Tłumaczenie nieoficjalne WYTYCZNE NA TEMAT IDENTYFIKACJI ASPEKTÓW ŚRODOWISKOWYCH ORAZ OCENA ICH ZNACZENIA 1. Cel Celem niniejszego dokumentu jest wskazanie wytycznych służących do identyfikacji znaczących aspektów środowiskowych związanych z działaniami, produktami i usługami, które organizacja starająca się o zarejestrowanie w systemie EMAS może kontrolować lub na które ma wpływ zgodnie z Aneksem VI 1. Przy staraniu się o zarejestrowanie w systemie EMAS znaczące aspekty środowiskowe są kluczowym elementem systemu zarządzania środowiskowego w kontekście oceny i poprawy wyników działań środowiskowych, przyjmowania celów i zadań oraz ciągłego przeglądu systemu. Znaczące aspekty środowiskowe i wpływy na środowisko odgrywają dużą rolę w opracowaniu raportu środowiskowego zgodnie z Aneksem III. 2. Związek między aspektami środowiskowymi, znaczącymi aspektami środowiskowymi i znaczącymi wpływami na środowisko Zasadą EMAS jest to, że aspekty środowiskowe (Artykuł 2(f) Rozporządzenia (EC) Nr 761/2001) operacji organizacji znajdują swoje odbicie we wpływach na środowisko (Artykuł 2(g). Jeśli aspekt środowiskowy organizacji powoduje powstanie znaczącego wpływu na środowisko, aspekt taki musi być uważany za znaczący i powinien zostać włączony do systemu zarządzania środowiskowego. 3. Procedura identyfikacji znaczących aspektów środowiskowych W Aneksie VI podane są przykłady bezpośrednich i pośrednich aspektów środowiskowych. Lista ta nie jest zamknięta. We wstępnym przeglądzie środowiskowym i późniejszych przeglądach zasadniczą sprawą dla organizacji jest spojrzenie w sposób obiektywny i wszechstronny na specyficzne aspekty środowiskowe jej działań, produktów i usług. Może zdarzyć się, że trudno będzie zaklasyfikować zidentyfikowany aspekt środowiskowy jako bezpośredni czy pośredni. W takim przypadku należy zdawać sobie sprawę, że głównym celem identyfikacji aspektów środowiskowych jest uzyskanie pełnego obrazu powiązania działań, produktów i usług firmy z wpływami na środowisko i znalezienie wszystkich istniejących aspektów środowiskowych. Najważniejszym zagadnieniem jest nie tyle kategoryzowanie aspektów jako pośrednich lub bezpośrednich, ale zapewnienie, że wszystkie aspekty zostały zidentyfikowane tak, by można było nimi zarządzać w ramach systemu zarządzania środowiskowego. Procedura identyfikacji znaczących aspektów środowiskowych może być streszczona w następujący sposób: Krok 1 Identyfikacja wszystkich aspektów środowiskowych Krok 2 Określenie kryteriów oceny aspektów z uwzględnieniem ustawodawstwa Wspólnotowego Krok 3 Identyfikacja znaczących aspektów środowiskowych na podstawie kryteriów z Kroku 2 1 Aneks VI do Rozporządzenia Rady i Parlamentu Unii Europejskiej Nr 761/2001 z dnia 19 marca 2001 r. w sprawie umożliwienia dobrowolnego uczestnictwa organizacji w Systemie Eko-Zarządzania i Audytowania Wspólnoty (EMAS) w zakresie doboru i stosowania wskaźników efektywności działań środowiskowych (2003/532/EC) (przyp. eko-net.pl) 1
Analiza wszystkich aspektów środowiskowych (Aneks VI, punkt 6.1) - bezpośrednie aspekty środowiskowe (Aneks VI, punkt 6.2) - pośrednie aspekty środowiskowe (Aneks VI, punkt 6.3) Ciągły przegląd Nieznaczące aspekty środowiskowe Przy ocenie istotności wziąć pod uwagę: - możliwość spowodowania szkód środowiskowych, - wrażliwość środowiska, - wielkość i częstotliwość wpływu, - znaczenie dla stron zainteresowanych i pracowników organizacji, - istnienie i wymagania środowiskowych przepisów prawnych Ciągły przegląd Znaczące aspekty środowiskowe 4. Jak zidentyfikować bezpośrednie aspekty środowiskowe Bezpośrednie aspekty środowiskowe powiązane są z działaniami, produktami i usługami samej organizacji, którymi może ona bezpośrednio zarządzać. Wszystkie organizacje muszą wziąć pod uwagę bezpośrednie aspekty swoich działań. Jednakże, w przypadku organizacji nieprzemysłowych, uwaga powinna być skierowana na pośrednie aspekty ich działań, produktów i usług. Rozmawiaj z pracownikami Spenetruj teren i jego sąsiedztwo Rozmawiaj z zainteresowanymi stronami Przejrzyj dokumenty (np. dokumenty z danymi o bezpieczeństwie, pozwolenia) Zapoznaj się z wymaganiami prawa (np. istniejącym prawodawstwem, wymaganiami technicznymi takimi jak obowiązek monitorowania emisji substancji zanieczyszczających Zapoznaj się z kryteriami eko-etykietowania wyrobów Sprawdź informacje będące w posiadaniu izb handlowych itp. Rozmawiaj z firmami zarejestrowanymi w systemie EMAS Przeanalizuj przepływy materiałowe Przeanalizuj wskaźniki operacyjne Przeanalizuj wszystkie części zakładu i infrastrukturę (np. rurociągi, linie energetyczne, trakcję kolejową) Polityka zakupów Emisje do powietrza i wód Odpady Zużycie zasobów Energia Zagadnienia lokalne Użytkowanie ziemi i zanieczyszczenie gruntu Zagadnienia historyczne Transport 2
Zagadnienia produktowe Kontrakty - Transport Nowe rynki dla istniejących produktów Produkty finansowe Gama produktów Turystyka Usługi 5. Bezpośrednie aspekty środowiskowe i jak na nie wpływać (ANEKS VI, punkt 6.3) Aneks VI, punkt 6.3 sytuuje pośrednie aspekty środowiskowe na tym samym poziomie co bezpośrednie aspekty środowiskowe, spełniając tym samym warunki Aneksu VI, punkt 6.2. Pośrednie aspekty środowiskowe wiążą się z interakcją organizacji z trzecią stroną, na którą organizacja starająca się o rejestracje w systemie EMAS może do pewnego stopnia mieć wpływ. Dla organizacji nieprzemysłowych, takich jak organy administracji lub instytucje finansowe, niezbędne jest, aby wzięły one pod uwagę także aspekty środowiskowe powiązane z ich główną działalnością. Ograniczenie się do identyfikacji aspektów środowiskowych dotyczących terenu organizacji i jej urządzeń nie jest wystarczający. Bezpośrednimi aspektami środowiskowymi można zarządzać przez wewnętrzne decyzje. Tymczasem pośrednie aspekty środowiskowe wymagają, aby organizacja użyła swego wpływu na podwykonawców, dostawców, klientów i użytkowników jej produktów i usług, aby osiągnąć korzyści środowiskowe. Będzie to wymagało od organizacji kreatywności w zakresie sposobu, w jaki użyje ona swojego wpływu. Na podstawie Aneksu VI, punkt 6.3(a) do (g), zarządzanie pośrednimi aspektami środowiskowymi może dotyczyć, ale nie tylko, następujących kwestii: (a) kwestie dotyczące produktów (wzornictwo, rozwój, pakowanie, transport, użytkowanie i odzysk/unieszkodliwienie odpadów) Organizacja może chcieć wziąć pod uwagę: dostępne wyniki oceny cyklu życia swoich produktów, wyniki stosowania wskaźników działań środowiskowych, aspekty środowiskowe dostarczanych produktów lub przetwarzania swoich produktów, efekty przewidzianego niewłaściwego użycia, niewłaściwego odzysku lub unieszkodliwiania swoich produktów, informacje dotyczące potrzeb klientów/konsumentów oraz dodatkowe szkolenia dla klientów (np. na temat użytkowania i unieszkodliwiania produktów), trwałość i możliwość naprawy produktów, kompatybilność istniejących produktów z nowymi seriami produktów i części zamienne. Edukacja klientów (np. na temat użytkowania i utylizacji produktów, doradztwo na temat zmniejszenia zagrożeń środowiskowych) Proekologiczna polityka zakupów Preferencyjne traktowanie zielonych firm, np. firm zarejestrowanych w systemie EMAS (pożyczki, ubezpieczenia) Zielone inwestycje Systemy odbioru wyeksploatowanych wyrobów Zielone klauzule w kontraktach (b) inwestycje kapitałowe, udzielanie pożyczek i usługi ubezpieczeniowe Organizacja może chcieć wziąć pod uwagę takie kwestie jak: polityka ubezpieczeniowa i premie ubezpieczeniowe (np. preferencyjne traktowanie zielonych firm, organizacji zarejestrowanych w EMAS), 3
polityka inwestycyjna (zielone inwestycje), procedury oceny ryzyka (ograniczanie ryzyka środowiskowego), polityka kredytowa (np. preferencyjne traktowanie zielonych firm, organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS), gama produktów (np. zielone fundusze). (c) nowe rynki Wprowadzenie istniejących produktów na nowe rynki może spowodować pojawienie się nowych aspektów środowiskowych. Przez wzgląd na to, organizacja może na przykład zwrócić uwagę na: istniejącą infrastrukturę służącą do odzysku lub unieszkodliwiania niebezpiecznych odpadów, transportu i postępowania z problematycznymi substancjami, oczyszczania ścieków, do ograniczania skutków awarii, standardy technologiczne i edukacyjne, świadomość kwestii środowiskowych na nowych rynkach. (d) wybór i zestaw usług (np. transport i usługi cateringowe) Organizacja może na przykład zwrócić uwagę na zarządzanie środowiskowe dostawców usług takich jak: usługi hotelowe (hotele, centra konferencyjne), usługi transportowe (przyjazne środowiskowo środki transportu, efektywna organizacja transportu, standardy technologiczne i zużycie paliwa przez pojazdy), zakres oferowanych produktów, polityka zakupów zielonych produktów, użycie naczyń wielokrotnego użytku oraz naczyń ulegających biodegradacji, gospodarka odpadami wytwarzanymi przez usługodawców cateringowych. (e) decyzje administracyjne i planistyczne Organizacja może na przykład zwrócić uwagę na: aspekty wynikające ze skutków podjętych decyzji, wyniki gier kierowniczych lub modelowania komputerowego, doświadczenie zdobyte z prowadzenia podobnych projektów. (f) Kompozycja gamy produktów Odnosi się to do organizacji sprzedających lub dystrybuujących produkty dostarczane przez trzecią stronę, mogą one na przykład: opracować zieloną politykę zakupów w odniesieniu do podwykonawców i nabywanych produktów, preferować produkty sprzedawane przez dostawców oferujących odbiór wyeksploatowanych wyrobów, szukać produktów noszących ogólnie uznawane eko etykiety. (g) działania środowiskowe i praktyki stosowane przez kooperantów, podwykonawców i dostawców Organizacje mogą na przykład: pozyskać informacje od kooperantów, podwykonawców i dostawców w zakresie oddziaływania na środowisko ich działań i wyrobów, analizować karty charakterystyki, stosowaną technologię lub odnośne wypisy dostarczane przez kooperantów, szkolić kooperantów, podwykonawców i dostawców (np. doradzać w celu zmniejszenia zagrożeń środowiskowych), włączyć zielone klauzule do swoich kontraktów. 4
6. Jak dokonać oceny znaczenia aspektów? Aby zdecydować o znaczeniu aspektów środowiskowych, wszystkie one muszą zostać przeanalizowane i ocenione. Aspekty środowiskowe zakwalifikowane jako znaczące muszą być włączone do systemu zarządzania środowiskowego i być stale nadzorowane. Te zakwalifikowane jako nieznaczące także powinny podlegać przeglądom, aby wziąć pod uwagę zmieniające się okoliczności. W celu oceny znaczenia aspektów środowiskowych organizacja definiuje swój indywidualny zestaw kryteriów. Zgodnie z Rozporządzeniem (EC) Nr 761/2001, kryteria powinny być zrozumiałe, odtwarzalne i możliwe do niezależnego sprawdzenia (Aneks VI, punkt 6.4) i powinny uwzględniać prawodawstwo Wspólnotowe (Aneks VI, punkt 6.1). Aneks VI, punkt 6.4(a) do (g) proponuje kilka kryteriów, które organizacja może wziąć pod uwagę decydując o znaczeniu swych aspektów środowiskowych. Przy ocenie istotności aspektów środowiskowych organizacja powinna wziąć pod uwagę przede wszystkim następujące kwestie: możliwość spowodowania szkody środowiskowej, wrażliwość środowiska w skali lokalnej, regionalnej lub globalnej, wielkość, liczbę, częstotliwość i odwracalność aspektów lub wpływów, istnienie i wymagania przepisów prawnych, znaczenie dla stron zainteresowanych i pracowników organizacji. Te kwestie i wybrane kryteria mogą być traktowane jako pytania, na które można odpowiadać tak lub nie, lub też mogą być użyte w bardziej złożony sposób, aby w pierwszym rzędzie ocenić znaczenie aspektów środowiskowych organizacji, a w dalszej kolejności utworzyć listę działań priorytetowych (np. poprzez ich klasyfikację pod względem znaczenia jako bardzo ważne, mniej ważne, nieważne ). Przy ocenie organizacja powinna uwzględnić fazy rozruchu i zatrzymania procesów i przewidzieć możliwość sytuacji awaryjnych. Co więcej, należy uwzględnić zarówno działania prowadzone obecnie, w przeszłości oraz zaplanowane. Użytecznymi źródłami informacji dla przeprowadzenia oceny mogą być pozwolenia, związane akty prawne (np. w sprawie limitów emisyjnych/imisyjnych lub obowiązku monitorowania emisji), krajowe, regionalne i lokalne programy ochrony środowiska, zapisy z monitoringu lub wyniki badań naukowych. Organy ochrony środowiska, klienci i dostawcy, grupy środowiskowe, organizacje branżowe, izby handlowe i instytucje naukowe mogą także dostarczyć użytecznych informacji przydatnych w ocenie. Akumulacja substancji zanieczyszczających Zmiany klimatyczne (gazy cieplarniane, zubażanie powłoki ozonowej) Zakwaszanie wody i gleby Eutrofizacja (przeżyźnienie) wód i nasycenie gleby azotem Bioróżnorodność, działalność w sąsiedztwie obszarów chronionych (np. likwidacja siedlisk) Wprowadzanie i rozprzestrzenianie organizmów obcych Oddziaływanie metali Fotochemiczne utleniacze i poziom ozonu na poziomie ziemi Oddziaływanie (niebezpiecznych) substancji i preparatów chemicznych zawierających trwałe substancje organiczne Niewłaściwe użytkowanie gruntów i zasobów wody Wielkomiejskie zanieczyszczenie powietrza i hałas Niecykliczne przepływy materiałów, odpadów 5