Warszawa 2010
Spis treści Przedmowa... 9 Wykaz skrótów i aktów prawnych... 11 Uwagi terminologiczne... 17 Tabele kompetencyjne dla administracji publicznej...19 ADIACENCKA OPŁATA...21 CMENTARZE KOMUNALNE...24 DZIAŁY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ (ZWIĄZANE Z NIERUCHOMOŚCIAMI)...26 DZIEDZICZENIE NIERUCHOMOŚCI PRZEZ SKARB PAŃSTWA LUB GMINĘ...36 EWIDENCJA GRUNTÓW I BUDYNKÓW...37 GEODEZYJNA EWIDENCJA SIECI UZBROJENIA TERENU...49 GLEBOZNAWCZA KLASYFIKACJA GRUNTÓW...53 GOSPODAROWANIE NIERUCHOMOŚCIAMI (SKARB PAŃSTWA; JST)...54 INWESTYCYJNA OPŁATA...80 KATEGORIE DRÓG PUBLICZNYCH...83 LEGALIZACJA OBIEKTU BUDOWLANEGO LUB JEGO CZĘŚCI...89 LOKALIZACJA AUTOSTRAD...94 LOKALIZACJA INWESTYCJI CELU PUBLICZNEGO...95 LOKALIZACJA LINII KOLEJOWEJ...106 LOKALIZACJA INWESTYCJI W ZAKRESIE LOTNISK UŻYTKU PUBLICZNEGO...110 LOKALIZACJA PRZEDSIĘWZIĘĆ EURO 2012...114 LOKALIZACJA ZJAZDU Z DROGI PUBLICZNEJ...117 MELIORACYJNA OPŁATA...119 NABYWANIE NIERUCHOMOŚCI PRZEZ CUDZOZIEMCÓW...123 NADANIE GOSPODARSTW ROLNYCH...128 NADAWANIE NAZW ULICOM I PLACOM...129
Spis treści 6 NUMERACJA PORZĄDKOWA NIERUCHOMOŚCI...130 OCENA ODDZIAŁYWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA NA OBSZAR NATURA 2000...133 OCENA ODDZIAŁYWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO...138 OGRANICZANIE PRZEZNACZANIA GRUNTÓW NA CELE NIEROLNICZE I NIELEŚNE...151 OGRANICZENIE SPOSOBU KORZYSTANIA Z NIERUCHOMOŚCI...153 ORGANY WYŻSZEGO STOPNIA W POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM W ZAKRESIE SPRAW DOTYCZĄCYCH NIERUCHOMOŚCI...172 PLANISTYCZNA OPŁATA...177 PLANOWANIE PRZESTRZENNE W GMINIE...178 PLANOWANIE PRZESTRZENNE W WOJEWÓDZTWIE...189 PLANOWANIE PRZESTRZENNE NA SZCZEBLU KRAJOWYM...193 PLANOWANIE I ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE OBSZARÓW MORSKICH, WÓD WEWNĘTRZNYCH, MORZA TERYTORIALNEGO I WYŁĄCZNEJ STREFY EKONOMICZNEJ...196 PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN...198 PODATEK OD SPRZEDAŻY NIERUCHOMOŚCI...207 PODATEK LEŚNY...212 PODATEK ROLNY...215 PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI...225 PODZIAŁY NIERUCHOMOŚCI...233 POWSZECHNA TAKSACJA NIERUCHOMOŚCI...239 POZWOLENIE NA BUDOWĘ...245 POZWOLENIE WODNOPRAWNE...258 PRZEJĘCIE NIERUCHOMOŚCI WCHODZĄCYCH W SKŁAD GOSPODARSTWA ROLNEGO NA RZECZ SKARBU PAŃSTWA, W ZWIĄZKU Z USTALONYM PRAWEM DO RENTY LUB EMERYTURY...268 PRZYZNANIE NA WŁASNOŚĆ DZIAŁKI DOŻYWOTNIEJ...270 PRZYZNANIE WŁASNOŚCI DZIAŁKI ZNAJDUJĄCEJ SIĘ POD BUDYNKAMI WCHODZĄCYMI W SKŁAD GOSPODARSTWA ROLNEGO PRZEKAZANEGO PAŃSTWU...271 RAPORT O ODDZIAŁYWANIU PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO...272 REALIZACJA INWESTYCJI DROGOWYCH...276 REALIZACJA PRAWA DO REKOMPENSATY Z TYTUŁU POZOSTAWIENIA NIERUCHOMOŚCI POZA OBECNYMI GRANICAMI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ...282 REKULTYWACJA I ZAGOSPODAROWANIE GRUNTÓW...283 ROSZCZENIA LUB ODSZKODOWANIA ZA NIERUCHOMOŚCI...285
Spis treści ROSZCZENIE O NABYCIE WŁASNOŚCI LUB UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO NIERUCHOMOŚCI W DRODZE UMOWY NA RZECZ SKARBU PAŃSTWA LUB JST...300 ROSZCZENIE O ZWROT WYWŁASZCZONYCH NIERUCHOMOŚCI...307 ROZBIÓRKA BUDYNKÓW, BUDOWLI, OBIEKTÓW I URZĄDZEŃ BUDOWLANYCH...308 ROZGRANICZANIE NIERUCHOMOŚCI...313 SAMODZIELNOŚĆ LOKALU MIESZKALNEGO LUB LOKALU O INNYM PRZEZNACZENIU...315 SCALENIE I PONOWNY PODZIAŁ NIERUCHOMOŚCI...316 SCALENIE I WYMIANA GRUNTÓW...318 STREFY OCHRONNE URZĄDZEŃ POMIAROWYCH PAŃSTWOWEJ SŁUŻBY HYDROLOGICZNEJ ORAZ PAŃSTWOWEJ SŁUŻBY HYDROLOGICZNO - METEOROLOGICZNEJ...321 STREFY PRZEMYSŁOWE...322 STWIERDZENIE NABYCIA Z MOCY PRAWA WŁASNOŚCI LUB UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO NIERUCHOMOŚCI...323 ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA...334 TRWAŁY ZARZĄD (SKARB PAŃSTWA; JST)...347 TRWAŁY ZARZĄD (MINISTER SKARBU PAŃSTWA; ANR; AMW)...357 UREGULOWANIE WŁASNOŚCI OSADNICZYCH GOSPODARSTW CHŁOPSKICH NA OBSZARZE ZIEM ODZYSKANYCH...361 UREGULOWANIE SPRAW WŁASNOŚCI NIEKTÓRYCH NIERUCHOMOŚCI NIEROLNICZYCH NA ZIEMIACH ODZYSKANYCH I NA TERENACH B. W. M. GDAŃSKA...362 USTALENIE LINII BRZEGU...363 USUNIĘCIE DRZEW LUB KRZEWÓW Z TERENU NIERUCHOMOŚCI...365 UWŁASZCZENIE I UREGULOWANIE INNYCH SPRAW, ZWIĄZANYCH Z REFORMĄ ROLNĄ I OSADNICTWEM ROLNYM...370 UŻYTKOWANIE OBIEKTU BUDOWLANEGO LUB JEGO CZĘŚCI...372 UŻYTKOWANIE WIECZYSTE...376 WALORYZACJA KWOT NALEŻNYCH OKREŚLONYCH PRZEPISAMI USTAWY O GOSPODARCE NIERUCHOMOŚCIAMI...385 WARUNKI ZABUDOWY TERENU LUB ZMIANA SPOSOBU UŻYTKOWANIA...386 WPISYWANIE DO KSIĄG HIPOTECZNYCH (GRUNTOWYCH) PRAWA WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI PRZEJĘTYCH NA CELE REFORMY ROLNEJ...392 WSTRZYMANIE PROWADZENIA ROBÓT BUDOWLANYCH...393 WYŁĄCZANIE GRUNTÓW Z PRODUKCJI ROLNICZEJ LUB LEŚNEJ...395 WYWŁASZCZANIE NIERUCHOMOŚCI...402 7
Spis treści 8 ZABYTEK NIERUCHOMY...412 ZAJĘCIE PASA DROGI...423 ZAPOBIEGANIE DEGRADACJI GRUNTÓW...427 ZGŁOSZENIE WYKONANIA BUDOWY LUB ROBÓT BUDOWLANYCH...429 ZGŁOSZENIE ZMIANY SPOSOBU UŻYTKOWANIA OBIEKTU BUDOWLANEGO LUB JEGO CZĘŚCI...436 Skorowidz zawartości merytorycznej... 441 Literatura... 485
Przedmowa Legum ministri magistratus... urzędnicy są sługami ustaw... Jest faktem bezspornym, iż ten fragment łacińskiej maksymy prawa rzymskiego pozostaje niewątpliwie aktualny także współcześnie. To właśnie ustawy, a także przepisy wynikające z innych aktów stanowionego prawa są jednym z fundamentalnych materialno-prawnych oraz procesowo-prawnych atrybutów dla działania organów administracji oraz reprezentujących je urzędników. Jest tak też i w przypadku prawa nieruchomości. Trzeba jednakże podkreślić fakt, iż w odniesieniu do prawa nieruchomości mamy do czynienia z sytuacją, w której z jednej strony organy administracji występują jako podmioty praw i obowiązków będących następstwem własności lub innych tytułów do nieruchomości na gruncie prawa cywilnego, a z drugiej zaś strony te same organy administracji mogą posiadać kompetencje, w przeważającej mierze o charakterze władczym, na gruncie materialnego prawa administracyjnego, które w znaczący sposób mogą kształtować sytuację prawną innych właścicieli nieruchomości i uczestników rynku nieruchomości. To właśnie indywidualne akty administracyjne, jakimi są decyzje oraz postanowienia, właściwych organów mogą wywierać skutki prawne m.in. w zakresie przeniesienia własności nieruchomości bez konieczności sporządzenia aktu notarialnego, zastrzeżonego w innych przypadkach jako niezbędny element dla skuteczności prawnej dokonanej czynności. W obrębie administracyjnego prawa nieruchomości, oprócz tych instrumentów administracyjnego oddziaływania i kształtowania stosunków prawnych o charakterze indywidualnym i skonkretyzowanym w indywidualnej sprawie, możemy mówić o tzw. normatywnych aktach administracyjnych stanowionych i wydawanych przez organy administracji publicznej. Choć mają one charakter aktów prawa miejscowego, również one wywołują skutki prawne w zakresie prawa nieruchomości, w tym także prawa administracyjnego, z tą różnicą, że w swej treści zawierają normatywne regulacje, których stosowanie wiąże ogół adresatów w zakresie właściwości przedmiotowej organów, które je wydały, stanowiąc często podstawę do indywidualnej konkretyzacji stosunku prawnego na drodze administracyjnej. Kompetencje organów administracji w zakresie prawa nieruchomości są rozległe i są one regulowane przez znaczną liczbę przepisów prawa. Zakres materii prawa nieruchomości obejmuje nie tylko prawo stanowione obecnie. Możliwość szybkiego wyszukania niezbędnych regulacji prawnych w dziedzinie nieruchomości i ustalenie
Przedmowa 10 ich prawidłowego zastosowania są ważne nie tylko dla samych urzędników i ich codziennej praktyki zawodowej, ale przede wszystkim dla osób, które jako strony pragną realizować swoje interesy prawne i faktyczne w stosunku do nieruchomości za pośrednictwem lub w oparciu o organy administracji. Z uwagi na fakt, iż prawo nieruchomości jest dynamicznie rozwijającą się gałęzią prawa, przygotowana książka jest skierowana nie tylko do samych pracowników administracji publicznej zajmujących się m.in. problematyką regulowania stanów prawnych nieruchomości, ale także do tych wszystkich osób, które zechcą zgłębić swoją wiedzę w tym zakresie. Przygotowane tabele zawierają zestawienie przysługujących organom administracji publicznej (jak też stronom) uprawnień, obowiązków, praw do podejmowania czynności, jakie dotyczą nieruchomości, z przypisanymi konkretnymi podstawami prawnymi. Przyjęty format opracowania posiada jednakże swoje ograniczenia, dlatego też w pewnych wypadkach przedstawiono najważniejsze zagadnienia związane z daną kategorią tematyczną. Tabele powstały w oparciu o kategorie tematyczne (hasła), które są tożsame z terminologią, jaka funkcjonuje w odpowiednich przepisach prawa. W związku z tym, iż celem niniejszej książki jest prezentacja i skupienie się na administracyjnych formach prawnych związanych z nieruchomościami, zasadniczo pominięto w opracowaniu procedury stricte cywilne, takie jak np. sprzedaż, zamiana, darowizna, zaś występujące w nich administracyjne elementy zostały przypisane do kategorii gospodarowanie nieruchomościami. Mając na uwadze to, że kategorie główne często są ze sobą powiązane lub też obejmują one wiele uprawnień, czynności organu administracji, lub też nie zawsze są one wprost kojarzone z kategorią główną, w dalszej części opracowany został indeks zawartości merytorycznej.
Uwagi terminologiczne Agencja Nieruchomości Rolnych pierwotnie organem powołanym do gospodarowania mieniem objętym przepisami ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 107, poz. 464 z późn. zm.) była Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. W roku 2003 na podstawie art. 18 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. Nr 64, poz. 592 z późn. zm.) AWRSP została przekształcona w Agencję Nieruchomości Rolnych Państwowy Fundusz Ziemi na podstawie Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (tekst jedn.: Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 z późn. zm.) Państwowy Fundusz Ziemi tworzyły: aktywa dotychczasowego Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, powołanego ustawą z dnia 9 marca 1932 r. (Dz. U. R.P. z 1934 r. Nr 40, poz. 364); należności i wpływy z tytułu czynności, związanych z przebudową ustroju rolnego; nieruchomości ziemskie przejęte na cele reformy rolnej; należności i wpływy z administracji nieruchomości; należności i wpływy z tytułu zbycia nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej; oprocentowanie gotowizny Państwowego Funduszu Ziemi; dotacje Skarbu Państwa; inne wpływy. Do zasobu nieruchomości PFZ wchodziły również nieruchomości objęte dekretem z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz. U. Nr 49, poz. 27). W oparciu o dekret wszelkie nieruchomości ziemskie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska, z wyjątkiem tych, które w dniu wejścia w życie dekretu stanowiły własność osób fizycznych, zostały przeznaczone na tworzenie gospodarstw rolnych i działek osadniczych oraz uzupełnienie gospodarstw rolnych nieżywotnych. Nieruchomości objęte ww. przepisami przeszły na własność Państwa. Do Państwowego Funduszu Ziemi włączano także grunty rolne przejęte na własność państwa w oparciu o ustawę z dnia 24 stycznia 1968 r. o rentach i innych świadczeniach dla rolników przekazujących nieruchomości rolne na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 3, poz. 15 z późn. zm.); ustawę z dnia 29 maja 1974 r. o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność Państwa za rentę i spłaty pieniężne (Dz. U. Nr 21, poz. 125 z późn. zm.); ustawę z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst jedn.: Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 z późn. zm.). W roku 1991 nieruchomości PFZ zostały objęte przepisami ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 208, poz. 2128 z późn. zm.), a gospodarowanie nimi objęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Uwagi terminologiczne 18 Teren byłego Wolnego Miasta Gdańsk Wolne Miasto Gdańsk zostało utworzone w 1920 r. na podstawie zapisów wersalskiego traktatu pokojowego kończącego I wojnę światową. Posiadał on ograniczoną suwerenność i pozostawał formalnie pod protektoratem Ligi Narodów. Część administracji Wolnego Miasta Gdańska była podległa władzom polskim, m.in. w zakresie administrowania obszarem celnym, koleją, pocztą. W skład Wolnego Miasta wszedł powiat grodzki Gdańsk oraz większe części ówczesnych powiatów: Gdańsk-Wyżyny i Gdańsk-Niziny, jak również niewielkie fragmenty powiatów wejherowskiego, tczewskiego, elbląskiego, malborskiego, kościerskiego i kartuskiego 1. W roku 1945 na podstawie dekretu z dnia 30 marca 1945 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 57) zostało utworzone województwo gdańskie, w skład którego weszły dotychczasowe ziemie Wolnego Miasta Gdańska oraz tereny powiatów: gdyński-grodzki, kartuski, morski, starogardzki, kościerski, tczewski. Administracja województwa gdańskiego, razem z administracją na terenach pozostałych ziem odzyskanych, zgodnie z ustawą z dnia 11 stycznia 1949 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 22) została scalona z ogólną administracją państwową. Ziemie Odzyskane (Ziemie Zachodnie i Północne) pojęcie używane na określenie terenów, które państwo polskie otrzymało w wyniku powojennego ładu obejmującego zmiany granic państwowych. Innym określeniem używanym w tym samym znaczeniu jest ziemie zachodnie i północne (...) Granica zachodnia Polski została ustalona wzdłuż koryta rzek: Odry i Nysy Łużyckiej 2. Tereny, o których mowa objęły m.in. takie najważniejsze miasta jak: Malbork, Lidzbark Warmiński, Olsztyn, Słupsk, Kołobrzeg, Koszalin, Szczecin, obszar byłego Wolnego Miasta Gdańska, Gorzów Wielkopolski, Słubice, Wrocław, Zielona Góra, Oława, Wałbrzych, Brzeg, Bytom, Opole, Racibórz, Gliwice. Utworzone w roku 1945 Ministerstwo Ziem Odzyskanych na podstawie art. 2 dekretu z dnia 15 listopada 1945 r. o zarządzie Ziem Odzyskanych (Dz. U. Nr 51, poz. 295 z późn. zm.) swoją działalnością objęło ziemie odzyskane na zachód i na północ od granic państwa z roku 1939. 1 http://pl.wikipedia.org/wiki/wolne_miasto_gda%c5%84sk 2 P. Wancke, Leksykon pojęć i definicji, Warszawa 2007, s. 420-421.
Tabele kompetencyjne dla administracji publicznej
Tabele kompetencyjne dla administracji publicznej 21 Rodzaj uprawnień Ustalanie opłaty w związku z podziałem nieruchomości dokonanym na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego Ustalenie wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej ADIACENCKA OPŁATA Gmina Organ uprawniony Podstawa prawna Wójt, burmistrz, prezydent miasta w drodze decyzji administracyjnej w terminie 3. lat od dnia, w którym decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale stało się prawomocne. Ustalenie opłaty adiacenckiej następuje po uzyskaniu opinii rzeczoznawcy majątkowego, określającej wartości nieruchomości. Ustalenie opłaty adiacenckiej może nastąpić, jeżeli w dniu, w którym decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale nieruchomości stało się prawomocne, obowiązywała uchwała rady gminy, o wysokość stawki procentowej opłaty adiacenckiej. art. 11a ust. 3; art. 39 ust. 1 u.s.g. art. 98a ust. 1 i ust. 1a; art. 146. ust. 1a; art. 147; 148 ust. 1 3 art. 104 k.p.a. Rada gminy w drodze uchwały. art. 98a art. 18 ust. 2 pkt 15 u.s.g.
Tabele kompetencyjne dla administracji publicznej 22 Rodzaj uprawnień Ustalanie opłaty w związku z dokonaniem scalania nieruchomości i ich ponownego podziału na działki gruntu Terminy i sposób wnoszenia opłat adiacenckich Ustalenie wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej ADIACENCKA OPŁATA Gmina Organ uprawniony Podstawa prawna Wójt, burmistrz, prezydent miasta w drodze decyzji administracyjnej, zgodnie z ugodą lub uchwałą o scaleniu i podziale nieruchomości określającą terminy i sposób wnoszenia opłat adiacenckich. art. 11a ust. 3; art. 39 ust. 1 u.s.g. art. 107 ust. 1 oraz ust. 4 art. 104 k.p.a. 13 ust. 1 i ust. 2 r.r.m.s.s.p.n. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta, w drodze ugody z osobami zobowiązanymi do ich zapłaty, przez podpisanie protokołu uzgodnień. W razie niedojścia do ugody o terminie i sposobie zapłaty rozstrzyga rada gminy, podejmując uchwałę o scaleniu i podziale nieruchomości. Termin ustalony w uchwale nie może być krótszy niż termin wybudowania urządzeń infrastruktury technicznej. art. 107 ust. 3 Rada gminy w drodze uchwały o scaleniu i podziale nieruchomości. art. 107 pkt 2
Tabele kompetencyjne dla administracji publicznej 23 Rodzaj uprawnień Ustalanie opłaty w związku ze stworzeniem warunków do podłączenia nieruchomości do poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej albo po stworzeniu warunków do korzystania z wybudowanej drogi Ustalenie wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej Rozłożenie opłaty adiacenckiej na raty roczne płatne w okresie do 10 lat ADIACENCKA OPŁATA Gmina Organ uprawniony Podstawa prawna Wójt, burmistrz, prezydent miasta w drodze decyzji administracyjnej. Wydanie decyzji o ustaleniu opłaty adiacenckiej może nastąpić w terminie do 3. lat od dnia stworzenia warunków do podłączenia nieruchomości do poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej albo od dnia stworzenia warunków do korzystania z wybudowanej drogi, jeżeli w dniu stworzenia tych warunków obowiązywała uchwała rady gminy określająca wysokość stawek opłaty. Ustalenie opłaty adiacenckiej następuje po uzyskaniu opinii rzeczoznawcy majątkowego, określającej wartości nieruchomości. Przy ustaleniu opłaty adiacenckiej różnicę między wartością, jaką nieruchomość ma po wybudowaniu urządzeń infrastruktury technicznej, a wartością, jaką miała przed ich wybudowaniem, pomniejsza się o wartość nakładów poniesionych przez właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, na rzecz budowy poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej. art. 11a ust. 3; art. 30 ust. 2 pkt 3; art. 39 ust. 1 u.s.g. art. 144; art. 145 ust. 1 i ust. 2 art. 146 ust. 1a art. 146 ust. 2; art. 148 art. 104 k.p.a. Rada gminy w drodze uchwały. art. 146 ust. 2 Wójt, burmistrz, prezydent miasta w drodze decyzji administracyjnej o ustaleniu opłaty. Należność gminy z tego tytułu podlega zabezpieczeniu, w tym przez ustanowienie hipoteki. Raty podlegają oprocentowaniu przy zastosowaniu stopy procentowej równej stopie redyskonta weksli stosowanej przez Narodowy Bank Polski. art. 147 ust. 1 i ust. 2 art. 104 k.p.a.