Poręczenie wekslowe. Część II. 1. Istota stosunku zobowiązaniowego poręczenia wekslowego

Transkrypt

1 mgr Iwona Korczyńska aplikant sądu w Zielonej Górze Poręczenie wekslowe. Część II Rozdział III. Stosunek zobowiązaniowy poręczenia wekslowego 1. Istota stosunku zobowiązaniowego poręczenia wekslowego a) Uwagi ogólne Czynność poręczenia wekslowego, o której była mowa w poprzednim rozdziale, wywołuje skutek prawny w postaci powstania stosunku zobowiązania wekslowego. Jeżeli przychylimy się do wcześniej już scharakteryzowanej teorii umownej, to stosunek zobowiązaniowy poręczenia powstaje z umowy zawartej pomiędzy poręczycielem wekslowym a wierzycielem wekslowym, którym jest uprawniony w momencie zawarcia umowy posiadacz weksla (tj. remitent lub jego następca). Poprzez zawarcie tej umowy poręczyciel, który staje się dłużnikiem wekslowym, jest zobowiązany wobec wierzyciela do spełnienia określonego na wekslu świadczenia pieniężnego, gdyby dłużnik, za którego poręczył, nie wywiązał się ze swojego obowiązku. Mamy więc do czynienia z dwoma odrębnymi stosunkami zobowiązaniowymi: ze stosunkiem łączącym dłużnika wekslowego, za którego poręczono (avalata), z jego wierzycielem wekslowym (uprawnionym posiadaczem weksla) oraz ze stosunkiem łączącym poręczyciela z wierzycielem, którym jest posiadacz weksla. Zobowiązanie poręczyciela nie mieści się więc w zobowiązaniu wekslowym wiążącym osobę, za którą poręczono, z jej wierzycielem. Jest to odrębny stosunek zobowiązaniowy, inny niż zobowiązanie między wystaw- 30

2 Poręczenie wekslowe. Część II cą, trasatem a remitentem i ewentualnie dalszymi nabywcami weksla. Poręczyciel nie jest kolejną osobą zobowiązaną i uprawnioną w tym stosunku, nie staje się podmiotem tego stosunku. Stosunek zobowiązaniowy poręczenia wekslowego ma ukształtowane prawem wekslowym odrębne podmioty, przedmiot oraz treść. Obok wymienionej już osoby poręczyciela wekslowego, drugą stroną stosunku jest prawny posiadacz weksla (wierzyciel wekslowy), czyli remitent lub dalszy nabywca weksla. Za prawnego posiadacza weksla może być uważany tylko ten, kto posiada weksel i wykaże swoje prawo nieprzerwanym szeregiem indosów (art. 16 ust. 1 prawa wekslowego). Nieprzerwany ciąg indosów daje posiadaczowi weksla tzw. legitymację formalną, tj. prawo żądania zapłaty długu wekslowego od dłużników wekslowych. Uważa się, że ciąg indosów jest nieprzerwany, jeżeli posiadacz weksla nabył swoje prawo na podstawie ostatniego indosu imiennego, in blanco lub na okaziciela, przy czym każdy z indosantów musi opierać swoje prawo na podstawie poprzedniego indosu imiennego, in blanco lub na okaziciela 1. Nieprzerwany szereg indosów powinien zacząć się indosem remitenta, a nazwisko remitenta i pierwszego indosanta muszą być takie same. Różnica w nazwiskach powoduje, że ciąg indosów jest przerwany. Posiadacz weksla może legitymować się wobec swojego dłużnika, od którego dochodzi zapłaty weksla, także w inny sposób, bowiem indos nie jest jedynym sposobem przeniesienia praw z weksla. Jako prawny posiadacz weksla traktowany jest także ten, kto posiada weksel i prawo swoje wykaże przelewem (cesją) lub dziedziczeniem, wyrokiem sądowym przyznającym mu własność weksla albo postanowieniem przesądzającym własność w egzekucji. W tych przypadkach również posiadacz weksla musi wykazać istniejący nieprzerwany szereg indosów między tym, kto nabył weksel drogą dziedziczenia, przelewem itp., a tym, który był poprzednikiem takiego nabywcy 2. Swoje prawo wierzyciel może realizować wobec poręczyciela, który jest stroną oma- 1 Por. I. Heropolitańska, Weksel w obrocie gospodarczym, Warszawa 1991, s Por. A. Glasner, A. Thaler, Prawo wekslowe, Bielsko-Biała 1992, s

3 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. wianego stosunku prawnego do czasu wygaśnięcia zobowiązania tego poręczyciela. Przedmiotem stosunku poręczenia jest zachowanie się avalisty (świadczenie zapłaty), przez które ten wykonuje zobowiązanie avalata. Na treść stosunku poręczenia składają się prawa i obowiązki obu przedmiotów stosunku poręczenia, tj. avalisty i jego wierzyciela. Podstawowym prawem wierzyciela jest możliwość domagania się zapłaty długu od poręczyciela, oczywiście w przypadku, gdyby avalat nie wywiązał się ze swojego zobowiązania. Prawu temu towarzyszą pewne obowiązki, jak założenie protestu wobec avalata z powodu nieprzyjęcia lub niezapłacenia weksla przez niego, jeżeli jest on konieczny do dochodzenia roszczenia zwrotnego od poręczyciela, oraz przedstawienie poręczycielowi weksla do zapłaty. Podstawowym obowiązkiem poręczyciela (tj. jego długiem, zobowiązaniem) jest powinność zapłaty długu osoby, za którą poręczył, gdyby osoba ta nie spełniła swojego świadczenia wobec posiadacza weksla. Obowiązkowi poręczenia towarzyszą również określone uprawnienia, związane między innymi z roszczeniami zwrotnymi, jakie przysługują poręczycielowi przeciwko osobie, za którą poręczył i przeciwko tym, którzy wobec tej osoby odpowiadają z weksla (art. 32 ust. 3 prawa wekslowego). b) Treść i zakres zobowiązania (długu) poręczyciela Zobowiązanie poręczyciela wekslowego można scharakteryzować powołując się na zasady nim rządzące, tj. na zasadę akcesoryjności, samodzielności i solidarności. Zasady te są ściśle związane ze stosunkiem prawnym poręczenia i uregulowane w przepisach prawa wekslowego (art. 32 oraz art. 47). Podpisując weksel avalista zaciąga zobowiązanie wobec posiadacza weksla do spełnienia świadczenia pieniężnego, na wypadek gdyby poręczony się z tego nie wywiązał. Wcześniej zostało już wspomniane, że poręczyciel odpowiada tylko w takich granicach i warunkach, w jakich zobowiązał się poręczony. Odpowiada 32

4 Poręczenie wekslowe. Część II więc tak samo jak avalat (art. 32 ust. 1 prawa wekslowego). Zobowiązanie avalisty jest więc zależne (akcesoryjne) od zobowiązania głównego. Avalista poręczający za wystawcę odpowiada jak wystawca, za akceptanta jak akceptant, a za indosanta jak indosant 3. Mimo tego poręczyciel nie staje się osobą podstawioną w miejsce poręczonego. Jego zobowiązanie jest zupełnie odrębne i realizuje się dopiero, gdy dłużnik, za którego poręczono, nie dopełni warunków zobowiązania wekslowego 4. Odpowiedzialność avalisty zależy od tych samych przesłanek co odpowiedzialność tego, za kogo poręczył. Rozumiemy przez to między innymi odpowiednie akty zachowawcze, np. protest lub notyfikacja, które dokonuje się wobec avalata. Dla skuteczności zobowiązania poręczyciela wekslowego wystarczy dokonanie aktów zachowawczych wobec osoby, za którą poręczono 5. Odpowiedzialność poręczyciela jest ponadto tej samej treści, co odpowiedzialność avalata. Odnosi się do możliwości ograniczenia swojej odpowiedzialności przez avalata, co jest skuteczne odpowiednio wobec poręczyciela, np. zakaz lub nakaz przedstawienia do przyjęcia, zwolnienie od protestu. W przypadku jeżeli poręczyciel poręczył za trasata, który ograniczył przyjęcie, to odpowiada wtedy za akceptanta tylko w takich granicach, chociaż nie zaznaczył tego w swoim poręczeniu 6. Te zastrzeżenia w treści zobowiązania dłużnika głównego muszą już istnieć w chwili zobowiązania się przez poręczyciela. Każda bowiem zmiana w treści weksla, która nastąpiła po podpisaniu weksla przez poręczyciela jest bezskuteczna i nie obowiązuje poręczyciela. Poza tym poręczyciel może również sam wskazać w treści poręczenia, w jakim zakresie będzie odpo- 3 Por. A. Glasner, A. Thaler, op. cit., s. 97. Por. nie publikowane orzeczenie z 28 XII 52 r. I CZ 231/57 cytowane w: St. Wlodyka, Prawo papierów wartościowych, Kraków 1982, s. 162: Poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył, a więc w charakterze dłużnika głównego przy poręczeniu za akceptanta weksla trasowanego lub wystawcę weksla własnego, a w charakterze zwrotnie zobowiązanego przy poręczeniu za indosanta każdego weksla lub wystawcę weksla trasowanego". 4 Por. A. D. Szczygielski, Poręka wekslowa, Kraków 1936, s Por. A. D. Szczygielski, op. cit., s. 19. fi Por. I. Rosenbluth, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936, s

5 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. wiadał, niezależnie od zakresu zobowiązania się avalata. Może bowiem przyjąć odpowiedzialność za część sumy wekslowej (art. 30 ust. 1 prawa wekslowego), co stanowi krok w stronę samodzielności zobowiązania poręczyciela. Akcesoryjność poręczenia przejawia się nie tylko w zależności od treści zobowiązania poręczonego, ale także w zależności od czasu trwania tego zobowiązania. Zobowiązanie avalisty trwa tak długo, jak długo istnieje zobowiązanie avalata. Ustaje więc, jeżeli zgaśnie zobowiązanie poręczonego np. przez zapłatę długu, przedawnienie, zwolnienie czy nowację 7. Nie możemy jednak mówić o zupełnej akcesoryjności poręczenia wekslowego, ponieważ ma ono pewien byt swoisty. Wskazuje na to choćby fakt, że zobowiązanie avalisty istnieje, jest skuteczne nawet wtedy, gdy zobowiązanie, za które on poręcza, jest nieważne. Nieważność ta może dotyczyć jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej (art. 32 ust. 2 prawa wekslowego). Zobowiązanie avalisty zależy jedynie od formalnego istnienia i formalnej ważności zobowiązania poręczonego. O wadach formalnych zobowiązania była mowa w poprzednim rozdziale. W sytuacji braku wady formalnej zobowiązanie poręczyciela jest skuteczne. Skuteczność poręczenia ma miejsce np. przy braku zdolności wekslowej osoby, za którą poręczył, w sytuacji gdy avalat nie odpowiada na skutek istnienia wad oświadczenia woli (braku świadomości lub swobody, pozorności, groźby, podstępu), sfałszowania podpisu poręczonego itd. Poręczyciel odpowiada według treści weksla, jaka istnieje w chwili podpisania przez niego weksla; wszelkie późniejsze zmiany w treści weksla nie mają do niego zastosowania. Wskazuje na to przepis art. 69 prawa wekslowego - poręczyciel odpowiada według brzmienia tekstu pierwotnego w chwili podpisania przez niego weksla. Zakres treści poręczenia może być rozszerzony, ale tylko za wyraźną zgodą poręczyciela 8. Ta zasada wyrażona była już w przepisach kodeksu zobowiązań (art. 632 k.z.) w stosunku do poręczenia cy- 7 Por. A. Glasner, A. Thaler, op. cit., s Por. A. Szczygielski, op. cit., s

6 Poręczenie wekslowe. Część II wilnego i w braku wyraźnego jej zaprzeczenia przez przepisy prawa wekslowego uznawano jej obowiązywanie w drodze analogii w odniesieniu do poręczenia wekslowego. W obecnie obowiązującym kodeksie cywilnym istnieje przepis, który może służyć podobnemu celowi. Chodzi o art , który stanowi, że czynność prawna, dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia, nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela. Poręczyciel odpowiada wobec posiadacza wekslowego solidarnie z innymi dłużnikami podpisanymi na wekslu. Solidarność z innymi dłużnikami wekslowymi, w tym również z dalszymi poręczycielami, istnieje od chwili podpisania weksla przez avalistę (art. 7 prawa wekslowego). Solidarność tę określa stwierdzenie, że posiadacz może dochodzić roszczeń przeciw jednemu, kilku lub wszystkim dłużnikom bez potrzeby zachowania porządku oraz że równocześnie może dochodzić roszczeń w różnych postępowaniach sądowych przeciw różnym dłużnikom. Każdy dłużnik wekslowy, który weksel wykupił, a może nim być również poręczyciel, ma prawo dochodzenia roszczeń zwrotnych w wysokości całej zapłaconej sumy lub w częściach od wystawcy, akceptanta, indosanta i innych poręczycieli, jeżeli są jego poprzednikami (art. 48, 49 prawa wekslowego). Z tych względów solidarność wekslowa dłużników wekslowych jest niedoskonała i można ją nazwać pseudosolidarnością 9. Solidarność ta nie jest jednakowa z solidarnością z kodeksu cywilnego, regulowaną przepisami art k.c. c) Zarzuty poręczyciela O zarzucie na płaszczyźnie prawa materialnego mówi się wtedy, gdy w istniejącym stosunku prawnym obowiązany przeciwstawia prawu uprawnionego swoje własne prawo, które powoduje, że prawo uprawnionego staje się bezskuteczne przejściowo (dylatoryjnie) lub na zawsze (peremptoryjnie). Zarzut jest więc uprawnieniem, które przeciwstawia się cudzemu prawu 10. Jest on 9 Por. A. Glasner, A Thaler, op. cit., s Por. St. Grzybowski, System prawa cywilnego, Część ogólna, tom I, Wrocław 1985, s

7 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. pewnego rodzaju formą obrony zobowiązanego przed roszczeniami uprawnionego z danego stosunku prawnego. Uwagi te mają zastosowanie również na gruncie prawa wekslowego, bowiem również i tutaj dłużnicy wekslowi, jako osoby zobowiązane z danego stosunku weksalnego, mogą zasłaniać się zarzutami wobec osób uprawnionych - posiadaczy wekslowych. Prawo wekslowe rozróżnia dwie zasadnicze grupy zarzutów: zarzuty obiektywne (bezwzględne) i zarzuty subiektywne (osobiste). Zarzuty obiektywne wynikają z samej treści weksla, z przepisów prawa wekslowego lub z przepisów prawa powszechnego 11 i są skuteczne wobec każego posiadacza weksla. Dłużnik wekslowy może przeciwstawić te zarzuty posiadaczowi weksla, bez względu na to, czy posiadacz weksla wie o nich, czy też nie. Nie można na zarzuty obiektywne powołać się wobec posiadacza weksla, tylko wtedy, gdy przeciwstawia się temu jakiś pozytywny przepis prawa wekslowego, np. odnośnie zarzutów z tych klauzul wekslowych, które prawo wekslowe każe traktować jako nie napisane 12. Klauzule takie nie wywierają żadnego skutku prawnego, nawet pozawekslowego. Zaliczamy do nich przyrzeczenie oprocentowania przy wekslach innych niż płatne za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu, zwolnienie się wystawcy weksla od odpowiedzialności za zapłatę 13. Wśród zarzutów obiektywnych, jakimi może zasłaniać się dłużnik, można wyróżnić zarzut braku zdolności wekslowej i zdolności do działań wekslowych danego dłużnika wekslowego, zarzut braku formy weksla, braku protestu, zmiany tekstu weksla, zarzut częściowej zapłaty sumy wekslowej i inne 14. Zarzuty subiektywne służą tylko w stosunku do oznaczonego wierzyciela. Opierają się one bowiem na stosunkach osobistych danego dłużnika wekslowego z pewnym wierzycielem, i jedynie w stosunku do niego są skuteczne, albo opierają się na stosunkach z poprzednimi posiadaczami weksla. Zarzuty osobiste są dopuszczalne wtedy, gdy posiadaczem weksla jest 11 Por. St. Janczewski, op. cit.. s Por. I. Rosenbluth, Podręcznik prawa wekslowego, Wrocław 1992, s Por. St. Wlodyka, Prawo papierów wartościowych, Kraków 1992, s Por. St. Włodyka, op. cit., s

8 Poręczenie wekslowe. Część II osoba, z którą dłużnika wekslowego łączy stosunek pozawekslowy, uzasadniający dany zarzut. Jeżeli posiadacz weksla nabywając weksel działał świadomie na szkodę dłużnika wekslowego, to dopuszczalne są przeciw niemu zarzuty dłużnika, oparte na stosunkach dłużnika z poprzednimi posiadaczami 15. Do zarzutów subiektywnych należą między innymi: zarzut, że czynność prawna, na podstawie której weksel wręczono, jest nieważna, zarzut braku waluty, zarzut podpisu z grzeczności, zarzut prolongaty i inne. W prawie wekslowym nie ma przepisu pozytywnego, który wymieniałby dokładnie, jakie zarzuty przysługują dłużnikom wekslowym. Istnieje jednak przepis, który wskazuje, jakimi zarzutami żaden z dłużników wekslowych nie może się zasłaniać wobec posiadacza (art. 17 prawa wekslowego). Dotyczy to zarzutów opartych na stosunkach osobistych danego dłużnika wekslowego z wystawcą lub z posiadaczami poprzednimi. Wyjątej jednak stanowi sytuacja, gdy posiadacz nabywając weksel działał świadomie na szkodę dłużnika. Mówiąc o dłużniku wekslowym należy rozumieć pod tym pojęciem również poręczyciela, do którego wszystkie poprzednie uwagi się odnoszą. Zgodnie z interpretacją przepisu art. 17 prawa wekslowego można sądzić, że poręczycielowi przysługują wobec posiadacza weksla wszystkie te zarzuty, które nie są osobiste, czyli zarzuty obiektywne oraz zarzuty osobiste, nie wykluczone przez przytoczony przepis. Zarzuty osobiste (subiektywne), odnosząc je do osoby poręczyciela, możemy podzielić na zarzuty opierające się na stosunkach osobistych poręczyciela z posiadaczem weksla, np. zarzut udzielania prolongaty poręczycielowi przez posiadacza, zarzut potrącenia wzajemnej wierzytelności, zarzut podpisu z grzeczności i inne oraz na zarzuty opierające się na stosunkach pozawekslowych avalata z poprzednim posiadaczem weksla, np. zarzut, że czynność prawna, na podstawie której weksel wręczono, jest nieważna z powodu braków formalnych, zarzut wadliwości wzajemnego świadczenia, zarzut braku waluty. Kwestia, jakimi zarzutami może zasłaniać się poręczyciel, wywołuje szereg wątpliwości, które 15 Por. St. Włodyka, op. cit., s

9 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. sprowadzają się głównie do zarzutów subiektywnych. Opierając się na przepisach prawa wekslowego możemy powiedzieć o tzw. akcesoryjności (zależności) zobowiązania poręczyciela wobec zobowiązania osoby, za którą poręczył. Świadczy o tym art. 32 prawa wekslowego, który mówi, że poręczyciel odpowiada tak samo, jak osoba za którą poręczył. Jeżeli więc odpowiada tak samo, to również powinny mu przysługiwać takie same zarzuty, jakie przysługują osobie poręczonego, czyli oprócz zarzutów obiektywnych także zarzuty ze stosunku avalat - posiadacz weksla. Poza tym, art. 17 prawa wekslowego traktując o zarzutach dłużnika wekslowego wobec posiadacza weksla nie wymienia konkretnego dłużnika. Dlatego też pod tym pojęciem możemy rozumieć zarówno avalistę, jak i avalata, i możemy wywnioskować, że obu tym osobom przysługują zarzuty nie wykluczone przez art. 17 prawa wekslowego. Chodzi więc o zarzuty obiektywne oraz zarzuty subiektywne nie oparte na stosunkach osobistych dłużnika wekslowego (avalata, avalisty) z wystawcą lub posiadaczami poprzednimi. Nie można jednak mówić o zupełnej zależności zobowiązania poręczyciela, ponieważ jest ono w pewnym stopniu samodzielne i niezależne od podpisów innych osób na wekslu (art. 7 prawa wekslowego). Zobowiązanie avalisty ma także charakter abstrakcyjny, czyli niezależny od stosunków kauzalnych zachodzących między stronami: avalatem a posiadaczem weksla. Pod pojęciem stosunków kauzalnych należy rozumieć stosunki będące podstawą powstania zobowiązania wekslowego pomiędzy poręczonym a posiadaczem weksla, np. umowa sprzedaży, pożyczki. Wadliwość stosunku kauzalnego nie ma wpływu na ważność zobowiązania poręczyciela 16. Nie byłoby więc uzasadnione powoływanie się przez poręczyciela wobec posiadacza weksla na zarzut wadliwości stosunku kauzalnego, np. że osoba, za którą poręczył, nie otrzymała należnego jej świadczenia od wierzyciela wekslowego (posiadacza weksla). Zarzuty takie przysługują, ale tylko poręczycielowi cywilnemu. Zgodnie z art k.c., poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzu- 16 A. Szpunar, Poręczenie wekslowe, PiP nr 8/92, s

10 Poręczenie wekslowe. Część II ty, które przysługują dłużnikowi". Nie można jednak stosować tych przepisów analogicznie do poręczenia wekslowego 17. Pogląd ten podziela orzecznictwo, które opowiada się za przyznaniem poręczycielowi tylko zarzutów opartych na prawie wekslowym i wypływających z samej treści weksla oraz opartych na bezpośrednich stosunkach z posiadaczem weksla 18. Rozumiemy przez to zarzuty obiektywne oraz subiektywne, ałe tylko poręczeyciela w stosunku do posiadacza weksla. Zgodnie z tym stanowiskiem avalista nie może zasłaniać się zarzutami przysługującymi avalatowi wobec posiadacza weksla. Identyczny pogląd wyraża Szczygielski 19. Wróblewski stoi również na stanowisku samodzielności zobowiązania poręczyciela. Uważa on, że oprócz tego, iż poręczycielowi nie przysługują zarzuty osobiste służące poręczonemu, to również nie może podnieść zarzutów opartych na swoich osobistych stosunkach (tzw. poręczyciela) z osobą, za którą poręczył, np. zarzutu wyłudzenia poręczenia 20. Innego zdania są Janczewski i Doliński, którzy wskazują na dopuszczalność przedstawienia posiadaczowi weksla wszystkich zarzutów, jakie przysługują osobie avalata. Chodzi tu więc równieżo zarzuty osobiste poręczonego w stosunku do posiadacza weksla 21, które nie są jednak wykluczone przez art. 17 prawa wekslowego. 2. Akty zachowawcze warunkujące odpowiedzialność poręczyciela Poręczyciel wekslowy z chwilą podpisania weksla przyjmuje na siebie odpowiedzialność wekslową. W zależności od tego, za kogo poręczył, jego odpowiedzialność kształtuje się albo tak jak dłużnika głównego, albo jak dłużnika zwrotnie zobowiązanego. Odpowiada tak jak dłużnik główny, gdy poręczył za akceptanta 17 A. Ważbiński, glosa do orzeczenia SN z 24 X 62 r. ZCR 976/61 publikowana w: Nowe Prawo" nr 11/64, s Por. orzeczenie SN C III 182/33 cytowane przez Glasnera i Thalera w: Prawo wekslowe, Bielsko-Biała 1992, s Por. St. Wróblewski, Prawo wekslowe i czekowe, Warszawa 1936, s Por. A. Doliński, Prawo wekslowe i czekowe, Poznań 1925, s. 233; St. Janczewski, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1990, s Por. A. Szczygielski, Poręka 39

11 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. weksla trasowanego lub wystawcę weksla własnego, a w charakterze zwrotnie zobowiązanego, gdy poręczył za indosanta każdego weksla lub wystawcę weksla trasowanego 22. Odpowiedzialność avalisty jest uzależniona od tych samych przesłanek, co odpowiedzialność avalata. Odnosi się to również do aktów zachowawczych, nazywanych również aktami pilności lub diligencji wekslowej, których dokonanie obciąża posiadacza weksla wobec osoby dłużnika wekslowego, za którego poręczono. Pod pojęciem dłużnika wekslowego rozumie się wystawcę weksla, trasata czy też akceptanta oraz indosantów. Wykonanie aktów pilności przez posiadacza warunkuje możliwość dochodzenia roszczenia zwrotnego od poręczyciela. Do aktów zachowawczych zaliczamy: przedstawienie weksla do przyjęcia lub do zapłaty, notyfikację, protest z powodu nieprzyjęcia lub niezapłacenia weksla. Przedstawienie weksla do przyjęcia nie jest obowiązkiem, ale prawem posiadacza weksla i następuje wobec osoby trasata (art. 21 prawa wekslowego). Przedstawienie do przyjęcia może nastąpić w każdym czasie, to znaczy od chwili wystawienia weksla do terminu płatności, a także w samym dniu płatności. Miejscem przedstawienia weksla do przyjęcia jest zawsze miejsce zamieszkania trasata. Przepisy prawa wekslowego nie mówią o obowiązku przyjęcia weksla przez trasata, może on wynikać jedynie z umowy zawartej pomiędzy wystawcą a trasatem 23. Z chwilą przyjęcia weksla trasat staje się akceptantem - głównym dłużnikiem wekslowym, a jego odpowiedzialność nie zależy od innych czynności zachowawczych, jak np. sporządzenia protestu lub od zachowania terminu przedstawienia weksla do zapłaty 24. Przedstawienie weksla do zapłaty następuje w miejscu i u osoby, gdzie weksel jest płatny i w czasie wskazanym przez prawo wekslowe. Posiadacz weksla nie ma obowiązku przedstawienia weksla do zapłaty akceptantowi i wystawcy weksla własnego, nie traci on, pomimo niewykonania swego obowiązku, praw wekslowych wobec wymienionych osób oraz ich poręczycieli 25. Przedstawienie weksla do 22 St. Włodyka, op. cit., s Por. A. Glasner, A. Thaler, op. cit., s Por. I. Heropolitańska, op. cit., s Por. I Heropolitańska, op. cit., s

12 Poręczenie wekslowe. Część II zapłaty jest uzależnione od terminu płatności weksla; musi on być jeden dla całej sumy wekslowej. Z terminem płatności łączy się z zasadzie termin wymagalności. Dzień wymagalności jest dniem, w którym posiadacz weksla może domagać się jego zapłaty. Termin płatności i termin wymagalności z reguły się pokrywają. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy termin płatności przypada na dzień ustawowo uznany za świąteczny, wtedy dniem wymagalności jest najbliższy dzień powszedni 26. Posiadacz weksla płatnego w oznaczonym dniu albo w pewien czas po dacie lub po okazaniu powinien przedstawić go do zapłaty w dniu płatności, jeżeli termin płatności weksla przypada na dzień powszedni, lub w dniu wymagalności, jeżeli termin płatności weksla przypada na dzień ustawowo uznany za wolny od pracy, albo w jednym z dwóch następnych dni powszednich (art. 38 prawa wekslowego) 27. Zapłatą jest również potrącenie lub odnowienie, gdy dług wekslowy zamieniono na inny oraz inne sposoby przewidziane przez prawo powszechne, np. złożenie do depozytu sądowego, zapisanie na rachunku bieżącym 28. Przedstawienie weksla do zapłaty nie oznacza wezwania do zapłaty. Weksel musi być przedstawiony do zapłaty, a dłużnik musi zobaczyć weksel. Może on żądać wydanie weksla pokwitowanego przez posiadacza. Nie wystarczy więc, zamiast przedstawienia do zapłaty, doręczenie pozwu ani przesłanie weksla za zaliczeniem pocztowym. Notyfikacja jest zawiadomieniem przez posiadacza weksla, że dłużnik główny nie przyjął lub nie zapłacił weksla. Zawiadamia się zarówno wystawcę, jak i pozostałych dłużników wekslowych, również poręczyciela (art. 45 prawa wekslowego). Wszystkie osoby zobowiązane z weksla muszą być zawiadomione. Notyfikacja może być dokonana pisemnie, telegraficznie, teleksem lub faksem. Termin jej dokonania wynosi 4 dni po proteście lub po dniu przedstawienia do zapłaty gdy było zastrzeżenie bez kosztów". Każdy dłużnik wekslowy musi dokonywać notyfikacji wobec swojego poprzednika w ciągu 2 dni powszednich i udowodnić, że tego 26 Por. St. Włodyka, Prawo papierów wartościowych, Kraków 1992, s Por. I. Heropolitańska, op. cit., s Por. A. Glasner, A. Thaler, op. cit., s

13 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. dokonał. W przeciwnym razie dłużnik taki będzie odpowiadał za szkodę do wysokości, na jaką weksel był wystawiony (art. 45 ust. 6 pr. wekslowego). Przekazując notyfikację od posiadacza do wystawcy, należy w takim samym 4-dniowym lub 2-dniowym terminie zawiadomić poręczyciela podpisanego na wekslu osoby, którą się zawiadamia. Notyfikacja powinna obejmować treść otrzymanego zawiadomienia oraz nazwiska i osoby tych, którzy dokonali poprzednich zawiadomień. Notyfikacja dokonywana jest w celu przygotowania wszystkich dłużników wekslowych do wypełnienia ciążącego na nich obowiązku i zabezpieczenia służących im praw. Daje ona możliwość wcześniejszego wykupienia weksla i zaoszczędzenie kosztów powodowanych przez zwrotne poszukiwanie 29. Najbardziej jednak znaczącym aktem zachowawczym jest protest. Protest jest aktem publicznym, przy pomocy którego posiadacz weksla w razie odmowy przyjęcia lub zapłaty weksla oraz w innych przypadkach w prawie wekslowym określonym, stwierdza niewykonanie zobowiązania wekslowego lub jego braki (art. 44 ust 1 prawa wekslowego). Protest sporządzony jest przez notariusza lub urzędy pocztowe - ale tylko z powodu niezapłacenia weksla. Protest ma ściśle określoną przez prawo wekslowe formę i stanowi dowód co do stwierdzonych w nim okoliczności. Fakt, który ma być stwierdzony protestem, nie może być udowodniony żadnym innym środkiem dowodowym 30. Protest musi być zgłoszony we właściwym terminie, określonym przez prawo wekslowe (por. art. 44 ust. 2 i 3 prawa wekslowego) oraz przeciwko właściwej osobie. Nigdy nie jest tą osobą poręczyciel. Protest z powodu niezapłacenia sumy wekslowej dokonuje się przeciwko akceptantowi lub wystawcy weksla własnego albo przeciwko domicyliatowi. Protest z powodu nieprzyjęcia weksla trasowanego dokonuje się przeciwko trasatowi. Nie zawsze jednak protest jest konieczny. Do takich przypadków zaliczamy sytuację, gdy poręczyciel poręczył za akceptanta lub wystawcę we- 29 St. Janczewski, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1990, s Por. I. Heropolitańska, op. cit., s

14 Poręczenie wekslowe. Część II ksla własnego. Uzasadnienie tego dają przepisy art. 53 ust. 1 i art. 104 ust. 1 prawa wekslowego. Jeżeli bowiem nie dokonano protestu wobec wymienionych osób, nie powoduje to utraty uprawnień przez posiadacza weksla wobec nich i ich poręczycieli. Protest nie jest tu wymogiem koniecznym do realizacji roszczeń zwrotnych przez posiadacza weksla 31. Problemem protestu wobec osób akceptanta i wystawcy weksla własnego oraz ich poręczycieli zajmuje się również orzecznictwo. Akceptant weksla trasowanego oraz wystawca weksla własnego są bowiem głównymi dłużnikami wekslowymi. Ich podstawowym obowiązkiem jest zapłata sumy wekslowej i niezależnie od tego, czy przedstawiono im weksel do zapłaty, czy też założono wobec nich protest z powodu nieprzyjęcia weksla lub niezapłacenia sumy wekslowej, odpowiadają oni wekslowo (art. 53 prawa wekslowego). Tak samo jak oni odpowiadają ich poręczyciele (art. 32 ust. 1 prawa wekslowego). Avalista akceptanta ponosi więc odpowiedzialność mimo braku protestu wobec akceptanta 32. Na tle bowiem art. 53 prawa wekslowego, avalistę akceptanta nie możemy potraktować jako innego dłużnika wekslowego", zwolnionego od odpowiedzialności z powodu braku protestu. Trzeba wziąć pod uwagę także art. 32 prawa wekslowego, który nakazuje identyczne traktowanie poręczyciela z osobą, za którą poręczył. Zgodnie z tymi dwoma przepisami, brak protestu nie wyłącza odpowiedzialności akceptanta, a także nie wyłącza odpowiedzialności jego poręczyciela. Podobnie wypowiada się na ten temat orzecznictwo francuskie, dla którego zarzut braku protestu nie stanowi przeszkody dla przyjęcia odpowiedzialności poręczyciela akceptanta 33. Co do odpowiedzialności wystawcy weksla własnego, to zgodnie z art. 104 prawa wekslowego stosuje się analogiczne przepisy dotyczące odpowiedzialności akceptanta i jego poręczyciela. Poręczyciel wystawcy weksla własnego odpowiada tak jak wystawca, a brak 31 Por. I. Rosenbluth, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936, s Por. Uchwała Sądu Apelacyjnego we Lwowie z 23 IV 1932 r. T.R. 380/32 - publikowana w: Orzecznictwo Sądów Polskich" z 1932, p. 190, s Por. Orzeczenie Sądu Kasacyjnego Francuskiego z dn. 19 XII 1927 r. - publikowane w: Przegląd Prawa Handlowego" z 1928 r., nr 5, p. 380, s

15 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. protestu wobec wystawcy nie spowoduje wygaśnięcia odpowiedzialności wystawcy i jego poręczyciela 34. Założenie protestu następuje w celu uzasadnienia odpowiedzialności poręczyciela. Nie zawsze jednak protest jest konieczny dla realizacji zwrotnego poszukiwania przez posiadacza weksla, a zachodzi to, oprócz już sytuacji wymienionych, w przypadku zwolnienia posiadacza weksel od protestu przez avalistę, avalata lub wystawcę weksla (art. 46 prawa wekslowego), a także w przypadku otwarcia postępowania układowego lub ogłoszenia upadłości (art. 44 ust. 6 prawa wekslowego) 35. Dokonanie przez posiadacza weksla czynności zachowawczych, takich jak: przedstawienie weksla do przyjęcia i do zapłaty oraz sporządzenie protestu w tych przypadkach, gdy jest on wymagany, jest podstawą dochodzenia należności wekslowej przeciwko wszystkim dłużnikom wekslowym poza f.kceptantem lub wystawcą weksla własnego oraz ich poręczycielami (art. 53 prawa wekslowego). Posiadacz weksla traci swoje prawo zwrotnego poszukiwania do indosantów, wystawcy, poręczycieli i innych dłużników wekslowych w przypadku, gdy przy wekslu płatnym za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu nie przedstawił go do zapłaty według terminu z art. 34 prawa wekslowego, a także w sytuacji, jeżeli w czasie właściwym nie dokonał protestu z powodu nieprzyjęcia (art. 23 prawa wekslowego) lub z powodu niezapłacenia (art. 44 ust. 2 prawa wekslowego) oraz jeżeli na skutek istnienia klauzuli zwalniającej od protestu, np. bez kosztów", nie przedstawił weksla w przepisanym terminie (art. 46 prawa wekslowego Przedawnienie roszczeń związanych z poręczniem wekslowym Instytucja przedawnienia polega na tym, że po upływie pewnego dłuższgo czasu dłużnik może uchylić się od zaspokojenia ro- 34 Por. Orzeczenie Izby Trzeciej SN z 30 XII 1931 r. Rw i 2803/31 - publikowane w: Orzecznictwo Sądów Polskich" z 1932 r., p. 190, s Por. I. Rosenbluth, op. cit., s Por. St. Janczewski, op 44

16 Poręczenie wekslowe. Część II szczeń wierzyciela, powołując się na sam upływ czasu, poprzez podniesienie zarzutu przedawnienia danego roszczenia. Przedawnienie roszczeń wekslowych jest uregulowane zarówno w przepisach ogólnych, czyli w kodeksie cywilnym (art k.c.), jak 1 w przepisach szczególnych, tzn. w prawie wekslowym (art prawa wekslowego). Pierwszeństwo w zastosowaniu do instytucji przedawnienia roszczeń wekslowych mają przepisy prawa wekslowego (art. 118 k.c.), w przypadkach jednak nie uregulowanych w prawie wekslowym stosuje się kodeks cywilny. Uwagi te mają zastosowanie odpowiednio do przedawnienia roszczeń ze stosunku poręczenia wekslowego. Roszczenie, jakie ma posiadacz weksla wobec poręczyciela, może być dochodzone tylko przez pewien ustawowo określony okres czasu. Po jego upływie poręczyciel może zasłonić się zarzutem przedawnienia się tego roszczenia. Terminy przedawnienia są krótkie i zróżnicowane, w zależności od tego, kto był dłużnikiem wekslowym. Odnośnie przedawnienia roszczeń wekslowych, przeciwko poręczycielowi stosuje się przepisy art. 70 prawa wekslowego według zasady, że roszczenie wekslowe przeciwko avaliście przedawniają się w takim czasie, jak roszczenia wekslowe przeciwko temu, za kogo poręczył 37. Poręczenie wekslowe jest bowiem zobowiązaniem akcesoryjnym do zobowiązania osoby, za którą udzielono poręczenia, a poręczyciel odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył (art. 32 prawa wekslowego). Upływ przedawnienia uwzględnia się na zarzut tego, przeciwko któremu przysługuje roszczenie (art zd. 1 k.c.). W naszym przypadku zarzut przedawnienia roszczenia z poręczenia wekslowego może podnieść tylko poręczyciel. Nie może podnieść zarzutu jedynie ta osoba, która po upływie ustawowego terminu zrzeknie się korzystania z zarzutu przedawnienia roszczenia (art zd. 1 k.c.). Zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia można jedynie po upływie terminu przedawnienia, a nie wcześniej (art zd. 2 k.c.). Wskutek przedawnienia roszczenia ze stosunku poręczenia wekslowego, zobowiązanie poręczenia wekslowego nie wyga- 37 Por. I. Rosenbluth, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936, s

17 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. sa. Wyłączona jest natomiast przymusowa realizacja roszczenia wekslowego, którego nie można skutecznie dochodzić przed sądem 38. Jeżeli wierzyciel będzie dochodził przedawnionego roszczenia przed sądem i poręczyciel podniesie zarzut przedawnienia roszczenia, to sąd oddali powództwo wierzyciela. Dłużnik wekslowy, a więc również poręczyciel, ma jednak możliwość, pomimo upływu terminu przedawnienia, dobrowolnego spełnienia świadczenia na rzecz posiadacza weksla. Jak już wcześniej zostało wspomniane, dłużnik wekslowy może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia roszczenia, co powoduje, że roszczenie to staje się z powrotem zaskarżalne 39, a właściwie na pewno skutecznie dochodzone. Wracając do terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku poręczenia wekslowego - należy ustalić, kto jest avalatem. Roszczenia wekslowe przeciwko poręczycielowi akceptanta oraz wystawcy weksla własnego przedawniają się po upływie 3 lat, licząc od dnia płatności, bez względu na termin przyjęcia weksla przez akceptanta 40. Roszczenia wekslowe ostatniego posiadacza weksla przeciwko poręczycielowi wystawcy weksla trasowanego oraz poręczycielowi za indosanta ulegają przedawnieniu po upływie roku, licząc od dnia protestu, dokonanego we właściwym czasie (por. art. 44 prawa wekslowego) lub od dnia płatności, jeżeli było zastrzeżenie bez kosztów" (art. 70 prawa wekslowego). Roszczenie indosanta, który weksel wykupił, przeciwko poręczycielom wystawcy weksla trasowanego oraz poręczycielom poprzednich indosantów przedawniają się z upływem sześciu miesięcy, licząc od dnia, w którym indosant wykupił weksel albo w którym został pociągnięty do odpowiedzialności sądowej, przez którą rozumie się doręczenie mu pozwu (art. 192 k.p.c.) 41, a także doręczenie wekslowego nakazu zapłaty oraz podniesienie zarzutu potrącenia w procesie 42, zgłoszenie roszczenia w postępo- 38 A. Szpunar, Przedawnienie roszczeń wekslowych, PUG nr 5-6/92, s A. Szpunar, op. cit., s Por. wyrok z dn. 21 V 1981 r., IV PRN 6/81 - publikowany w: Orzecznictwo SN Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych"1981, nr 11, p. 225, s A. Szpunar, op. cit., s Por. St. Włodyka, Prawo papierów wartościowych, Kraków 1992, s

18 Poręczenie wekslowe. Część II waniu upadłościowym, układowym, podniesienie pretensji do kompensaty na rozprawie (art. 70 ust. 3 prawa wekslowego) 43. W dotychczas omówionej sytuacji zarzut przedawnienia roszczenia mógł podnieść poręczyciel przeciwko posiadaczowi weksla. Jeżeli jednak nastąpi spełnienie świadczenia zwrotnego przez poręczyciela na rzecz posiadacza, to wówczas nowym posiadaczem weksla stanie się poręczyciel. Avalista, jako posiadacz weksla, ma uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia zwrotnego od avalata i od osób, którzy przeciwko niemu odpowiadają z weksla (art. 32 ust. 3). Avalat oraz wymienione osoby mogą podnieść przeciwko poręczycielowi zarzut przedawnienia jego roszczenia. Roszczenie poręczyciela przedawnia się bowiem w zależności od tego, przeciwko komu dochodzi swoich praw (art. 70 prawa wekslowego). Roszczenie przeciwko akceptantowi przedawnia się z upływem trzech lat, licząc od dnia płatności weksla, przeciwko indosantom i wystawcy weksla z upływem sześciu miesięcy, licząc od dnia, w którym poręczyciel wykupił weksel, w którym został pociągnięty do odpowiedzialności sądowej 44. Ciężar dowodu, że upłynął ustawowy termin przedawnienia spoczywa na dłużniku. Art. 6 k.c. stanowi bowiem, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne". W naszym przypadku faktem tym jest przedawnienie roszczenia wekslowego, a osobą, która jest zobowiązana do spełnienia świadczenia, jest dłużnik wekslowy. Dłużnik wekslowy, będąc osobą pozwaną w procesie sądowym, musi udowodnić, mając w tym oczywiście interes prawny, że upłynął ustawowy termin przedawnienia 45. Obliczając terminy przedawnienia nie wlicza się dnia początkowego, od którego rozpoczyna się bieg przedawnienia (art. 73 prawa wekslowego), a bieg przedawnienia rozpoczyna się zawsze od dnia płatności, tzn. od dnia, w którym wierzyciel mógł dochodzić swego roszczenia przeciwko dłużnikowi 46. Dzień płatności 43 A. Glasner, A. Thaler, Prawo wekslowe, Bielsko-Biała, 1992, s Por. St. Włodyka, op. cit., s A. Szpunar, op. cit., s A. Szpunar, op. cit., s

19 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. jako początek biegu przedawnienia, nie ulega przesunięciu nawet w przypadku siły wyższej, wyjątek stanowi jedynie wydanie ustawowego moratorium, które z mocy prawa powoduje przesunięcie terminu płatności 47. Terminu przedawnienia nie można natomiast przedłużać, chociażby nawet ostatni jego dzień przypadał na święto. Przeciwko każdemu ze współdłużników wekslowych, więc również przeciwko poręczycielowi, przedawnienie biegnie z osobna 48. Odnosi się to głównie do sytuacji zawieszenia lub przerwania biegu przedawnienia. Przerwanie przedawnienia ma skutek tylko wobec tego dłużnika wekslowego, którego dotyczy przyczyna zawieszenia lub przerwania (por. art. 372 k.c. oraz art. 71 ust. 2 prawa wekslowego). Dlatego też przerwa lub zawieszenie biegu przedawnienia wobec avalata nie jest skuteczne w stosunku do avalisty. Jest to kolejny przykład świadczący o samodzielności zobowiązania ze stosunku poręczenia wekslowego. Przyczyny zawieszenia lub przerwania bi«gu przedawnienia określają przepisy kodeksu cywilnego (art. 121 k.c. i 123 k.c.). Z instytucją przedawnienia związany jest również problem prolongaty. Prolongata oznacza przesunięcie terminu płatności długu wekslowego. Może być ona dokonana w formie prolongaty pośredniej, poprzez wymianę weksla na nowy, tzw. weksel prolongacyjny, z bardziej odległą datą płatności lub w formie prolongaty bezpośredniej, przez skreślenie na wekslu pierwotnej daty płatności i wpisanie nad nim nowo ustalonej daty płatności 49. Za każdym razem prolongata polega na umowie dłużnika z danym posiadaczem weksla. Wprawdzie przez czynność prawną nie można przesunąć terminu przedawnienia (art. 119 k.c.), jednakże prolongata wywołuje taki skutek, jak gdyby przesunięto termin przedawnienia. Rozpoczęcie terminu przedawnienia roszczenia następuje bowiem od innego momentu i liczy się na nowo, bez wliczenia rozpoczętego wcześniej przedawnienia, jeszcze 47 St. Włodyka, op. cit., s K Por. St. Włodyka, op. cit., s. 173 oraz Rosenbluth, op. cit., s Por. I. Heropolitańska, Weksel w obrocie gospodarczym, Warszawa 1991, s

20 Poręczenie wekslowe. Część II przed udzieleniem prolongaty 50. Powszechny jest pogląd, zgodny zresztą z art. 69 prawa wekslowego, że poręczyciel odpowiada według treści weksla, jaka istnieje od chwili, gdy weksel podpisał. Wszelkie późniejsze zmiany nie zwiększają ani nie zmniejszają jego odpowiedzialności. Odnosi się to również do zmiany terminu płatności długu wekslowego. Wydaje się więc słuszne, że prolongata może być udzielona tylko indywidualnie i tylko za zgodą dłużnika podpisanego na wekslu, którego oczywiście ma dotyczyć 51. Prolongata terminu płatności długu wekslowego udzielona na rzecz avalata nie jest skuteczna wobec avalisty, chyba że avalista ratyfikuje zmianę terminu 52. Odmienny pogląd prezentuje Górski, według którego prolongata będzie skuteczna wobec poręczyciela nawet wtedy, gdy udzielona została na rzecz osoby poręczonego. Poręczyciel nie musi więc wyrazić zgody na przesunięcie terminu płatności długu wekslowego 53. Rozdział IV. Roszczenia regresowe poręczyciela Poręczyciel wekslowy, poprzez nawiązanie stosunku zobowiązaniowego z umowy poręczenia, nabywa nie tylko obowiązki, ale również i prawa. Chodzi o prawa, które są następstwem wypełnienia obowiązku zapłaty długu wekslowego za osobę avalata i sprowadzają się do roszczeń regresowych (zwrotnych) poręczyciela. Poprzez roszczenia zwrotne avalista może dochodzić zwrotu sumy zapłaconej przez niego posiadaczowi weksla, od innych osób, będących nadal dłużnikami wekslowymi, tzn. od avalata oraz od innych, którzy wobec osoby avalata odpowiadają wekslowo (art. 32 ust. 3 prawa wekslowego). Pod pojęciem osób zobowiązanych wekslowo wobec avalata należy rozumieć akceptanta, wystawcę weksla, poprzednich indosantów oraz osoby, które za nich poręczyły 54. Jeżeli poręczyciel >0 A. Szpunar, op. cit., s Por. I. Rosenbluth, op. cit., s. 393; St. Wróblewski, Prawo wekslowe i czekowe, Warszawa 1936, s Por. A. D. Szczygielski, Poręka wekslowa, Warszawa 1935, s Por. A. Górski, Prawo wekslowe i czekowe, Warszawa 1925, s. 133.,>4 Por. I. Rosenbluth, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936, s. 398; I. Heropolitańska, Weksel w obrocie gospodarczym, Warszawa 1991, s

21 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. poręczył za wystawcę weksla trasowanego, służy mu roszczenie zwrotne przeciwko temu wystawcy oraz przeciwko akceptantowi i jego poręczycielom. Gdy poręczył natomiast za indosanta, może dochodzić roszczenia przeciwko niemu oraz przeciwko poprzedzającym go indosantom, wystawcy weksla, akceptantowi oraz przeciwko tym, którzy za nich poręczyli lub przyjęli przez wyręczenie 55. W przypadku, gdy avalatem był wystawca weksla własnego lub akceptant, wówczas roszczenia regresowego avalista może dochodzić odpowiednio tylko od wystawcy lub akceptanta oraz od innych poręczycieli tych osób 56 (art. 49 prawa wekslowego). Osoby, od których poręczyciel dochodzi roszczeń zwrotnych (art. 32 ust. 3 prawa wekslowego), odpowiadają wobec niego solidarnie (art. 47 ust. 3 prawa wekslowego). Solidarność ta jest realizowana w oparciu o przepisy prawa wekslowego i sprowadza się do tego, że poręczyciel, który stał się posiadaczem weksla poprzez jego wykupienie, może dochodzić roszczeń regresowych przeciw jednemu, kilku lub wszystkim dłużnikom, niezależnie od kolejności w jakiej się zobowiązali (art. 47 ust. 1, 2 prawa wekslowego). Poza tym, może dochodzić zwrotu sumu w całości, a nie w częściach i tylko od swoich poprzedników (art. 49 prawa wekslowego). Dłużnikami wekslowymi avalisty mogą być też inni poręczyciele, którzy również odpowiadają solidarnie wobec avalisty, jako posiadacza weksla. Sytuacja pozostałych poręczycieli oraz ich stosunki z avalistą, który stał się posiadaczem weksla, mogą układać się w dwojaki sposób. Uzależnione jest to od tego, czy kilka osób poręczyło za różne osoby wekslowo zobowiązane, czy też za jedną osobę wekslowo zobowiązaną. W przypadku, gdy kilka osób poręczyło za osoby różnie zobowiązanie z weksla, wtedy między innymi poręczycielami zachodzi taki sam stosunek wekslowy, jak między osobami, za które poręczyli 5 '. Taka sytuacja ma miejsce wtedy, gdy np. jeden avalista poręczył za wystawcę, drugi za akceptanta, a trzeci za indosanta. Do tych po- 55 Por. I. Heropolitańska, op. cit., s Por. I. Rosenbluth, op. cit., s Por. I. Heropolitańska 50

22 Poręczenie wekslowe. Część II ręczycieli stosuje się zasadę odpowiedzialności solidarnej, w oparciu o przepisy prawa wekslowego, która powyżej została już omówiona. Jeżeli natomiast kilka osób poręczyło za jedną osobę wekslowo zobowiązaną, wtedy mamy do czynienia z tzw. stosunkiem współporęczenia. Wewnętrzne stosunki między współporęczycielami oraz roszczenia regresowe oceniane są według przepisów kodeksu cywilnego - art Występuje tutaj również odpowiedzialność solidarna współporęczycieli, regulowana jednak przepisami kodeksu cywilnego w nieco inny sposób niż solidarność dłużników wekslowych w oparciu o przepisy prawa wekslowego. Jeżeli bowiem jeden z poręczycieli spełnił świadczenie do rąk posiadacza weksla i sam stał się posiadaczem weksla, to może żądać od współporęczycieli jego zwrotu w częściach równych, chyba że z treści istniejącego między nimi stosunku prawnego wynika co innego. Gdyby więc współporęczyciele zawarli umowę, że będą odpowiadać w odpowiednich częściach, to tylko w takich częściach, jak postanowiono w umowie, może poręczyciel dochodzić od innych dłużników zwrotu zapłaconej sumy. Może zaistnieć również taka sytuacja, gdy jeden ze współporęczycieli jest niewypłacalny. Wtedy tę część długu, jaka przypada na niego, rozkłada się w odpowiednim stosunku na pozostałych współporęczycieli wypłacalnych, w tym na poręczyciela dochodzącego roszczeń regresowych (art k.c.). Współporęczycielowi przysługuje prawo dochodzenia zwrotu zapłaconej sumy długu od pozostałych poręczycieli tylko wtedy, gdy zapłacił on ponad część długu na niego przypadającą. Realizacja zwrotnego poszukiwania przez poręczyciela, który staje się zwrotnie poszukującym, tzw. regredientem, może odbywać się na drodze pozasądowej oraz na drodze sądowej, a więc w dowolnej formie wybranej przez poręczyciela 59. Wykonując swoje prawo na drodze pozasądowej, poręczyciel stosując się do przepisów prawa wekslowego o zwrotnym poszukiwaniu, może wręczyć 58 Por. A. Szpunar, Poręczenie wekslowe, PiP nr 8/92, s. 34; I. Rosenbluth, op. cit., s. 382, 399; A. Glasner, A. Thaler, Prawo wekslowe, Bielsko-Biata, 1992, s. 99. >fl Por. St. Wtodyka, Prawo papierów wartościowych, Kraków 1992, s

23 REJENT Nr 4 - kwiecień 1994 r. lub odesłać zwrotnie zobowiązanemu weksel i otrzymać w zamian sumę zwrotną, albo może również wystawić na zwrotnie zobowiązanego weksel trasowany, tzw. zwrotny, który płatny jest za okazaniem w miejscu zamieszkania lub siedziby zwrotnie zobowiązanego. Zwrotnie zobowiązany (trasat) ma obowiązek zapłacić, na podstawie weksla zwrotnego, jego posiadaczowi (poręczycielowi) sumę długów. W razie odmowy zapłaty, posiadacz weksla (poręczyciel) może dochodzić praw z weksla pierwotnego 60. Dochodzenie praw regresowych na drodze sądowej jest realizowane na podstawie przepisów k.p.c., zarówno w trybie postępowania zwykłego, jak i nakazowego. Może się ono odbywać równolegle z dochodzeniem roszczeń regresowych na drodze pozasądowej, jak również i po niezrealizowaniu tych roszczeń na drodze pozasądowej. Przy czym dochodzenie roszczeń regresowych w trybie postępowania nakazowego, według przepisów art k.p.c., jest najszybszą drogą wyegzekwowania należności przez avalistę od dłużnika zwrotnie zobowiązanego. Poręczyciel może na drodze sądowej jednocześnie dochodzić roszczeń przeciwko jednemu lub przeciwko kilku dłużnikom wekslowym (art. 47 ust. 4 prawa wekslowego). Porządek dochodzenia roszczeń przez poręczyciela jest dowolny, ma on prawo jednym pozwem pozwać wszystkich dłużników solidarnych lub jednocześnie pozwać osobnymi pozwami kilku dłużników solidarnych 61. Dochodzenie roszczeń na drodze sądowej odbywa się przez wniesienie pozwu do sądu rejonowego, do którego dołącza się należycie wypełniony weksel, protest, rachunek zwrotny, dowody notyfikacji, odpis weksla, dowód przejścia praw z weksla na powoda (poręczyciela), jeżeli przejście to nie wynika bezpośrednio z weksla (art. 486 k.p.c.) oraz jeżeli z treści weksla wynika, że roszczenie jest przedawnione, dołącza się do pozwu dokumenty urzędowe lub prywatne z podpisem urzędowo poświadczonym, stanowiące dowód przerwy lub zawieszenia biegu przedawnienia (art. 487 k.p.c.). Wydany przez sąd nakaz zapłaty stanowi tytuł zabezpieczenia. Pozwany, 61 Por. St. Włodyka, op. cit., s Por. I. Heropolita 52

24 Poręczenie wekslowe. Część II czyli dłużnik zwrotnie zobowiązany, musi w ciągu tygodnia od doręczenia nakazu zaspokoić roszczenie w całości wraz z kosztami lub wnieść w tym terminie zarzuty. Niewniesienie zarzutów powoduje natychmiastową wykonalność nakazu zapłaty. Pismo zawierające zarzuty wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty przed wdaniem się w spór (art k.p.c.). W przeciwnym razie zarzuty zostaną przez sąd odrzucone (art k.p.c.). Zwrotnie zobowiązanym przysługują wobec poręczyciela wekslowego zarzuty tylko takie, jakimi mogą się zasłaniać zgodnie z rozważaniami rozdziału poprzedniego. Sporne jest zagadnienie, w jaki sposób nabywa avalista swoje prawa regresowe. Czy w sposób pierwotny, czy też na drodze sukcesji, poprzez wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela? Powszechnie panujący jest pogląd, że poręczyciel nabywa prawa regresowe pierwotnie z mocy samego prawa, tak jakby był posiadaczem wekslowym. Poręczyciel nie jest sukcesorem praw tego, komu zapłacił dług wekslowy. Nie mamy tu do czynienia z wstąpieniem w miejsca zaspokojonego wierzyciela, tak jak jest to przy poręczeniu cywilnym (art pkt 1 k.c.a.) 62. Odmiennie zapatruje się odnośnie tego problemu orzecznictwo 63, głosząc, że na skutek zapłaty długu wekslowego, poręczyciel wekslowy wstępuje w miejsce zaspokojonego wierzyciela. Avalista może więc swoje prawa regresowe realizować jedynie w oparciu o art k.c. Przepis ten traktuje o wstąpieniu osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela. Osoba trzecia (w naszym przypadku poręczyciel, płacąc cudzy dług, za który była odpowiedzialna osobiście lub pewnymi przedmiotami majątkowymi, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty. Do avalisty nie mają zastosowania ani przepisy prawa wekslowego dotyczące roszczeń regresowych, ani też przedawnienia roszczeń wekslowych. Swoje stanowisko sąd umotywował tym, że dług został zapłacony wierzycielowi na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty wydanego przez sąd. W związku z tym zapłata su- H2 Por. A. Szpunar, op. cit., s. 34; I. Rosenbluth, op. cit., s Por. Orzeczenie SN z 29 V 1947 r. - publikowane w: PiP nr 12/47, s