Marzec/kwiecień 2015 Numer 2 (2) 2015 Gazetka szkolna Publicznej Szkoły Podstawowej w Ciskach W następnym numerze W TYM NUMERZE: Wywiad z dyrektorką naszej szkoły p. Katarzyną Jończyk Okładka Monitora pierwszej gazety 1 Konstytucja 3 Maja 2 Jestem tym, co jem Komisja Edukacji Narodowej 3 Sport na zdrowie Twórcy i działacze KEN 3 Ekologiczna żywność Ludzie, Miejsca, Dzieła 5 Obraz Jana Matejki 6 Pieśni Patriotyczne 6 Błędy żywieniowe Humor i nie tylko
STR. 2 MIGAWKI SPO D Ł AWKI KONSTYTUCJA 3 MAJA KONSTYTUCJA 3 MAJA Już niedługo będziemy obchodzić 224 rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Mało kto wie, jaka jest jej historia i jakie miała ona znaczenie dla naszego kraju. Był to powód do napisania przeze mnie tego artykułu. Konstytucja 3 Majazostała uchwalona tego właśnie dnia w 1791 roku, przez sejm. Była ona pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną, spisaną konstytucją. Ustanowiona podczas panowania ostatniego polskiego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Konstytucja została uchwalona podczas Sejmu Czteroletniego, nazywanego także Wielkim. Był to sejm skonfederowany, czyli wolny od liberum veto. Dzięki temu, że był on właśnie takim sejmem, przyjęto przełomowe jak na tamte czasy reformy. Regulowała ona ustrój prawny Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Wprowadziła trójpodział władzy, dwuizbowy parlament, zrównała szlachtę i mieszczan pod względem politycznym oraz postawiła chłopów pod opieką państwa. Zlikwidowała wady, jakie panowały w Rzeczpospolitej od dawna. Należały do nich: liberum veto, złota wolność szlachecka, a także poparcie dla obecnie panującej w kraju anarchii. Termin przyjęcia konstytucji został przyspieszony w obawie przed stronnictwem moskiewskim. Zrobiono to także z powodu nie obecności wielu przeciwników konstytucji. Nie powrócili oni jeszcze z Wielkanocnej przerwy świątecznej. Przyjęcie konstytucji odbyło się w warunkach zamachu stanu w Zamku Królewskim w Warszawie, strzeżonym przez Gwardię Królewską. Konstytucja miała wielu przeciwników. Należeli do nich późniejsi zaborcy, którzy obawiali się, że ustawa ograniczy ich wpływy w Polsce. Osobami zasłużonymi dla przyjęcia konstytucji byli: ówczesny król polski- Stanisław August Poniatowski, marszałek Sejmu Wielkiego- Stanisław Małachowski, polityk litewski- Ignacy Potocki, polityk Hugo Kołłątaj oraz minister stanu i skarbu Królestwa Polskiego- Stanisław Staszic. Święto Konstytucji 3 Maja jest obchodzone nieprzerwanie od kwietnia 1990 roku, kiedy to Polska była już wolnym krajem. Obok święta 11 listopada, święto Konstytucji 3 Maja jest najważniejszym świętem państwowym. Damian Grześkiewicz Na zdjęciu ukazany jest biskup wileński Ignacy Jakub Massalski. Ignacy był pierwszym prezesem Komisji Edukacji Narodowej (KEN). Projekt monety na rocznicę Konstytucji 3 Maja Rys. Krystian Samsel
MAR ZEC/KWIECIEŃ 20 15 STR. 3 Komisja Edukacji Narodowej Komisja Edukacji Narodowej była pierwszą w Polsce jak i w całej Europie władzą oświatową o charakterze współczesnego Ministerstwa Oświaty Publicznej. KEN powstała formalnie na mocy chwały sejmu z 14 października 1773r. Głównym inicjatorem i architektem powstania Komisji był Hugo Kołłątaj. Skład Komisji liczył 8 osób: 4 senatorów i 4 posłów reprezentujących Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie. Dokonania KEN całkowita reorganizacja oraz stworzenie od podstaw systemu szkół średnich. opracowanie nowych programów nauczania w duchu umiarkowanego oświecenia. utworzenie seminariów nauczycielski przy uniwersytetach. publikacja nowatorskich podręczników szkolnych - w sumie wydano 27 podręczników, z których część po raz pierwszy stworzyło polską terminologię naukową takich dziedzin jak fizyka, matematyka, chemia, logika, gramatyka. reformę Akademii Krakowskiej i Wileńskiej. utworzenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. wprowadzenie historii Polski i historii naturalnej. wprowadzenie elementów wychowania fizycznego. zaczęto nauczać w języku polskim - nauka w języku łacińskim była zakazana. Julia Dyga Oni byli twórcami i działaczami KEN Józef Wybicki(1747-1822) Działacz polityczny, pisarz, autor Mazurka Dąbrowskiego. Jeszcze w młodości zaczął działalność polityczną: był posłem, następnie uczestniczył w konfederacji barskiej. W latach 70. XVIII w. zaangażował się po stronie reform. Jego Listy patriotyczne, w których opowiadał się za wzmocnieniem organów centralnych państwa i potrzebą poprawy losu mieszczaństwa i chłopów, miały przygotować szlachtę do przyjęcia Kodeksu Zamoyskiego. Był członkiem KEN i zajmował się reformą Uniwersytetu Wileńskiego. W latach 1788-92 uczestniczył w obradach Sejmu Wielkiego, a jako komediopisarz i publicysta starał się przekonywać społeczeństwo do koniecznych reform. Andrzej Zamoyski Żył w latach 1716-1792. polski magnat, polityk, wojewoda inowrocławski; 1764-1767 kanclerz wielki koronny. Uznawany za jednego z najbardziej pracowitych doby stanisławowskiej. Był człowiekiem bardzo uczciwym i cieszył się nieposzlakowaną opinią, a w 1773 r. został powołany jako przedstawiciel sejmu w skład KEN. W 1776 r. na polecenie sejmu Zamoyski rozpoczął prace nad kodyfikacją prawa polskiego. Za zgodą króla pod osłoną praw sądowych i cywilnych miał wprowadzić do kodeksu pewne reformy. Tak więc kodeks ten zdecydowanie przekraczał zakres praw sądowych i wchodził w dziedzinę ustrojowo-polityczną. Zdecydowanie można rzec, że był pewnym wstępem do Konstytucji 3 maja. Karolina Samsel
STR. 4 MIGAWKI SPO D Ł AWKI Oni byli twórcami i działaczami KEN Stanisław Wawrzyniec Staszic ur. przed 6 listopada 1755 w Pile. Był Polskim działaczem oświeceniowym, pionierem spółdzielczości, pisarzem politycznym, publicystą, tłumaczem, przyrodnikiem: geografem i geologiem oraz księdzem katolickim. Oprócz tego był Ministrem stanu Księstwa Warszawskiego. Przez ostatnie 20 lat życia Staszic nie pełnił posługi duszpasterskiej i nie nosił sutanny. Oprócz tego był Ministrem stanu Księstwa Warszawskiego. W 1810 roku został zastępcą ministra oświaty Królestwa Polskiego. W latach 1818-1824 minister stanu Królestwa Polskiego. Zm. 20 stycznia 1826 w Warszawie. Hugon Stumberg Kołłątaj ur. 1 kwietnia 1750 r. w Nieciesławicach. Był politykiem, publicystą oświeceniowy, pisarzem politycznym, katolickim prezbiterem, kanonikiem, satyrykiem, poetą, geografem oraz historykiem. W latach 1783 1786 rektor Szkoły Głównej Koronnej, referendarz wielki litewski a od 1786, podkanclerzy koronny od 1791,radca wydziału skarbu Rady Najwyższej Narodowej w 1794 roku. Zm. 28 lutego 1812 w Warszawie. Patrycja Nasiadka Na zdjęciach poniżej przedstawiony jest Grób Stanisława Staszica; Pomnik Stanisława Staszica,w parku jego imienia, w Łodzi; Popiersie Hugo Kołłątaja na dziedzińcu Collegium Kołłątaja UJ w Krakowie oraz Autograf Hugona Kołłątaja. Wykonała: Patrycja Nasiadka
MAR ZEC/KWIECIEŃ 20 15 STR. 5 LUDZIE, MIEJSCA, DZIEŁA Stanisław August Poniatowski ur. 17 stycznia 1732, zm. 12 lutego 1798 Stanisław August Poniatowski ur. 17 stycznia 1732, zm. 12 lutego 1798 Stanisław Poniatowski ufundował pomnik Jana III Sobieskiego w Warszawie w 1788 roku Stanisław August Poniatowski ur. 17 stycznia 1732, zm. 12 lutego 1798 Zespół pałacowo-parkowy w Warszawie założony w XVIII wieku z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Znajdują się tutaj trzy ogrody. Stanisław August Poniatowski opiekował się artystami, m.in. był mecenasem Marcello Bocciarellego. Adrian Dyga
STR. 6 MIGAWKI SPO D Ł AWKI OBRAZ JANA MATEJKI Konstytucja III Maja Ilustracja przedstawia obraz wspaniałego malarza Jana Matejki o nazwie,,konstytucja III maja." Jest to obraz olejny, wykonany na płótnie, z 1891 r. Na pierwszym planie widać Stanisława Małachowskiego. To marszałek Sejmu Wielkiego, który jest niesiony na ramionach mieszkańców stolicy. Obok niego Hugo Kołłataj ubrany w czarny strój, typowy dla duchownego. Obaj wyrażają radość i dumę, z powodu uchwalenia konstytucji. Na obrazie widoczny jest także Stanisław A. Poniatowski. W pięknym czerwonym płaszczu idzie wraz z Warszawiakami do Katedry św. Jana, gdzie odbędzie się zaprzysiężenie Konstytucji. Widzimy także przeciwnika konstytucji - Jana Sucharzewskiego, który pada na ziemię, aby w ten sposób przeszkodzić cieszącym się mieszkańcom. W tle obrazu widzimy Zamek Królewski, wykonany z charakterystycznej czerwonej cegły. Nastrój, który przedstawia obraz jest przepełniony dumą, i radością. Mieszkańcy po uchwaleniu konstytucji mieli nadzieję na lepsze życie, dlatego z uśmiechami na twarzy okazują swój entuzjazm i zadowolenie. Ten obraz Jana Matejki, jest jednym z jego największych dzieł. Nawiązuje on do ważnych wydarzeń historycznych, których rocznica jest świętem narodowym dla wszystkich Polaków. Julia Jeż
MAR ZEC/KWIECIEŃ 20 15 STR. 7 3 MAJA PIEŚNI PATRIOTYCZNE Hymn do miłości ojczyzny Święta miłości kochanej Ojczyzny, Czują Cię tylko umysły poczciwe! Dla ciebie zjadłe smakują trucizny, Dla ciebie więzy, pęta nie zelżywe. Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny, Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe. Byle cię można wspomóc, byle wspierać, Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać. Ignacy Krasicki Utwór ogłoszono bezimiennie w Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych. Jego autorem jest Ignacy Krasicki- oświeceniowy reformator i działacz Komisji Edukacji Narodowej. Nie jest to pieśń bezpośrednio związana z Konstytucją 3 Maja, ale wiersz powszechnie znany wszystkim patriotom, nie tylko w II połowie XVIII w. Rozpoczyna się apostrofą i to apostrofą do miłości ojczyzny, czyli do patriotyzmu. Ma charakter podniosły i uroczysty- jest więc hymnem. Podmiot liryczny to patriota, który podkreśla, że dla tej miłości można znieść wiele( Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać). Witaj, majowa jutrzenko Witaj, majowa jutrzenko, Świeć naszej polskiej krainie, Uczcimy ciebie piosenką, Przy hulance i przy winie. Witaj Maj! Trzeci Maj! U Polaków błogi raj! Nierząd braci naszych cisnął, Gnuśność w ręku króla spała, А wtem Trzeci Maj zabłysnął I nasza Polska powstała. Wiwat Maj! Trzeci Maj, Wiwat wielki Kołłątaj! Rajnold Suchodolski Witaj, majowa jutrzenko to pieśń, która znana jest także pod innymi tytułami: Mazurek 3 Maja, Trzeci Maja. Ten utwór jest bezpośrednio związany z Konstytucją 3 Maja. Tekst początkowo funkcjonował jako wiersz. Powstał w czasie powstania listopadowego, którego uczestnikiem był autor. Dzieło Suchodolskiego przywołuje pamięć pierwszej w Europie konstytucji. Rozpoczyna się apostrofą do jutrzenki, która symbolizuje przebudzenie się, odradzanie. Refren podkreśla rytmiczność utworu. Ma wydźwięk emocjonalny, czemu służą zdania wykrzyknikowe. Personifikacja powstającej Polski to obraz emocjonalny, służący wskazaniu kierunku działań patriotów. Odwołanie do postaci Kołłątaja to wskazanie wzoru prawdziwego Polaka. Polonez Trzeciego Maja Zgoda Sejmu to sprawiła, Że nam wolność przywróciła, Wiwat! Krzyczcie wszystkie stany, Niechaj żyje król kochany! Taka jest narodu wola, Za swych braci i za króla, Obywatel każdy, wszędzie, Życie swoje łożyć będzie. Wiwat Sejm i Naród cały, Dziś nam nieba żywot dały; Wiwat krzyczcie wszystkie stany, Niechaj żyje król kochany! Franciszek Dionizy Kniaźnin Domniemanym autorem słów poloneza jest Franciszek Dionizy Kniaźnin. Tekst powstał prawdopodobnie w 1791 r. Pieśń ta podkreśla, że Konstytucja 3 Maja została uchwalona wolą narodu. Udział w jej przyjęciu miał także król Stanisław August Poniatowski, co podkreśla epitet ukochany. Uniwersalny charakter pieśni znajdziemy w słowach: Obcych krajów precz zwyczaje. Czyż nie powinnyśmy tych słów powtarzać i dziś, za autorem pieśni? Słowa Sejm i Naród napisano wielką literą, aby podkreślić szacunek podmiotu lirycznego d tych pojęć. To rytmiczny tekst. Każdy wers składa się z 8 sylab. Rytmiczność utworu podkreślają rymy pełne, żeńskie o układzie parzystym. Ten swoisty hymn Konstytucji 3 Maja powinni znać wszyscy Polacy. Karolina Ciszkowska
Publiczna Szkoła Podstawowa w Ciskach Ciski 23, 07-217 Zatory telefon (0-29) 741-70- 28 e -mail spciski@poczta.onet.pl Jesteśmy w sieci www www.spciski.pl S t o p k a r e d a k c y j n a Zespół redakcyjny: Patrycja Nasiadka, Julia Jeż, Damian Grześkiewicz, Wiktoria Aksamitowska, Marta Król, Karolina Ciszkowska, Asia Ickiewicz, Krystian Samsel, Adrian Dyga, Julia Dyga, Karolina Samsel Skład i łamanie: p. Natalia Borowska- Balicka Korekta: p. Wanda Turek Serdeczne podziękowania dla Wszystkich, którzy przyczynili się do powstania tej gazetki! Następny numer już w czerwcu. Zapraszamy do lektury. MONITOR NASZA PIERWSZA GAZETA Pierwszą gazetą w Polsce był,,monitor". To jedno z pierwszych czasopism wydrukowanych w latach 1765-1785, założone przez Ignacego Krasickiego Boholmoca i Adama Kazimierza Czartoryskiego, a także z inicjatywy i wsparciu króla Augusta Poniatowskiego. Wydawano je z drukarni królewskiej. Ukazywało się dwa razy w tygodniu, zwykle miało 8 stron. Monitor popierał i promował tolerancję religijną, rozwój nauk przyrodniczych oraz krytykował feudalizm szlachecki i magnacki, a wspierał mieszczaństwo i chłopstwo. Zasadniczym celem czasopisma była poprawa obyczajów i moralności społeczeństwa. Zwalczano w nim m.in: pijaństwo i karciarstwo, próżniactwo, niechęć do dorobku cywilizacyjnego zagranicy tzw. modnisiostwo, czyli plotkarstwo, manię pojedynkowania się, fanatyzm religijny. Czasopismo adresowane było do kręgu wykształconych czytelników, stało się w pierwszy okresie istnienia nieoficjalnym organem prasowym partii królewskiej. W Monitorze pisano teksty najwybitniejszych pisarzy polskich XVIII w., jednak w niektórych latach, zwłaszcza późniejszych, przeważały tłumaczenia i przeróbki autorów obcych. Julia Jeż, Karolina Samsel