T. Biesaga, Emotywizm, w: Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, t. 3, Lublin 2002, ss. 138-140; EMOTYWIZM



Podobne dokumenty
Strategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania).

REGULAMIN KONTROLI ZARZĄDCZEJ W MIEJSKO-GMINNYM OŚRODKU POMOCY SPOŁECZNEJ W TOLKMICKU. Postanowienia ogólne

KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY

JAK OCENIAĆ, BY WSPIERAĆ ROZWÓJ UCZNIA

Klasyfikacja autyzmu wg ICD 10 (1994) zakłada, że jest to całościowe zaburzenie rozwojowe (F84)- autyzm dziecięcy (F.84.0) charakteryzujące się:

1. Uczniowie kończący gimnazja, dla których organem prowadzącym jest Miasto Bielsko-Biała, wprowadzają swoje dane do komputera w swoich gimnazjach.

ZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 2. ZATRUDNIENIE NA CZĘŚĆ ETATU LUB PRZEZ CZĘŚĆ OKRESU OCENY

Zarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska

Uchwała z dnia 20 października 2011 r., III CZP 53/11

Przedmiotowy system oceniania z przedmiotu wiedza o społeczeństwie Publicznego Gimnazjum Sióstr Urszulanek UR we Wrocławiu w roku szkolnym 2015/2016

Grupy i czynniki ryzyka Komunikacja jako forma profilaktyki

Niniejszy ebook jest własnością prywatną.

Dlaczego kompetencje?

Budowa domu w granicy działki

REGULAMIN REKRUTACJI UCZNIÓW/SŁUCHACZY DO ZESPOŁU SZKÓŁ TECHNICZNYCH I OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH IM. KAZIMIERZA WIELKIEGO W BUSKU-ZDROJU

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MATEMATYKI W KLASACH IV VI SZKOŁY PODSTAWOWEJ W WÓLCE HYŻNEŃSKIEJ

Szkolenie instruktorów nauki jazdy Postanowienia wstępne

Ćwiczenie nr 2 Zbiory rozmyte logika rozmyta Rozmywanie, wnioskowanie, baza reguł, wyostrzanie

Wybrane programy profilaktyczne

I. POSTANOWIENIE OGÓLNE

POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA Z OPERONEM. Vademecum doradztwa edukacyjno-zawodowego. Akademia

Analiza wyników egzaminu gimnazjalnego przeprowadzonego w roku szkolnym 2011/2012 w części z języka francuskiego

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA z przedmiotu matematyka

UCHWAŁA. SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący) SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca) SSN Grzegorz Misiurek

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MATEMATYKI I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W KROŚNIE

im. Powstańców Śląskich na rok szkolny 2014/2015

Od redakcji. Symbolem oznaczono zadania wykraczające poza zakres materiału omówionego w podręczniku Fizyka z plusem cz. 2.

LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE

WyŜsza Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera z siedzibą w Krakowie

Temat: Funkcje. Własności ogólne. A n n a R a j f u r a, M a t e m a t y k a s e m e s t r 1, W S Z i M w S o c h a c z e w i e 1

tel/fax lub NIP Regon

Przykłady wybranych fragmentów prac egzaminacyjnych z komentarzami Technik ochrony fizycznej osób i mienia 515[01]

ANALIZA WYNIKÓW BADANIA

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO I ETAP EDUKACYJNY- KLASY I-III

za pośrednictwem Warszawa Al. Solidarności 127 (art kpc) ul. Góralska Warszawa

Regulamin rekrutacji. do II Liceum Ogólnokształcącego w Jaśle im. ppłk J.Modrzejewskiego. na rok szkolny 2014/2015

ZASADY REKRUTACJI DO ZESPOŁU SZKÓŁ SAMOCHODOWYCH. IM. GEN. STEFANA ROWECKIEGO "GROTA" W GLIWICACH, na rok szkolny 2015/2016

Rzymskokatolicka Parafia pw. Ducha Świętego

Program szkoleniowy Efektywni50+ Moduł III Standardy wymiany danych

Program profilaktyczny

I. LOGICZNE STRUKTURY DRZEWIASTE

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA ETYKA: LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE

ARKUSZ OCENY OKRESOWEJ DLA STANOWISK PRACOWNICZYCH

Komentarz do prac egzaminacyjnych w zawodzie technik administracji 343[01] ETAP PRAKTYCZNY EGZAMINU POTWIERDZAJĄCEGO KWALIFIKACJE ZAWODOWE

Zawarta w Warszawie w dniu.. pomiędzy: Filmoteką Narodową z siedzibą przy ul. Puławskiej 61, Warszawa, NIP:, REGON:.. reprezentowaną przez:

wzór Załącznik nr 5 do SIWZ UMOWA Nr /

Zapytanie ofertowe nr 3

PROGRAM ZAPEWNIENIA I POPRAWY JAKOŚCI AUDYTU WEWNĘTRZNEGO

PROCEDURY UDZIELANIA ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH w Powiatowym Urzędzie Pracy w Pile

INSPIRUJEMY DO WIELKOŚCI SZKOŁA TUTORÓW X EDYCJA: GDAŃSK, GORZÓW WLKP., KATOWICE, LUBLIN, ŁÓDŹ, OLSZTYN, POZNAŃ, RZESZÓW, TORUŃ, WARSZAWA, WROCŁAW

Regulamin rekrutacji

RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ. Młodzieżowego Domu Kultury w Puławach W ROKU SZKOLNYM 2014/2015. Zarządzanie placówką służy jej rozwojowi.

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO KLASY I-III GIMNAZJUM

Gimnazjum nr 1 im. Polskich Noblistów w Śremie

METODY I TECHNIKI BADAŃ SPOŁECZNYCH WARSZTATY BADANIA SONDAŻOWE WYTYCZNE ETAP I - KONCEPCJA BADAŃ

ZAPYTANIE OFERTOWE dot. rozliczania projektu. realizowane w ramach projektu: JESTEŚMY DLA WAS Kompleksowa opieka w domu chorego.

REGULAMIN STYPENDIALNY FUNDACJI NA RZECZ NAUKI I EDUKACJI TALENTY

Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące definicji MŚP i związanych z nią dylematów

Kancelaria Radcy Prawnego

KLAUZULE ARBITRAŻOWE

Jakie jest w tej kwestii stanowisko MF?

Regulamin Konkursu na cykl zajęć edukacyjnych o prawach dziecka i ich realizacji w praktyce

SCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWAWCZEJ W GIMNAZJUM

Po co w szkole procedury reagowania na przemoc i agresję?

Stanowisko Rzecznika Finansowego i Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie interpretacji art. 49 ustawy o kredycie konsumenckim

I.1.1. Opiekunka dziecięca 513[01]

ZAPYTANIE OFERTOWE. Tłumaczenie pisemne dokumentacji rejestracyjnej ZAPYTANIE OFERTOWE

,,Nie bój się matematyki - Program zajęć wyrównawczych z matematyki dla uczniów klas VI Szkoły Podst. nr 5 w Nowym Dworze Maz.

Regulamin rekrutacji do Technikum Budowlanego nr 5. im. prof. Stefana Bryły. w Warszawie ul. Księcia Janusza 45/47

Organizacja awansu zawodowego nauczycieli W ZESPOLE SZKÓŁ Z ODDZIAŁAMI INTEGRACYJNYMI W GŁOGOWIE

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

ruchu. Regulując przy tym w sposób szczegółowy aspekty techniczne wykonywania tych prac, zabezpiecza odbiorcom opracowań, powstających w ich wyniku,

REGULAMIN REALIZACJI PROJEKTÓW EDUKACYJNYCH W GIMNAZJUM W MIEJSKIEJ GÓRCE. Ustalenia ogólne

Procedura awansu zawodowego. Gimnazjum nr 2 im. św. Jadwigi Królowej Polski. w Rybniku

PROGRAM NR 2(4)/T/2014 WSPIERANIE AKTYWNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ

zaprasza do składania ofert na zakup samochodu dostawczego na potrzeby tworzonego przedszkola i do innych usług.

Promocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI RADY NADZORCZEJ PATENTUS S.A. ZA OKRES r r.

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH

POWSZECHNA ENCYKLOPEDIA FILOZOFII

ZASADY REKRUTACJI UCZNIÓW DO LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. WOJSKA POLSKIEGO W NOWYM DWORZE MAZOWIECKIM NA ROK SZKOLNY 2015/2016

Ogólna charakterystyka kontraktów terminowych

Projekt nr POKL /11 Sami dla siebie współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

ZAPYTANIE OFERTOWE NR 1

Konferencja Sądu Arbitrażowego przy SIDiR WARUNKI KONTRAKTOWE FIDIC KLAUZULA 13 JAKO ODMIENNY SPOSÓB WYKONANIA ROBÓT A NIE ZMIANA UMOWY

W LI RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, J 1j listopada 2014 roku Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak

ZARZĄDZENIE NR 18/2012

Wykonanie materiałów reklamowych i dostarczenie ich do siedziby Zamawiającego

Umowa w sprawie przyznania grantu Marie Curie 7PR Wykaz klauzul specjalnych

Opracowanie: mgr Krystyna Golba mgr Justyna Budak

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA JĘZYKÓW NOWOŻYTNYCH W GIMNAZJUM

1) w 1 pkt 4 otrzymuje brzmienie:

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MATEMATYKI DLA UCZNIÓW O SPECJALNYCH POTRZEBACH EDUKACYJNYCH

Zamieszczanie ogłoszenia: obowiązkowe. Ogłoszenie dotyczy: zamówienia publicznego. SEKCJA I: ZAMAWIAJĄCY

Rudniki, dnia r. Zamawiający: PPHU Drewnostyl Zenon Błaszak Rudniki Opalenica NIP ZAPYTANIE OFERTOWE

UMOWA O ŚWIADCZENIU USŁUG W PUNKCIE PRZEDSZKOLNYM TĘCZOWA KRAINA. Zawarta dnia..w Cieszynie pomiędzy

Plan połączenia poprzez przejęcie. SYNOPTIS PHARMA Sp. z o.o. oraz BS - SUPLE Sp. z o.o.

Warszawa, dnia 29 grudnia 2015 r. Poz ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI. z dnia 18 grudnia 2015 r.

1. NAUCZANIE JĘZYKÓW NOWOŻYTNYCH (OBOWIĄZKOWYCH) W RAMACH PROGRAMU STUDIÓW STACJONARNYCH (CYKL A I B) I NIESTACJONARNYCH

Gramatyka i słownictwo

Transkrypt:

EMOTYWIZM stanowisko w metaetyce, odmawiające sądom etycznym wartości logicznej, a traktujące je jako wyraz ludzkich życzeń, zachęt, rad, rozkazów, ekspresję emocji; jest to stanowisko akognitywistyczne, w którym utrzymuje się, że nie jesteśmy w stanie poznać tego, co dobre czy powinne moralnie. Początków e. można doszukiwać się w pracach D. Hume a: A Treatise of Human Nature (I II, Lo 1739; Traktat o naturze ludzkiej, I II, Kr 1951 1952) oraz w An Enquiry Concerning the Principles of Morals (Lo 1751; Badania dotyczące zasad moralności, Wwa 1975), w których podważa on możliwość racjonalnego uzasadnienia moralności. Zgodnie ze swoim empiryzmem stanął na stanowisku, że rozum ludzki może formułować jedynie dwojakiego rodzaju sądy: o spostrzeganych faktach (sądami tymi posługują się nauki ścisłe) oraz o abstrakcyjnych relacjach (sądami tymi posługuje się matematyka i logika). Sądy o powinności moralnej znajdują się poza tym podziałem nie są sądami racjonalnymi, nie ma bowiem racjonalnego przejścia od empirycznego jest do moralnego powinien (is ought). Sądy o powinności moralnej nie są dziełem rozumu, lecz wynikiem emocjonalnej reakcji wobec zastanych faktów (np. wobec faktu, że ktoś jest głodny, ktoś został zraniony czy zabity). Do rozwoju e. przyczynili się, nawiązujący do empiriokrytycyzmu E. Macha, przedstawiciele Koła Wiedeńskiego (M. Schlick, R. Carnap, H. Reichenbach, H. Geigl, P. Frank. K. Gödel. H. Hahn, V. Kraft, O. Neurath, F. Waismann), jak również nawiązujący do empiryzmu G. Berkeleya i D. Hume a empirycy bryt. (B. Russell, L. Wittgenstein). Wytworzony w tych ośrodkach logiczny pozytywizm torował drogę e. skrajnemu (R. Carnap, A. J. Ayer, A. Hägerström, Ch. L. Stevenson, M. Ossowska). Obok niego rozwijał się e. umiarkowany (J. O. Urmson, R. M. Hare). Zgodnie z zasadami pozytywizmu logicznego Ayer podzielił całą wiedzę na twierdzenia analityczne i empiryczne: pierwsze nie dotyczą rzeczywistości są prawdziwe na zasadzie treści użytych w nim pojęć; drugie rejestrują fakty empiryczne są tylko prawdopodobne i muszą być zweryfikowane przez doświadczenie zmysłowe. Pierwszymi posługują się logika i matematyka, drugimi nauki ścisłe. 1

Przyjęcie takiego podziału wiedzy, zwł. weryfikacjonistycznej teorii znaczenia, prowadziło do likwidacji metafizyki oraz etyki. Wg Ayera wszystkie sądy, które nie dają się empirycznie zweryfikować, są zdaniami bezsensownymi. Sądów etycznych nie można zaliczyć ani do analitycznych, ani do empirycznych; nie są one tautologiami, nie stwierdzają ani relacji idealnych, ani faktów empirycznych; orzeczniki tych sądów nie orzekają jakiejś kwalifikacji empirycznej przedmiotu; nie można ich potwierdzić w doświadczeniu zmysłowym, nie są więc sądami, o których można orzekać, że są prawdziwe albo fałszywe. Są zdaniami bezsensownymi, a pojęcia etyczne są pseudopojęciami. Dotychczas stosowano wg Ayera cztery rodzaje sądów: a) sądy będące definicjami terminów etycznych, którymi zajmuje się metaetyka; b) sądy dotyczące doświadczenia moralności, czyli sądy o faktach psychicznych i ich przyczynach, którymi posługuje się psychologia czy socjologia moralności; c) sądy będące zachętą do cnoty moralnej; d) sądy etyczne będące wyrazem ekspresji naszych uczuć. Etyka może zajmować się jedynie pierwszym rodzajem sądów i wtedy zredukowana jest do metaetyki. Drugi rodzaj sądów należy do psychologii lub socjologii, trzeci nie jest sądem w sensie ścisłym, lecz zachętą lub rozkazem; podobnie czwarty nie jest sądem o czymś, lecz środkiem ekspresji naszych emocji (Language, Truth and Logic, Lo 1948, 143). Sądy etyczne nie są więc nawet twierdzeniami o moich uczuciach (np. że odczuwam oburzenie lub aprobatę wobec czegoś), ale są zewnętrzną ekspresją tych uczuć, czyli ich wybuchem (jak wybuch śmiechu, płaczu). W tym ujęciu dyskusja o wartościach, a nawet o adekwatnych do nich uczuciach, jest bezprzedmiotowa. Mniej radykalną wersję e. rozwinął Stevenson. W przeciwieństwie do Ayera, nie wykluczał etyki z nauk filozoficznych. Sądził, że emotywne znaczenie terminów etycznych jest ważnym przedmiotem badań w etyce. W duchu e. twierdził, że język etyki z istoty swej występuje nie tyle w funkcji deskryptywnej, co w funkcji dynamicznej: emotywnej, perswazyjnej, której celem jest oddziaływanie na innych, wywoływanie w nich odpowiednich skutków, postaw, uczuć sympatii czy antypatii. Przez emotywną tendencję słów dobry lub zły wywołujemy określone afektywne nastawienia, wywieramy 2

wpływ na postawy, zachęcamy lub zniechęcamy do pewnych działań, chcemy aby pewnych czynów dokonywali, a innych unikali. W perswazyjnym użyciu terminów etycznych emocjonalnie pozytywnemu wyrażeniu nadajemy często nowe konceptualne znaczenie po to, aby wpłynąć na kogoś, zmienić jego nastawienie, wyperswadować mu coś. Zdobywamy przychylność dla naszych poglądów czy zasad moralnych, wywołujemy lepszą ocenę nas samych. Stanowisko e. zmodyfikował Hare, twierdząc, że istotny dla sądów etycznych jest nie wpływ, lecz rada. Gdy ktoś pyta, co powinien czynić, nie oczekuje, aby nakłonić go do określonego czynu, lecz by mu udzielić rady i przedstawić argumenty przemawiające za lub przeciw zajętemu stanowisku. Pierwszorzędną funkcją języka etyki jest funkcja preskryptywna, natomiast funkcje emotywna i deskryptywna są marginalne. W dyskursie moralnym formułujemy rady, zalecenia i towarzyszymy komuś w dokonywaniu czynu. W preskrypcji, wyrażonej w formie: powinieneś to zrobić, nie chodzi nam o wywarcie emocjonalnego wpływu, ale o to, aby ktoś wykonał to, co jest wyrażone w sformułowanej radzie. Znaczenie preskryptywne języka etycznego jest wg Hare a nadrzędne i niezależne od znaczenia deskryptywnego, a nawet wartościującego. W odróżnieniu od sądów deskryptywnych, które są sądami jednostkowymi, sądy preskryptywne są uniwersalne. Formułując sąd deskryptywny, dotyczący jednostkowej sytuacji, dokonujemy sądu odnoszącego się do każdej sytuacji tego typu. Preskrypcja powinieneś odnosi się nie tylko do mojego rozmówcy, lecz do każdego, kto znajdzie się w tego typu sytuacji. Zasada uniwersalizacji zbliża preskryptywizm do formalizmu etycznego I. Kanta. Za osiągnięcie e. można uznać przeanalizowanie funkcji emotywnej, ewokatywnej i preskryptywnej terminów etycznych. Wykluczanie albo niedocenianie funkcji informatywnej dyskursu moralnego wynika z przyjętych a priori założeń logicznego pozytywizmu i pragmatyzmu. W empirycznym pragmatyzmie język etyczny badano nie od strony jego informatywnej zawartości, lecz od strony skutków jego oddziaływania. Nie zajmowano się tym, że sąd coś stwierdza, lecz że coś z kimś czyni analizowano oddziaływanie języka na nasze przekonania, a nie zawarte w języku uzasadnienia tych przekonań. Przedmiotem analizy była nie prawda, lecz 3

skuteczność oddziaływania, czyli wzbudzanie uczuć, przekonań, postaw. Gdyby język etyczny występował tylko w funkcji emotywnej, to wszelki dyskurs, w tym również dyskurs moralny, byłby irracjonalną psychologiczną presją, służącą skutecznej manipulacji innymi (G. J. Warnock). E., zacierając różnice pomiędzy manipulacyjną i niemanipulacyjną komunikacją ludzką i proponując werbalną przemoc jednych wobec drugich, ujawnia, że nie wyraża racjonalnie zbudowanej teorii moralności, umożliwiającej sensowny dialog na temat tego, co jest dobre a co złe (A. MacIntyre). M. Schlick, Fragen der Ethik, W 1930, F 1984 (Zagadnienia etyki, Wwa 1960); R. Carnap, Philosophy and Logical Syntax, Lo 1935, NY 1979 (Filozofia i składnia logiczna, w: tenże, Filozofia jako analiza języka nauki, Wwa 1969, 5-66); A. J. Ayer, Language, Truth and Logic, Lo 1936, 2001; C. L. Stevenson, The Emotive Meaning of Ethical Terms, Mind 46 (1937), 10 31; tenże, Ethics and Language, NH 1944, NY 1979; S. E. Toulmin, An Examination of the Place of Reason in Ethics, C 1950; R. M. Hare, The Language of Morals, Ox 1952; A. Hägerström, Inquiries into the Nature of Laws and Morals, Sto 1953; A. J. Ayer, Logical Positivism, Lo 1959; W. Frankena, Ethics, EC 1963, 1973 2 ; R. M. Hare, Freedom and Reason, Ox 1963; C. L. Stevenson, Facts and Values. Studies in Ethical Analysis, NH 1963; M. Ossowska, Podstawy nauki o moralności, Warszawa 1947, 1994; T. Styczeń, W sprawie przejścia od zdań orzekających do zdań powinnościowych, RF 14 (1966) z. 2, 65 80; G. J. Warnock, Contemporary Moral Philosophy, Lo 1967; J. O. Urmson, The Emotive Theory of Ethics, Lo 1968; H. Juros, Błąd naturalistyczny a tomistyczne określenie dobra, RF 20 (1972) z. 2, 41 67; T. Styczeń, Problem możliwości etyki, jako empirycznie uprawomocnionej i ogólnie ważnej teorii moralności, Lb 1972; M. Hempoliński, Brytyjska filozofia analityczna, Wwa 1974; P. Foot, Virtues and Vices,, Be 1978; A. MacIntyre, After Virtue. A Study in Moral Theory, Lo 1981, 1985 2 (Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności, Wwa 1996); A. Gibbard, Wise Choices, Apt Feelings, C 1990; R. M., Hare, Moral Thinking, Ox 1991; S. Blackburn, 4

Essays on Quasi-Realism, NY 1993; S. Darwall, A. Gibbard, P. Railton, Moral Discourse and Practice, NY 1997. Tadeusz Biesaga 5