Niemcy
1. Uwarunkowania historyczne W 1597 r. nieregularne druki przeobrażają się w miesięczniki, a od 1609 r. - w tygodniki Pierwsza gazeta codzienna narodziła się w Niemczech w 1650 r. Einkommende Zeitung ( Leipziger Zeitung ) - Nadchodzące Wiadomości ( Wiadomości Lipskie ) Konstytucja Prus z grudnia 1848 r. gwarantowała całkowitą wolność prasy, lecz różnie z tym było, np. 1 czerwca 1863 r. wydany został tzw. ordonans prasowy, dający administracji prawo do zamykania pism Prasa popularna, tzw. General-Anzeiger, pojawiła się poczynając od 1845 r. (Lipsk), a wzorem były dla niej: francuska La Presse, założona przez Emile de Girardin w 1836 r. i amerykański New York Herald Jamesa Gordon Bennetta (1835). Prasa masowa codzienna narodziła się z kolei w r. 1883 pierwsza była gazeta Berliner - Lokal Anzeiger. Od 1881 r. w niemieckiej prasie zagościła fotografia.
III Rzesza 1933-1945: Działała Izba Prasowa Rzeszy, która od 1934 rozpoczęła czystki - weryfikację polityczną dziennikarzy i wydawców. Główne pismo - dziennik Völkischer Beobachter ( Obserwator Ludowy ). Media nadzorowało Ministerstwo Propagandy z dr. Josefem Goebbelsem, o bardzo rozbudowanej strukturze organizacyjnej. Prasa niemiecka pod okupacją aliancką (1945-1949): Kiedy wojska alianckie zbliżały się do terenów niemieckich wydana została (21 listopada 1944 r.) ustawa nr 191 amerykańskiego zarządu wojskowego, regulująca sprawy mediów masowych i życia kulturalnego, która stworzyła w efekcie sytuację tzw. stanu zerowego. Po zakończeniu działań wojennych alianckie zarządy okupacyjne przystąpiły do realizacji opracowanego w Paryżu (jesienią 1944 r.) trzystopniowego programu reaktywowania prasy w Niemczech.
Republika Federalna Niemiec i Niemiecka Republika Demokratyczna RFN: - Zróżnicowanie form własności środków masowego komunikowania - Lokalny charakter mediów - Apartyjność - Wysoki stopień koncentracji prasy
NRD: 1949-1988 - Monopolizacja i centralizm: tylko administracja państwowa, partie polityczne, organizacje społeczne mogły być właścicielami mediów. - Dominowała własność partii rządzącej. NSPJ posiadała 39 tytułów o nakładzie 9,8 mln egz. (Neues Deutschland), jej organizacje zakładowe wydawały 659 gazet (2 mln); - Pozostałe cztery partie wydawały 4 dzienniki centralne i 14 okręgowych; - Również federacja związków zawodowych była właścicielem dziennika ogólnokrajowego Truebune; - Organizacja młodzieżowa FDJ miała Junge Welt (ponad 1 mln egz.).
- Rynek prasowy utrzymywany był sztucznie poprzez limity papieru. - Mimo konstytucyjnie gwarantowanej wolności słowa od 1953 r. istniała Kancelaria Kontroli Treści i Zawartości, główny organ cenzury partyjno-państwowej. - Monopol odnosił się zarówno do mediów, jak i zaplecza technicznego (drukarnie, sieć kolportażu, poczta, kioski), oraz źródeł informacji: jedyną agencją była rządowa ADN (Allgemeine Deutsche Nachrichtendienst)- rozbudowana: 1400 pracowników, 14 redakcji okręgowych, 47 biur na całym świecie, 87 korespondentów, nadawała w wielu językach, m.in. po niem., ang., fr., hiszp., portugalsku; - Obowiązywał zakaz oglądania zachodnioniemieckiej telewizji, początkowo bardzo restrykcyjnie przestrzegano i egzekwowano polecenie;
Zjednoczenie Niemiec 3 października 1990 r.
Podstawy prawne Art. 5 ustawy zasadniczej RFN: Każdy ma prawo do swobodnego wypowiadania i rozpowszechniania swoich poglądów w słowie, piśmie i obrazie oraz do informowania się bez przeszkód z powszechnie dostępnych źródeł. Zapewnia się wolność prasy oraz wolność informacji za pośrednictwem radia i filmu. Cenzura nie istnieje.
Każdy ma prawo do zakładania mediów, z wyjątkiem federalnej administracji państwowej wynika z interpretacji konstytucji przez Federalny Trybunał Konstytucyjny (1956). 1976 r. przyjęto ustawę antykartelową, wyznaczającą granicę rocznego obrotu przedsiębiorstwa wydawniczego na 25 mln marek (ustawa w poł. Lat 80- tych została zawieszona) 1992 r. przyjęto natomiast ustawę ograniczającą możliwości dużych koncernów prasowych na terenach, na których ich pozycja jest dominująca (ograniczenia związane z rejestracją nowych tytułów, lub wydawnictw)
Od 1987 r. na obszarze całej RFN mogły rozpocząć działalność prywatni nadawcy radiowi i telewizyjni; wcześniej określono szczegółowo zadania i misję nadawców publicznych Ramy prawne funkcjonowania mediów wyznaczają także ustawy związkowe: a) gwarancja wolności słowa, b) ograniczenie wolności słowa zakazem zdradzania tajemnicy państwowej i wojskowej, c) jak również zakazem zniesławienia, d) gwarancja tajemnicy źródła informacji (wyjątek Bawaria).
Prasa Jest to jeden z najlepiej rozwiniętych rynków prasowych w Europie, choć i jemu nie udaje się przeciwstawiać ogólnoświatowym tendencjom. W 1995 r. wydawanych było 427 gazet o łącznym nakładzie 32,7 mln egz. (1600 mutacji). Na 1000 mieszkańców przypadało wówczas 317 egz. gazet. W 2005 r. ukazywało się 359 tytułów o łącznym nakładzie 21,66 mln egz. (1500 mutacji).
Niemiecki rynek prasy zdominowany jest przez tytuły lokalne i regionalne, gazet ogólnokrajowych (ponadregionalnych) jest zaledwie kilka, to: BILD, Süddeutsche Zeitung (SZ), Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ), Die Welt, Frankfurter Rundschau(FR), Tageszeitung (taz). Łączny nakład gazet narodowych to ok. 6,5 mln egz., z czego mianem największej gazety cieszy się BILD z nakładem 3,6 mln.
Czasopisma Niemiecki sektor czasopism stanowi około 873 tytułów (123,4 mln egz.) oraz ponad tysiąc wyspecjalizowanych periodyków (15,1 mln egz.) Najpopularniejszym tygodnikiem informacyjnopublicystycznym do niedawna jedynym (obecnie konkuruje z American Time Magazine) jest Der Spiegel (1,04 mln egz.), który charakteryzuje się dochodzeniowym stylem dziennikarstwa, podejmuje się analizy i krytyki podmiotów polityki, przez co czyni to jednym z najbardziej wpływowych politycznie publikacji w Niemczech. Dużym zainteresowaniem cieszy się także gazeta weekendowa Die Zeit (z nakładem 475,000 egz.).
Prasa jest zależna oczywiście od dochodu z reklamy, a przez to charakteryzuje ją wysoki stopień koncentracji. Niemiecki rynek dzienników jest zdominowany przez kilka grup wydawniczych: - Największy udział w rynku posiada Axel Springer Group z ok. 22.4 % (BILD, Welt, Hamburger Abendblatt, Berliner Morgenpost, etc.) - 6 % rynku należy do WAZ Group (Westdeutsche Allgemeine Zeitung) - 5 % przypada Verlagsgruppe Stuttgarter Zeitung - 4 % DuMont Schauberg z Kolonii - 3.9 % Ippen Gruppe - Pozostałe 56.1% rynku przypada 10 największym wydawcom dzienników.
Koncerny wydawnicze Axel Springer Group Westdeutsche Allgemeine Zeitung Bauer Verlag Group Burda Holding Grunher und Jahr Frankfurter Allgemeine Zeitung
Radio i telewizja Rozwój radia w Niemczech ściśle związany jest z rozwojem telewizji, która nie jest odrębną instytucją i działa w ramach poszczególnych radiofonii krajowych. Pierwsze regularne emisje programu telewizyjnego rozpoczęto w 1936 roku (1godz.: w tym wiadomości, wstawka rozrywkowa, film fabularny, film propagandowy).
RFN Po wojnie nadawanie rozpoczęto dopiero w XI 1950 r. Nordwestdeutscher Runndfunkverband (codziennie dopiero w 1952 r.) W tym czasie funkcjonowały radiofonie krajowe (ARD- Arbeitgemeiunschaft der Offentlich-Rechtlichen Rundfunkanstalten der BRD), które 1 XI 1954 r. uruchomiły wspólny program telewizyjny ogólnokrajowy. Największa radiofonia NWDR przygotowywała 40% programu, BR 20%, pozostałe po 10% (HR, SFB, SDR, SWF). 1 VI 1961 r. ARD uruchomiła własny drugi program telewizyjny. 1 VII 1962 r. swój odrębny program rozpoczęła ZDF. Rozgłośnie krajowe od 1964 r. nadają trzecie, regionalne programy tv. Federalny Trybunał Konstytucyjny w latach 80-tych dopuścił do dualizmu mediów elektronicznych; wtedy to właśnie pojawiły się prywatne stacje tv: RTL i SAT 1.
NRD Deutsche Fernsehfunk (DFF), od 1972 do 1990 Fernsehen DDR (DDR- FS) DDR 1 i DDR 2
Po 1990 r. Niemcy mają dualny system medialny: podmioty publiczne i komercyjne Publiczni nadawcy mają silną pozycję. Federalna Konstytucja zastrzega, że odpowiedzialność za radio i telewizję spoczywa na Landach, jako część ich kulturowej suwerenności. Z tego powodu nadawcy publiczni funkcjonują w oparciu o ramy prawne landów. Wyjątkiem bazującym na federalnym prawodawstwie jest Deutsche Welle (DW), która powstała jako radiofonia dostarczająca informacji dla zagranicy; Pod względem organizacyjnym i prawnym struktura wszystkich innych nadawców korporacyjnych oparte są na prawach Landów.
Układ państwowy o regulacji radiofonii i telewizji z 31 sierpnia 1991 r. oraz ustawodawstwo UE (a zwłaszcza Europejska konwencja o telewizji ponadgranicznej, sporządzona w Strassbourgu 5 maja 1989 r.) legły u podstaw nowego podsystemu mediów audiowizualnych, w których dawna NRD została włączona do przestrzeni ARD, jako Mitteldeutscher Rundfunk (MDR) i Ostdeutscher Rundfunk (ODR); ta pierwsza obejmująca Saksonię, Saksonię Anhalt, Turyngię i Meklemburgię, druga zaś - Brandenburgię.
Inne, stare programy radiowe i telewizyjne to: - Bayerischer Rundfunk (BR) z siedzibą w Monachium - od 1948 r. - Hessischer Rundfunk (HR) we Frankfurcie nad Renem- od 1948 r. - Norddeutscher Rundfunk (NDR) - Hamburg - od 1948 r., a od 1955 r. pod obecną nazwą - Radio Bremen (RB) - od 1949 r. - Saarlandischer Rundfunk (SR) - Saarbrucken - 1957 r. - Sender Freies Berlin (SFB) - Berlin - od 1953 r. - Suddeutscher Rundfunk (SDR) - Stuttgart - od 1949 r. - Sudwest Rundfunk (SWF) Baden-Baden - 1948 r. - Westdeutscher Rundfunk (WDR) - Kolonia - od 1955 r.
Prywatna stacja telewizyjna SAT1 w Moguncji jako pierwsza zaczęła nadawać w 1985 r. W 1986 r. pojawiła się RTL plus (Deutschland) z siedzibą w Kolonii. Inne stacje to: PRO7, DSF, Kabel1, pozostałe stacje RTL (1 i 2 oraz Super), VOX Nadawcy prywatnych stacji radiowych i telewizyjnych zrzeszeni są w Związku Prywatnych Rozgłośni Radiowo- Telewizyjnych i Ośrodków Telekomunikacji.
Do niedawna jednym z największych potentatów medialnych (radiowotelewizyjnych) był Leo Kirch z Wurzburga, właściciel 8 stacji telewizyjnych, a ponadto 30 tytułów prasowych i kilku wytwórni filmowych, którego imperium jednak upadło. Dzisiaj najpotężniejszym graczem na rynku jest koncern Bertelsmanna, do którego należy: RTL, RTL2, Super RTL, VOX oraz informacyjny kanał n-tv. W sumie mają one ok. 30% widowni telewizyjnej w Niemczech. Drugi jest d. koncern Kircha czyli Prosieben Sat1 Media AG (który ogłosił upadłość w kwietniu 2003 r.). Holding telewizyjny został przejęty latem tegoż roku przez amerykańskiego inwestora Chaima Sabana i ma nadal ok. ¼ rynku TV. Grupa Holtzbrick Verlag posiada 15 stacji radiowych. Offener Kanał - Kanał Otwarty TViR - to lokalne lub regionalne stacje nadawcze rtv, (programy przygotowują i nadają społeczni współpracownicy (działa bez prawa nadawania reklam). Jego historia rozpoczyna się 1 stycznia 1984 r. we Ludwigshaffen. Potem kanał pojawił się w Dortmundzie a następnie w Berlinie. Działają one na mocy unormowań federalnych i związkowych.
System nadzoru nad radiofonią i telewizją Rada Radiowo-Telewizyjna - reprezentuje interesy ogółu a jej członkowie są delegowani przez organizacje społeczne, grupy polityczne, światopoglądowe oraz instytucje (np. uniwersytety) Osoby te są wybierane na 2 lata. Rada Administracyjna - 7 członków (4 wybieranych przez Radę Radiowo Telewizyjna) plus Prezes.