Dorota Gozdalska. Komisja Edukacji Narodowej (Scenariusz wystawy)

Transkrypt

1 Dorota Gozdalska Komisja Edukacji Narodowej (Scenariusz wystawy) Cele wystawy: - zapoznanie młodzieży z historią KEN i jej osiągnięciami - przybliżenie postaci KEN - kształtowanie właściwej postawy i szacunku dla przeszłości i dorobku minionych pokoleń - przygotowanie uczniów do ceremonii nadania imienia szkole. Komisja Edukacji Narodowej ( ) Stan oświaty w Polsce czasów saskich Rzeczpospolita w XVIII w. przeżywała głęboki kryzys polityczny, militarny, gospodarczy i kulturalny. Otoczona była przez mocarstwa dobrze rozwijające się, które dążyły do jej rozbiorów, potrzebowała głębokich reform. Stan oświaty w Polsce czasów saskich był zły. Szkoły średnie dla szlachty znajdowały się w rękach zakonów, pijarów a przede wszystkim jezuitów. Jezuici kładli nacisk na naukę łaciny, nie dopuszczali do programu szkolnego wiedzy o najnowszych osiągnięciach nauk przyrodniczych i humanistycznych. Metody wychowawcze w ich szkołach oparte były na stosowaniu kar cielesnych. Ilustracje: kserokopia wnętrza ówczesnej szkoły, kserokopia rysunku klasy szkolnej. Początki reform szkolnictwa w XVIII wieku. Pierwsze zmiany w swoich szkołach wprowadzili pijarzy. Stanisław Konarski w 1740 roku założył w Warszawie Collegium Nobilium, szkołę przeznaczoną dla synów bogatej szlachty, która miała największy wpływ na losy Rzeczypospolitej. W szkole tej Konarski wprowadził nowe przedmioty, stosował nowoczesne metody wychowawcze, zgodne z panującym w Europie Oświeceniem. W programie nauczania zmniejszono ilość godzin łaciny, a wprowadzono przedmioty rzadko dotychczas wykładane między innymi: geografię z historią, prawo, przedmioty matematyczno-przyrodnicze. 1 / 6

2 Obok wyeksponowano: portret Stanisława Konarskiego, kserokopię medalu SAPERE AUSO (Temu, który odważył się być mądrym), którym Stanisław August nagrodził zasługi Stanisława Konarskiego, kserokopię fasady Collegium Nobilium według projektu S. Zawadzkiego, fragment wiersza Stanisława Konarskiego?Do przezacnej młodzi edukującej się w Collegium Nobilium Warszawskim Scholarum Piarum? (...) Niech mądrych książek bawi cię czytanie, Gdyż w każdym będą pomocne ci stanie, Czy senatorem żyć będziesz w pokoju, Czy wodzem w boju. Wszystkich tych nauk powinno być celem, Byś się poczciwym stał obywatelem, Do czego daję lat dwadzieścia życia Czasu nabycia... Powstanie pierwszej w Polsce biblioteki publicznej Bracia Józef i Andrzej Załuscy w 1747 roku przekazali do publicznego użytku swój prywatny księgozbiór liczący tomów. Tak powstała pierwsza w Polsce biblioteka publiczna. Udostępnienie księgozbioru ogółowi społeczeństwa miało ogromne znaczenie dla upowszechnienia wiedzy. Obok umieszczono kserokopie: portretu Józefa Andrzeja Załuskiego, ryciny przedstawiającej gmach Biblioteki Załuskich w Warszawie, ekslibrisu Biblioteki Załuskich. Powstanie Szkoły Rycerskiej Oświecenie w Polsce zapanowało w pełni dopiero, gdy królem został Stanisław August Poniatowski, który otworzył pierwszy stały teatr, a w 1765 roku założył Szkołę Rycerską. Szkoła ta była już całkowicie nowoczesna, miała za zadanie wychowywać dobrych, rozumnych obywateli, którzy będą mądrze kierowali Rzeczpospolitą. Uczono w niej, obok sztuki wojskowej, języków nowożytnych, historii, literatury, prawa i ekonomii. Obok wyeksponowano kserokopie: portretów Stanisława Augusta Poniatowskiego i Adama Kazimierza Czartoryskiego oraz znamienitszych wychowanków Korpusu Kadetów: Tadeusza Kościuszki, Jakuba Jasińskiego, Juliana Ursyna Niemcewicza; budynku Szkoły Rycerskiej mieszczącej się w Pałacu Kazimierzowskim; hymn Szkoły Kadetów Święta miłości kochanej Ojczyzny, Czują cię tylko umysły poczciwe! Dla ciebie zjadłe smakują trucizny, 2 / 6

3 Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe ; Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny, Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe. Byle cię można wspomóc, byle wspierać Nie żal żyć w nędzy i nie żal umierać! Publicystyka czasopiśmiennicza Doniosłą rolę w ruchu reformatorskim oraz w rozbudzeniu życia umysłowego w kraju odegrały nowoczesne czasopisma literackie, polityczne i naukowe np.?zabawy Przyjemne i Pożyteczne?,?Monitor? itp. To ostatnie realizowało program naprawy obyczajów i wychowania czytelnika w duchu racjonalizmu i tolerancji religijnej. Współpracownikami?Monitora? byli wybitni polscy pisarze np. Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz i inni. Obok umieszczono portrety Franciszka Bohomolca, Adama Naruszewicza, Ignacego Krasickiego oraz kserokopie kart tytułowych czasopism?monitor? i?zabawy Przyjemne i pożyteczne.? Powołanie Komisji Edukacji Narodowej W lipcu 1773 roku papież rozwiązał zakon jezuitów. Dlatego polski sejm 14 października 1773 roku uchwalił powołanie do życia pierwszego w Europie ministerstwa oświaty, czyli Komisji Edukacji Narodowej. Przejęła ona cały majątek, w tym też szkoły, po jezuitach, rozpoczęła proces zeświedczenia i reformy oświaty w Polsce. Głównymi działaczami Komisji byli podkanclerzy litewski Joachim Chreptowicz, kanclerz koronny Andrzej Zamoyski, komendant Szkoły Rycerskiej Adam Czartoryski, a także Ignacy Potocki. Obok wyeksponowano portrety wyżej wymienionych osób. Struktura oświaty w Polsce Zgodnie z opracowanym statutem szkolnym Rzeczpospolita została podzielona na dwa okręgi szkolne, na czele których stały dwie szkoły główne: w Koronie - Akademia Krakowska, a na Litwie - Akademia Wileńska. Podlegały im szkoły wydziałowe, a wydziałowym podwydziałowe, tym zaś parafialne. Obok umieszczono kserokopię mapy sieci szkolnej Komisji Edukacji Narodowej (1773?1794) 3 / 6

4 Reformy oświatowe Komisji Edukacji Narodowej Do szkół wprowadzono język polski jako wykładowy i przedmioty dotychczas rzadko wykładane np. geografię, historię, prawo, ekonomię, matematykę, chemię, fizykę, przyrodę, języki nowożytne, elementy nauk rolniczych i medycznych. Zmniejszono zakres nauczania łaciny. Całkowicie nowym przedmiotem była?nauka moralna?, czyli etyka, oparta na prawie naturalnym. Zniesiono kary cielesne, zwrócono uwagę na wychowanie patriotyczne i obywatelskie. W trosce o rozwój przemysłu polskiego KEN wprowadziła też naukę mechaniki, geologii i hydrostatyki. Wydano odpowiednie podręczniki i książki popularnonaukowe. Wprowadzono nowe metody dydaktyczne (nauczanie poglądowe), czemu służyły ilustracje w książkach, przyrządy naukowe i bezpośrednie poznawanie otoczenia. Obok wyeksponowano kserokopie kart tytułowych następujących starodruków: Podręcznik fizyki M. Hubego,?Anatomia krótko zebrana? Ludwika Perzyny,?Elementarz dla szkół parafialnych narodowych,??popisy roczne szkoł lubelskich pierwszych wydziału małopolskiego w przytomności nayjasnieyszego Trybunału Koronnego i licznie zaproszonych gości odprawione w miesiącu lipcu R. P. 1785?,? Moralna nauka dla szkół narodowych na klassę I i II?,? Zoologia czyli zwierzętopismo dla szkół narodowych?,?wymowa i poezya dla szkół narodowych?,?algebra dla szkół narodowych?,?geometrya dla szkół narodowych?,?historya powszechna dla szkół narodowych na klassę III?,? Dykcjonarz starożytności dla szkól narodowych?,? Botanika dla szkół narodowych?,?gramatyka dla szkół narodowych?,?powinności nauczyciela mianowicie zas w szkołach parafialnych i sposoby ich dopełnienia?,?dykcyonarz historyczny y geograficzny do zrozumienia autorów tak łacińskich, iako też z łacińskiego na polski tłumaczonych, osobliwie zas klassycznych i sławnych naszego wieku Poetow słuzący? Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych W celu zapewnienia uczniom polskich podręczników do wszystkich przedmiotów w 1775 roku pod przewodnictwem Ignacego Potockiego powołano do życia Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. W jego skład weszli ludzie wszechstronnie wykształceni np. Grzegorz Piramowicz i Onufry Kopczyński (autor gramatyki języka polskiego). Towarzystwo stawiało bardzo wysokie wymagania podręcznikom szkolnym. Drogą konkursu pozyskiwano do współpracy przy ich opracowywaniu nie tylko uczonych polskich, ale także wybitnych uczonych zagranicznych. Dzięki działalności towarzystwa zdołano wydać 27 tytułów podręczników szkolnych, które były uważane za najlepsze w Europie. Polską terminologię matematyczną stworzył wybitny uczony Jan Śniadecki, jego brat Jędrzej terminologię fizyki i chemii. Stanisław Staszic napisał pierwsze po polsku dzieło geologiczne. Obok umieszczono portrety: Grzegorza Piramowicza, Onufrego Kopczyńskiego, Krzysztofa Kluka (autora 12 podręczników) 4 / 6

5 Rozwój nauki Dziełem Hugona Kołłątaja była reforma Akademii Krakowskiej (1777?1780). W miejsce zacofanego uniwersytetu powstała nowoczesna uczelnia. Podobną reformę Akademii Wileńskiej przeprowadził w latach 1780?1781 Marcin Poczobutt-Odlanicki. W szkołach głównych język polski jako wykładowy zastąpił łacinę. Z inicjatywy KEN w wyższych uczelniach zorganizowano pracownie naukowe. Powstały nowoczesne laboratoria, obserwatoria astronomiczne, ogrody botaniczne. Nastąpił okres żywych związków Polski z kulturą i nauką europejską. Polacy po długiej przerwie znowu zajęli się nauką i szybko dorównali swoim kolegom z innych krajów europejskich, przyczyniając się do ogólnego postępu ludzkości. Rozwój nauki wpłynął też na rozwój gospodarki. Obok wyeksponowano kserokopie: portretów Hugona Kołłątaja, Marcina Poczobuta?Odlanickiego oraz gmachów Akademii Wileńskiej i Akademii Krakowskiej. Napis : Osiągnięcia KEN Wychowankowie szkół KEN stworzyli pierwszą w Europie konstytucję. Państwo upadło, ale dzięki odnowie moralnej i intelektualnej, do której przyczyniła się KEN, przetrwał naród. Absolwenci szkół KEN byli przekonani o konieczności służby narodowi, wypełnienia w stosunku do niego wszystkich obowiązków, strzeżenia jego dorobku kulturalnego. Dzieło Komisji przetrwało niewątpliwie w świadomości jej uczniów, uczestników wszystkich patriotycznych wystąpień przełomu stuleci. Oparły się czasowi również sugestie zawarte w podręcznikach opracowanych z inicjatywy KEN przez Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Niektórych podręczników zalecanych przez KEN używano do połowy XIX wieku. Sam system szkolny przetrwał również rozbiory, a w 1803 roku posłużył za wzór dla przeprowadzonej w Rosji reformy nauczania. Wielkość dzieła Komisji leży przede wszystkim w tym, że wydźwignęła szkolnictwo polskie ze stanu zacofania na pozycję przodującą w skali europejskiej. Obok umieszczono reprodukcję obrazu Jana Matejki Ogłoszenie Konstytucji 3 Maja Bibliografia: 1. Bartnicka K.: Wychowanie patriotyczne w szkołach Komisji Edukacji Narodowej. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Borrelly J.A.: Plan reformy nauczania elementarnego. Odpowiedź na apel Stanisława Augusta Poniatowskiego, skierowany w 1775 roku do wybitniejszych uczonych Europy. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Czerwińska A.: Droga do Komisji Edukacji Narodowej. Wybór materiałów literackich. Warszawa: Nasza Księgarnia, Dutkowa R.: Komisja Edukacji Narodowej. Zarys działalności. Wybór materiałów źródłowych. Wrocław ( i in.):?ossolineum?, / 6

6 5. Encyklopedia multimedialna PWN. Polskie dzieje. Warszawa: PWN, Jobert A.: Komisja Edukacji Narodowej ( ) jej dzieło wychowania obywatelskiego. Wrocław ( i in.):?ossolineum?, Lipko S.: Nauczanie geografii w okresie Komisji Edukacji Narodowej. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Majorek Cz.: Książki Szkolne Komisji Edukacji Narodowej. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Mizia T.: O Komisji Edukacji Narodowej. Warszawa: PWN, Multimedialna historia Polski na tle Europy Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Multimedialna nowa encyklopedia powszechna. Warszawa: PWN, Nowożytna myśl naukowa w szkołach i księgozbiorach polskiego Oświecenia. Pod red. Ireny Stasiewicz?Jasiukowej. Wrocław (i in.):?ossolineum?, Suchodolski B.: Komisja Edukacji Narodowej na tle roli oświaty w dziejowym rozwoju Polski. Warszawa: Wiedza Powszechna, Woltanowski A., Wołoszyński R. W.: Komisja Edukacji Narodowej. Warszawa: Książka i Wiedza, Zienkiewicz W.: Komisja Edukacji Narodowej w dwusetną rocznicę ustanowienia. Wydawniczo-Oświatowa Spółdzielnia Inwalidów Zakłady Fotofilmowe. 6 / 6