Basic and Clinical Science Course Część 10 Jaskra Wydanie I polskie pod redakcją Marii Hanny Niżankowskiej URBAN&PARTNER Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner Wrocław
Spis treści Przedmowa............................................... XI Przedmowa do wydania polskiego serii BCSC...................... 1 Przedmowa do wydania polskiego tomu 10 BCSC................... 2 Cele części 10 BCSC........................................ 3 1. Wstęp: terminologia, epidemiologia i dziedziczenie jaskry......... 5 Definicje.............................................. 5 Podział............................................... 6 Jaskra otwartego i zamkniętego kąta, pierwotna i wtórna.......... 7 Jaskra o złożonym mechanizmie........................... 7 Aspekty epidemiologiczne jaskry............................ 12 Jaskra pierwotna otwartego kąta............................ 12 Jaskra pierwotnie zamkniętego kąta.......................... 14 Dziedziczenie i czynniki genetyczne......................... 15 Geny w jaskrze otwartego kąta............................. 17 Geny i jaskra zamkniętego kąta............................ 18 Geny związane z jaskrą wrodzoną.......................... 18 Inne geny związane z jaskrą............................... 18 Czynniki środowiskowe.................................. 18 Badania genetyczne..................................... 19 2. Ciśnienie wewnątrzgałkowe i dynamika cieczy wodnistej.......... 21 Powstawanie cieczy wodnistej.............................. 21 Czynniki hamujące wytwarzanie cieczy wodnistej.............. 23 Objętość wydzielanej cieczy wodnistej...................... 24 Odpływ cieczy wodnistej.................................. 24 Odpływ przez beleczkowanie (zależny od ciśnienia)............. 24 Odpływ naczyniówkowo twardówkowy (niezależny od ciśnienia)... 26 Tonografia............................................ 26 Ciśnienie w żyłach nadtwardówkowych....................... 27 Ciśnienie wewnątrzgałkowe................................ 27 Rozkład populacyjny i związek z występowaniem jaskry.......... 27 Czynniki wpływające na ciśnienie wewnątrzgałkowe............ 27 Wahania dobowe...................................... 28 Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego....................... 29 Profilaktyka zakażeń podczas pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego 33 3. Badania kliniczne....................................... 35 Wywiad i badanie ogólne................................. 35 Wywiad............................................. 35 Wady refrakcji......................................... 36
VIII Spis treści Aparat ochronny oka.................................... 36 Źrenice.............................................. 37 Biomikroskopia........................................ 37 Gonioskopia........................................... 41 Gonioskopia bezpośrednia i pośrednia....................... 41 Ocena i dokumentacja badania kąta przesączania.............. 43 Nerw wzrokowy........................................ 49 Anatomia i histologia.................................... 49 Neuropatia jaskrowa..................................... 53 Teorie powstawania uszkodzenia nerwu wzrokowego w jaskrze.... 54 Badanie tarczy nerwu wzrokowego......................... 55 Ocena kliniczna tarczy nerwu wzrokowego................... 56 Pole widzenia.......................................... 61 Zastosowanie kliniczne perymetrii.......................... 64 Schemat uszkodzenia nerwu wzrokowego w jaskrze............. 65 Cechy zmienne badania pola widzenia....................... 65 Automatyczna perymetria statyczna......................... 70 Interpretacja pojedynczego wyniku pola widzenia.............. 74 Interpretacja serii kolejnych pól widzenia..................... 80 Perymetria ręczna...................................... 84 Inne badania.......................................... 86 4. Jaskra otwartego kąta..................................... 89 Jaskra pierwotna otwartego kąta............................. 89 Objawy kliniczne...................................... 89 Próba kliniczna 4 1. Ocular Hypertension Treatment Study........ 94 Zaburzenia towarzyszące................................. 95 Próba kliniczna 4 2. Early Manifest Glaucoma Trial.............. 95 Próba kliniczna 4 3. Collaborative Initial Glaucoma Treatment Study (CIGTS).............................................. 96 Próba kliniczna 4 4. Advanced Glaucoma Intervention Study (AGIS) 97 Rokowanie........................................... 98 Jaskra otwartego kąta bez towarzyszących zwyżek ciśnienia wewnątrz gałkowego (jaskra normalnego ciśnienia)...................... 100 Objawy kliniczne...................................... 100 Rozpoznanie różnicowe.................................. 101 Badania diagnostyczne................................... 102 Rokowanie i leczenie................................... 103 Pacjent z podejrzeniem jaskry.............................. 104 Jaskra wtórna otwartego kąta............................... 107 Zespół rzekomego złuszczania (PEX)........................ 107 Jaskra barwnikowa..................................... 110 Jaskra związana z patologią soczewki....................... 113 Guzy wewnątrzgałkowe.................................. 114 Stan zapalny oka i jaskra wtórna otwartego kąta................ 116 Podwyższone ciśnienie w żyłach nadtwardówki................ 118 Uraz przypadkowy i chirurgiczny.......................... 119
Spis treści IX Krwotok do komory przedniej oka (hyphema).................. 120 Leki i jaskra........................................... 127 5. Jaskra zamkniętego kąta................................... 129 Wstęp............................................... 129 Patogeneza i patofizjologia zamknięcia kąta.................... 130 Blok źreniczny......................................... 130 Zamknięcie kąta bez bloku źrenicznego...................... 132 Jaskra zamkniętego kąta spowodowana przez soczewkę.......... 132 Zamknięcie kąta spowodowane przez tęczówkę................ 132 Pierwotne zamknięcie kąta................................. 132 Czynniki ryzyka wystąpienia pierwotnego zamknięcia kąta........ 133 Ostre pierwotne zamknięcie kąta........................... 134 Podostre lub okresowe zamknięcie kąta...................... 136 Przewlekłe zamknięcie kąta............................... 137 Zamykający się lub wąski kąt komory przedniej................ 138 Zespół płaskiej tęczówki.................................. 139 Wtórne zamknięcie kąta z blokiem źrenicznym................. 141 Zamknięcie kąta wywołane patologią soczewki................ 141 Wtórne zamknięcie kąta bez bloku źrenicznego................. 144 Jaskra neowaskularna.................................... 144 Zespół tęczówkowo rogówkowo śródbłonkowy................ 148 Guzy................................................ 151 Stan zapalny.......................................... 151 Nieprawidłowy kierunek odpływu cieczy wodnistej............. 152 Nieotworopochodne odwarstwienie siatkówki i odłączenie naczy niówki............................................... 154 Wrastanie nabłonka i włóknika............................. 154 Uraz................................................ 156 Chirurgia siatkówki i choroby naczyniowe siatkówki............. 156 Nanophthalmus (mała gałka oczna)......................... 158 Retinopatia wcześniacza/pierwotne, przetrwałe hiperplastyczne ciało szkliste.............................................. 158 Płytka komora przednia.................................. 158 Polekowa jaskra wtórna zamkniętego kąta.................... 159 6. Jaskra dziecięca......................................... 161 Definicje i podział....................................... 161 Epidemiologia i genetyka.................................. 161 Patofizjologia........................................... 162 Cechy kliniczne......................................... 163 Rozpoznanie różnicowe................................... 164 Długoterminowe prowadzenie pacjenta i rokowanie.............. 165 Jaskra rozwojowa z towarzyszącymi zaburzeniami ocznymi lub układowymi......................................... 166 Zespół Axenfelda Riegera (A R)............................ 166 Anomalia Petersa....................................... 167
X Spis treści Beztęczówkowość...................................... 168 Inne zespoły i anomalie.................................. 168 7. Farmakologiczne leczenie jaskry............................ 173 Leki stosowane w leczeniu jaskry............................ 175 Antagoniści receptora β adrenergicznego (β blokery)............. 185 Parasympatykomimetyki.................................. 187 Inhibitory anhydrazy węglanowej........................... 189 Agoniści receptorów adrenergicznych....................... 191 Lipidy hipotensyjne (analogi prostaglandyn, prostamidy, dekozanoidy) 194 Preparaty złożone...................................... 195 Środki hiperosmotyczne.................................. 196 Podstawowe zasady farmakologicznego leczenia jaskry........... 197 Jaskra z otwartym kątem przesączania....................... 197 Jaskra z zamkniętym kątem przesączania..................... 199 Stosowanie leków przeciwjaskrowych u kobiet w ciąży i u karmiących matek............................................... 199 Współpraca pacjenta.................................... 199 Perspektywy leczenia jaskry............................... 200 8. Leczenie chirurgiczne jaskry............................... 203 Leczenie chirurgiczne w jaskrze otwartego kąta................. 204 Trabekuloplastyka laserowa............................... 204 Leczenie operacyjne w jaskrze otwartego kąta................. 207 Pełnościenna sklerektomia................................ 220 Zabieg filtracyjny łączony z usunięciem zaćmy................. 221 Leczenie operacyjne w jaskrze zamkniętego kąta................ 223 Irydotomia laserowa..................................... 224 Gonioplastyka laserowa i irydoplastyka obwodowa.............. 226 Zabiegi operacyjne w jaskrze zamkniętego kąta................ 227 Inne procedury obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe............ 227 Wszczepy drenujące.................................... 227 Procesy cyklodestrukcyjne................................ 231 Cyklodializa.......................................... 233 Przeciwjaskrowe operacje niepenetrujące..................... 234 Jaskra wrodzona i dziecięca............................... 234 Goniotomia i trabekulotomia.............................. 235 Teksty źródłowe............................................ 239 Dodatkowe materiały akademickie.............................. 241 Formularz uzyskania punktów.................................. 245 Odpowiedzi czytelnika....................................... 246 Formularz podsumowujący sekcję............................... 247 Ocena sekcji.............................................. 248 Pytania kontrolne........................................... 249 Odpowiedzi............................................... 259 Skorowidz................................................ 263
Skorowidz A acetazolamid 180 182, 190 AGIS (advanced glaucoma intervention study) 97 98 agonista receptora α adrenergicznego 177 178, 191 194 air puff 33, 90 alkohol 28 analog prostaglandyn 183, 194 195 aniridia 168 anomalia Petersa 10, 167 168 antagonista receptora β adrenergicznego 176 177, 185 187 cholinergicznego 179 180 aparat ochronny oka 36 37 Armaly ego Drance a technika badania przesiewowego 85 86 artefakty perymetrii 77 79 astygmatyzm rogówkowy 32 atak zamknięcia kąta 134 136, 140 Axenfelda Riegera zespół 10, 36, 166 167 B badanie perymetryczne 61 87 beleczkowanie 24 26 betaksolol 177 bezsoczewkowość 143 144 beztęczówkowość 168 Bjerruma mroczek 65 blaszka sitowa 52 54 blok rzęskowy 152 154 źreniczny 8 10, 87, 127, 130 132, 139, 142 144 odwrotny 111 112 blokada tęczówkowo beleczkowa 135 bloker receptor adrenergicznego 176 178, 185 187 błona Descemeta, pęknięcie 38 włóknisto naczyniowa 10 Bourneville a choroba 36 bracketing 63 brąz kuty 149 buphthalmos 161 C C/D 56 Chandlera zespół 148 150 chirurgia, leczenie jaskry 203 237 choroba Bourneville a 36 Recklinghausena 36, 170 171 ciało szkliste przetrwałe hiperplastyczne 158 ciecz wodnista 21 34 odpływ 9 11 cienie komórek 122 123 CIGTS (collaborative initial glaucoma treatment study) 96 97 ciśnienie wewnątrzgałkowe 6, 13, 21 34, 89 90 żyła nadtwardówkowa 27 Cogana Reese a zespół 148 149 cornea guttata 38 cukrzyca 96, 145 cup/disc ratio 56 cupping 6 cyklodestrukcja 231 233 cyklodializa 48, 128, 233 234 cykloplegia 48, 128 cysta nabłonkowa 155 D decybel 64 defekt altitudinalny 65, 69 dekozanoidy 184, 194 195 Descemeta błona, pęknięcie 38 dorzolamid 182 dynamika cieczy wodnistej 21 34 dystrofia śródbłonkowa Fuchsa 38 dziedziczenie jaskry 16 19 E efekt uczenia się pacjenta 81 ektopia soczewki 142 143 embryotoxon posterior 167 EMGT (early manifest galucoma trial) 95 96 epinefryna 177, 191 192 F fakoanafilaksja 114 farmakologia, leczenie jaskry 173 201 FASTPAC 72 FDT (frequency doubling technology) 63, 76 77 fiksacja wzroku 66 68 filtr bezczerwienny 59 fluoresceina 31 32 fluorofotometria 24 FN (focal notch) 54, 105
264 Skorowidz fotokoagulacja siatkówki 147, 157 Fuchsa dystrofia śródbłonkowa 38 zapalenia błony naczyniowej 117 118 G gałka oczna mała 158 Gillespiego zespół 168 Glaucomflecken 135 Goldmanna gonioskop 39, 41 perymetr 85 86 równanie 21 tonometria aplanacyjna 29 33 gonioplastyka laserowa 226 gonioskopia 39 49 goniotomia 235 237 guz wewnątrzgałkowy 114 116 H Van Hericka metoda 38 homocystynuria 143 Hrubego soczewka 55 hyphema 120 122 I ICE 148 150 Imberta Ficka zasada 29 inhibitor anhydrazy węglanowej 23, 180 182, 189 191 cholinesterazy 180 iridiocyclitis heterochromica 117 118 iris bombé 38 39, 116, 142 143, 151 irydektomia 213, 215 irydoplastyka laserowa 226 irydotomia laserowa 135 136, 224 226 izoptera 64 J jaskra 5 11 barwnikowa 110 112, 125 cieni komórek 122 123 dziecięca 161 171 dziedziczenie 16 19 fakolityczna 113, 115 fakomorficzna 141 142 hemolityczna 122 123 leczenie chirurgiczne 203 237 farmakologiczne 173 201 próby kliniczne 94 98 neowaskularna 46, 144 148, 229 normalnego ciśnienia 100 104 pierwotna otwartego kąta 12 14, 17 18, 89 100 pierwotnie zamkniętego kąta 14 15, 18 podejrzenie 104 107 polekowa 127 128 wtórna otwartego kąta 107 128 zamkniętego kąta 129 159 zapalna 151 152 K kanabinole 28 kanał Schlemma 5, 26 krew 46 zatkanie 10 karbachol 180 karteolol 176 kąt przesączania, gonioskopia 39 klasyfikacja 44 neowaskularyzacja 46 recesja pourazowa 46 49, 123 124 zamknięcie 8, 131 138 zamykający się 138 tęczówkowo rogówkowy 38 keratoplastyka drążąca 126 127 kępki naczyniowe źrenicy 145 klasyfikacja kąta przesączania 44 45 klin skroniowy 65 Koeppego gonioskop 41 kofeina 28 koło tęczowe 136 tętnicze Zinna Hallera 52 53 komora przednia, krwotok 120 122 kortykosteroidy, jaskra 127 krioterapia panretinalna 147 krótkowzroczność 96 Krukenberga wrzeciono 110 krwotok, komora przednia 120 122 płomykowaty 58 L latanoprost 183, 194 195 leczenie jaskry, chirurgia 203 237 farmakologia 173 201 próby kliniczne 94 98 leki przeciwjaskrowe 173 201 LF (laminar fenestrations) 54 linia Sampaolesiego 46, 109 lipidy hipotensyjne 183 184, 194 195 liść koniczyny 77 78 Ł łzawienie 163 M małoocze 158 megalocornea 166
Skorowidz 265 melanoza oczno skórna 36 metoda Van Hericka 38 microcornea 166 mikrosferofakia 142 miocylina 15 17 miotyk 179 180, 187 189 mroczek 64, 80 łukowaty 67 przyśrodkowy 65 66 N nabłonek, wrastanie 154 155 nadciśnienie oczne 105 wewnątrzgałkowe 5 6, 13, 21 34 żył nadtwardówki 118 119 nadwzroczność 15 nanophthalmus 158 neowaskularyzacja kąta przesączania 46, 144 148 nerw wzrokowy 49 61 neuropatia 5 nerwiakowłókniakowatość 36, 170 171 neurofibromatosis 36, 170 171 neuropatia nerwu wzrokowego 5, 53 61 notching 54, 105 O objaw liścia jesionu 36 ogołoconego naczynia 57, 59 OCT (optical coherent tomography) 60 odpływ cieczy wodnistej 9 11 naczyniówkowo twardówkowy 26 odwarstwienie siatkówki 154 oftalmopatia tarczycowa 37 oftalmoskopia tarczy nerwu wzrokowego 56 57, 60 61 OHTS (ocular hypertension treatment study) 94 95 operacja filtracyjna 207 220 osady rogówkowe 152 otwory tęczówki 149 P panfotokoagulacja siatkówki 147, 157 parasympatykomimetyk 179 180, 187 189 PAS 129, 135, 137, 146, 149 Perkinsa tonometr 33 perymetria 61 87 Petersa anomalia 10, 167 168 PEX 107 110 pęknięcie błony Descemeta 38 pierścień nerwowy 56 pigmentacja utkania beleczkowego 45 46 pilokarpina 179, 188 plama czerwone wino 170 podejrzenie jaskry 104 107 poduszka filtracyjna, zaburzenia 219 220 pole widzenia, ubytek 5 6, 61 87 typu liścia koniczyny 77 78 pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego 29 34 Posnera Schlossmana zespół 102, 117 powieka, skurcz 163 półokręgi aplanacyjne 31 prostamidy 183, 194 195 próba ciemieniowa 138 próby kliniczne leczenia jaskry 94 98 przełom jaskrowo rzęskowy 102, 117 przetoka szyjno jamista 8 tętniczo żylna 37 przezroczystość pierścienia nerwowego 59 przyłożenie tęczówkowo beleczkowe 135 R recesja kąta pourazowa 46 49, 123 124 Recklinghausena zespół 36, 170 171 retinopatia wcześniacza 158 rogówka 38 mała 166 olbrzymia 166 równanie Goldmanna 21 ruch pulsacyjny 31 S Sampaolesiego linia 46, 109 Schiötza tonometr 33 Schlemma kanał 5, 26 zatkanie 10 schodek nosowy 65, 68 Schwartza zespół 126 Shaffera klasyfikacja 44 siatkówka, odwarstwienie 154 zaburzenia 156 158 SITA 72 73 sklerektomia pełnościenna 220 221 sklerostomia 213, 215 skurcz powiek 163 SLO (scanning laser ophthalmoscopy) 60 soczewka, ektopia 142 143 Hrubego 55 Koeppego 41 42
266 Skorowidz soczewkowość rzekoma 143 144 Spaetha klasyfikacja 44 45 spojówka, zapalenie 37 38 stożek rogówki 166 strefa wodna 153 Sturge a Webera zespół 170 stwardnienie guzowate 36 SWAP (short wavelength automated perimetry) 63 Ś środki hiperosmotyczne 196 197 przeciwfibrotyczne 216 217 światłowstręt 163 T tarcza nerwu wzrokowego 49 61 technika badania przesiewowego Armaly ego Drance a 85 86 test perymetrii 73 74 tęczówka, otwory 149 płaska 8, 11, 139 141 wyrostki 45 zanik 148 150 znamię 148 zrosty 45, 129, 135, 137, 146, 149 threshold 64 TIGR 15 17 tomografia optyczna koherentna 60 tonografia 26 tonometr Perkinsa 33 Schiötza 33 tonometria aplanacyjna Goldmanna 29 33 topiramat 159 trabekulektomia 207 220 trabekuloplastyka laserowa 204 207 trabekulotomia 235 237 transiluminacja tęczówki szprychowata 110 triada jaskry dziecięcej 163 tymolol 176 U ubytek lokalny 54, 105 pola widzenia 5 6, 61 87 uczenie się pacjenta 81 UGH (uveitis glaucoma hyphema) 125 126 unaczynienie tarczy nerwu wzrokowego 51 53 uraz gałki ocznej 119 122 uszkodzenie nerwu wzrokowego 5, 53 61 utkanie beleczkowe 24 26 pigmentacja 45 46 uveitis glaucoma hyphema zespół 125 126 W wahania ciśnienia wewnątrzgałkowego 28 29 wartość progowa 64 Weilla Marchesaniego zespół 142 143 witrektomia tylna 157 woloocze 161 wrastanie nabłonka 154 156 wrzeciono Krukenberga 110 wszczep drenujący 227 231 wyrostki tęczówki 45 wywiad 35 Z zabieg setonowy 227 231 zaburzenia odpływu cieczy wodnistej 10 11 zagłębienie 6, 64 zamknięcie kąta przesączania 8 pierwotne 131 138 wtórne 144 159 żyły siatkówki 98 zanik tęczówki 148 150 zapalenie błony naczyniowej Fuchsa 117 118 poduszki filtracyjnej 219 spojówek 37 38 struktur gałki ocznej 116 117, 151 152 zasada Imberta Ficka 29 zatkanie beleczkowania 10 zawężanie 63 Zeissa gonioskop 42 zespół Axenfelda Riegera 10, 36, 166 167 Chandlera 148 150 Cogana Reese a 148 149 Gillespiego 168 jaskry wrodzonej 169 płaskiej tęczówki 8, 11, 139 141 Posnera Schlossmana 102, 117 pseudoeksfoliacji 107 110 Recklinghausena 36, 170 171 rozproszenia barwnika 110 112 rzekomego złuszczania 107 110 Schwartza 126 Sturge a Webera 170 tęczówkowo rogówkowo śródbłonkowy 148 150
Skorowidz 267 tylnego odprowadzenia cieczy wodnis tej 152 154 uveitis glaucoma hyphema 125 126 Weilla Marchesaniego 142 143 zapalenia błony naczyniowej Fuchsa 117 118 żyły czczej górnej 37 Zinna Hallera koło tętnicze 52 53 złogi adrenochromowe 192 pseudoeksfoliacja 108 109 znaczek 69 70 znamię tęczówki 148 truskawkowe 170 zrosty tęczówki 45, 129, 135, 137, 146, 149 Ź źrenica 37 druga 149 kępki naczyniowe 145 perymetria 83 Ż żyła nadtwardówkowa 27 nadciśnienie 118 119 siatkówki, zamknięcie 98 wodna 9