ROZWÓJ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W RAMACH PROGRAMÓW WSPARCIA ŚRODKAMI UNII EUROPEJSKIEJ

dr Antoni Huczek Szkoła Wyższa im. B. Jańskiego w Krakowie ROZWÓJ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W RAMACH PROGRAMÓW WSPARCIA ŚRODKAMI UNII EUROPEJSKIEJ Streszczenie: W artykule omówiono znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw w rozwoju lokalnym i regionalnym. Określono politykę Unii Europejskiej w stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw. Ponadto przedstawiono zasady udzielania wsparcia tym przedsiębiorstwom. Słowa kluczowe: małe i średnie przedsiębiorstwa, rozwój przedsiębiorstwa, wsparcie rozwoju, środki unijne, programy wsparcia. Wstęp Począwszy od 1989 r. obserwuje się w Polsce wzmożony rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Dynamiczny rozwój tego sektora jest procesem transformacji gospodarczej połączony z liberalizacją i urynkowieniem, którego podstawą stała się prywatyzacja kapitałowa, likwidacyjna i założycielska. Małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) nabierają coraz większego znaczenia w gospodarce krajów Unii Europejskiej, w tym w Polsce. 1. Uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw Sektor MSP stanowi podstawę przedsiębiorczości w Unii Europejskiej, ponieważ stanowi 99,8% wszystkich europejskich firm, dostarcza 67,1% miejsc pracy w sektorze prywatnym oraz zatrudnia ponad 80% pracowników w niektórych sektorach przemysłu (np. w sektorze produkcji wyrobów metalowych, budownictwa, meblarstwa) 114. Doświadczenie krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej wykazuje, iż rozwój sektora MSP jest konieczny w celu sprawnego funkcjonowania całej gospodarki i mechanizmów w niej zachodzących. Jego stymulujące oddziaływanie na gospodarkę wyraża się w dynamicznym reagowaniu na zmiany w otoczeniu, bowiem to mniejsze firmy są bardziej elastyczne względem nowych potrzeb oraz zmieniających się preferencji klientów. Ich liczba oraz potencjał jest jedną z ważnych miar oceny wzrostu gospodarczego kraju. Rozwój sektora MSP jest związany z uwarunkowaniami wynikającymi ze stanu gospodarki narodowej, jej struktury, kondycji ekonomicznej, możliwości finansowych państwa i samorządów oraz polityki gospodarczej. Zwiększenie udziału MSP w Polsce może stać się zarówno motorem 114 J. Pach, M. Solińska, Problem pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej, [w:] Z. Zioło, T. Rachwał (red.), Przedsiębiorczość w warunkach integracji europejskiej, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Kraków 2010, s. 311. 48

wzrostu gospodarczego, jak i istotnym czynnikiem zbliżającym nas do struktury gospodarczej rozwiniętych państw Unii Europejskiej. Rozwój sektora MSP w Polsce przebiegał w czterech podstawowych fazach. Pierwsza faza rozwoju, nazwana fazą wstępnego rozwoju przedsiębiorczości, rozpoczęła się jeszcze w okresie gospodarki centralnie planowanej, po wprowadzeniu korzystnych dla rozwoju przedsiębiorczości regulacji prawnych. Dotyczy to podejmowanych prób reformowania gospodarki w latach osiemdziesiątych. Zgodnie z założeniami programu reform, funkcjonowanie gospodarki miało być oparte na trzech filarach: samodzielnym przedsiębiorstwie, centralnym planowaniu i pośrednich narzędziach polityki gospodarczej. Na szczególne podkreślenie zasługuje ustawa o przedsiębiorstwie państwowym z 1981 roku, a także ustawy o podejmowaniu działalności gospodarczej oraz działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych z 1988 roku. Pomimo że reformy wprowadzane w latach osiemdziesiątych nie miały charakteru w pełni rynkowego (były zorientowane na parametryczny system zarządzania), poprawiały efektywność działania firm i przyczyniały się do wzrostu przedsiębiorczości. Kolejna faza, która miała miejsce po 1989 roku, charakteryzowała się dynamicznym rozwojem sektora. Zwiększała się wówczas zarówno liczba podmiotów MSP, jak i wzrastał ich udział w tworzeniu PKB. Przedsiębiorstwa powstawały w efekcie dwóch zasadniczych procesów: przez prywatyzację założycielską oraz prywatyzację przedsiębiorstw państwowych drogą kapitałową i likwidacyjną. W latach 1989-1994 dynamika wzrostu liczby przedsiębiorstw sektora MSP była bardzo wysoka (nastąpił ponad dwukrotny wzrost liczby przedsiębiorstw w 1994 roku liczba przedsiębiorstw MSP przekroczyła 2 mln podmiotów) 115. Trzecią fazą był etap samoregulacji rynkowej, charakteryzujący się stabilizacją tempa wzrostu liczby przedsiębiorstw. Liczba przedsiębiorstw stale rosła, lecz tempo tego wzrostu było mniejsze niż przed 1995 rokiem. W latach 2001-2003 nastąpiło wyhamowanie dynamiki liczby przedsiębiorstw, głównie za sprawą spadku liczby średniej wielkości tych firm. Przyczyn tej tendencji można upatrywać w spowolnieniu gospodarczym, jakie miało miejsce w tym okresie. Czwartą ważną fazą w rozwoju sektora MSP była akcesja Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku, rozpoczynająca fazę integracji przedsiębiorczości europejskiej. Po 2004 roku liczba przedsiębiorstw sektora MSP ponownie wzrosła, a w roku 2007 w porównaniu z rokiem 1999 liczba firm zwiększyła się blisko o 25%. Politykę Unii Europejskiej wobec sektora MSP można podzielić na następujące kategorie: zmniejszenie i upraszczanie obowiązków administracyjnych, podatkowych oraz w zakresie rachunkowości, mobilizacja państw członkowskich do modyfikowania prawa cywilnego i handlowego, programy wsparcia ze środków wspólnotowych. Doceniając rolę MSP w gospodarce, UE podjęła szereg działań zmierzających do umocnienia pozycji tego sektora na rynku. Docelowo miały zaowocować uzyskaniem przez MSP jak największych korzyści z procesu globalizacji gospodarki i tworzenia wspólnego rynku europejskiego poprzez system informacji gospodarczej, 115 Tamże, s. 312. 49

promowanie współdziałania pomiędzy przedsiębiorstwami, pomoc finansową i inne inicjatywy 116. Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej pojawiła się nowa forma finansowania przedsiębiorstw. Ponieważ polityka Unii Europejskiej uznaje MSP za priorytetowe dla gospodarki, stały się one jednym z głównych beneficjentów pomocy strukturalnej. Podstawowe zasady korzystania z funduszy unijnych: Rozdysponowanie środków odbywa się zazwyczaj w wyniku konkursu projektów ogłaszanego przez instytucję wdrażającą. Wnioskodawca, który uzyskuje pomoc, otrzymuje bezzwrotną dotację. Dotacja wypłacana jest zazwyczaj jako refundacja części lub w niektórych przypadkach całości poniesionych wydatków. W każdym programie określa się listę tzw. wydatków kwalifikowanych, które są refundowane ze środków funduszy strukturalnych. Zazwyczaj finansowanie projektu uwzględnia tzw. montaż finansowy, złożony ze środków funduszy strukturalnych oraz ze środków własnych realizującego 117. W dzisiejszych czasach zasadą działania nowoczesnego małego i średniego przedsiębiorstwa jest zorientowanie na przedsiębiorczość i konkurencyjność, które cechują myślenie perspektywiczne i postrzeganie zmian na rynku i w całym regionie jako okazji do rozwoju. Zarządzając małą lub średnią firmą, należy szybko reagować na: potrzeby rynku, konsumentów, działanie konkurencji i zmiany w otoczeniu. Ponadto bardzo ważne jest nowoczesne podejście do kwestii ekologicznych. Największą bowiem szansę na sukces mają te firmy, które starają się być najlepsze nie tylko w zakresie marketingu, jakości oraz technologii, ale także w zakresie ochrony środowiska. Przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej prowadzą politykę bezpieczeństwa, oznaczającą eliminowanie sytuacji awaryjnych i zagrożeń środowiska naturalnego. M. Strużycki podkreśla znaczenie problematyki ekologicznej w zarządzaniu prezentowane w tzw. zasadach i kierunkach zarządzania europejskiego, w którym znaczący udział mają mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Jednym z celów zarządzania europejskiego jest odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstwa za grupy osób zatrudnionych, wpływ na rozwój regionu, w którym przedsiębiorstwo działa, a także za ochronę środowiska naturalnego 118. W założeniach działalności Unii Europejskiej istnieje zasada wyrównywania poziomu rozwoju jej wszystkich regionów. Szczególną rolę do spełnienia w zakresie rozwoju regionów mają MSP. Literatura naukowa wskazuje na dwa zasadnicze poziomy wsparcia polskich małych i średnich przedsiębiorstw: 1. Poziom wsparcia centralnego: 116 H.G. Adamkiewicz-Drwiło, Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości. Determinanty i narzędzia zdobywania przewagi konkurencyjnej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 26-31; M.S. Bańka, F. Gołembski, Fundusze Unii Europejskiej jako instrument wsparcia konkurencyjności regionów oraz małych i średnich przedsiębiorstw, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2010, s. 63-82. 117 A. Hess, Promocja małe i średnie przedsiębiorczości w Unii Europejskiej, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 226. 118 M. Strużycki, Przedsiębiorstwo. Rozwój. Region, Wyd. Difin, Warszawa 2011, s. 42. 50

uwarunkowania makroekonomiczne sprzyjające rozwojowi MSP i podmiotowa pomoc publiczna, dyrektywy UE sprzyjające rozwojowi MSP i fundusze strukturalne dla polskich MSP 2. Poziom wsparcia lokalnego: uwarunkowania lokalne sprzyjające rozwojowi MSP i podmiotowa pomoc publiczna (samorząd lokalny), lobbing na rzecz MSP i podmiotowe wsparcie merytoryczne i finansowe MSP (organizacje pozarządowe) 119. Skuteczna pomoc mająca na celu podniesienie konkurencyjności i przedsiębiorczości MSP na rynku krajowym i międzynarodowym wymaga, aby oprócz instrumentów polityki zmieniającej uwarunkowania zewnętrzne funkcjonowania MSP stosować również instrumenty specyficzne, skierowane jedynie do firm tego sektora, służące: poprawie zarządzania firmą i lepszemu wykorzystaniu zasobów ludzkich i kapitałowych, włączeniu we współpracę międzynarodową i nawiązywaniu kontaktów z kontrahentami zagranicznymi, zwłaszcza w ramach Unii Europejskiej, nawiązywaniu kontaktów kooperacyjnych z dużymi firmami, rozwojowi organizacyjnemu, technicznemu i technologicznemu poprzez inwestycje, zachęcaniu przedsiębiorców do organizowania się w grupy producenckie, dystrybucyjne oraz tworzeniu systemu kooperacji i podwykonawstwa, rozwojowi sieci handlowych i franchisingowych, poprawie konkurencyjności przez wdrażanie nowych technologii. 2. Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionu Rozwój regionalny (lokalny) określony bywa jako zharmonizowane i systematyczne działania prowadzone w społeczności regionalnej, rezultatem którego są działania służące zaspokajaniu potrzeb społecznych, przyczyniających się do ogólnego postępu. W szerokim ujęciu rozwój regionalny można rozpatrywać w trzech jego głównych płaszczyznach, tj. społecznej, ekologiczno-przestrzennej oraz gospodarczej 120. W. Kosiedowski podkreśla, że rozwój regionalny jest procesem wielowymiarowym, wybitnie heterogenicznym, co powoduje, że badanie jego jest trudne i wymaga przyjęcia założeń upraszczających. W związku z tym w studiach regionalnych problematyka rozwoju jest rozpatrywana bardzo rozmaicie: na różnych poziomach uogólnienia, w różnych przekrojach czasowych i przestrzennych, a także w odniesieniu do różnych dziedzin działalności społeczno-gospodarczej 121. 119 B. Filipiak, J. Ruszała, Instytucje otoczenia biznesu. Rozwój, wsparcie, instrumenty, Wyd. Difin, Warszawa 2009, s. 40-42. 120 M. Kogut-Jaworska, Instrumenty interwencjonizmu lokalnego w stymulowaniu rozwoju gospodarczego, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2008, s. 11. 121 W. Kosiedowski, Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, Wyd. Dom Organizatora, Toruń 2005, s. 21. 51

Przedsiębiorczość i konkurencyjność regionu w stopniu przekraczającym przeciętny poziom są determinantami trwałego jego rozwoju. Przedsiębiorczość i konkurencyjność mogą być kształtowane przez różne czynniki i instrumenty. W tym kontekście podstawowe znaczenie ma występowanie w regionie sprzężeń zwrotnych między dawną i obecną przedsiębiorczością a konkurencyjnością ujmowaną ex post i ex ante, w szczególności: między społecznością regionalną i gospodarką regionalną w aspekcie przedsiębiorczości i konkurencyjności regionu, między tworzeniem w regionie nowych wartości, nowych rodzajów działalności i przedsiębiorstw a jego internacjonalizacją i wzrostem wymiany z otoczeniem w aspekcie dynamiki rozwoju. Przedsiębiorczość i konkurencyjność regionu w strategicznym ujęciu obejmuje przede wszystkim: tworzenie, rozwój i stymulowanie małego i średniego biznesu, przyciąganie, zachęcanie oraz napływ kapitału i przedsiębiorstw zagranicznych oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Zakres pojęcia przedsiębiorczości i konkurencyjności należy odnieść do przedsiębiorczości trójsektorowej oraz konkurencyjności cenowej i pozacenowej. Podejście strategiczne do planowania rozwoju regionu z ujęciem na kształtowanie przedsiębiorczego i konkurencyjnego regionu oznacza formułowanie dwóch komplementarnych strategii rozwoju regionalnego, tj. strategii konkurencyjnej i strategii przedsiębiorczej. Strategia konkurencyjna rozwoju regionalnego to strategia wzmacniająca atrakcyjność regionu, jego siłę przyciągania ludzi, organizacji, zasobów itp. Natomiast strategia przedsiębiorcza rozwoju regionalnego to strategia polegająca na stymulowaniu procesów kreacyjnych, koncentrująca się na potencjale intelektualnym i inicjatywie społeczności lokalnych. A. Klasik twierdzi, że w podejściu strategicznym do studiów nad rozwojem regionalnym, prowadzonym w kontekście przedsiębiorczości i konkurencyjności regionów oraz kształtowania regionów przedsiębiorczych i konkurencyjnych, centralne miejsce zajmuje wizja strategiczna regionu. To wizjonerskie przywództwo regionalne oraz kreatywne i atrakcyjne środowiska przesądzają o tym, na ile regiony mają szanse stać się i stają się faktycznie obszarami przedsiębiorczymi i konkurencyjnymi 122. Przedsiębiorczość jako aktywność konkretnych osób (w organizacji, gminie, regionie) może być postrzegana jako proces realizacji przedsięwzięcia obejmujący: dostrzeżenie okazji do wykorzystania, decyzję o jej wykorzystaniu i poniesieniu pewnego ryzyka, działania zarządcze często połączone z działaniami wykonawczymi, które powinny przynosić określone korzyści. Rdzeń większości definicji przedsiębiorczości stanowi osoba przedsiębiorcy wraz z jego cechami oraz procesy przedsiębiorczości. Często pojawiającym się w definicjach przedsiębiorczości wątkiem jest tworzenie organizacji 123. Podkreśla się, że [ ] natura przedsiębiorczości nie tkwi w kopiowaniu, odwzorcowaniu i 122 A. Klasik, Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2006, s. 30. 123 T. Piecuch, Przedsiębiorczość. Podstawy teoretyczne, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 47; J. Targalski, A. Francik, Przedsiębiorczość i zarządzanie firmą, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 13-27; T. Kraśnicka, Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2006, s. 30. 52

naśladownictwie, ale zakłada tworzenie czegoś nowego, niesprawdzonego i niepowtarzalnego 124. Współcześnie przedsiębiorczość jest traktowana jako kategoria bardzo szeroka, obejmująca aspekty ekonomiczne, psychologiczne, technologiczne, kulturowe itp., niosąca ze sobą nowe postawy, zachowania i wartości. Pojęcie przedsiębiorczości odnosi się do różnych form aktywności ludzkiej, gdzie wymagana jest inicjatywa, inwencja czy też kreatywność. Odnosi się nie tylko do organizacji gospodarczej, ale także do innych uczestników życia społecznego: gospodarstw domowych, organizacji publicznych, administracyjnych i organizacji pozarządowych. W literaturze podkreśla się, że źródłem bogactwa regionów i ich rozwoju są przedsiębiorczy ludzie. A. Klasik pisze, że nowa przedsiębiorczość regionalna to tworzone przez kreatywne jednostki i zespoły, środowiska i społeczności, nowe rodzaje wartości ekonomicznej, innowacje technologiczne, nowe inwestycje, nowe organizacje i nowe rodzaje działalności, nowa wartość dodana 125. W prowadzeniu analizy rozwoju regionalnego należy uwzględnić mechanizm współdziałania podmiotów grupowanych w sektor prywatny, publiczny i społeczny. Możemy wtedy wyróżnić przedsiębiorczość biznesową, przedsiębiorczość publiczną oraz przedsiębiorczość społeczną. Literatura naukowa podkreśla, że w silnym związku zachodzącym między przedsiębiorczością a rozwojem regionalnym centralne miejsce przypada kapitałowi ludzkiemu regionu. W wyniku działania kapitału ludzkiego powstają i rozwijają się małe przedsiębiorstwa. Przedsiębiorcze jednostki, innowacyjne środowiska oraz przejawiające inicjatywę społeczności regionalne są zdolne do generowania trwałego i zrównoważonego rozwoju regionu. Współcześnie duże znaczenie w rozwoju regionu ma przedsiębiorczość intelektualna. Ważnym czynnikiem rozwoju MSP jest wzrost konkurencyjności regionu. W literaturze przedmiotu można spotkać wiele definicji konkurencyjności. Można spotkać pogląd, że przedsiębiorstwo jest konkurencyjne, gdy może osiągnąć i utrzymać przewagę konkurencyjną. Przewagę konkurencyjną rozumie się jako odpowiednio dopasowaną konfigurację składników potencjału konkurencyjnego umożliwiającego stworzenie skuteczniejszych narzędzi konkurowania niż te, którymi dysponują inne przedsiębiorstwa 126. Osiągnięcie trwałej przewagi konkurencyjnej pozwala wygrać rywalizację. Konkurencyjność regionów w dokumentach Unii Europejskiej jest pojmowana dwojako. Stanowi ona: 1. Zespół cech decydujących o atrakcyjności regionu z punktu widzenia lokowania w nim inwestycji i jako miejsca zamieszkania. 2. Wyraz przewagi technologicznej lub niższych cen produktów i usług wytworzonych w regionie, w porównaniu z analogicznymi produktami i usługami w innych regionach 127. 124 T. Piecuch, Przedsiębiorczość, s. 51. 125 A. Klasik, Przedsiębiorczość i konkurencyjność, s. 22. 126 J. Rokita, Zarządzanie strategiczne. Tworzenie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej, PWN, Warszawa 2005, s. 57-58; M. Gorynia, E. Łaźniewska, Kompendium wiedzy o konkurencyjności, PWN, Warszawa 2009, s. 55. 127 R. Broszkiewicz i in., Identyfikacja pojęć kluczowych, [w:] A. Klasik, Przedsiębiorczość i konkurencyjność, s. 216. 53

W badaniu związku między konkurencyjnością a rozwojem wygodnie jest posłużyć się koncepcją konkurencyjności wywodzącą się z idei atrakcyjności. Atrakcyjność regionu należy pojmować jako zespół przewag lokalizacyjnych, dopasowanie podaży zasobów regionu do potrzeb przedsiębiorstw i mieszkańców i jako zdolność przyciągania inwestorów. Konkurencyjność regionów określana jako ich atrakcyjność obiektywizuje sens tej kategorii, ponieważ wprowadza do oceny konkurencyjności regionów kryteria zewnętrzne. Od strony zewnętrznej region należy postrzegać jako sumę szans i korzyści uzyskiwanych przez użytkowników, a od strony wewnętrznej region zapewnia w różnym zakresie podaż czynników, stwarza klimat i prowadzi politykę w stosunku do biznesu oraz odpowiada na oczekiwania i potrzeby społeczne. Mocne strony regionu stanowią jego siłę przyciągania do osiedlania się w nim i utrzymywania na obszarze regionu przedsiębiorstw znajdujących się w stadium rozwoju, zapewniających jednocześnie mieszkańcom odpowiedni standard życia. Literatura naukowa wyraźnie podkreśla, że konkurencyjność staje się coraz bardziej czynnikiem rozwoju w ogóle, a rozwoju regionalnego w szczególności. Jeśli przedsiębiorczość regionu można uznać za warunek konieczny rozwoju regionalnego, to konkurencyjność jest warunkiem wystarczającym 128. Literatura naukowa analizując pojęcie konkurencyjności w ujęciu regionalnym, porównuje region z produktem o określonych cechach i walorach 129. W analizie konkurencyjności regionu zestawia się wybrane cechy, które są najistotniejsze dla beneficjenta. Z punktu widzenia działalności gospodarczej ważnymi wskaźnikami są: ekonomiczne uwarunkowania regionu (wartość produktu krajowego brutto generowanego w danym regionie, wydajność pracy, napływ kapitału zagranicznego, struktura gospodarki, otoczenie biznesu i inne), kapitał ludzki, działalność samorządów terytorialnych (m.in. warunki życia, zdolność innowacyjna regionu). 3. Pomoc Unii Europejskiej w rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw We wspólnotach europejskich już w latach siedemdziesiątych zaczęto dostrzegać wzrost znaczenia sektora MSP. Głównym powodem prowadzenia wspólnej polityki wobec MSP było przyjęcie programu budowy jednolitego rynku. W listopadzie 1986 r. Rada Wspólnot Europejskich przyjęła program działania na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw. Przyjęcie programu uznawane jest za początek kształtowania wspólnej (wspólnotowej) polityki MSP. Pomoc UE dla rozwoju MSP w Polsce, określona w latach 1990-2004 w programie PHARE oraz SAPARD, wprowadzona została przez Polską Agencję Rozwoju Regionalnego, a następnie przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości 130. Założenia wspólnotowej polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw wyrażane są w wielu unijnych dokumentach. Jednym z nich jest Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw (European Charter for Small Enterprises), przyjęta w 128 A. Klasik, Przedsiębiorczość a konkurencyjność, s. 49. 129 M. Gorynia, E. Łaźniewska, Kompendium wiedzy o konkurencyjności, Wyd. PWN, Warszawa 2009, s. 188-192. 130 E. Małuszyńska, B. Gruchman, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wyd. PWN, Warszawa 2005, s. 230-232. 54

czerwcu 2000 r. na spotkaniu Rady Europejskiej w Portugalii. Określa ona główne zasady polityki UE wobec małych i średnich przedsiębiorstw na najbliższe lata. Unia wspiera konkurencyjność przedsiębiorstw i usługi wsparcia dla przedsiębiorstw w ramach kilku programów, z których najistotniejsze są: 1. IV Wieloletni Program na Rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości (początkowo obejmujący okres 2001-2005, a następnie przedłużony do końca 2006 roku). 2. Siódmy Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego (7PR). 3. Program ramowy na Rzecz Konkurencyjności i Innowacji (CIP). 4. Program Wspierania Biznesu. IV Wieloletni Program na Rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości 131 to program będący kontynuacją inicjatywy unijnej III Wieloletniego Programu dla MSP. Nowy IV Wieloletni Program na Rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości skupia się na następujących celach: wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw, rozwijanie działań innowacyjnych oraz upowszechnianie technologii informatycznych, zharmonizowanie sieci wspierania biznesu, w szczególności ośrodków Euro Info, upraszczanie administracyjnych i prawnych warunków działania przedsiębiorstw, promowanie przedsiębiorczości jako cennej umiejętności życiowej, poprawa dostępu małych i średnich przedsiębiorstw do finansowania. W ramach instrumentów służących poprawie dostępu MSP do finansowania znajduje się m.in. Program Rozwoju Poręczeń. Obejmuje on cztery rodzaje gwarancji: gwarancje wzajemne, mikrokredyty, Equity Guarantees, pożyczki gwarantowane (na zakup sprzętu IT, oprogramowania oraz przeprowadzenia szkoleń promujących korzystanie z Internetu) 132. Szczególną rolę w realizacji kolejnych Wieloletnich Programów odgrywa sieć Centrów Euro Info. W odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw centra te nie tylko udzielają informacji, lecz także wspomagają je w procesie integrowania się z jednolitym rynkiem europejskim. Stanowią ponadto płaszczyznę nawiązywania kontaktów handlowych oraz organizują wyjazdy na targi. Przedsiębiorcy mogą w nich otrzymać dane dotyczące przetargów, dostępnych ofert współpracy, prawodawstwa krajów członkowskich Unii Europejskiej itp. Kolejnym programem przeznaczonym głównie dla MSP jest Siódmy Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego (poprzednią edycją tego programu był Szósty Program Ramowy ds. badań naukowych, rozwoju technologicznego i prezentacji obowiązujący w latach 2002-2006, określany skrótem 131 Dokument dostępny na: http://www.ukie.gov.pl/hlp/files.nsf/0/951d8f609fa9fa9f6eec1256f4f0039d622/$file/2.pdf. 132 A. Skowronek-Mielczarek, Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 140-143. 55

6 PR). 7 PR natomiast będzie obowiązywał w latach 2007-2013, jest to więc program siedmioletni, o budżecie wynoszącym prawie 54 miliardów euro, co przy obecnych kosztach stanowi wzrost o około 63% w porównaniu z 6 PR. W ramach 7 PR można wyróżnić następujące cele 133 : wspieranie współpracy ponadnarodowej w zakresie badań i technologii, zwiększenie dynamizmu, kreatywności i doskonałości europejskich badań naukowych w pionierskich dziedzinach nauki, wzmocnienie potencjału ludzkiego w zakresie badań i technologii (poprzez zapewnienie lepszej edukacji i szkoleń, zapewnienie dostępu do potencjału i infrastruktury badawczej itp.), zintensyfikowanie dialogu między światem nauki i społeczeństwem w Europie, wspieranie szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania wiedzy uzyskanej w wyniku działalności badawczej, finansowej ze środków publicznych. Niezwykle ważnym programem, z którego (pośrednio) mogą korzystać przedsiębiorcy sektora MSP, jest także Program Ramowy na Rzecz Konkurencyjności i Innowacji (Competitiveness and Innovation Framework Programme 2007-2013 CIP), który służy realizacji Strategii Lizbońskiej. CIP, ustanowiony 24 października 2006 r. Decyzją Nr 1639/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, przewiduje działania wspierające innowacyjność (włącznie z ekoinnowacjami), poprawę dostępu do finansowania oraz usprawnienie świadczenia usług okołobiznesowych w regionach. Program ten ma następujące cele: zwiększanie konkurencyjności przedsiębiorstw, w szczególności MSP, promowanie wszelkich form innowacji, w tym innowacji ekologicznych, przyspieszenie tworzenia trwałego, konkurencyjnego, innowacyjnego społeczeństwa informacyjnego o charakterze integrującym, promowanie efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii we wszystkich sektorach, w tym w sektorze transportu 134. Kolejnym niezwykle istotnym programem unijnym jest Program Wspierania Biznesu. Oferuje on pomoc organizacjom przedsiębiorców krajów Europy Środkowo- Wschodniej. Program ten składa się z 4 części 135 : Wspieranie organizacji reprezentujących przedsiębiorców oraz wspieranie firm branżowych (poprzez pomoc techniczną w zakresie organizacji, promocji, wdrażaniu sieci lub narzędzi informatycznych, organizacji szkoleń. Wspieranie działań podejmowanych w sektorze tekstylnym w celu ułatwienia współpracy z firmami unijnymi tego sektora oraz dostosowania się do wymogów Wspólnoty. 133 Oficjalny portal internetowy 7 Programu Ramowego w zakresie badań i rozwoju technologicznego, www.kpk.gov.pl/7pr. 134 Decyzja nr 1639/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 2006 r. ustanawiająca Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (2007-2013), art. 2. 135 A. Skowronek-Mielczarek, Małe i średnie, s. 145. 56

Wspieranie organizacji reprezentujących sektor rolniczy spółdzielni rolniczych oraz innych organizacji rolników, świadczenie usług informacyjno-doradczych na rzecz tych organizacji. Wspieranie instytucji zajmujących się problematyką własności przemysłowej. Odrębną natomiast formę wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw stanowią fundusze strukturalne. Jest to zdecydowanie najlepiej znana przez polskich przedsiębiorców możliwość otrzymania wsparcia. Fundusze strukturalne to bardzo popularne wśród przedsiębiorców źródło wsparcia. Lata 2004-2006 to pierwszy okres, w którym Polska korzystała ze środków funduszy strukturalnych i Funduszy Spójności 136. 1 stycznia 2007 r. rozpoczął się kolejny, wieloletni okres realizacji polityki spójności z wykorzystaniem funduszy Unii Europejskiej. Polska w latach 2007-2013 będzie największym beneficjentem europejskiej polityki spójności, otrzymując łącznie 67 mld euro. Łącznie transfery dla Polski będą stanowić ponad 20% wszystkich środków finansowych przeznaczonych z budżetu UE na realizację polityki spójności. To o wiele więcej niż Polska otrzymała w poprzednich latach. W okresie programowania w latach 2000-2006 istniały cztery fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (funduszem strukturalnym jest tylko sekcja orientacji), Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa. Z kolei w perspektywie finansowej 2007-2013 do funduszy strukturalnych zalicza się Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz Społeczny. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej został zastąpiony Europejskim Funduszem Rolnym na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Podobnie przestał istnieć Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa, w miejsce którego powstał Europejski Fundusz Rybacki. Polityka wsparcia sektora MSP, związana z wykorzystaniem funduszy strukturalnych, została zapisana w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO). Z racji jednak specyfiki unijnej nomenklatury warto zaznaczyć, że nazwa Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia jest nazwą urzędową dokumentu określanego częściej mianem Narodowej Strategii Spójności (NSS). Jest to dokument strategiczny, określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007-2013 137. Celem strategicznym NSS jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, 136 Dodatkowo w tym okresie kończyła się realizacja programów finansowych z funduszu przedakcesyjnego Phare. 137 Informacje znajdują się na oficjalnych stronach funduszy strukturalnych www.funduszestrukturalne.gov.pl, www.konkurencyjnosc.gov.pl oraz na stronie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego www.mrrr.gov.pl. 57

zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej 138. Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych. Zgodnie z zapisami NSS celami horyzontalnymi są: poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej, budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług, wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej i przestrzennej, wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Podział funduszy strukturalnych i Funduszy Spójności w Polsce w układzie poszczególnych programów operacyjnych przedstawia się następująco: Program Infrastruktura i Środowisko 41,9% całości środków (27,9 mld euro), 16 programów regionalnych 24,9% całości środków (16,6 mld euro), Program Kapitał Ludzki 14,6% całości środków (9,7 mld euro), Program Innowacyjna Gospodarka 12,4% całości środków (8,3 mld euro), Program Rozwój Polski Wschodniej 3,4% całości środków (2,3 mld euro), Program Pomoc Techniczna 0,8% całości środków (0,5 mld euro), Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej (0,7 mld euro). Politykę rozwoju realizuje się przede wszystkim przy pomocy programów operacyjnych oraz strategii rozwoju kraju, strategii sektorowych oraz planów wykonawczych. Poza bardzo ważną kwestią alokacji finansowej, niezwykle istotna jest struktura dokumentów poszczególnych programów. Przedsiębiorcy, którzy planują ubiegać się o dofinansowanie, muszą wiedzieć, że poza głównym dokumentem, jakim jest Program Operacyjny, niezwykle ważny jest także dokument precyzujący zapisy programu o nazwie Uszczegółowienie Programu Operacyjnego, z tej racji, iż każdy program składa się z priorytetów, a priorytety z działań i poddziałań. Uszczegółowienie ma na celu doprecyzowanie kwestii, takich jak: możliwe do otrzymania kwoty dofinansowania, rodzaje projektów, na które można dotrzymać dofinansowanie itp. Należy obserwować priorytety zawarte w poszczególnych programach, jakie działania będą w nich realizowane, jakie ilości środków będą dostępne oraz jakie procedury kwalifikacyjne będą obejmować. Jest to szczególnie ważne z racji częstych zmian, jakie zachodzą w ramach programów. Ponadto każdy z programów oraz poszczególne ich priorytety mają często zupełnie odmienne kryteria i poziomy dofinansowania, dlatego też szczególnie ważne jest dokładne przemyślenie, do którego programu najlepiej wpisuje się projekt 139. 138 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, s. 40. 58

Podejście Unii Europejskiej szczególnie do MSP obrazuje Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw, która jest udokumentowaną deklaracją planowanej w tym obszarze strategii. Karta ta przyjmuje zasadę, że małe przedsiębiorstwa stanowią podstawę gospodarki europejskiej, powinny być postrzegane jako główne źródło innowacji i mają stanowić główną siłę napędową społecznej i lokalnej integracji w Europie. W Europejskiej Karcie Małych Przedsiębiorstw zdefiniowano zasady, których przestrzeganie ma prowadzić do osiągnięcia założonych celów: instytucje i przedstawiciele Unii Europejskiej powinni uznawać dynamiczne zdolności MSP do przystosowywania się do zmian zachodzących na rynku, należy podkreślać znaczenie MSP przy wspieraniu rozwoju regionalnego, przedsiębiorczość należy uznać za produktywną i wartościową umiejętność życiową na wszystkich szczeblach odpowiedzialności, niepowodzenia należy uznać za coś naturalnego i nieodłącznie towarzyszącego wszelkim inicjatywom, które nie są wolne od ryzyka, niepowodzenie traktuje się głównie w kontekście możliwości gromadzenia doświadczeń, uznaje się wartość wiedzy, zaangażowania i elastyczności w nowej gospodarce. Celem europejskiej polityki regionalnej w latach 2007-2013 jest umocnienie solidarności UE poprzez dążenie do spójności gospodarczej i społecznej, zmniejszające różnice w poziomie rozwoju poszczególnych regionów. Podsumowanie Reasumując, należy stwierdzić, że głównym instrumentem finansowym wykorzystywanym przez Unię Europejską w celu wspomagania aktualnie funkcjonujących przedsiębiorstw oraz motywowania do tworzenia nowych przedsiębiorstw są fundusze strukturalne. Problematyka dotycząca funkcjonowania MSP, ich konkurencyjności i innowacyjności jest zabezpieczana poprzez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata 2007-2013. Należy podkreślić, iż dzięki uzyskaniu dostępu do europejskich funduszy strukturalnych wiele polskich firm miało możliwość rozbudowy i modernizacji, a co za tym idzie poprawy konkurencyjności. Bibliografia 1. Adamkiewicz-Drwiło H.G., Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości. Determinanty i narzędzia zdobywania przewagi konkurencyjnej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007. 2. Bańka M.S., Gołembski F., Fundusze Unii Europejskiej jako instrument wsparcia konkurencyjności regionów oraz małych i średnich przedsiębiorstw, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2010. 139 M. Huczek, Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw przez Unię Europejską na przykładzie Małopolski, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas, Zarządzanie, Zeszyt 2/2008, s. 14-20. 59

3. Broszkiewicz R. i in., Identyfikacja pojęć kluczowych, [w:] A. Klasik (red.), Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2006. 4. Decyzja nr 1639/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 2006 r. ustanawiająca Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (2007-2013), art. 2. 5. Dokument dostępny na: http://www.ukie.gov.pl/hlp/files.nsf/0/951d8f609fa9fa9f6eec1256f4f0039d622/$file/2. pdf. 6. Filipiak B., Ruszała J., Instytucje otoczenia biznesu. Rozwój, wsparcie, instrumenty, Wyd. Difin, Warszawa 2009. 7. Gorynia M., Łaźniewska E., Kompendium wiedzy o konkurencyjności, Wyd. PWN, Warszawa 2009. 8. Hess A., Promocja małej i średniej przedsiębiorczości w Unii Europejskiej, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007. 9. Huczek M., Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw przez Unię Europejską na przykładzie Małopolski, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas, Zarządzanie, Zeszyt 2/2008. 10. Klasik A., Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2006. 11. Kogut-Jaworska M., Instrumenty interwencjonizmu lokalnego w stymulowaniu rozwoju gospodarczego, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2008. 12. Kosiedowski W., Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, Wyd. Dom Organizatora, Toruń 2005. 13. Kraśnicka T., Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2006. 14. Małuszyńska E., Gruchman B., Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wyd. PWN, Warszawa 2005. 15. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007. 16. Pach J., Solińska M., Problem pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej, [w:] Z. Zioło, T. Rachwał (red.), Przedsiębiorczość w warunkach integracji europejskiej, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Kraków 2010. 17. Piecuch T., Przedsiębiorczość. Podstawy teoretyczne, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2010. 18. Rokita J., Zarządzanie strategiczne. Tworzenie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej, PWN, Warszawa 2005. 19. Skowronek-Mielczarek A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania, C.H. Beck, Warszawa 2007. 20. Strużycki M., Przedsiębiorstwo. Rozwój. Region, Wyd. Difin, Warszawa 2011. 21. Targalski J., Francik A., Przedsiębiorczość i zarządzanie firmą, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009. 22. www.funduszestrukturalne.gov.pl. 23. www.konkurencyjnosc.gov.pl 24. www.kpk.gov.pl/7pr. 25. www.mrrr.gov.pl. DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM-SIZED ENTERPRISES UNDER THE SUPPORT OF EUROPEAN UNION FUNDS Summary: The role of small and medium-sized companies in the local and regional devolopment is discussed in the article. It presents The European Union policy concerning small and medium-sized companies. Moreover, it shows the principles of granting the support for the companies. Key words: small and medium enterprises, development of the company, support the development, EU funds, support programs 60