SYSTEM PRAWA KARNEGO. Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym. Tom 10

SYSTEM PRAWA KARNEGO Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym Tom 10

SYSTEM PRAWA KARNEGO Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym Tom 10 REDAKTOR NACZELNY SYSTEMU PRAWA KARNEGO ANDRZEJ MAREK ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO SYSTEMU PRAWA KARNEGO LECH K. PAPRZYCKI

Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym Tom 10 Redaktor Prof. dr hab. Jarosław Warylewski Autorzy dr Magdalena Budyn-Kulik Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, dr hab. Violetta Konarska-Wrzosek prof. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, dr hab. Witold Kulesza prof. Uniwersytetu Łódzkiego, dr Bogusław Michalski Prokuratura Generalna, prof. dr hab. Marek Mozgawa Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, prof. dr hab. Stanisław Pikulski Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, dr Jacek Potulski Uniwersytet Gdański, prof. dr hab. Wojciech Radecki Uniwersytet Wrocławski, prof. dr hab. Maria Szewczyk Uniwersytet Jagielloński, prof. dr hab. Jarosław Warylewski Uniwersytet Gdański, prof. dr hab. Janina Wojciechowska Polska Akademia Nauk WYDAWNICTWO C. H. BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2012

Wydano we współpracy z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Magdalena Budyn-Kulik rozdz. I 2 5 Violetta Konarska-Wrzosek rozdz. V 33, 35 36, 38 39 Witold Kulesza rozdz. VI Bogusław Michalski rozdz. I 7 8 Marek Mozgawa rozdz. II Stanisław Pikulski rozdz. I 1 Jacek Potulski rozdz. I 6 Wojciech Radecki rozdz. VII Maria Szewczyk rozdz. V 34, 37 Jarosław Warylewski rozdz. IV Janina Wojciechowska rozdz. III Redakcja: Urszula Danilczuk Wydawca: Dagna Kordyasz Wydawnictwo C. H. Beck 2012 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-1317-7 ISBN e-book 978-83-255-4027-2

Przedmowa Kolejny, 10 tom Systemu Prawa Karnego, poświęcony jest przestępstwom przeciwko dobrom indywidualnym. Kryterium to uwzględnia charakter dobra prawnego (zwanego niekiedy przedmiotem ochrony, a nawet przedmiotem zamachu) chronionego przez zakazy karne z części szczególnej Kodeksu karnego z 1997 r. Widać w tym wyraźne odwołanie do koncepcji prof. Mariana Cieślaka, który wyróżniał dobra prawne o charakterze społecznym i indywidualnym, przy czym obie te kategorie uwzględniają dobra prawne o charakterze ściśle indywidualnym i ściśle społecznym oraz takie, które mają charakter indywidualny i społeczny zarazem. Przykładowo, do dóbr prawnych o charakterze ściśle indywidualnym należy wolność seksualna, natomiast życie człowieka ma charakter indywidualny i społeczny zarazem. W tomie tym omówione zostały dobra prawne o charakterze ściśle indywidualnym i te, które nie tracąc podstawowego charakteru dobra indywidualnego mają też swój niezaprzeczalny wymiar społeczny (zbiorowy). Przyjęte w tym tomie kryterium dobra indywidualnego akcentuje równocześnie funkcję ochronną prawa karnego. Czyny zabronione, które te dobra prawne (m.in.: życie, zdrowie, wolność, cześć i nietykalność) o wysokiej wartości atakują, należą do najbardziej społecznie szkodliwych i jednocześnie najbardziej dotkliwych dla fizycznej i psychicznej integralności każdego człowieka. W systematyce Kodeksu karnego z 1997 r. zostały one stypizowane w następujących rozdziałach części szczególnej: w rozdziale XIX Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, w rozdziale XXIII Przestępstwa przeciwko wolności, w rozdziale XXIV Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania, w rozdziale XXV Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, w rozdziale XXVI Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece, w rozdziale XXVII Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności osobistej i w rozdziale XXVIII Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Systemowym opracowaniem przestępstw z wymienionych wyżej rozdziałów Kodeksu karnego zajęło się 11 autorów, o niekwestionowanym autorytecie w zakresie prawa karnego, wywodzących się z różnych ośrodków akademickich i gwarantujących powstanie dzieła o najwyższej merytorycznie jakości. Pełnienie funkcji redaktora tego tomu było niewątpliwym wyróżnieniem i jednocześnie zadaniem wiążącym się z ogromną odpowiedzialnością. Jedynie doskonała współpraca z autorami i profesjonalna pomoc ze strony Wydawnictwa, za co składam podziękowania, pozwoliły mi na zmierzenie się z tym wyzwaniem. Mam nadzieję, że ostateczny efekt, którym jest ten tom, spełnia oczekiwania Redaktora Naczelnego, ś.p. Profesora Andrzeja Marka i będzie trwałym oraz znaczącym osiągnięciem nie tylko wszystkich jego autorów, ale i całej polskiej nauki prawa karnego. Gdańsk, wrzesień 2012 r. Prof. dr hab. Jarosław Warylewski V

Od Wydawnictwa Z głębokim żalem przyjęliśmy wiadomość o śmierci w lutym 2012 r. Redaktora Naczelnego Systemu Prawa Karnego Profesora zw. dr hab. Andrzeja Marka. Jego dzieło zgodził się kontynuować Prof. dr hab. Lech K. Paprzycki, Prezes Sądu Najwyższego kierujący Izbą Karną, który od wydania tomu 10 przyjął funkcję Zastępcy Redaktora Naczelnego Systemu Prawa Karnego. Z poważaniem, Wydawnictwo C. H. Beck

Spis treści Przedmowa... V Od Wydawnictwa... VII Wykaz skrótów... XVII Rozdział I. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu... 1 1. Zabójstwo (typ podstawowy, typy kwalifikowane, zabójstwo z afektu)... 7 I. Zagadnienia wstępne......................................... 7 II. Życie ludzkie jako przedmiot ochrony karnomaterialnej... 8 III. Typ podstawowy zabójstwa (art. 148 1 KK)... 22 IV. Elementy podmiotowe odpowiedzialności sprawców zabójstw... 32 V. Kwalifikowane typy zabójstw w KK z 1997 r.... 44 VI. Zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwione okolicznościami... 56 VII. Podmiot przestępstwa zabójstwa... 67 VIII. Usiłowanie i przygotowanie popełniania przestępstw zabójstwa... 73 2. Dzieciobójstwo... 77 I. Uwagi wprowadzające... 77 II. Dzieciobójstwo rys historyczny... 77 III. Dzieciobójstwo aspekt prawnoporównawczy... 85 IV. Dane statystyczne... 87 V. Przedmiot przestępstwa... 88 VI. Strona przedmiotowa... 89 VII. Podmiot... 93 VIII. Strona podmiotowa... 97 IX. Niepoczytalność i ograniczona w znacznym stopniu poczytalność... 103 X. Wymiar kary i środków karnych... 104 XI. Zbieg przepisów ustawy i zbieg przestępstw... 109 3. Zabójstwo eutanatyczne... 111 I. Uwagi wprowadzające... 111 II. Eutanazja rys historyczny... 111 III. Eutanazja aspekt prawnoporównawczy... 113 IV. Dane statystyczne... 116 V. Przedmiot... 116 VI. Strona przedmiotowa... 117 VII. Podmiot... 121 VIII. Strona podmiotowa... 122 IX. Wymiar kary i środków karnych... 124 X. Zbieg przepisów ustawy i zbieg przestępstw... 129 4. Pomoc do samobójstwa... 130 I. Uwagi wprowadzające... 130 II. Pomoc i nakłanianie do samobójstwa rys historyczny... 131 III. Pomoc do samobójstwa aspekt prawnoporównawczy... 133 IV. Dane statystyczne... 136 IX

Spis treści X V. Przedmiot... 137 VI. Strona przedmiotowa... 137 VII. Podmiot... 139 VIII. Strona podmiotowa... 140 IX. Wymiar kary i środków karnych... 140 X. Zbieg przepisów ustawy i zbieg przestępstw... 144 5. Nieumyślne spowodowanie śmierci... 144 I. Nieumyślne spowodowanie śmierci rys historyczny... 144 II. Nieumyślne spowodowanie śmierci aspekt prawnoporównawczy... 145 III. Dane statystyczne... 148 IV. Przedmiot... 150 V. Strona przedmiotowa... 150 VI. Podmiot... 152 VII. Strona podmiotowa... 152 VIII. Wymiar kary i środków karnych... 154 IX. Zbieg przepisów ustawy i zbieg przestępstw... 158 6. Przestępstwo przerwania ciąży.... 159 I. Uwagi ogólne... 159 II. Metody przerywania ciąży... 168 III. Przedmiot czynu zabronionego... 169 IV. Przedmiot ochrony... 177 V. Typy czynów zabronionych określone w art. 152 154 KK... 190 VI. Odpowiedzialność karna za przerwanie ciąży poza obszarem polskiej jurysdykcji... 199 7. Uszkodzenie ciała i rozstrój zdrowia... 203 I. Uwagi wstępne problemy terminologiczne... 203 II. Odpowiedzialność za spowodowanie uszkodzeń ciała lub rozstroju zdrowia rys historyczny... 207 III. Granice odpowiedzialności karnej za spowodowanie uszkodzenia ciała. 212 IV. Strona podmiotowa przestępstw spowodowania uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia... 247 8. Narażenie życia i zdrowia na niebezpieczeństwo... 265 I. Uwagi wstępne... 265 II. Odpowiedzialność za narażenie życia lub zdrowia człowieka na niebezpieczeństwo rys historyczny... 268 III. Granice odpowiedzialności za indywidualne narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu... 273 IV. Kwalifikowane narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu... 302 V. Szczególne wypadki odpowiedzialności karnej związane z narażeniem człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu... 306 Rozdział II. Przestępstwa przeciwko wolności... 329 9. Ujęcie przestępstw przeciwko wolności w polskich Kodeksach karnych (1932 1997)... 335 10. Bezprawne pozbawienie wolności (art. 189 KK)... 339 I. Rys historyczny... 339 II. Uwagi prawnoporównawcze................................... 343 III. Obraz statystyczny przestępstwa pozbawienia wolności... 344 IV. Analiza ustawowych znamion... 347 V. Zagadnienia zbiegu przepisów... 369 VI. Wymiar kary... 377

Spis treści VII. Tryb ścigania... 380 VIII. Specyfika pozbawienia wolności jako przestępstwa trwałego... 380 11. Handel ludźmi (art. 189a KK)... 387 I. Uwagi prawnomiędzynarodowe... 387 II. Rys historyczny... 391 III. Uwagi prawnoporównawcze................................... 394 IV. Obraz statystyczny przestępstwa handlu ludźmi... 396 V. Analiza ustawowych znamion... 396 VI. Zagadnienia zbiegu przepisów... 406 VII. Wymiar kary... 407 VIII. Tryb ścigania... 408 12. Przestępstwo groźby (art. 190 KK)... 408 I. Rys historyczny... 408 II. Uwagi prawnoporównawcze................................... 410 III. Obraz statystyczny przestępstwa groźby... 413 IV. Analiza ustawowych znamion... 415 V. Zagadnienia zbiegu przepisów... 427 VI. Wymiar kary... 428 VII. Tryb ścigania... 430 13. Przestępstwa stalkingu (nękania) i podszywania się (art. 190a KK). 433 I. Uwagi wstępne... 433 II. Uwagi prawnoporównawcze................................... 437 III. Analiza ustawowych znamion... 439 IV. Zagadnienia zbiegu przepisów................................. 450 V. Wymiar kary... 451 VI. Tryb ścigania... 452 14. Przestępstwo zmuszania (art. 191 KK)... 453 I. Rys historyczny... 453 II. Uwagi prawnoporównawcze................................... 455 III. Obraz statystyczny przestępstwa zmuszania... 456 IV. Analiza ustawowych znamion... 459 V. Zagadnienia zbiegu przepisów... 480 VI. Wymiar kary... 481 VI. Tryb ścigania... 484 15. Utrwalanie wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej albo rozpowszechnianie takich treści (art. 191a KK)... 485 I. Uwagi wstępne... 485 II. Analiza ustawowych znamion... 486 III. Zagadnienia zbiegu przepisów... 493 IV. Wymiar kary... 494 V. Tryb ścigania... 494 16. Zabieg leczniczy bez zgody pacjenta (art. 192 KK)... 495 I. Uwagi wstępne... 495 II. Analiza ustawowych znamion... 500 III. Zagadnienia zbiegu przepisów... 520 IV. Wymiar kary... 521 V. Tryb ścigania... 522 17. Naruszenie miru domowego (art. 193 KK)... 522 I. Rys historyczny... 522 II. Uwagi prawnoporównawcze................................... 525 III. Obraz statystyczny przestępstwa naruszenia miru domowego... 526 IV. Analiza ustawowych znamion... 528 V. Zagadnienia zbiegu przepisów... 541 XI

Spis treści VI. Wymiar kary... 542 VII. Tryb ścigania... 544 Rozdział III. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania... 545 18. Wprowadzenie... 546 I. Uwagi ogólne... 546 II. Wartości chrześcijańskie a Unia Europejska... 550 19. Ograniczenie w prawach... 552 I. Uwagi ogólne... 552 II. Przedmiot ochrony... 552 III. Strona przedmiotowa... 552 IV. Podmiot... 554 V. Strona podmiotowa... 554 VI. Zbieg przepisów i zbieg przestępstw... 554 VII. Zagrożenie karą i środkami karnymi... 554 VIII. Zagadnienia procesowe....................................... 555 20. Przeszkadzanie aktom religijnym... 555 I. Uwagi ogólne... 555 II. Przedmiot ochrony... 555 III. Strona przedmiotowa... 555 IV. Podmiot... 558 V. Strona podmiotowa... 558 VI. Zbieg przepisów i zbieg przestępstw... 558 VII. Zagrożenie karą i środkami karnymi... 558 VIII. Zagadnienia procesowe....................................... 558 21. Obraza uczuć religijnych... 558 I. Uwagi ogólne... 558 II. Przedmiot ochrony... 559 III. Strona przedmiotowa... 559 IV. Podmiot... 560 V. Strona podmiotowa... 561 VI. Zagrożenie karą i środkami karnymi... 561 VII. Zagadnienia procesowe....................................... 561 Rozdział IV. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności.. 563 22. Wprowadzenie... 572 I. Stan badań... 574 II. Treść i zakres pojęcia przestępstwa seksualne... 575 III. Przedmiot ochrony przestępstw z Rozdziału XXV KK... 577 IV. Rozmiar, dynamika i struktura przestępczości seksualnej w Polsce... 593 23. Przestępstwo zgwałcenia (art. 197 KK)... 600 I. Rys historyczny i prawnoporównawczy... 601 II. Przedmiot ochrony i przedmiot czynności wykonawczej............. 623 III. Podmiot przestępstwa... 625 IV. Strona przedmiotowa... 626 V. Strona podmiotowa... 650 VI. Kwalifikowane typy zgwałcenia... 653 VII. Formy stadialne i postacie zjawiskowe... 666 VIII. Zbieg przestępstw lub przepisów ustawy... 671 IX. Reakcja karna i tryb ścigania... 677 X. Informacje statystyczne dotyczące zgwałcenia... 688 24. Przestępstwo seksualnego wykorzystania bezradności lub niepoczytalności (art. 198 KK)... 692 I. Ujęcie historyczne i prawnoporównawcze... 693 XII

Spis treści II. Przedmiot ochrony... 698 III. Strona przedmiotowa... 699 IV. Podmiot... 708 V. Strona podmiotowa... 712 VI. Zbieg przepisów... 713 VII. Reakcja karna i tryb ścigania... 714 VIII. Informacje statystyczne... 715 25. Przestępstwo seksualnego wykorzystania stosunku zależności lub krytycznego położenia (art. 199 KK)... 716 I. Rys historyczny i prawnoporównawczy... 716 II. Przedmiot ochrony... 720 III. Strona przedmiotowa... 723 IV. Podmiot... 729 V. Strona podmiotowa... 730 VI. Zbieg przepisów... 730 VII. Reakcja karna i tryb ścigania... 731 VIII. Informacje statystyczne... 733 26. Przestępstwo seksualnego wykorzystania małoletniego poniżej lat 15 (art. 200 KK)... 734 I. Rys historyczny i prawnoporównawczy... 734 II. Przedmiot ochrony... 750 III. Strona przedmiotowa... 753 IV. Problematyka usiłowania... 757 V. Podmiot... 759 VI. Strona podmiotowa... 763 VII. Zbieg przepisów i przestępstw... 765 VIII. Reakcja karna i tryb ścigania... 765 IX. Informacje statystyczne... 769 27. Przestępstwo tzw. groomingu (art. 200a KK)... 770 I. Uwagi wstępne... 770 II. Przedmiot ochrony... 772 III. Strona przedmiotowa... 772 IV. Podmiot... 775 V. Strona podmiotowa... 775 VI. Reakcja karna i tryb ścigania... 775 28. Propagowanie lub pochwalanie zachowań pedofilskich (art. 200b KK)... 776 I. Uwagi wstępne... 776 II. Przedmiot ochrony... 779 III. Strona przedmiotowa... 780 IV. Podmiot... 781 V. Strona podmiotowa... 781 VII. Reakcja karna i tryb ścigania... 782 29. Kazirodztwo (art. 201 KK)... 782 I. Rys historyczny i prawnoporównawczy... 783 II. Przedmiot ochrony... 795 III. Strona przedmiotowa... 799 IV. Podmiot... 802 V. Strona podmiotowa... 804 VI. Zbieg przepisów... 804 VII. Reakcja karna i tryb ścigania... 806 VIII. Informacje statystyczne... 807 30. Pornografia (art. 202 KK)... 809 XIII

XIV Spis treści I. Uwagi wstępne... 809 II. Rys historyczny i prawnoporównawczy... 810 III. Przedmiot ochrony... 821 IV. Strona przedmiotowa... 824 V. Podmiot... 845 VI. Strona podmiotowa... 845 VII. Zbieg przepisów... 846 VIII. Reakcja karna i tryb ścigania... 846 IX. Informacje statystyczne... 849 31. Prostytucja (art. 203 i 204 KK)... 851 I. Uwagi wstępne... 851 II. Rys historyczny i prawnoporównawczy... 856 III. Przedmiot ochrony... 866 IV. Strona przedmiotowa... 868 V. Podmiot... 873 VI. Strona podmiotowa... 873 VII. Zbieg przestępstw i przepisów ustawy... 874 VIII. Reakcja karna i tryb ścigania... 876 IX. Informacje statystyczne... 878 32. Tryb ścigania przestępstw z Rozdziału XXV KK (art. 205 KK)... 880 Rozdział V. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece... 885 33. Wprowadzenie... 888 34. Bigamia... 889 I. Uwagi wstępne... 889 II. Ustawowe znamiona przestępstwa bigamii... 895 III. Zagrożenie karą i środkami karnymi.... 904 35. Przestępstwo znęcania się... 908 I. Prawnokarna ochrona przed złym traktowaniem w ujęciu historycznym... 908 II. Krąg osób i dóbr chronionych przed znęcaniem się oraz podmiot przestępstwa... 914 III. Rodzaje penalizowanych zachowań... 921 IV. Strona podmiotowa przestępstwa znęcania się... 923 V. Odmiany kwalifikowane przestępstwa... 927 VI. Zbieg przepisów ustawy i zbieg przestępstw... 929 VII. Wymiar kary i środków karnych oraz tryb ścigania... 932 36. Rozpijanie małoletniego... 935 I. Prawnokarna ochrona małoletnich przed dostępnością do alkoholu i rozpijaniem w ujęciu historycznym... 935 II. Prawnokarna ochrona małoletnich przed dostępnością do alkoholu przewidziana w ustawie z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi... 938 III. Przestępstwo rozpijania małoletniego rodzajowy i indywidualny przedmiot ochrony... 941 IV. Penalizowane sposoby rozpijania małoletniego i problem skutkowości tego przestępstwa... 942 V. Przedmiot czynności wykonawczych rozpijania... 949 VI. Podmiot i strona podmiotowa przestępstwa rozpijania... 950 VI. Wymiar kary i środków karnych oraz tryb ścigania... 951 37. Przestępstwo niealimentacji... 953 I. Krótki rys historyczny... 953 II. Ustawowe znamiona przestępstwa niealimentacji... 956 III. Ustawowe znamiona przestępstwa niealimentacji z art. 209 KK... 959

Spis treści IV. Karalność... 969 38. Porzucenie małoletniego lub osoby nieporadnej... 972 I. Prawnokarna ochrona przed porzuceniem w ujęciu historycznym... 972 II. Krąg osób i dóbr chronionych przed porzuceniem... 975 III. Podmiot przestępstwa... 976 IV. Pozostałe znamiona typu podstawowego przestępstwa porzucenia... 979 V. Odmiana kwalifikowana przestępstwa porzucenia... 982 VI. Zbieg przepisów ustawy i zbieg przestępstw... 983 VIII. Wymiar kary i środków karnych oraz tryb ścigania... 984 39. Uprowadzenie lub zatrzymanie osoby małoletniej lub nieporadnej.. 986 I. Prawnokarna ochrona przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem w ujęciu historycznym... 986 II. Krąg osób chronionych przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem i przedmiot prawnokarnej ochrony... 990 III. Rodzaje penalizowanych zachowań i pozostałe znamiona strony przedmiotowej przestępstwa... 992 IV. Podmiot i strona podmiotowa przestępstwa... 994 V. Zbieg przepisów ustawy... 996 VI. Wymiar kary i środków karnych oraz tryb ścigania... 997 Rozdział VI. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej... 1001 40. Wprowadzenie... 1002 41. Zniesławienie... 1003 I. Ogólna charakterystyka... 1003 II. Pojęcie czci... 1004 III. Kształtowanie się ochrony czci w polskim prawie karnym.... 1013 IV. Odpowiedzialność karna za zniesławienie w KK z 1997 r.... 1039 42. Zniewaga.... 1080 I. Ogólna charakterystyka... 1080 II. Pojęcie zniewagi i jej czynność sprawcza... 1081 III. Znieważona osoba i skutek zniewagi... 1086 IV. Modalne okoliczności zniewagi... 1087 V. Zamiar znieważenia... 1087 VI. Prowokacja i retorsja... 1088 43. Naruszenie nietykalności cielesnej... 1089 I. Ogólna charakterystyka... 1089 II. Czynność sprawcza i skutek... 1090 III. Naruszenie nietykalności cielesnej interweniującego na rzecz ochrony bezpieczeństwa dóbr prawnych... 1091 IV. Prowokacja i retorsja... 1093 Rozdział VII. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową... 1095 44. Wprowadzenie historyczne... 1096 45. Przestępstwa z Rozdziału XXVIII KK... 1107 I. Przedmiot ochrony.... 1107 II. Typy przestępstw... 1108 III. Sankcje karne... 1135 IV. Zagadnienia procesowe....................................... 1136 Indeks rzeczowy... 1137 XV

1. Źródła prawa Wykaz skrótów ABWU............ ustawa z 24.5.2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. Nr 74, poz. 676 ze zm.) AlkU.............. ustawa z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.) BezpImprMas....... ustawa z 20.3.2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. Nr 62, poz. 504 ze zm.) BrońU............. ustawa z 21.5.1999 r. o broni i amunicji (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 576) CudzU............ ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 264, poz. 1573 ze zm.) EKPCz............ Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) EKZT............. Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu traktowaniu albo karaniu sporządzona w Strasburgu 26.11.1987 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 46, poz. 238 ze zm.) EwidLudU......... ustawa z 10.4.1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 ze zm.) FinPublU.......... ustawa z 30.6.2005 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 249, poz. 2104 ze zm.) GryHazU.......... ustawa z 19.11.2009 r. o grach hazardowych (Dz.U. Nr 201, poz. 1540) IPNU............. ustawa z 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 ze zm.) KC............... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KK............... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKGiP............ Kodeks Kar Głównych i Poprawczych KKKP............. Kodeks Karzący Królestwa Polskiego KK z 1932 r......... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11.7.1932 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm) KK z 1969 r......... ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) KKN.............. Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z 1871 r. KKR.............. Kodeks karny rosyjski z 1903 r. KKS.............. ustawa z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.) KKW............. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) KKWP............ Kodeks karny Wojska Polskiego Konstytucja PRL.... Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 22.7.1952 r. (Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm.) XVII

XVIII Wykaz skrótów Konstytucja RP..... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm., sprost. Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319) KP................ ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPK.............. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KPK z 1928 r........ ustawa z 19.3.1928 r. Kodeks postępowania karnego z 19.3.1928 r. (tekst jedn. Dz.U. z 1950 r. Nr 40, poz. 364 ze zm.) KPK z 1969 r........ ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 13, poz. 97) KPrDz............ Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20.11.1989 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 526 ze zm.) KPW.............. ustawa z 24.8.2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 ze zm.) KRKU............ ustawa z 24.5.2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 654) KRO.............. ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 788) KSH.............. ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) KultFizU.......... ustawa z 18.1.1996 r. o kulturze fizycznej (Dz.U. Nr 25, poz. 113 ze zm.) KurSądU.......... ustawa z 27.7.2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) KW............... ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) MPPOiP........... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) MTKRS........... Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego, sporządzony w Rzymie 17.7.1998 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708) NielU............. ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.) ObrRPU........... ustawa z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm.) OchrPrzU.......... ustawa z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.) OchrZwU.......... ustawa z 21.8.1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 ze zm.) OdpZbiorU......... ustawa z 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zagrożone pod groźbą kary (Dz.U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.) OrdOdzU.......... ustawa z 16.10.1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. Nr 90, poz. 450 ze zm.) PlanRodzU......... ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) PNarkU........... ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. Nr 179, poz. 1485 ze zm.) PPK.............. Powszechne Prawo Krajowe dla Państw Pruskich (Landrecht Pruski) PPrzemRodzU...... ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz. 1493 ze zm.)

Wykaz skrótów PrAdw............ ustawa z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) PrNot............. ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) PrRDr............. ustawa z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.) PWKK............ ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 554 ze zm.) PWKK z 1969 r...... ustawa z 19.4.1969 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 95 ze zm.) PWKPK........... ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.) PWKPW........... ustawa z 24.8.2001 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. Nr 106, poz. 1149 ze zm.) PWKW............ ustawa z 20.5.1971 r. Przepisy wprowadzające Kodeks wykroczeń (Dz.U. Nr 12, poz. 115 ze zm.) RachU............ ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.) RSMTK........... Rzymski Status Międzynarodowego Trybunału Karnego RybŚródU.......... ustawa z 18.4.1985 r. o rybactwie śródlądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471 ze zm.) SamGminU........ ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) SłWojŻZU......... ustawa z 11.9.2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 593 ze zm.) SwobDziałGospU... ustawa z 27.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) SysUbSpołU........ ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń spolecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) ŚwKorU........... ustawa z 25.6.1997 r. o świadku koronnym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232 ze zm.) UKA.............. ustawa karna (austriacka) o zbrodniach i przekroczeniach z 1871 r. Zasady techniki prawodawczej (Zasady) rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 20.6.2002 r. w sprawie Zasad techniki prawodawczej (Dz.U. Nr 100, poz. 908) 2. Organy orzekające ETPCz............ Europejski Trybunał Praw Człowieka ETS.............. Europejski Trybunał Sprawiedliwości MTK.............. Międzynarodowy Trybunał Karny NSA.............. Naczelny Sąd Administracyjny SA................ Sąd Apelacyjny SN............... Sąd Najwyższy SN (IK)............ Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Karnej SN (PS)........... Sąd Najwyższy w pełnym składzie SN (7)............. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów SO............... Sąd Okręgowy XIX