucyjny, depozytowy itp. Inne klauzule naruszające bezwzględny charakter polecenia zapłaty powodują nieważność wekslu. Domicyl, to miejsce (miejscowość), w której weksel ma być płatny (art.4 i 103 pr. w.), natomiast osobę, u której weksel ma być płatny nazywamy domicyliatem. Może to być osoba zobowiązana z wekslu lub osoba trzecia. Domicyliata może wskazać: a) wystawca wekslu przy jego wystawieniu, b) posiadacz wekslu, o ile weksel nie zawierał odmiennego zastrzeżenia, lecz tylko za zgodą wystawcy i wszystkich poprzedników. Umieszczenie domicyla bez tej zgody skutkuje zmianę tekstu wekslu, który należy ocenić według art.69 pr. w. W przypadku wskazania domicylu: 35

5 REJENT NR 1, maj 1991 r a) weksel należy przedstawić do zapłaty domicyliatowi (art. 38 i 103 pr. w.), a to pod rygorem utraty regresu, chyba że zachodzą wypadki przewidziane w art. 43 p. 2 pr. w., b) przeciwko domicyliatowi należy złożyć protest z powodu niezapłacenia (art. 44 i 86 p.2 pr. w.) również pod rygorem utraty regresu chyba, że zachodzą wypadki z art. 43 p. 2 pr. w. Miejscem wykonania zobowiązania wekslowego dla innych osób poza wystawcą jest ich miejsce zamieszkania. Odnośnie klauzuli oprocentowania należy podkreślić, że zasadą jest, iż zastrzeżone odsetki biegną od daty wystawienia wekslu płatnego za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu. Poza tym we wszystkich wekslach odsetki za zwłokę biegną od daty płatności. 2. Weksel trasowany (przekazowy, trata lub trasa), to polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej przez wskazaną osobę (trasata). Pozostałe składniki wekslu trasowanego są takie same, jak w wekslu własnym. Wystawca wekslu trasowanego odpowiada osobiście tylko wówczas, gdy trasat nie dokonałprzyjęcia pomimo przedstawienia mu wekslu do przyjęcia lub zapłaty, a następnie sporządzenia z tego powodu protestu. Trasatem może być sam wystawca. Ma to zazwyczaj miejsce, gdy wystawca ciągnie weksel na swoją filię (oddział) w innej miejscowości. Weksel taki przyjęto nazywać wekslem trasowanym - własnym. Znajduje on swoje uzasadnienie gospodarcze w tym, że wystawca unika w ten sposób współdziałania jako trasata osoby trzeciej i ewentualnych związanych z tym kosztów (np. prowizji) oraz w różnicy miejsca wystawienia i zapłaty, weksel trasowany może być wystawiony na własne zlecenie (jest wtedy remitentem). Nieważny byłby weksel, w którym trasat i remitent byłby jedną osobą. Trasatem może być bank - wówczas mówimy o wekslach bankowych, a także importer zobowiązany do zapłaty - mówimy wówczas o wekslach kupieckich. Trasatem może być tylko osoba fizyczna lub osoba prawna. O klauzulach dodatkowych była mowa przy wekslu własnym. Klauzule te może zawierać również weksel trasowny, który ponadto może zawierać następujące klauzule dodatkowe związane z jego istotą: 36

6 PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ a) zwolnienie wystawcy od odpowiedzialności za przyjęcie oraz indosanta od odpowiedzialności za przyjęcie i zapłatę wekslu (art. 9 i 15 pr. w.), b) zastrzeżenie lub zakaz przedstawienia do przyjęcia oraz podanie terminu do przedstawiania wekslu do przyjęcia (art.22 pr. w), c) ponumerowane wtóropisów (art. 64 pr.w.) lub oznaczenie "sola weksel" co oznacza, że nie wystawiono wtóropisu, d) oznaczenie osoby, u której znajdują się dalsze egzemplarze lub oryginał wekslu (art. 66, 68 pr. w.). W wekslu mogą się mieścić także klauzule pokrycia, otrzymania waluty, osobnego zawiadomienia, kiedy weksel należy przyjąć, że weksel jest gwarancyjny lub kaucyjny. 3. Weksel in blanco jest dokumentem, który zawiera co najmniej podpis wystawcy lub akceptanta złożony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Prawnemu posiadaczowi takiego wekslu przysługuje prawo wypełniania go zgodnie z porozumieniem. Weksel taki może być przenoszony przez indos, z tym że nabycie w drodze indosu wekslu niewypełnionego ma skutek zwykłej cesji i nabywcy nie służą prawa z art. 17 i 47 ustawy wekslowej. Przedawnienie praw z wekslu in blanco zaczyna biec dopiero po jego wypełnieniu. Ill.Przejście praw z wekslu - indos. Indos, zwany żyrem, jest to czysto wekslowy sposób przeniesienia praw z wekslu przez jego posiadacza na inną osobę. Zamieszczenie w wekslu wyrazów "nie na zlecenie" wyklucza możliwość przeniesienia wekslu na inną osobę w drodze indosu. Weksel taki jest nietypowym i nosi nazwę rekta - weksel, tj. weksel nie przeznaczony do obrotu. Istota indosu: a) przeniesienie praw wekslowych drogą indosu ma charakter przeniesienia wierzytelności instniejącej obiektywnie, tj. niezależnie od osobistego stosunku prawnego łączącego indosanta z wystawcą lub z poprzednimi posiadaczami, b) dłużnicy wekslowi, przeciwko którym dochodzi się praw z wekslu, nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami opartymi na swoich osobistych stosunkach z wystawcą lub z poprzednimi posiadaczami. Wyjątek stanowi wypadek, gdy posiadacz 37

7 REJENT NR 1, maj 1991 r nabywając weksel działał świadomie na szkodę dłużnika (art. 17 pr. w.). c) przeniesienie wekslu przez indos nie wymaga zawiadomienia o tym dłużnika wekslowego, który z mocy ustawy obowiązany jest dokonać zapłaty do rąk prawnego posiadacza wekslu, za którego prawo wekslowe uważa tego, kto ma weksel i wykaże prawo swoje nieprzerwanym szeregiem indosów (art. 16 pr. w.), d) przy indosie wekslowym odpowiedzialność indosanta wobec każdego prawnego posiadacza wekslu obowiązuje z ustawy (art. 15 ust. 1 pr. w.), chyba że indosant odpowiedzialność tę wyłączył przez zakaz dalszego indosowania, e) indosant odpowiada nie tylko za zapłatę, ale przy wekslu trasownym także za przyjęcie wekslu przez trasata (art.15 ust.l pr. w.). Indos traci swój charakter, stając się zwykłą cesją, gdy kończy się zdolność wekslu do dalszego obiegu. Następuje to z chwilą dokonania protestu z powodu niezapłacenia lub z upływem terminu ustanowionego dla protestu. Obrót wekslowy opiera się na przekazywaniu weksli drogą indosu. Następstwem indosowania weksli z jednej osoby na drugą jest to, że główny dłużnik aż do daty płatności wekslu pozostaje w nieświadomości tego, kto jest jego wierzcielem (persona incerta). Anonimowość ta kończy się z chwilą przedstawienia wekslu do zapłaty. Dla skuteczności indosu niezbędne jest wręczenie wekslu przez indosanta indosatariuszowi. Może się jednak zdarzyć wypadek, że weksel już zaindosowany in blanco znajdzie się w czyimś posiadaniu bez wiedzy i zgody wystawcy lub innego posiadacza (np.w razie zgubienia lub kradzieży wekslu) i zostanie puszczony w obieg. Mamy w takim przypadku do czynienia z nabyciem wekslu przez indos a non domino. Nabywca takiego wekslu korzysta z ochrony prawnej, jeżeli nabył go w dobrej wierze. Odpowiedzialność indosanta jest bezwzględna i bezwarunkowa. Należy tu podkreślić, że dalsze indosy nie obchodzą indosanta. Wynika to z ostatniego zdania art. 15 ust.2 pr. w. Dzięki samoistności i niezależności indosu, im więcej jest na wekslu indosów, tym większa jest wartość i siła gwarancyjna zobowiązania wekslowe. Dla ważności indosu wymagane jest: 38

8 PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ - aby weksel był ważny, indosant musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, - prawne posia J^nie wekslu (legitymacja formalna), - indos musi b _ -okonany w okresie obiegu wekslu, tj. do dnia protestu lub do u ^ ływu terminu ustanowionego dla protestu, - aby przenoś ił całość praw z wekslu; indos częściowy lub nieważny. IV. Formy indosu. 1. Indos pełny (imienny) powinien zawierać pełną treść oświadczenia indosowego, za pomocą którego indosant przenosi na indosatariusza wszystkie prawa z weksla. Oświadczenie "ustępuję na zlecenie" winno być uzupełnione oznaczeniem indosatariusza (imię i nazwisko osoby fizycznej, nazwa lub firma osoby prawnej), datą i podpisem indosanta. Indos pisze się na odwrocie wekslu, na co wskazuje zresztą ta sama nazwa indosu ("in dosso" - "na grzbiecie"). W tekście indosu mogą być zamieszczone wzmianki wskazujące na zastrzeżenia szczególne bądź ograniczające odpowiedzialność indosanta ("bez odpowiedzialności"," nie na zlecenie"), bądź nakładające na indosatariusza pewne obowiązki. 2. Indos in blanco może nie wymienić indosatariusza lub może się tylko ograniczać do podpisu indosanta. Indos ten jest jednocześnie pełnomocnictwem upoważniającym indosatariusza do wypełnienia indosu in blanco w taki sposób, aby stał sie on indosem pełnym. Indos in blanco stwarza niezmiernie dogodną dla indosatariusza sytuację, gdyż wypełniając indos in blanco nazwiskiem innej osoby lub przenosząc posiadanie wekslu bez wypełnienia indosu przez proste wręczenie wekslu z indosem in blanco nie tylko pozostaje poza kręgiem osób zobowiązanych z wekslu, ale nawet zaciera ślad jakiejkolwiek styczności swojej z wekslem. 3. Indos na okaziciela od indosu in blanco różni sie tym, że wymienia indosatariusza, ale tym indosatariuszem jest okaziciel. Indos na okaziciela pomimo swej nazwy nie przekształca wekslu w papier wartościowy na okaziciela. Rodzaje indosów. 1. Indos własnościowy to jest taki indos, który przenosi wszystkie prawa z wekslu, jednocześnie zaś i prawo do samego wekslu jako dokumentu. Indos jest elementem konstytutywnym legitymacji wekslowej, której podstawową przesłanką jest sporządzenie indosu przez 39

9 REJENT NR 1, maj 1991 r osobę uprawnioną. Pierwszą osobą uprawnioną do indosu jest remitent. Szereg indosów jest nieprzerwany, gdy kolejne indosy na siebie zachodzą tj. gdy każdy z indosantów czerpie swe uprawnienia od poprzedniego posiadacza wekslu, choćby ten legitymował się indosem in blanco. 2. Indos pełnomocniczy (saztępczy) stanowi w istocie pełnomocnictwo do odbioru wierzytelności wekslowej i do wszystkich związanych z tym czynności wekslowych. Zewnętrznym wyrazem tego indosu jest zamieszczona w indosie wzmianka "waluta do odebrania", "waluta do inkasa" albo "per procura", lub inna podobna. Indostariusz działa wtedy nie własnym prawem lecz w imieniu i na rzecz indosanta, który udzielił mu indosu pełnomocniczego. Jednocześnie może wykonywać we własnym imieniu wszelkie czynności związane z zabezpieczeniem lub realizacją wierzytelności wekslowej (żądać zapłaty", protestować weksel, pozywać na drodze sądowej itp.). Indosatariusz zastępczy nie ma prawa rozporządzania się wekslem i wskutek tego nie może dalej indosować wekslu w postaci indosu własnościowego, a jedynie w postaci indosu pełnomocniczego. Indos pełnomocniczy nie wygasa z chwilą śmierci indosanta. 3. Indos zastawniczy ma na celu ustanowienie zastawu na wierzytelności wekslowej w celu zabezpieczenia wierzytelności indosariusza. Indos taki zawiera wzmiankę "waluta na zabezpieczenie", " waluta w zastaw". Posiadacz wekslu z tytułu zastawu może udzielić indosu pełnomocniczego do wykonania swoich praw wekslowych. Nie może udzielić indosu własnościowego. 4. Indos zwrotny, to indos na trasata (art. 11 ust. 3 pr. w.). Następstwem może być to, że dłużnik wekslowy znajdzie się w położeniu wierzyciela. Indos może "być dokonany na bank w związku z dyskontem weksla. Dyskonto weksli jest to kupno przez bank weksla przed terminem jego płatności (wymagalność) po potrąceniu odsetek dyskontowych za czas od daty dyskontowania weksla do terminu jego płatności. Weksel dyskontowany umożliwia cześniejszą realizację należności.kwota wypłacona podawcy wekslu (suma wekslowa pomniejszona o odsetki dyskontowe stanowi kredyt dyskotowy. Udzielanie takiego kredytu banki uzależniają od 40

10 PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ oceny zdolności płatniczej przede wszystkim podmiotów gospodarczych przedstawiających weksle do dyskonta. Należy podkreślić, że banki z zasady uwarunkowują przyjmowanie weksli do dyskonta od zobowiązania się podawców weksli do wykupu zdyskontowanych weksli wraz z wszelkimi kosztami w wypadku ich zaprotestowania z powodu niezapłacenia dłużników (akceptantów). Weksle zdyskontowane przez banki mogą być przez nie przedstawione do redyskonta w oddziałach Narodowego Banku Polskiego. Redyskonto weksli polega na odkupieniu przez oddział NBP weksla zdyskontowanego przez oddział banku komercyjnego po potrąceniu odsetek redyskontowych. Stopę redyskontową ustala prezes NBP. Stopa ta z natury rzeczy jest niższa od stopy dyskontowej stosowanej przez banki przy dyskoncie weksli. Różnica między odsetkami dyskontowymi a odsetkami redyskontowymi stanowi zarobek banku - podawcy weksli do redyskonta. VII. Poręczenie i wyręczenie wekslowe. Poręczenie wekslowe (aval) jest samoistnym solidarnym zobowiązaniem wekslowym, na podstawie którego poręczyciel wekslowy przyjmie odpowiedzialność wekslową za dług osoby podpisanej na wekslu, jeżeli poręczony przez niego dłużnik swego zobowiązania nie wykona. Poręczenie wekslowe, inaczej niż poręczenie cywilne, jest ważne nawet wówzcas, gdy zobowiązanie poręczonego jest nieważne (art.32 ust,2 pr.w.), chyba że przyczyną nieważności była wada formalna. Poręczyciel wekslowy(awalista) nie może zwolnić się od odpowiedzialności za poręczony dług. Przy zmianie dłużnika wekslowego poręczenie nie wygasa. Poręczycielem nie może być akceptant wekslu trasowanego ani wystawca wekslu własnego, gdyż poręczenie ich nie stanowiłoby nowego zobowiązania. Poręczenie wekslowe wymaga dla swej ważności własnoręcznego podpisu poręczyciela, który może być położony bądź pod odpowiednim tekstem ("poręczam", "gwarantuję" ) na obu stronach wekslu, bądź in blanco na przedniej stronie wekslu, na przedłużku ("allonge"). Dopuszczalne jest ograniczenie poręczenia tylko do części sumy wekslowej (np. "poręczam za wystawcę do wysokości zł"). Poręczyciel powinien wskazać osobę, za którą ręczy, w przeciwnym razie uważa się, że poręczenia udzielono za wystawcę (art.31 ust.4 pr. w.) 41

11 REJENT NR 1, maj 1991 r Poręczyciel odpowiada w charakterze głównego dłużnika wekslowego w razie poręczenia za wystawcę wekslu własnego lub za akceptanta wekslu trasowanego, a jako zwrotnie zobowiązany wekslowo w razie poręczenia za wystawcę wekslu trasowanego lub za indosanta. Odpowiedzialność poręczyciela ustaje w tych wszystkich wypadkach, w których wygasa odpowiedzialność poręczonego (wykonanie zobowiązania, potrącenie, przedawnienie itp.). Istotą wyręczenia, zwanego też interwencją wekslową, stanowi zastąpienie trasata w sytuacji, w której odmawia on przyjęcia lub zapłaty wekslu przez wskazanie osoby, która ma przyjąć lub zapłacić weksel "w potrzebie" (art. 55 ust. 1 pr. w.). Osobę tę określa się jako wyręczyciela lub też akceptanta przez wyręczenie ("adres w potrzebie" lub "adres pomocniczy"). Instytucja wyręczenia nie jest na terenie Polski stosowana w praktyce. VII.Przedstawienie wekslu do przyjęcia i zapłata. Trasat nie odpowiada wekslowo, dopóki wekslu nie przyjął.dopiero z chwilą dokonania akceptu (przyjęcia) wekslu przez trasata staje się on akceptantem - głównym dłużnikiem zobowiązania wekslowego z wekslu trasowanego. Trasat nie ma obowiązku przyjęcia wekslu do zapłaty. Weksel powinien być przedstawiony trasatowi do przyjęcia w miejscu jego zamieszkania. Przyjęcie czyli akcept wekslu trasowanego powinno być dokonane na samym wekslu. Podpis trasata pod klauzulą przyjęcia (względnie sam podpis trasata na przedniej stronie wekslu) powoduje, że trasat staje się akceptantem - głównym dłużnikiem wekslowym. Należy szczególną uwagę zwócić na to, ażeby brzmienie podpisu akceptanta ściśle odpowiadało oznaczeniu trasata na wekslu. Prawo wekslowe nakazuje umieszczenie daty przyjęcia tylko w dwóch przypadkach: a) gdy chodzi o weksle płatne w pewien czas po okazaniu (art.35 pr.w.), b) gdy chodzi o weksle, w których wystawca lub indosant zastrzegł przedstawienie wekslu do przyjęcia w oznaczonym czasie (art.22 ust.l i ust. 4 pr.w.). Przyjęcie wekslu musi być bezwarunkowe. Warunek uważa się za odmowę przyjęcia. Przyjęcie może być ograniczone do części sumy wekslowej. Akceptant może uzupełnić domicyl, lecz nie może 42

12 PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ go zmienić. Przyjęcie jest w zasadzie nieodwołalne, jednakże do chwili zwócenia wekslu posiadaczowi trasat ma prawo przekreślenia już dokonanego przyjęcia, a przekreślenie równoznaczne jest z odmową przyjęcia (art. 29 zd. 1 pr. w.). Zakaz przedstawienia wekslu do przyjęcia przysługuje jedynie wystawcy, podczas gdy nakaz przedstawienia wekslu do przyjęcia, w określonym czasie, może pochodzić tak od wystawcy jak i od indosanta. VIII.Terminy płatności. Polskie prawo wekslowe zna cztery rodzaje terminów płatności wekslu (art.33 pr.w.): 1) weksel płatny za okazaniem (a vista): w praktyce mogą występować dwa "typy weksli płatnych za okazaniem: a) w pierwszym z nich występuje wyraźne zaznaczenie, że weksel płatny jest za okazaniem ("płatny za okazaniem", "płatny avista", "płatny w każdym czasie"), b) w drugim z nich nie podano żadnego terminu płatności. Weksel za okazaniem płatny jest przy przedstawieniu (art. 34 ust. 1 zd. 1 pr.w.). Ustawowym terminem przedstawienia do zapłaty wekslu płatnego na okazaniem jest termin roczny, liczony od daty wystawienia. Indosant wekslu płatnego za okazaniem może skrócić termin przedstawienia wekslu do zapłaty. 2) weksel płatny w pewien czas po okazaniu - jest to weksel, w którym termin płatności przypada z upływem okresu wskazanego w wekslu i liczonego od daty przyjęcia lub daty protestu (np." W trzydzieści dni po okazaniu zapłacisz (zapłatę)...".. "). Termin płatności wekslu trasowanego, płatnego w pewien czas po okazaniu, określa się według daty przyjęcia lub według daty protestu (art.35 ust.l pr.w.). Weksle płatne w pewien czas po okazaniu powinny być przedstawione celem oznaczenia wizy przez wystawcę (art. 104 pr. w.). Termin po okazaniu biegnie od daty wizy podpisanej przez wystawcę na wekslu, względnie od daty protestu złożonego na skutek odmowy wizy lub odmowy zaopatrzenia wizy datą. Weksle płatne w pewien czas po okazaniu powinny być przedstawione w terminie rocznym: do przyjęcia, jeżeli chodzi o weksle trasowane, do wizy, jeżeli chodzi o weksle własne. 43

13 REJENT NR 1, maj 1991 r 3. weksel płatny w pewien czas po dacie - są to weksle, których termin płatności przypada po upływie oznaczonego w wekslu okresu po dacie wystawienia wekslu (np. " Za 60 dni", " Dwa miesiące po dacie"). 4. Weksel płatny w oznaczonym dniu - powinny one wskazywać dzień kalendarzowy płatności (dzień, miesiąc i rok). Nieważny jest weksel, w którym termin płatności oznaczono przez datę zdarzenia oraz tzw. weksel jarmarczny płatny np. na Targach Poznańskich w 1991r. IX.Zapłata wierzytelności wekslowej Weksel płatny: w oznaczonym dniu, w pewien czas po dacie wystawienia bądź w pewien czas po okazaniu powinien być przedstawiony do zapłaty bądź w pierwszym dniu, w którym można domagać się zapłaty,' bądź w jednym z dwóch następnych dni powszednich. Terminy przedstawienia wekslu do zapłaty są terminami zawitymi i nie mogą być ani skrócone ani przedłużone. Termin płatności nie musi się pokrywać z terminem wymagalności, jeżeli bowiem termin płatności wekslu przypada na dzień świąteczny, to wówczas skutecznie można przedstawić weksel do zapłaty dopiero w najbliższym dniu powszednim, to jest w dniu wymagalności. Obowiązek przedstawienia wekslu do zapłaty, a więc zgłoszenia się wierzciela do dłużnika po odbiór należności wekslowej wynika z charakteru długu wekslowego, który jest tzw. długiem odbiorczym, a nie długiem oddawczym. Wierzyciel wekslowy powinien udowodnić, że we właściwym czasie zgłosił się z wekslem do odebrania należności. Wymóg przedstawienia wekslu do zapłaty odpada: a) jeżeli uporzednio złożono protest z powodu nieprzyjęcia wekslu przez trasata oraz b) w przypadku siły wyższej trwającej ponad 30 dni, licząc od terminu płatności. Przedstawienie wekslu do zapłaty powinno nastąpić w miejscu płatności, a wekslu domicylowanego - w miejscu domicylowania. Weksel trasowany przedstawia się do zapłaty trasatowi (akceptantowi), weksel własny - wystawcy wekslu własnego, a weksel domicylowany domicyliatowi. Trasat może zapłacić weksel, choćby go nis przyjął. 44

14 PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ Skutki nie przedstawienia wekslu do zapłaty we właściwym czasie, miejscu oraz we właściwy sposób są następujące: - posiadacz wekslu traci roszczenia wekslowe w odniesieniu do dłużników zwrotnie zobowiązanych wekslowo (indosantów poprzedzających go, wystawcy wekslu trasowanego, poręczycieli za te osoby), - wierzyciel wekslowy nie może domagać się należności ubocznych(odsetek, kosztów protestu, prowizji komisowej), - dłużnik może złożyć sumę wekslową do depozytu sądowego na koszt i niebezpieczeństwo posiadacza wekslu. W przypadku zapłaty sumy wekslowej forma i treść pokwitowania są dowolne. Pokwitowania na wekslu może również dokonać notariusz sporządzający protest. Posiadacz wekslu nie może odmówić przyjęcia zapłaty częściowej od trasata, wystawcy wekslu własnego oraz domicyliata, jeżeli nadszedł termin płatności i wierzytelność wekslowa stała się wymagalna. Nieprzyjęcie zapłaty częściowej powoduje, iż posiadacz wekslu popada w zwłokę wierzyciela. Traci on prawo zwrotnego poszukiwania przeciwko zwrotnie zobowiązanym wekslowo. Natomiast w toku zwrotnego poszukiwania wykonywanego przez posiadacza wekslu przeciwko wystawcy wekslu trasowanego, indosantom oraz poręczycielom wekslowym za te osoby, posiadacz wekslu nie ma obowiązku przyjmowania zapłaty częściowej już wymagalnej wierzytelności wekslowej. X. Czynności zachowawcze - protest. Protest jest aktem publicznym, sporządzonym w formie przez prawo wekslowe przepisanej, przez powołany do tego organ urzędowy (notariusze lub urzędy pocztowe). Stwierdza on pewną okoliczność faktyczną, która pociąga za sobą określone skutki prawne. Protest jest warunkiem zwrotnego poszukiwania (inaczej zwanego regresem). Innymi środkami dowodowymi protestu nie można zastąpić. Natomiast protest nie jest niezbędnym warunkiem odpowiedzialności głównych dłużników wekslowych (akceptanta weksla trasowanego i wystawcy wekslu własnego, jak również poręczycieli za głównych dłużników wekslowych ). Zwrotnie zobowiązani dłużnicy wekslowi odpowiadają mimo braku protestu: a) gdy na wekslu wystawca, indosant lub poręczyciel umieścił i podpisał klauzulę "bez protestu", " bez kosztów", 45

15 REJENT NR 1, maj 1991 r b) w razie zaistnienia siły wyższej. XLRodzaje i terminy protestów: 1) Protest z powodu nierzyjęcia przez trasata wekslu trasowanego (art.44 ust.2 pr. w.). Stwierdzona protestem odmowa przyjęcia wekslu skutkuje w stosunku do zwrotnie zobowiązanych wymagalność roszczenia wekslowego, choćby termin płatności jeszcze nie nadszedł. Jeżeli odmowa jest całkowita - protestem obejmuje całą sumę wekslową, jeżeli przyjęcie ograniczone jest do części sumy wekslowej - protest zakłada się do reszty sumy wekslowej. Protest z powodu nierzyjęcia daje posiadaczowi dwa uprawnienia: a) nie jest on zobowiązany do przedstawienia wekslu do zapłaty, b) nie jest zobowiązany do protestowania wekslu z powodu niezapłacenia. Protest z powodu niezapłacenia dokonuje się wobec trasata (również przy wekslach domicylowych - płatnych u osoby trzeciej). Protestu tego należy dokonać aż do upływu terminu przewidzianego do przedstawienia wekslu do przyjęcia (patrz terminy płatności). 2) Protest z powodu odmowy umieszczenia daty w przyjęciu (art.25 ust.2 pr.w..). Występuje tylko przy wekslach płatnych w pewien czas po okazaniu lub przy wekslach, w których wystawca lub indosant zastrzegł przedstawienie wekslu do przyjęcia w oznaczonym czasie. Protest ten kieruje się wobec trasata (także przy wekslach domicylowych). Protest można skutecznie założyć w terminach zastrzeżonych na wekslu do jego przyjęcia, przez wystawcę lub indosantow, a w braku takich zastrzeżeń - w ciągu roku od dnia wystawienia. 3) Protest z powodu odmowy udzielenia wizy na wekslu własnym płatnym w pewien czas po okazaniu (art. 104 ust. 2 pr. w.). Termin zapłaty biegnie od daty wizy (najpóźniej w ciągu roku od dnia wystawienia). Protestu tego dokonuje się najpóźniej w ostatnim dniu terminu wobec wystawcy takiego wekslu własnego, choćby nawet w wekslu wskazany był domicyliat. 4) Protest z powodu niezaopatrzenia datą wizy na wekslu własnym płatnym w pewien czas pookazaniu (art. 104 ust.2 pr.w.). 46

16 PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ Protestu dokonuje się wobec dłużnika i w terminach jak w pkt.3). 5) Protest z powodu nieprzyjęcia przez adresata pomocniczego (wyręczyciela) - (art.56 ust.l i 2 pr.w.). Protestu dokonuje się wobec wyręczyciela do dnia poprzedzającego dzień płatności. 6) Protest z powodu niezapłacenia wekslu trasowanego przez trasata(art.44 ust.l pr. w.). Jeżeli w terminie wymagalności nie został zapłacony weksel trasowany, płatny: - w oznaczonym dniu, - w pewien czas po dacie (wystawienia) lub - w pewien czs po okazaniu, posiadacz wekslu powinien weksel zaprotestować w jednym z dwóch następnych dni powszednich po dniu wymagalności. Jeżeli chodzi o weksle płatne za okazaniem, termin do w/w protestu z powodu niezapłacenia dokonuje się najpóźniej w ciągu roku od dnia wystawienia. Protest zakłada się wobec trasata, chyba że weksel jest domicylowany. Przy wekslach domicylowanych warunkiem skuteczności protestu jest dokonanie go wobec domicyliata. 7) Protest z powodu niezapłacenia wekslu własnego przez wystawcę(art. 44 w zw. z art. 103 pr.w.). Weksle te płatne w oznaczonym dniu, w pewien czas po dacie lub w pewien czas po okazaniu protestuje się w jednym z dwóch dni powszednich, następujących po dacie płatności. Weksle płatne za okazaniem protestuje się napóźniej w ciągu roku od dnia wystawienia. Protestu dokonuje się wobec wystawcy wekslu, a jeżeli weksel jest domicylowany - wobec domicyliata. 8) Protest z powodu niezapłacenia wekslu przed terminem płatności w razie zaprzestania płacenia długów przez trasata (wystawcę wekslu własnego) lub bezskutecznej egzekucji z jego majątku (art. 44 ust. 5 pr. w.). Wsytuacji tej weksel przedstawia sie do zapłaty trasatowi bądź wystawcy wekslu własnego. Odmowa zapłaty stwierdzona protestem uzasadnia dochodzenie roszczeń przeciwko zwrotnie zobowiązanym,chociaż termin płatności wekslu nie nadszedł. Protest winien nastąpić zawsze wobec trasata, a przy wekslach własnych - wobec wystawcy, choćby nawet weksel był domicylowany. 47

17 REJENT NR 1, maj 1991 r 9) Protest z powodu niezapłacenia przez akceptanta przez wyręczenie albo adresata pomocniczego (art.60 ust. 1 pr.w.). Protestu tego można dokonać przeciwko w/w osobom także po proteście z powodu niezapłacenia przez trasata lub przez wystawcę wekslu własnego, nazajutrz po ostatnim dniu, przewidzianym dla protestu wobec niepłacącego sumy wekslowej trasata czy wystawcy wekslu własnego (czyli najpóźniej przed upływem trzeciego dnia powszedniego następującego po dniu wymagalności). 10) Protest z powodu odmowy wydania egzemplarza wekslu, przesłanego do przyjęcia (art.66 ust. 2 pr.w.). Protest ten występuje w sytuacji, gdy krążą wtóropisy (kilka jednobrzmiących egzemplarzy ponumerowanych) wekslu trasowanego. Głównym celem instytucji wtóropisów wekslu trasowanego jest (poza zabezpieczeniem się przed utratą wekslu w trakcie przesyłania go do przyjęcia) zyskanie możliwości puszczenia wekslu w obieg przed zwrotem egzemplarza przesłanego do przyjęcia. Na wtóropisach oddanych do obiegu należy oznaczyć nazwisko i adres osoby, u której znajduje się egzemplarz przesłany do przyjęcia. Osoba ta jest zobowiązana do wydania tego egzemplarza prawnemu posiadaczowi innego egzemplarza. Protest kieruje się do przechowawcy odnośnego wtóropisu przesłanego do przyjęcia, do upływu terminu, jaki przewidziany jest do złożenia protestu z powodu nieprzyjęcia lub niezapłacenia. 11) Protest z powodu odmowy wydania oryginału wekslu (art.68 ust. 2 pr.w.). Posiadacz wekslu ma prawo sporządzić odpisy wekslu. Instytucja odpisu wekslu ma na celu wprowadzenie wekslu do obiegu przez osobę uprawnioną w sytuacji, gdy oryginał wekslu jest na przechowaniu u osoby trzeciej. Odpis wekslu musi wskazywać nazwisko i adres osoby, u której znajduje się oryginał wekslu. Protest należy złożyć wobec osoby przechowującej oryginał wekslu, w miejscu wskazanym na odpisie wekslu obok nazwiska tej osoby oraz do upływu terminu przewidzianego do sporządzenia protestu z powodu nieprzyjęcia lub niezapłacenia. XILSposób sporządzania protestu. Protest powinien zawierać elementy określone w art. 86 pr. w.: 48

18 PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ 1) nazwisko osoby, która żąda protestu oraz osoby przeciwko której protest ma być dokonany, 2) stwierdzenie, że osoba przeciw której protest ma być dokonany, nie uczyniła zadość skierowanemu do niej wezwaniu, a nadto oświadczenie tej osoby, względnie stwierdzenie, że organ dokonujący protestu osoby tej nie zastał względnie nie odnaleziono lokalu, w którym protest miał być dokonany, 3) oznaczenie miejsca i dnia, w którym wezwania dokonano lub bezskutecznie starano się dokonać, 4) oznaczenie, ile egzemplarzy wekslu przedstawiono i jakie, 5) podpis organu (notariusza) sporządzjącego protest, pieczęć urzędową i numer protestu (z repertorium "P'). W niektórych przypadkach należy zaznaczyć w proteście, iż trasat żądał, aby weksel przedstawiono mu do przyjęcia ponownie (nazajutrz po pierwszym przedstawieniu (jest to dla trasata "czas do namysłu" - art. 24 pr. w. ). Na notariuszu dokonującym protestu ciąży obowiązek poszukiwania lokalu przedsiębiorstwa albo mieszkania osoby, do której wezwanie ma być skierowane, pod rygorem odpowiedzialności za szkodę, spowodowaną brakiem należytej staranności. Protest powinien być dokonany na odwrocie wekslu bezpośrednio po ostatnim oświadczeniu względnie na osobnej karcie. Karta ta powinna być złączona z wekslem w sposób nie pozostawiający wolnych miejsc, a połączenie wekslu z kartą zawierającą protest powinno być opieczętowane urzędową pieczęcią. Gdy trasat ogranicza przyjęcie do części sumy wekslowej, należy przy proteście sporządzać odpis wekslu (poświadczony przez notariusza) i na odpisie wekslu umieścić protest z powodu częściowej odmowy przyjęcia. O sporządzeniu protestu należy uczynić wzmiankę na oryginale wekslu. Notariusz sporządzający protest jest upoważniony z mocy prawa (art. 91 pr. w. ) do odbioru zapłaty i do pokwitowania. Jeżeli protestu dokonano w nieobecności osoby, do której wezwanie ma być, skierowane notariusz zostawia zawiadomienie o treści:"zawiadomienie o proteście. Wystawca XY zam..., Wskazane na wekslu miejsce płatności..., suma wekslowa..., koszty protestu... Posiadacz wekslu... zam... Weksel płatny na zlecenie... Należność można wpłacić do Państwowego Biura Notarialnego (względnie: w kancelarii Notariusza) w... przy ulicy 49

19 REJENT NR 1, maj 1991 r... nr... pokój nr... w terminie do godz.930 dnia następnego po otrzymaniu zawiadomienia. Warszawa, dnia... NOTARIUSZ. Notariusze mogą przy dokonaniu czynności zachowawczych posługiwać się pomocnikami, upoważnionymi do tego przez prezesa sądu wojewódzkiego, na wniosek notariusza prowadzącego kancelarię albo na wniosek m. zd. obecnie dyrektora państwowego biura notarialnego ( art.93 pr. w.). XIII.Wzór protestu Protest wekslu. Repertorium nr P... Dnia... Ja,... notariusz Państwowego Biura Notarialnego (względnie: mający kancelarię) w... na żądanie... zamieszkałego w... zwróciłem się w dniu dzisiejszym przez prawnie upoważnionego... (lub sam) podług wskazanego na wekslu miejsca płatności w... do... zam. w... z żądaniem zapłacenia z okazanego wekslu sumy złotych... wobec tego, że zapłata wekslu nie nastąpiła, sporządziłem niniejszy akt protestu. Zawiadomienie o dokonanym proteście doręczyłem ( imię i nazwisko oraz adres osoby, której doręczono zawiadomienie o proteście). Koszty protestu wynoszą: opłata notarialna... zł. Miejsce pieczęci Obecnie protesty nie podlegają opłacie skarbowej. NOTARIUSZ Państwowe biura notarialne oraz notariusze prowadzący kancelarię przechowują odpisy protestów wraz z odpisem istotnej treści weksli. Odpisy protestów, weksli i czeków, jak również wypisy weksli i czeków mogą być zniszczone po upływie czterech lat, licząc od końca roku, w którym protest został sporządzony. Sposób niszczenia reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1936 roku o niszczeniu odpisów protestów weksli i czeków (Dz.U.nr 90, poz. 626). XI V.Notyf ikacj a Notyfikacja polega na tym, że o przyjęciu lub niezapłaceniu wekslu posiadacz wekslu powinien zawiadomić swego bezpośredniego poprzednika oraz wystawcę wekslu trasowanego. Każdy zaś 50

20 PRAWO WEKSLOWE W PRAKTYCE NOTARIALNEJ indosant otrzymane zawiadomienie podać do wiadomości swego poprzednika. Niewykonanie tego obowiązku rodzi odpowiedzialność każdego zobowiązanego do zawiadomienia za szkodę wywołaną jego niedbalstwem (nie może przekraczać sumy wekslowej). Posiadacz powinien dokonać zawiadomienia w ciągu czterech dni powszednich po dniu protestu, a w wypadku zastrzeżenia "bez protestu," po dniu przedstawienia. Indosant powinien przekazać zawiadomienie do wiadomości swego poprzednika w ciągu 2 dni powszednich po dniu, w którym otrzymał zawiadomienie. W tych samych terminach należy zawiadomić ich poręczycieli. Celem notyfikacji jest: a) zorientowanie wystawcy wekslu trasowanego i innych poprzedników o zaistniałej sytuacji i przygotowanie ich do wypełnienia obowiązków ciążących na nich jako dłużnikach wekslowych zwrotnie zobowiązanych, b) przygotowanie ich do podjęcia czynności potrzebnych dla zabezpieczenia własnych praw wobec swoich z kolei poprzedników, w stosunku do których mogą biec krótkie terminy przedawnienia. 51