Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat. Cz. 10.

548 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 548-552 Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat. Cz. 10. Wyniki zbiorcze Physical and mental components of life quality among women aged between 45 and 60 years in Polish national research. Part 10. Collective results Emilia Kolarzyk 9/, Wojciech Szot 9/, Elżbieta Pastucha 1/, Maria Bartosińska 2/, Bernadeta Szczepańska 3/, Jan Karczewski 4/, Jerzy T. Marcinkowski 5/, Longina Kłosiewicz-Latoszek 6/, Elżbieta Trafalska 7/, Urszula Marcinkowska 8/ 1/ Zakład Higieny, Epidemiologii i Zdrowia Publicznego, Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie 2/ Zakład Higieny i Epidemiologii, Gdański Uniwersytet Medyczny 3/ Katedra i Zakład Higieny i Epidemiologii, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 4/ Zakład Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 5/ Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 6/ Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny, Warszawski Uniwersytet Medyczny 7/ Katedra Higieny i Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi 8/ Katedra i Zakład Medycyny i Epidemiologii Środowiskowej w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 9/ Zakład Higieny i Ekologii, Collegium Medium, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie zbiorczych wyników uzyskanych z ogólnopolskich badań jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym 1 725 kobiet w wieku 45-60 lat, z następujących województw: Zachodniopomorskie, Pomorskie, Kujawsko-Pomorskie, Wielkopolskie, Podlaskie, Mazowieckie, Łódzkie, Śląskie, Małopolskie. Dokładna ocena różnic pomiędzy wynikami z poszczególnych województw, w aspekcie istotności statystycznej oraz relacji pomiędzy wybranymi zmiennymi niezależnymi i zależnymi, będzie przedmiotem następnych prac. Obecnie przedstawione jest tylko ogólne porównanie. W części pierwszej prezentowane są wyniki ankiety obejmujące dane socjodemograficzne oraz zachowania osobnicze. W drugiej części analizowane są wyniki uzyskane ze standardowego kwestionariusza SF-36. Słowa kluczowe: kobiety 45-60 lat, województwa, kwestionariusz SF-36, zdrowie fizyczne, zdrowie psychiczne, hormonalna terapia zastępcza The aim of this study is the presentation of collective results gathered in a national research on physical and mental health status of 1 725 women aged 45-60 years from the following voivodeships: Zachodniopomorskie, Pomorskie, Kujawsko-Pomorskie, Wielkopolskie, Podlaskie, Mazowieckie, Łódzkie, Śląskie, Małopolskie. A precise assessment of differences between the results of individual voivodeships according to statistical significance and correlations between selected independent and dependent variables will be the theme of subsequent studies. In this study only a general comparison is presented. The first part include the results of the survey analyzing the socio-demographic data and individual behaviors. In the second part the results obtained from standardized SF-36 questionnaire are presented. Key words: women from 45 to 60 years, voivodeships, SF-36 questionnaire, physical health, mental health, hormone replacement therapy Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 548-552 www.phie.pl adesłano: 24.11.2009 Zakwalifikowano do druku: 01.12.2009 Adres do korespondencji / Address for correspondence Prof.dr hab. med. Emilia Kolarzyk Zakład Higieny i Ekologii, Collegium Medium, Uniwersytet Jagielloński ul. Kopernika 7, 31-034 Kraków, tel. (0-12) 422-37-20, e-mail: mykolarz@cyf-kr.edu.pl Wstęp Polska podzielona jest obecnie na 16 województw. Dane z Głównego Urzędu Statystycznego [1] wskazują na podobieństwa, ale także na zasadnicze różnice pomiędzy niektórymi województwami w zakresie zasobności finansowej mieszkańców, możliwości otrzymania i utrzymania stałej pracy, dostępności do opieki lekarskiej oraz warunków do uzyskania wykształcenia i samorealizacji. Dla przykładu, przeciętne wynagrodzenie brutto na dzień 31.12.2007 najniższe było w województwie podkarpackim i wyniosło 2 610,81 zł, a najwyższe w województwie mazowieckim 3 418,86 zł; liczba mieszkańców przypadających na jedno łóżko szpitalne była naj-

Kolarzyk E i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym... cz. 10. 549 niższa w województwie śląskim i wyniosła 179 osób, a najwyższa w województwie pomorskim 268 osób. Dodatkowo różny jest poziom wykształcenia mieszkańców, zróżnicowany jest styl życia oraz zachowania prozdrowotne i antyzdrowotne. Brak jest natomiast opracowań, w których według jednakowej metodyki dokonywane są porównania międzywojewódzkie powyższych czynników, w aspekcie ich relacji z jakością życia. Z reguły w pracach na ten temat poruszane są problemy mieszkańców, często z podziałem na płeć, ale tylko z jednego województwa czy jednego makroregionu [2-4] Celem niniejszego opracowania jest porównanie jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym 1725 kobiet z dziewięciu województw, w oparciu o wyniki z Kwestionariusza SF-36. Metodyka Badaniami objęto 1725 kobiet w wieku 45-60 lat (w 3 subgrupach wiekowych: 44-49,99; 50-54,99 i 55 60 lat), z następujących województw: Zachodniopomorskie, Pomorskie, Kujawsko-Pomorskie, Podlaskie, Mazowieckie, Łódzkie, Śląskie, Małopolskie. Przy rekrutacji zastosowano metodę tzw. kuli śnieżnej [5]. Dokładny opis zastosowanej metodyki zamieszczony jest w pracy: Emilia Kolarzyk Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat. Obecne opracowanie podzielone jest na 2 części. W części pierwszej prezentowane są wyniki ankiety obejmujące dane socjodemograficzne oraz zachowania osobnicze. W drugiej części analizowane są wyniki uzyskane ze standardowego kwestionariusza SF-36 [6], z uwzględnieniem następujących zmiennych różnicujących badane kobiety: wykształcenie (podstawowe lub zawodowe, średnie, wyższe), wiek (45-49,99; 50-54,99; 55-60 lat), rodzaj aktywności zawodowej oraz opieka lub brak zaangażowania w opiekę w stosunku do osób starszych lub dzieci (pracujące zawodowo + opieka, pracujące zawodowo i brak opieki, niepracujące zawodowo i opieka, niepracujące zawodowo i brak opieki). Wyniki wszystkich skal Kwestionariusza SF-36 są punktowane w zakresie 0-100, przy czym 0 punktów oznacza najgorszy możliwy wynik na danej skali, a 100 punktów oznacza najlepszy możliwy. Wyniki badań i podsumowanie Część I W tabelach I-VII.przedstawiona jest ogólna charakterystyka kobiet, z poszczególnych województw, w których przeprowadzone zostały badania. Pod względem miejsca zamieszkania kobiety były podzielone na 2 podgrupy: mieszkanki miast i mieszkanki wsi. Podgrupy te niestety nie były liczebnie równe, tylko 1/4 mieszkała na wsi. Podział ze względu na wykształcenie był zróżnicowany w zależności od województwa. W ogólnej liczbie najwięcej było kobiet z wykształceniem średnim (41,4%). Grupy kobiet z wykształceniem wyższym oraz podstawowym i zasadniczym były liczebnie zbliżone (odpowiednio 29,9% oraz 28,3%). Ponad połowa (59,3%) spośród 1725 kobiet wykonywała pracę zawodową, w tym pracę zawodową z równoczesną opieką w stosunku do innych osób, z rodziny czy spoza rodziny, sprawowała 1/3 ogółu kobiet. Spośród 687 niepracujących zawodowo, obowiązek opieki innymi osobami miało 267 kobiet, natomiast 420 nie pracuje i nie opiekuje się innymi osobami. ajwyższy odsetek kobiet łączących pracę zawodową z opieką w stosunku do innych osób był w województwie pomorskim (52,1%), a najniższy w województwie śląskim (26,8%). ajwięcej kobiet Tabela I. Miejsce zamieszkania Table I. Place of residence of Miejsce zamieszkania /place of residence Miasto/city Wieś/village % % 1 Zachodniopomorskie 143 112 78,3 31 21,7 2 Pomorskie 163 151 92,6 12 7,4 3 Kujawsko-Pomorskie 154 97 63,0 57 37,0 4 Podlaskie 150 107 71,3 43 28,7 5 Wielkopolskie 520 348* 66,9 171 32,9 6 Mazowieckie 142 127 89,4 15 10,6 7 Łódzkie 150 135 90,0 15 10,0 8 Śląskie 153 113 73,9 40 26,1 9 Małopolskie 150 127 84,7 23 15,3 Razem/Total 1725 1317 76,3 407 23,6 *brak informacji od jednej osoby Tabela II. Wykształcenie Table II. Education of Wykształcenie/ Education Podstaw /zaw /primary/vocational Średnie /secondary Wyższe /tertiary % % % 1 Zachodniopomorskie 143* 26 18,2 79 55,2 35 24,5 2 Pomorskie 163** 74 45,4 60 36,8 25 15,3 3 Kujawsko-Pomorskie 154 59 38,3 44 28,6 51 33,1 4 Podlaskie 150 27 18,0 55 36,7 68 45,3 5 Wielkopolskie 520 163 31.3 224 43.0 133 25.7 6 Mazowieckie 142 19 13,4 53 37,3 70 49,3 7 Łódzkie 150 32 21,3 66 44,0 52 34,7 8 Śląskie 153 65 42,5 57 37,3 31 20,3 9 Małopolskie 150 23 15,3 76 50,7 51 34,0 Razem/Total 1 725 488 28,3 714 41,4 516 29,9 * brak informacji od 3 ** brak informacji od 4

550 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 548-552 Tabela III. Praca zawodowa Table III. Occupational activity of Praca zawodowa/occupational activity Praca/job Praca + opieka /job+care ie pracuje /no job ie prac. +op /no job+care % % % % 1 Zachodniopomorskie 143 97 67,8 49 34,3 46 32,2 28 19,6 2 Pomorskie 163 * 115 70,6 85 52,1 38 23,3 1 0,6 3 Kujawsko-Pomorskie 154 91 59,1 55 35,7 63 40,9 34 22,1 4 Podlaskie 150 123 82,0 73 48,7 27 18,0 15 10,0 5 Wielkopolskie 520 183 35.2 71 38.8 337 64.4 109 32.3 6 Mazowieckie 142 113 79,6 69 48,6 29 20,4 13 9,2 7 Łódzkie 150 119 79,3 69 46,0 31 20,7 12 8,0 8 Śląskie 153** 74 48,4 41 26,8 74 48,4 34 22,2 9 Małopolskie 150 108 72,0 65 43,3 42 28,0 21 14,0 Razem/Total 1725 1023 59,3 577 56,4 687 39,8 267 38,9 * dla 10 osób brak pełnej informacji odnośnie wykonywanej pracy i opieki ** brak informacji dla 5 osób niepracujących, ale opiekujących się innymi osobami było w województwie wielkopolskim (32,3%), a najmniej w województwie pomorskim (0,6%). Satysfakcję z wykonywanej pracy zgłaszało 86,2% ogółu kobiet i był to mniej więcej porównywalny odsetek w poszczególnych województwach, przy czym najwyższy był w województwie mazowieckim. Dla około połowy ogółu pracujących kobiet środowisko pracy było źródłem stresu. ajniższy odsetek zestresowanych kobiet w związku z wykonywaną pracą był w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim W pozostałych województwach różnice nie przekraczały 10%, a wyniki kształtowały się w zakresie 48,7-57,3% W porównaniu do środowiska pracy, środowisko w którym żyją kobiety poza pracą było źródłem stresu dla mniejszego odsetka (49,9% vs 31,5%). Znamienny i znaczący jest również fakt, że dom jest miejscem odpoczynku dla 91.1% ogółu Tabela IV. Satysfakcja z pracy, stresogenność środowiska pracy Table IV. Job satisfaction, occupational stress level pracujących of employees satysfakcja z pracy /job satisfaction stresogenność środowiska pracy /occupational stress level % % 1 Zachodniopomorskie 97 * 83 86,5 55 57,3 2 Pomorskie 115 93 80,9 43 37,4 3 Kujawsko-Pomorskie 91 80 87,9 37 40,7 4 Podlaskie 123 102 82,9 60 48,8 5 Wielkopolskie 337 * 297 88,1 179 53,1 6 Mazowieckie 113 102 90,3 59 52,2 7 Łódzkie 119 100 84,0 58 48,7 8 Śląskie 74 66 89,2 38 51,4 9 Małopolskie 108 92 85,2 58 53,7 Razem/Total 1177 1015 86,2 587 49,9 * wszyscy pracujący ( również osoby posiadające przyznaną rentę lub emeryturę) Tabela V. Stresogenność otaczającego środowiska i dom jako miejsce odpoczynku Table V. Stress level of immediate environment and home as a place of rest of Stresogenność otaczającego środowiska /stress level of immediate environment Dom miejscem odpoczynku /home as a place of rest % % 1 Zachodniopomorskie 143 49 34,3 124 86,7 2 Pomorskie 163 49 30,1 152 93,3 3 Kujawsko-Pomorskie 154 42 27,3 137 89,0 4 Podlaskie 150 38 25,3 123 82,0 5 Wielkopolskie 520 150 28,8 485 93,3 6 Mazowieckie 142 59 41,5 136 95,8 7 Łódzkie 150 62 41,3 142 94,7 8 Śląskie 153 37 24,2 138 90,2 9 Małopolskie 150 58 38,7 134 89,3 Razem/Total 1725 544 31,5 1571 91,1 Tabela VI iepokojące objawy zdrowotne Table VI. Alarming health-related symptoms of iepokojące objawy zdrowotne /alarming health-related symptoms Ból głowy /headache Zmienne nastroje /mood swings Kołatanie serca /heart palpitations % % % 1 Zachodniopomorskie 143 93 65,0 84 58,7 67 46,9 2 Pomorskie 163 98 60,1 94 57,7 56 34,4 3 Kujawsko-Pomorskie 154 90 58,4 57 37,0 61 39,6 4 Podlaskie 150 106 70,7 85 56,7 59 39,3 5 Wielkopolskie 520 362 69,6 280 53,8 200 38,5 6 Mazowieckie 142 89 62,7 75 52,8 53 37,3 7 Łódzkie 150 98 65,3 85 56,7 64 42,7 8 Śląskie 153 90 58,8 107 69,9 48 31,4 9 Małopolskie 150 94 62,7 59 39,3 64 42,7 Razem/Total 1725 1120 64,9 926 53,7 672 39,0 Tabela VII. Leki uspokajające i hormonalna terapia zastępcza Table VII. Sedatives and hormone replacement therapy of Leki uspokajające /sedatives hormonalna terapia zastępcza /hormone replacement therapy % % 1 Zachodniopomorskie 143 37 25,9 35 24,5 2 Pomorskie 163 37 22,7 14 8,6 3 Kujawsko-Pomorskie 154 45 29,2 33 21,4 4 Podlaskie 150 31 20,7 25 16,7 5 Wielkopolskie 520 102 19,6 89 17.1 6 Mazowieckie 142 34 23,9 40 28,2 7 Łódzkie 150 41 27,3 31 20,7 8 Śląskie 153 30 19,6 25 16,3 9 Małopolskie 150 36 24,0 20 13,3 Razem/Total 1725 393 22,8 312 18,1

Kolarzyk E i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym... cz. 10. 551 (w zakresie: 82,0% w województwie podlaskim do 95,8% w województwie mazowieckim). W zakresie niepokojących objawów zdrowotnych najwięcej kobiet uskarżało się na ból głowy (64,9%), co w każdym województwie stanowiło ponad połowę kobiet (od 58,8% w województwie śląskim do 70.7% w województwie podlaskim). Większe zróżnicowanie stwierdzono w przypadku zgłaszania zmiennych nastrojów od 37% w województwie kujawsko-pomorskim, do 70 % w województwie śląskim. Kołatanie serca zgłaszało średnio 39% kobiet. Leki bądź preparaty o działaniu uspokajającym, nasennym lub przeciwlękowym zażywało 22,8% kobiet. Hormonalną terapię zastępczą stosowało 18,1%, przy czym rozrzut był duży w zależności od województwa od 8.6% w województwie pomorskim do 28,2% w województwie mazowieckim. Część II. Kwestionariusz SF-36 Wyniki obejmujące ogólną punktację ze skal 1 4 kwestionariusza SF-36, dotyczące oceny zdrowia w sferze fizycznej (physical component) oraz ze skal A-D, dotyczące oceny zdrowia w sferze psychicznej (mental component) w zależności od wieku, poziomu wykształcenia oraz faktu stosowania lub nie stosowania hormonalnej terapii zastępczej przedstawione są tabelach VIII-X. W skali ogólnopolskiej należy stwierdzić, że wraz z wiekiem ocena zdrowia fizycznego malała, chociaż nie jest to uniwersalne stwierdzenie, gdyż w województwie pomorskim liczba punków w przedziale 45-50 i 55-60 lat jest na identycznym poziomie, a województwie małopolskim kobiety 55-60 lat uzyskały wyższą średnią liczbę punktów (63,8) niż kobiety w wieku 45-50 lat (59,0 punktów). ależy przypomnieć, że najwyższa ocena jest punktowana jako 100, a najniższa 0 punktów. We wszystkich przedziałach wiekowych zdrowie fizyczne uzyskało nieznacznie wyższą punktację niż zdrowie psychiczne. Dokładne omówienie wyników z poszczególnych województw zamieszczone jest w poszczególnych opracowaniach, przy czym występują międzywoje- Tabela VIII. Ogólna punktacja ze skal 1-4, dotycząca oceny zdrowia w sferze fizycznej (physical component) oraz ze skal A-D, dotycząca oceny zdrowia w sferze psychicznej mental component) w trzech podgrupach wiekowych Table VIII. General score of 1-4 scales referring to physical component of health status assessment and of A-D scales referring to mental component of health status assessment, in 3 age sub-groups Zdrowie fizyczne/physical health Zdrowie psychiczne/mental health 45-50 50-55 55-60 45-50 50-55 55-60 1 Zachodniopomorskie 68,5 46 63,4 44 61,8 53 46,2 46,0 44,6 2 Pomorskie 68,7 50 65,3 47 68,0 66 64,9 63,6 68,8 3 Kujawsko-Pomorskie 66,5 50 60,8 52 54,5 52 63,4 58,9 58,5 4 Podlaskie 68,2 50 62,2 50 62,4 50 65,0 61,8 62,6 5 Wielkopolskie 75,7 210 75,1 181 72,0 129 70,4 69,9 69,1 6 Mazowieckie 65,1 44 63,2 50 63,5 48 63,8 66,0 65,7 7 Łódzkie 79,4 50 73,9 50 68,7 50 77,7 73,8 73,4 8 Śląskie 61,9 44 60,7 41 61,1 68 58,9 60,6 60,9 9 Małopolskie 59,0 50 56,6 50 63,8 50 64,4 63,8 66,5 Razem/Total 70,2 594 67,1 565 65,1 566 65,8 64,6 64,1 Tabela IX. Ogólna punktacja ze skal 1-4, dotycząca oceny zdrowia w sferze fizycznej (physical component) oraz ze skal A-D, dotycząca oceny zdrowia w sferze psychicznej mental component) w trzech podgrupach zróżnicowanych pod względem wykształcenia Table IX. General score of 1-4 scales referring to physical component of health status assessment and of A-D scales referring to mental component of health status assessment, in 3 sub-groups according to education Zdrowie fizyczne/physical health Zdrow. psychiczne/mental health Podst/zaw Średnie Wyższe Podst/zaw Średnie Wyższe /prim./vocational /secondary /tertiary /prim./vocational /secondary /tertiary 1 Zachodniopomorskie 58,8 28 65,7 79 66,4 36 41,7 46,1 46,6 2 Pomorskie 69,3 74 66,5 60 65,2 29 65,3 64,1 60,8 3 Kujawsko-Pomorskie 54,5 59 63,2 44 65,2 51 53,4 63,1 75,3 4 Podlaskie 55,7 27 64,2 55 67,6 68 59,1 62,0 65,7 5 Wielkopolskie 71,5 163 74,8 224 77,8 133 68,2 68,9 73,4 6 Mazowieckie 65,3 19 61,7 53 65,2 70 70,7 63,8 64,9 7 Łódzkie 66,7 32 73,8 66 78,7 52 65,9 73,9 81,9 8 Śląskie 60,4 64 61,3 56 62,6 33 61,6 60,1 58,7 9 Małopolskie 51,9 23 59,7 76 66,2 51 59,8 64,6 68,4 Razem/Total 64,6 489 67,8 713 70,2 523 62,7 64,0 68,5

552 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 548-552 Tabela X. Ogólna punktacja ze skal 1-4, dotycząca oceny zdrowia w sferze fizycznej (physical component) oraz ze skal A-D, dotycząca oceny zdrowia w sferze psychicznej mental component) w grupie kobiet stosujących i nie stosujących hormonalną terapię zastępczą Table X. General score of 1-4 scales referring to physical component of health status assessment and of A-D scales referring to mental component of health status assessment, in a group of women according to hormone replacement therapy use Terapia /therapy Zdrowie fizyczne /physical health brak terapii /no therapy Zdrowie psychiczne /mental health Terapia brak terapii /therapy /no therapy 1 Zachodniopomorskie 64,96 35 65,26 108 47,30 44,86 2 Podlaskie 62,60 25 64,60 125 66,30 62,50 3 Wielkopolskie 75,12 89 74,48 431 68,47 70,18 4 Mazowieckie 60.47 40 65.25 102 64.55 65.51 5 Łódzkie 76,09 31 73,42 119 77,72 74,24 6 Śląskie 61,92 25 60,97 128 57,34 60,82 7 Małopolskie 53,19 20 60,55 130 52,86 66,99 Razem/Total 67,6 269 68,9 1143 63,7 65,7 wódzkie różnice w ocenie stanu zdrowia (tab. IX). Z porównania wyników zbiorczych można stwierdzić, ze wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia rosła ocena zdrowia zarówno w sferze fizycznej jak i psychicznej, przy czym zdrowie fizyczne było oceniane nieznacznie lepiej niż psychiczne Porównanie wyników dotyczących różnic między kobietami stosującymi i niestosującymi hormonoterapię dotyczyło tylko siedmiu województw. Wśród 1412 kobiet objętych porównaniem jedynie 269 (23,5%) stosowało hormonalną terapię zastępczą. W obrębie kobiet stosujących hormonalną terapię zastępczą najniżej swoje zdrowie oceniały kobiety z województwa małopolskiego, a najlepiej z województwa łódzkiego. Zarówno fizyczna jak i psychiczna sfera życia była oceniana nieznacznie niżej przez kobiety stosujące hormonoterapię, niż przez kobiety nie stosujące tego rodzaju terapii. W niniejszym opracowaniu przedstawiona została tylko ogólna ocena stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, będąca rezultatem wyników z ośmiu skal kwestionariusza SF-36. ie ma więc informacji na temat ograniczeń w funkcjonowaniu z powodu zdrowia fizycznego oraz psychicznego w wykonywaniu czynności dnia codziennego, odczuwania bólu w ciągu ostatnich 4 tygodni, doświadczania takich uczuć jak przygnębienie, wyczerpanie i zmęczenie, a także ograniczeń w aktywności społecznej oraz w życiu towarzyskim i rodzinnym. Informacje te dostępne są w dziewięciu pracach Autorów z poszczególnych województw; opublikowanych w niniejszym numerze Problemów Higieny i Epidemiologii pod wspólnym tytułem Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat. Podsumowanie wyników badań 1. Źródłem stresu dla kobiet z dziewięciu województw częściej było środowisko pracy niż środowisko pozazawodowe i domowe, a dom był miejscem odpoczynku dla 90% spośród 1725 kobiet w wieku 45-60 lat. 2. Bóle głowy zgłaszało 65%, zmienność nastrojów była problemem dla 54%, przy czym po leki lub preparaty o działaniu uspokajającym, ułatwiającym zasypianie bądź o działaniu przeciw lękowym sięgało 22,8% spośród 1725 kobiet. 3. W oparciu o pytania kwestionariusza SF-36 lepiej było oceniane zdrowie fizyczne niż zdrowie psychiczne przez kobiety ze wszystkich subgrup wiekowych: 45-49,99; 50-54,99; 55-60. 4. Wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia rosła ocena zdrowia w sferze fizycznej i psychicznej, przy czym zarówno kobiety z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, jak i kobiety z wykształceniem średnim i wyższym nieznacznie lepiej oceniały fizyczny niż psychiczny aspekt zdrowia. 5. Częstość stosowania hormonalnej terapii kształtowała się w zakresie od 8,6% w województwie pomorskim do 28,2% w województwie mazowieckim. Zarówno fizyczna jak i psychiczna sfera życia była oceniana nieznacznie niżej przez kobiety stosujące niż przez kobiety nie stosujące hormonalnej terapii zastępczej. Piśmiennictwo / References 1. Rocznik Statystyczny Województw, RP 2008. 2. Żołnierczyk-Kieliszek D, Kulik TB i wsp. Społeczno zdrowotne uwarunkowania decyzji kobiet o stosowaniu hormonalnej terapii zastępczej. Wiad Lek 2006, LIX, 9-10: 664-668. 3. Kalupa W, Marcinkowski JT, Kalupa B, Zysnarska M. Wybrane elementy stylu życia a zdrowie 40-letnich mieszkańców Poznania i woj. Poznańskiego. Probl Hig Epidemiol 2006, 87(supl). 4. Cianciara D, Gajewska M, Urban E, Sakowska I. Lokalne polityki zdrowotne na przykładzie miast zrzeszonych w Stowarzyszenie Zdrowych Miast Polskich. Prob Hig Epidemiol 2008, 89(4): 476-481. 5. Etter JF, Perneger TV. Snowball sampling by mail: application to a survey of smokers in the general population. Int J Epidemiol 2000, 29: 43-48. 6. Ware JE, Sherbourne C. The MOS 36-item short form health surwey (SF-36): I. Conceptual framework and item selection. Med Care 1992, 30: 473-483.