Ocena higieny jamy ustnej młodzieży licealnej

748 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 748-753 Ocena higieny jamy ustnej młodzieży licealnej Evaluation of oral hygiene of secondary school students Mariusz Pietrzak 1/, Anna Pieniążek 2/, Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska 1/ 1/ Zakład Stomatologii Zachowawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi 2/ Katedra Termobiologii, Uniwersytet Łódzki Wprowadzenie. Promocja zdrowia jamy ustnej jest nierozerwalnie związana z propagowaniem szeroko pojętego zdrowego trybu życia. Zabiegi higieniczne, polegające na prawidłowym oczyszczaniu zębów są ważnym elementem zapobiegania próchnicy zębów i chorobom przyzębia. Dodatkowym problemem ściśle związanym ze stanem zdrowia jamy ustnej jest występowanie nieprzyjemnego zapachu z ust (tzw. halitozy), która jest trzecim co do częstości powodem wizyty w gabinecie stomatologicznym zaraz po próchnicy i chorobach przyzębia. Cel pracy. Ocena stanu higieny jamy ustnej oraz związanych z nią zachowań prozdrowotnych u młodzieży w wieku licealnym dużego miasta wojewódzkiego. Materiał i metody. Badania przeprowadzono na grupie 106 losowo wybranych uczniów łódzkich liceów w wieku 16-18 lat. Wśród uczestników przeprowadzono anonimową ankietę zawierającą pytania dotyczące nawyków związanych z higieną jamy ustnej. Badaniem klinicznym oceniono: wskaźnik próchnicy (PUW), aproksymalny wskaźnik higieny (API), wskaźnik krwawienia kieszonki dziąsłowej (SBI) oraz poziom lotnych związków siarki (LZS) przy użyciu Halimetru. Wyniki. Co trzy miesiące wizytę u stomatologa odbywało znacząco więcej dziewcząt (37,3%) niż chłopców (19,1%). W odstępach półrocznych na wizytę u stomatologa uczęszczało znacząco więcej chłopców (53,2%) niż dziewcząt (33,9%). Z przeprowadzonej ankiety wynika, że jedynie co trzeci badany uczeń był instruowany o metodach dbania o higienę jamy ustnej. Średni poziom badanych wskaźników klinicznych wynosił: PUW=3,6±2,8, API=22,7±10,6, SBI=10,8±10,6, LZS=45,0±26,5. Wnioski. Analizując wyniki przeprowadzonych badań ankietowych i klinicznych, w grupie łódzkiej młodzieży licealnej, można stwierdzić, że poziom higieny jamy ustnej i uzębienia był dobry. Istnieje jednak potrzeba ciągłej edukacji młodzieży w tym zakresie. Introduction. Oral health promotion is in integral part of health promotion. All hygiene activities involving proper cleaning of teeth are an important element in preventing dental caries and periodontal disease. Another problem closely related to the state of oral health is the presence of halitosis, which is the third most common reason for visits to the dentist, after dental caries and periodontal diseases. Aim. To evaluate oral hygiene and associated health behaviors in young people living in Lodz. Material & Methods. The study was conducted on a group of 106 randomly selected students at the age of 16-18 years. The participants filled in an anonymous questionnaire about the habits of oral hygiene. Clinical examination of the DMF index (decay, missing, filling), aproximal plaque index (API), sulcus bleeding index (SBI) and the measurement of volatile sulfur compounds (VSC) using Halimetr were carried out. Results. Every three months an appointment with the dentist was made by significantly more girls (37.3%) than boys (19.1%). In every six months a visit to the dentist was held by significantly more boys (53.2%) than girls (33.9%). The survey shows that only one in three high school students was instructed about the techniques of oral hygiene. The average level of clinical parameters was: DMF=3.6±2.8, API=22.7±10.6, SBI=10.8±10.6, VSC=45.0±26.5. Conclusions. Analyzing the results of the surveys and clinical trials in the high school youth group, it can be concluded that the level of oral hygiene is good. However, there is a need for continuous education of young people in this area. Key words: secondary school students, oral hygiene, halitosis Słowa kluczowe: młodzież licealna, higiena jamy ustnej, halitoza Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 748-753 www.phie.pl Nadesłano: 24.07.2014 Zakwalifikowano do druku: 26.07.2014 Adres do korespondencji / Address for correspondence Anna Pieniążek Katedra Termobiologii, Uniwersytet Łódzki ul. Pomorska 141/143, 90-236 Łódź tel. 42 635 44 81, e-mail: annap@biol.uni.lodz.pl Wprowadzenie Promocja zdrowia jamy ustnej jest nierozerwalnie związana z propagowaniem szeroko pojętego zdrowego trybu życia. Ostatnie dekady XX wieku przyniosły spektakularną poprawę higieny jamy ustnej ludzi pochodzących głównie z krajów wysoko rozwiniętych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa zdrowie jamy ustnej jako stan umożliwiający swobodę mówienia, spożywania pokarmów, utrzymywania kontaktów towarzyskich z innymi ludźmi, przy braku dyskomfortu czy skrępowania [1]. Poprawie stanu zdrowia jamy ustnej służy wzrost świadomości i zachowań prozdrowotnych oraz zwiększone korzystanie z preparatów do higieny jamy ustnej. Wszelkie czynności higieniczne polegające na prawidłowym szczotkowaniu zębów oraz stosowaniu dodatkowych

Pietrzak M i wsp. Ocena higieny jamy ustnej młodzieży licealnej środków dostępnych na rynku do oczyszczania powierzchni stycznych, takich jak: nici dentystyczne, wykałaczki czy płukanki są ważnym elementem zapobiegania próchnicy zębów i chorobom przyzębia [2]. Zdrowie jamy ustnej warunkują przede wszystkim prawidłowe zachowania higieniczne i dietetyczne, jednak dużą rolę odgrywają również cechy osobnicze, skuteczność opieki stomatologicznej oraz czynniki społeczne i ekonomiczne [3, 4]. W krajach rozwiniętych jest nadal dotkniętych próchnicą 60-90% dzieci szkolnych i większość dorosłych [5]. Zaawansowaną chorobę przyzębia, która może być przyczyną utraty zębów stwierdza się u 4 20% osób w wieku 35-44 lat [6, 7]. Profilaktyka próchnicy i chorób przyzębia jest niezwykle istotna, bowiem stan zdrowia jamy ustnej jako integralna część całego organizmu, może wpływać na ogólną kondycję jednostki. Niektóre choroby układowe objawiają się w jamie ustnej, a zły stan narządu żucia nieraz utrudnia ich leczenie [8]. Dlatego kształtowanie prawidłowych nawyków higienicznych jamy ustnej powinno się rozpoczynać już u małych dzieci, a następnie poszerzać i monitorować wraz z wiekiem [9]. Dodatkowym problemem nierzadko występującym u młodzieży, a mającym duży wpływ na życie społeczne, jest nieprzyjemny zapach z ust, czyli halitoza, której przyczyną jest między innymi niedostateczna higiena jamy ustnej. Przykry zapach z ust jest trzecim, co do częstości, powodem wizyt w gabinecie stomatologicznym zaraz po próchnicy i chorobach przyzębia [10, 11]. Dane zawarte w piśmiennictwie sugerują, że problem halitozy może dotyczyć nawet 60% populacji światowej [11, 12]. Cel badań Ocena stanu higieny jamy ustnej oraz związanych z nią zachowań prozdrowotnych u młodzieży w wieku licealnym dużego miasta wojewódzkiego. Materiał i metody Badaniu poddano 106 losowo wybranych uczniów łódzkich liceów ogólnokształcących. Każdy z uczestników wypełniał anonimową ankietę zawierającą pytania dotyczące indywidualnych nawyków takich, jak: częstość wizyt u stomatologa, częstość i rodzaj wykonywanych zabiegów higienicznych oraz korzystanie z używek typu alkohol, kawa, papierosy i narkotyki. Badanie kliniczne zostało przeprowadzone przez jednego badacza, przy użyciu lusterka dentystycznego i zgłębnika. Oceniono następujące wskaźniki: wskaźnik PUW określający liczbę zębów z próchnicą, usuniętych i wypełnionych aproksymalny wskaźnik higieny API (Aproximal Plaque Index) wg Lange i wsp. [13] oceniający odsetek przestrzeni międzyzębowych z płytką bakteryjną 749 wskaźnik krwawienia z kieszonki dziąsłowej SBI (Sulcus Bleeding Index) wg Mühlemann a i Son a [14], określający odsetek jednostek dziąsłowych krwawiących po delikatnym zgłębnikowaniu. Interpretacji otrzymanych wyników dokonano w oparciu o prace Mühlemann a i Son a oraz Ketterl a [14, 15]. Zbadano poziom lotnych związków siarki (LZS) przy użyciu Halimetru firmy Interscan wraz z odpowiednim oprogramowaniem. Stężenie LZS wyrażone w częściach ppb (parts per billion) określa ile cząsteczek związku chemicznego przypada na 1 miliard (billion 10 9 ) cząsteczek rozpuszczalnika. Badanie wykonano zgodnie z instrukcją, polecając każdemu pacjentowi, aby oddychał przez nos, przy zamkniętych ustach, przez około 3 minuty. Następnie jednorazową rurkę podłączoną do halimetru wprowadzano do jamy ustnej pacjenta. Miernik LZS zasysał powietrze z jamy ustnej i poddawał analizie. Po kilku sekundach otrzymywano wynik maksymalnego stężenia LZS w powietrzu pochodzącym z jamy ustnej badanego. Pomiary przeprowadzono trzykrotnie dla każdego pacjenta, a z uzyskanych wyników obliczano wartość średnią. W celu opracowania zebranych danych zastosowano metody statystyki opisowej oraz metody wnioskowania statystycznego. Dla cech mierzalnych obliczono średnie arytmetyczne oraz odchylenia standardowe (SD). Dla porównania częstości występowania poszczególnych odmian cech w badanych grupach i podgrupach, a także do zbadania zależności pomiędzy cechami niemierzalnymi, skorzystano z testu niezależności χ 2. W przypadku cech nieparametrycznych dla porównani średnich zastosowano test Manna-Whitney a do porównania dwóch prób niezależnych. Za istotne statystycznie uznano różnice pomiędzy średnimi/częstościami, dla p<0,05. Wyniki badań W badaniu wzięło udział 59 (55,7%) dziewcząt oraz 47 (44,3%) chłopców w wieku 16-18 lat, średnia wieku wynosiła 16,7±0,6 lat. Badania ankietowe Z przeprowadzonej anonimowej ankiety wynika, że około 70% badanych licealistów (tab. I) uczęszczało na wizyty u stomatologa przynajmniej co pół roku. Prawie jedna czwarta uczniów przychodziła na wizytę raz w roku. Wśród przebadanej grupy tylko 5,7% odwiedzało gabinet rzadziej niż raz w roku. Zaobserwowano wyraźne różnice odnośnie częstości wizyt u stomatologa w zależności od płci badanych licealistów. Dane zawarte w tabeli pokazują, że co trzy miesiące zgłaszało się na wizyty w gabinecie prawie dwukrotnie więcej dziewcząt niż chłopców (37,3%

750 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 748-753 vs 19,1%). Częstości te różniły się istotnie statystycznie (χ 2 =4,160; p<0,05). Natomiast co pół roku wizytę odbywało istotnie (χ 2 =3,986; p<0,05) więcej chłopców 53,2% niż dziewcząt 33,9 %). Więcej chłopców w porównaniu z dziewczętami odwiedzało gabinet stomatologiczny rzadziej niż raz w roku, ale nie była to istotna różnica. Z przeprowadzonej ankiety wynika, że jedynie u co trzeciego badanego ucznia został przeprowadzony w gabinecie stomatologicznym, instruktaż dotyczący technik szczotkowania zębów oraz używania dodatkowych środków i preparatów służących do zabiegów higienicznych w jamie ustnej. Częstości te były podobne u dziewcząt i chłopców (tab. II). Prawie 56% badanych podało, że usuwa nalot z języka (tab. II). W grupie dziewcząt 66,1% wykonywało tę czynność, natomiast wśród chłopców 42,6%. Dziewczęta czyściły język istotnie częściej niż chłopcy (χ 2 =5,878; p<0,05). Dane dotyczące korzystania z nici dentystycznych i wykałaczek oraz płynów do płukania jamy ustnej ilustruje rycina 1. Spośród wszystkich licealistów ponad połowa (55,7%) używała płynów do płukania jamy ustnej, niewiele mniejszy odsetek uczniów (51,9%) korzystał z wykałaczek, natomiast tylko 19,8% badanych regularnie nitkowało przestrzenie międzyzębowe. W ankiecie znalazły się również pytania dotyczące picia alkoholu i kawy oraz używania narkotyków i palenia tytoniu. Ponad 45% uczniów przyznało się do spożywania alkoholu (tab. III). Wśród chłopców odsetek pijących alkohol był istotnie wyższy (χ 2 =14,567; p<0,001) niż wśród dziewcząt. Do używania narkotyków przyznało się 9 chłopców, co w tej grupie stanowi 19,1% badanych, takiej deklaracji nie złożyła żadna z dziewcząt. Częstość używania narkotyków była więc istotnie większa (χ 2 =10,005; p<0,01) u chłopców niż dziewcząt (19,1% vs 0%). W badanej grupie prawie 68% osób piło kawę. Z tej używki częściej korzystały 60 50 40 % 30 20 10 0 nici dentystyczne wykałaczki płyn do płukania ust Ryc. 1. Odsetek badanych korzystających z nici dentystycznych, wykałaczek i płynów do płukania jamy ustnej Fig. 1. Percentage of respondents using dental floss, toothpicks and mouth rinses Tabela I. Częstość wizyt licealistów u stomatologa badanych osób Table I. Frequency of visits of high school students to the dentist by gender Częstość wizyt Dziewczęta [%] Chłopcy [%] Razem [%] co 3 miesiące 37,3 19,1 29,2 co 6 miesięcy 33,9 53,2 42,5 co 12 miesięcy 23,7 21,3 22,6 rzadziej 5,1 6,4 5,7 Tabela II. Odsetek uczniów poddanych instruktażowi higieny oraz częstość czyszczenia zębów i języka Table II. Percentage of students undergoing hygiene instruction, frequency of cleaning teeth and tongue by gender Dziewczęta [%] Chłopcy [%] Razem [%] instruktaż dotyczący higieny jamy ustnej 32,5 34,0 33,0 częstość czyszczenia zębów 1 raz 5,1 17,0 10,4 w ciągu doby 2 razy 94,9 83,0 89,6 odsetek czyszczących język 66,1 42,6 55,7 Tabela III. Odsetek badanych korzystających z różnych używek Table III. Percentage of high school students using different stimulants by gender Rodzaj używki Dziewczęta [%] Chłopcy [%] Razem [%] alkohol 28,8 65,9 45,3 narkotyki 0,0 19,1 8,5 kawa 74,6 59,6 67,9 papierosy 5,1 19,1 11,3 dziewczęta niż chłopcy, ale różnica nie była istotna statystycznie. Do palenia papierosów przyznało się 12 licealistów, co stanowi 11,3% wszystkich badanych. Wśród dziewcząt papierosy paliło 5,1%, natomiast wśród chłopców odsetek ten był prawie czterokrotnie wyższy i wynosił 19,1% (tab. III) Różnica pomiędzy tymi częstościami była istotna statystycznie (χ 2 =3,849; p<0,05). Badania kliniczne Wyniki badań klinicznych zestawiono w tabeli IV. Nieco wyższą wartość wskaźnika PUW stwierdzono u chłopców (3,8±2,5) w porównaniu z dziewczętami (3,5±3,0), jednak nie była to różnica istotna statystycznie. Analiza wskaźnika PUW (tab. V) pozwoliła na stwierdzenie, że zaledwie 8 dziewcząt było wolnych od próchnicy i jej skutków (PUW=0). Takiego przypadku nie odnotowano w grupie chłopców. Wartość wskaźnika PUW w granicach 1-2 stwierdzono u ponad 40% badanych, a PUW 3-6 odnotowano u kolejnych 40%. Analizy wskaźnika API dokonano w oparciu o kryteria Lange i wsp. [13]. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy wartościami tego wskaźnika otrzymanymi w grupie dziewcząt i chłopców (tab. IV). U żadnego z badanych 106 uczniów

Pietrzak M i wsp. Ocena higieny jamy ustnej młodzieży licealnej nie wyznaczono wskaźnika API powyżej 70%, sugerującego niewłaściwą dbałość o higienę jamy ustnej (tab. VI). Do oceny stanu dziąseł posłużono się wskaźnikiem krwawienia z kieszonki dziąsłowej SBI. Średnia wartość wskaźnika krwawienia z kieszonki dziąsłowej w całej badanej grupie wynosiła 10,8% (tab. IV). Ponad połowa uczniów uzyskała wartość wskaźnika SBI poniżej 10. Nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic w wartościach tego wskaźnika w grupie badanych dziewcząt i chłopców (tab. VII). U każdego badanego ucznia dokonano pomiaru poziomu lotnych związków siarki LZS w wydychanym powietrzu (tab. IV). Średnia wartość stężenia LZS u chłopców była wyższa niż u dziewcząt, jednak nie była to różnica istotna statystyczne. Najniższy zarejestrowany poziom lotnych związków siarki wynosił 6 ppb i stwierdzony został u dwóch dziewcząt, natomiast najwyższy 110 ppb otrzymano w wyniku pomiaru wydychanego powietrza u jednego z chłopców. Przeprowadzone badania wykazały (tab. VIII), że jedynie 7 dziewcząt, co stanowiło 12% badanej grupy, otrzymało wynik pomiaru LZS powyżej 75 ppb. Nieco inaczej przedstawiała się analiza poziomu LZS w grupie chłopców, gdzie prawie 45% miało w badanym wydechu między 30 a 74 ppb lotnych związków siarki, a wartość graniczną 75 ppb przekroczyło 10 z nich (21,3%). Analiza statystyczna wyników nie wykazała znaczących różnic w rozkładzie poziomu LZS w grupie dziewcząt i chłopców. Omówienie Kształtowanie prawidłowych postaw dotyczących higieny jamy ustnej powinno rozpoczynać się już od najmłodszych lat. Codzienna higiena jamy ustnej obejmuje szczotkowanie zębów, zalecane jest czyszczenie języka i oczyszczanie przestrzeni międzyzębowych [16, 17]. Jak wynika z naszej ankiety jedynie co trzeci badany uczeń był instruowany w gabinecie stomatologicznym o prawidłowej technice szczotkowania zębów oraz o innych sposobach dbania o higienę jamy ustnej. Mielnik-Błaszczak i wsp. [18] w przeprowadzonej ankiecie wykazali, że w województwie podkarpackim tylko 15,6% młodzieży miejskiej uzyskało informacje na temat codziennych zabiegów higienicznych jamy ustnej, a wśród młodzieży wiejskiej ten odsetek był jeszcze mniejszy i wynosił 14,49%. Nasza analiza dotycząca częstości szczotkowania zębów wykazała, że 89,6% badanych licealistów wykonywało tę czynność dwa razy dziennie, a 10,4% jeden raz dziennie. W grupie szczotkujących zęby dwa razy dziennie było istotnie więcej dziewcząt niż chłopców (94,9% vs 83,0%). Rezultaty te pokrywają się z wynikami uzyskanymi przez zespół Mielnik-Błaszczak [18] w populacji 751 Tabela IV. Średnie wartości wskaźników PUW, API, SBI, LZS w badanej grupie Table IV. Average values of DMF, API, SBI, LZS parameters in the study group by gender Parametr Dziewczęta ±SD Chłopcy ±SD Razem ±SD PUW 3,5±3,0 3,8±2,5 3,6±2,8 API % 22,3±10,7 23,2±10,7 22,7±10,6 SBI % 10,4±10,8 11,4±10,5 10,8±10,6 Poziom LZS [ppb] 41,1±26,2 49,6±26,4 45,0±26,5 Tabela V. Rozkład wskaźnika PUW w badanej grupie uczniów Table V. Distribution of DMF index in the group of students by gender Wartość PUW Dziewczęta n [%] Chłopcy n [%] Razem n [%] 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 8 (13,6%) 12 (20,3%) 12 (20,3%) 3 (5,1%) 4 (6,8%) 4 (6,8%) 8 (13,6%) 3 (5,1%) 1 (1,7%) 2 (3,4%) 1 (1,7%) 1 (1,7%) 0 (0,0%) 8 (17,0%) 10 (21,3%) 2 (4,3%) 8 (17,0%) 0 (21,3%) 5 (10,6%) 1 (2,1%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 1 (2,1%) 2 (4,3%) 8 (7,5%) 20 (18,9%) 22 (20,8%) 5 (4,7%) 12 (11,3%) 14 (13,2%) 13 (12,3%) 4 (3,8%) 1 (0,9%) 2 (1,9%) 1 (0,9%) 3 (2,8%) S 59 (100,0%) 47 (100,0%) 106 (100,0%) Tabela VI. Rozkład wskaźnika API w badanej grupie uczniów Table VI. Distribution of API index in the group of students by gender API Dziewczęta [%] Chłopcy [%] Razem [%] <25 54,2 53,2 53,8 25-39 44,1 38,3 41,5 40-70 1,7 8,5 4,7 Tabela VII. Rozkład wskaźnika SBI w badanej grupie uczniów Table VII. Distribution of SBI index in the group of students by gender SBI Dziewczęta [%] Chłopcy [%] Razem [%] <10 54,2 57,4 55,7 10-19 22,0 14,9 18,9 20-50 23,7 27,7 25,5 Tabela VIII. Rozkład stężenia LZS w badanej grupie uczniów Table VIII. Distribution of LZS concentration in the group of students by gender Poziom LZS [ppb] Dziewczęta [%] Chłopcy [%] Razem [%] <30 55,9 34,0 46,2 30-74 32,1 44,7 37,7 75 12,0 21,3 16,0 15 latków. Autorki cytowanej pracy zauważyły ponadto znaczącą różnicę w częstości szczotkowania zębów na wsi i w mieście. Stwierdziły, że dwa razy dziennie szczotkowało zęby 88,24% uczniów z miasta i tylko 69,57 % ze wsi. Bardzo prostymi i użytecznymi metodami dbania o higienę jamy ustnej jest stosowanie nici dentystycz-

752 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 748-753 nych i wykałaczek, płynów do płukania jamy ustnej czy gum do żucia. Regularne wykonywanie dodatkowych zabiegów higienicznych w znacznej mierze hamuje demineralizację szkliwa oraz procesy gnilne zachodzące w jamie ustnej, a tym samym poprawia stan uzębienia, dziąseł i niweluje obecność przykrego zapachu z ust. Używanie płynów do płukania jamy ustnej oraz gum do żucia ma na celu, przede wszystkim, dezynfekcję jamy ustnej, przywrócenie prawidłowego ph oraz odświeżenie oddechu. Przeprowadzone przez nas badania ankietowe dowiodły, że 19,8% licealistów używało nici dentystycznych, 51,9% sięgało po wykałaczki, a z płynów do płukania ust korzystało 55,7% uczniów (ryc. 1). Wyniki ankiety przeprowadzonej wśród uczniów pochodzących z miasta w województwie podkarpackim pokazały, że ponad 43% z nich stosowało płyny do płukania ust, a tylko 6,5 % badanych korzystało z nici dentystycznych [18]. Podobne badania przeprowadziły także Miernik i Paszkiewicz [19] w grupie dwustu nastolatków. Jako niezbędne zabiegi higieniczne wymieniali oni przede wszystkim szczotkowanie zębów (99% ankietowanych), nitkowanie przestrzeni międzyzębowych (80,5%) oraz używanie płynów do płukania jamy ustnej (61%), następnie usuwanie kamienia nazębnego (47,5%) oraz wybielanie zębów (14%). W zachowaniu prawidłowej higieny jamy ustnej niemałą rolę odgrywa stosowanie używek. Analiza naszych badań ankietowych ujawniła, że 45,3% licealistów piło alkohol, a 11,3% nałogowo paliło papierosy. Podobne wyniki (14 %) dotyczące częstości palenia tytoniu wśród młodzieży licealnej otrzymali Wojtyła- Buciora i wsp. [20]. Wyższy odsetek (16,3%) palących nałogowo uczniów liceum ogólnokształcącego i zespołu szkół zawodowych stwierdzili Ponczek i Olszowy [21]. Autorzy tej publikacji wykazali ponadto, że 1,9% osób sięgało po narkotyki. Z naszych badań wynika, że narkotyki zażywało 8,9 % badanych. Higiena jamy ustnej jest jednym z czynników wyraźnie wpływającym na stan zdrowia uzębienia. Wskaźnik intensywności próchnicy wśród badanych przez nas licealistów wyniósł 3,6±2,8. Wskaźnik PUW u młodzieży łódzkiej oceniły również Hilt i Daszkowska [22]. Badania dotyczyły osób w grupie wiekowej, 13-20 lat, o prawidłowej i nadmiernej masie ciała. Autorki stwierdziły, że wartość tego wskaźnika u osób z prawidłową wagą wynosiła 4,21, a u osób z nadwagą 4,30. Badania przeprowadzone w grupie młodzieży 15- i 18-letniej Rzeszowa i okolic pokazały, że wartości tego parametru były zdecydowanie wyższe; dla 15-latków 6,55±3,55, a dla 18-latków 9,39±3,44 [23]. Można sądzić, że na tak znaczące różnice wpłynęły między innymi; miejsce zamieszkania i dostęp do opieki stomatologicznej. W naszym przypadku była to młodzież liceum dużego miasta wojewódzkiego, a w cytowanej pracy, połowa uczniów pochodziła z Rzeszowa, a druga połowa z Niska, małego miasta powiatowego. Adekwatnym wskaźnikiem pozwalającym na ocenę skuteczności zabiegów higienicznych w jamie ustnej jest API. W niniejszym badaniu średnia wartość tego wskaźnika wynosiła 22,7%±10,6. Wartość wskaźnika API poniżej 25% wskazuje na optymalną higienę jamy ustnej. Dokładna analiza rozkładu wartości API pokazała, że prawie 5% badanych miało wskaźnik w granicach 40-70%, który określa higienę jako dostateczną, ale wymagającą poprawy [13]. Ocena stanu przyzębia za pomocą wskaźnika SBI pozwoliła na stwierdzenie, że u większości badanych uczniów nie występowało zapalenie dziąseł (SBI<10%) lub występowało w łagodnej formie (SBI=10-19%) [15]. Analizując rozkład tego wskaźnika można zauważyć, że u co czwartego ucznia obserwowano zmiany świadczące o umiarkowanym zapaleniu dziąseł, wymagające oceny i porady lekarza dentysty. Jedną z konsekwencji nieprawidłowej higieny jamy ustnej może być występowanie halitozy. Termin ten wprowadzono do medycyny w ubiegłym stuleciu dla określenia stanu chorobowego związanego z nieprzyjemnym zapachem wydychanego powietrza. W grupie licealistów przeprowadzono badanie stężenia lotnych związków siarki za pomocą halimetru. Do chwili obecnej nie określono standardów dotyczących wartości pomiaru, przy którym należy stwierdzić obecność halitozy. Zdaniem Lee i wsp. [12] wartością graniczną jest wynik 100 ppb, wartości w zakresie 100-180 ppb oznaczają lekką halitozę, natomiast wynik powyżej 250 ppb jest charakterystyczny dla prawdziwej halitozy [12]. W badaniach Iwanickiej- Grzegorek i wsp. [24] uznano, że dla zdrowych osób wynik pomiaru halimetrem powinien wynosić poniżej 75 ppb. Podobnego zdania są Rosing i Loesche [25]. W niniejszej pracy również przyjęto poziom 75 ppb, chociaż są doniesienia, że dopiero wartości 100-110 ppb świadczą o rozpoznaniu halitozy [26]. W badanej grupie 106 licealistów rozrzut wartości stężenia LZS był dość duży od 6 ppb (4 osoby) do 110 ppb (1 osoba), ze średnią równą 45,0±26,5. Z analizy danych wynika, że 16% uczniów przekroczyło, założoną dolną granicę poziomu LZS w wydychanym powietrzu (75 ppb), uznawaną za poziom akceptacji społecznej [24-26]. Wnioski Analizując wyniki przeprowadzonych badań ankietowych i klinicznych w grupie łódzkiej młodzieży licealnej można stwierdzić, że poziom higieny jamy ustnej i uzębienia był dobry. Istnieje jednak potrzeba ciągłej edukacji młodzieży w tym zakresie.

Pietrzak M i wsp. Ocena higieny jamy ustnej młodzieży licealnej 753 Piśmiennictwo / References 1. Strużycka I, Małkowska A, Stopa J. Efektywne sposoby promocji zdrowia jamy ustnej. Czas Stomat 2005, LVIII(6): 392-396. 2. Bachanek T, Jakimiuk A, Nakoniewicz-Rudnicka M. Nawyki higieniczne i określenie ryzyka próchnicy u kobiet w wieku reprodukcyjnym. Poradnik Stomat 2004, 4(1): 28-32. 3. Szatko F. Prace nad poprawą zdrowia jamy ustnej i rozwojem opieki stomatologicznej w Polsce. Czas Stomat 1999, LII(8): 546-554. 4. Pawka B, Dreher P, Herda J i wsp. Próchnica zębów u dzieci problemem społecznym. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 5-7. 5. Ziętek M. Zdrowie Jamy Ustnej Polaków. Czas Stomat 2005, LVIII(6): 388-391. 6. König J, Holtfreter B, Kocher T. Periodontal health in Europe future trends based on treatment needs and the provision of periodontal services-position paper 1. Eur J Dent Educ 2010, 14(1): 4-24. 7. Holtfreter B, Kocher T, Hoffmann T, et al. Prevalence of periodontal disease and treatment demands based on a German dental survey. J Clin Periodontol 2010, 37: 211 219. 8. Składnik-Jankowska J, Kaczmarek U. Stan uzębienia i potrzeby lecznicze dzieci i młodzieży z województwa dolnośląskiego. Dent Med Probl 2012, 49(2): 173-183. 9. Borysewicz-Lewicka M, Koralewska H. Kształtowanie nawyku wykonywania stomatologicznych zabiegów higienicznych u dzieci. Stomat Współcz 1995, 2: 122-126. 10. John M, Vandana KL. Detection and measurement of oral malodour in periodontitis patients. Indian J Dent Res 2006, 17(1): 2-6. 11. Paradowska A, Marczewski B, Pawłowska-Cierniak E. Selfperception of halitosis among students of Wrocław Medical University. Adv Clin Exp Med 2007, 16(4): 543-548. 12. Lee PP, Mak WY, Newsome P. The etiology and treatment of oral halitosis: an update. Hong Kong Med J. 2004, 10(6): 414-418. 13. Lange DE, Plagmann HCh, Eenboom A, et al. Klinische Bewertungsverfahren zur Objektivierung der Mundhygiene. Dtsch Zahnarztl Z 1977, 32: 44-49. 14. Mühlemann HR, Son S. Gingival sulcus bleeding a leading symptom in initial gingivitis. Helv Odont Acta 1971, 15: 107-113. 15. Ketterl W. Parodontologia. Urban&Partner, Wrocław 1995. 16. Quirynen M, Avontroodt P, Soers C, et al. Impact of tongue cleansers on microbial load and taste. J Clin Periodontol 2004, 31(7): 506-510. 17. Van der Sleen MI, Slot DE, Van Trijffel E, et al. Effectiveness of mechanical tongue cleaning on breath odour and tongue coating: a systematic review. Int J Dent Hyg 2010, 8(4): 258-268. 18. Mielnik-Błaszczak M, Jędrych M, Struska A i wsp. Stan wiedzy dotyczącej profilaktyki próchnicy u młodzieży 15 letniej z województwa podkarpackiego na podstawie badań ankietowych. Dent Med Probl 2012, 49(3): 406 412. 19. Miernik M, Paszkiewicz A. Ankietowa ocena wiedzy nastolatków o podstawach stomatologii. Dent Med Probl 2009, 46(1): 83-87. 20. Wojtyła-Buciora P, Marcinkowski JT, Wojtyła A. Palenie tytoniu przez licealistów w opinii młodzieży i ich rodziców. Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 319-326. 21. Ponczek D, Olszowy I. Ocena stylu życia młodzieży i świadomości jego wpływu na zdrowie. Hygeia Publ Health 2012, 47(2): 174-182. 22. Hilt A, Daszkowska M. Stan uzębienia osób z prawidłową i nadmierną masą ciała z łódzkich szkół ponadpodstawowych. Dent Med Probl 2012, 49(3): 351-357. 23. Mielnik-Błaszczak M, Krawczyk D, Stachurski P. Ocena stanu uzębienia u pacjentów w wieku 15 i 18 lat z regionu Polski południowo-wschodniej (województwo podkarpackie). Nowa Stomatol 2013, 1: 26-30. 24. Iwanicka-Grzegorek E, Michalik J, Kępa J, et al. Subjective patients opinion and evaluation of halitosis using halimeter and organoleptic scores. Oral Dis 2005, 11(suppl. 1): 86 88. 25. Rosing CK, Loesche W. Halitosis: an overview of epidemiology, etiology and clinical management. Braz Oral Res 2011, 25(5): 466-471. 26. Bornstein MM, Kislig K, Hoti BB, et al. Prevalence of halitosis in the population of the city of Bern, Switzerland: a study comparing self-reported and clinical data. Eur J Oral Sci 2009, 117(3): 261-267.