Edukacja na Grenlandii

Uniwersytet Gdański Instytut Pedagogiki Pedagogika Porównawcza 2005/2006 Edukacja na Grenlandii Autor: Małgorzata Zielińska wczesna edukacja i nauczanie języka angielskiego 1

Spis treści: 1 Wstęp 3 1.1 Cel pracy 3 1.2 Źródła 3 2 Czynniki warunkujące organizację oświaty na Grenlandii: 3 2.1 czynniki geograficzno-przyrodnicze 3 2.2 czynniki demograficzne 4 2.3 historyczno-kulturowe 5 2.4 ekonomiczno-polityczne 6 3 Oświata na Grenlandii 7 a) kwestie polityczne 7 b) historia edukacji na Grenlandii 8 c) szczeble edukacyjne 9 d) selekcja w szkole 14 e) zajęcia dodatkowe 14 f) stosunek liczby uczniów do liczby nauczycieli 14 g) kształcenie nauczycieli 14 h) sytuacja grenlandzkiego nauczyciela 15 3. Wyzwania szkoły grenlandzkiej 15 4. Szkoła grenlandzka a duńska i polska porównanie 16 5. Bibliografia 18 6. Załączniki 19 2

1. Wstęp 1.1. Cel pracy Celem tej pracy jest ukazanie systemu oświaty na Grenlandii wraz z jej cechami charakterystycznymi, czynnikami wpływającymi na jej funkcjonowanie, a także opisanie szczególnych wyzwań stojących przed edukacją w tym kraju. Na koniec chciałabym też porównać edukację grenlandzką z polską, a także z duńską, z racji na zależność łączącą oba terytoria. 1.2.Żródła Do badań w tej pracy użyłam wyłącznie źródeł internetowych. Wiąże się to z trudnością znalezienia w Polsce opracowań książkowych dotyczących edukacji na Grenlandii. Również odnalezienie materiałów internetowych nie było wbrew pozorom łatwe Grenlandia nie jest bowiem samodzielnym państwem i z tego względu nie mieści się w większości zbiorowych opracowań światowych systemów oświaty. Zbierając materiały do pracy korzystałam z tekstów angielskich i duńskich. Niestety moja nieznajomość języka grenlandzkiego uniemożliwiła mi interpretację tekstów w tym języku, z niewątpliwą szkodą dla pracy, gdyż mogły one ukazać inne spojrzenie na edukację na wyspie niż teksty duńskie. Ogólnie można jednak powiedzieć, że nie istnieją kompletne i ogólnodostępne opracowania dotyczące edukacji na Grenlandii, w każdym razie nie w języku angielskim, duńskim czy polskim. 2.Czynniki warunkujące organizacje oświaty na Grenlandii a) czynniki geograficzno-przyrodnicze Grenlandia (Kalaallit Nunaat dosł. Kraj Grenlandczyków) to największa na świecie wyspa. Położona jest ona pomiędzy Oceanem Arktycznym a północną częścią Oceanu Atlantyckiego, zaledwie 740 km od Bieguna Północnego. Zajmuje powierzchnię 2,166,086 km 2 (dla porównania powierzchnia Polski to 312,685 km²), z czego tylko 410,449 km 2 jest wolne od lodu 1. Jej położenie pomiędzy Europą a Ameryką określa również w pewnym stopniu politykę i świadomość jej obywateli. Odległość między najdalszymi zakątkami kraju wynosi 2,670 km, do czego warto dodać, że między osadami nie istnieje transport drogowy, a jedynie morski i lotniczy. Zimą do transportu dóbr i ludzi używa się też zaprzęgów psich i skuterów śnieżnych. Komunikacja jest bardzo dobrze rozwinięta, a połączenie radiowe wzdłuż wybrzeża stanowi oś sieci telekomunikacyjnej. Ze względu na odległe położenie niektórych osad czy terenów łowieckich, część dzieci nie może jednak uczęszczać do 1 Dane z: Key figures about Greenland, URL:http://www.statgreen.gl/english/, 2005-12-10 3

szkoły i odbiera prywatne nauczanie. Szkoła grenlandzka doświadcza także problemów związanych z brakiem infrastruktury drogowej, jak choćby trudność z oddaniem do naprawy kserografu i przetransportowaniem go helikopterem 2. Także chłodny 3 klimat wyspy ma wpływ na edukację musi się ona odbywać wewnątrz budynków, gdzie trzeba też szczególnie dbać o temperaturę, by nie powstał niesprzyjający mikroklimat, na który skarży się wielu nauczycieli. 4 b) czynniki demograficzne Mimo ogromnej powierzchni wyspy jest ona bardzo słabo zaludniona (gęstość zaludnienia na terenach wolnych od lodu to 0,14 os/km 2 ). Mieszka tu zaledwie 56,969 mieszkańców (dane ze stycznia 2005), skupionych w małych osadach wzdłuż brzegu. Przyrost naturalny w kraju jest dodatni, choć niewielki- 0,20% 5 (dla porównania w Danii wynosi on 0,34%, a w Polsce 0,03% 6 ). Bilans migracyjny jest natomiast od wielu lat ujemny, w 2003r (brak jest aktualniejszych danych) wynosił -345 osób. 7 Co czwarty Grenlandczyk (14,874 osób) mieszka w stolicy kraju Nuuk, która razem z pięcioma innymi miastami jest domem dla 60% Grenlandczyków. 8 Reszta rozrzucona jest w ponad 120 osadach i punktach handlu. Osady mają zwykle tylko jeden sklep i nie oferują wielu miejsc pracy. Te natomiast łatwiej znaleźć w dużych miastach, które też zapewniają dużo większy wybór możliwości edukacyjnych. 9 Niewielka liczba mieszkańców Grenlandii świadczy oczywiście o równie niewielkiej liczbie uczniów szkół różnych szczebli. Na początku roku 2005 na wyspie mieszkały 6.144 osoby poniżej szóstego roku życia, 8.176 w przedziale wiekowym 7-14 lat; 2.727-15-17-latków oraz 5.699 osób w wieku 18-24. W sumie daje to niecałe 23tys. młodych osób, do których to głównie skierowana jest edukacja. Również mała gęstość zaludnienia oraz rozproszenie ludności na ogromnym obszarze 2Hanne Guldberg, Hvor går grænsen i Grønland?- indtryk fra en danskers undervisning i Grønland, URL:http://udd.uvm.dk/199810/udd9.htm?menuid=4515, 2005-12-10 3 Średnia temperatura powietrza w lutym 2003 wahała się między -2,9st.C w Ammassalik i -22,2st.C w Kangerlussuaq, w lipcu natomiast wynosiła odpowiednio dla tych miejsc 8,8st.C i 11,4st.C dane z rocznika statystycznego Greenland in Figures 2005 wydanego przez Autonomiczny Rząd Grenlandii, maj 2005, s.31, dostępne w formie elektronicznej URL: http://www.statgreen.gl/english/, 2005-12-10 4 Den grønlandske folkeskole, URL: http://www.casa-analyse.dk/2667, 2006-01-28 5 The World Factbook, URL: http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/pl.html, 2006-01-30 6 The World Factbook, URL:http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/sw.html, 2006-01-30 7 Key figures... 8 Rasmus Ole Rasmussen, Factsheet Denmark. Greenland, http://www.nanoq.gl/english.aspx, 2005-12-10 9 Ibidem 4

wpływa oczywiście na sytuację szkoły. Do każdej takiej choćby najmniejszej placówki potrzeba jednak nauczycieli i to najlepiej nie jednego. Jak można się łatwo domyślić sytuacja taka powoduje ciągły niedobór kadry oraz konieczność wszechstronności nauczycieli, którzy muszą uczyć różnych przedmiotów. Niewielka liczba uczniów świadczy natomiast o ogromnej odpowiedzialności za edukację, która musi dostarczyć pracowników gospodarce i administracji publicznej. Tu właśnie państwo nie może pozwolić sobie na "zmarnowanie choć odrobiny ludzkiego potencjału" 10. c) czynniki historyczno-kulturowe Grenlandia zamieszkana była już od 2500r.p.n.e., kiedy to małe grupki ludzi przybyły tu z Kanady. 11 W 985 roku zaczęła osiedlać się tam także ludność ze Skandynawii. Wtedy też powstała nazwa kraju (Grønland zielony kraj), prawdopodobnie od zielonej zorzy polarnej zobaczonej przez Eryka Rudego, prowadzącego pierwszą wyprawę wikingów na wyspę. Stały kontakt z Europą nawiązany został dopiero w 1721r., gdy duńsko-norweski ksiądz Hans Egede osiedlił się w kraju. Wtedy też kraj stał się częścią Danii, by po referendum w 1979 stać się jej terenem autonomicznym. W tym samym roku Grenlandia wystąpiła z EWG, utrzymuje ona jednak stosunki ekonomiczne z krajami dzisiejszej Unii Europejskiej, tak jak i z Kanadą, USA, Japonią, Chinami i Rosją. Po nawiązaniu kontaktów z USA w czasie II wojny światowej, na wyspie powstały amerykańskie bazy wojskowe. Po wojnie zaczęła też postępować szybka modernizacja kraju, który w niedługim czasie uprzemysłowił się i stał się państwem dobrobytu. 12 Tak szybka zmiana kultury i zwyczajów Grenlandczyków, odzwierciedlająca się choćby w przeniesieniu się w ciągu jednego pokolenia z igloo do bloków, spowodowała jednak częste kryzysy tożsamości, rosnącą liczbę samobójstw oraz szerzenie się alkoholizmu (w 2002r. średnie roczne spożycie 100%-owego alkoholu na osobę powyżej 14 lat wynosiło 11,6 litra, co i tak jest spadkiem w stosunku do 13,6 litra w 1998r 13 ). To liczba dużo większa niż w Polsce, mimo że u nas ostatnio spożycie alkoholu znacznie wzrosło i wyniosło w 2004r. 8,38l na osobę 14. Mimo tego, że dziś znaczna większość mieszkańców zajmuje się czym innym, myślistwo jest jednak wciąż podstawową cechą tożsamości grenlandzkiej. 15 Muszą to brać pod uwagę nauczyciele duńscy pracujący na wyspie (według danych z 2003/2004r. ponad 20% nauczycieli na Grenlandii 10 Government Jurisdiction in the areas of Culture, Education and Church, URL: http://www.randburg.com/gr/cultmini.html, 2006-01-29 11 Greenland in Figures..., s.4 12 Rasmus Ole Rasmussen, Factsheet... 13 Greenland in Figures, s.28 14 Wyniki ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2005 r. na zlecenie PARPA przez PBS w Sopocie, URL: http://www.parpa.pl/?subl=8&msg=ok&id=897, 2006-01-30 15 Rasmus Ole Rasmussen, Factsheet... 5

urodziło sie w Danii) 16. Ich uczniowie żyją w zupełnie innej niż duńska kulturze, w której np. jeszcze dla wielu mężczyzna-myśliwy jest najważniejszą osobą w rodzinie. Kłóci się to z naturalnym dla Duńczyków równouprawnieniem, a także powoduje dysonans u uczniów, którzy nagle w szkole dowiadują się, że mężczyzna nie jest niczym szczególnym 17 Innym ciekawym zagadnieniem wpływającym na kondycję grenlandzkiej szkoły jest język. Oficjalnymi językami na Grenlandii są duński i grenlandzki (kalaallisut), spokrewniony z językami Innuitów kanadyjskich, syberyjskich i mieszkających na Alasce 18. Dzieli sie on na odmiany: wschodnio-grenlandzką, zachodnio-grenlandzką i Eskimosów polarnych. Grenlandzki jest językiem używanym w szkołach i większości miast i osad, tymczasem duński dominuje w administracji i mediach. 19 Języki te są od siebie diametralnie różne, a ponieważ społeczeństwo nie jest jednorodne etnicznie (88% mieszkańców Grenlandii to Innuici, 12% stanowią Duńczycy oraz ludność innego pochodzenia - dane ze stycznia 2003 20 ) niemal niezbędna jest jego dwujęzyczność. Kwestia ta ma swoje odbicie także w oświacie. Po wprowadzeniu na wyspie autonomii, językiem szkoły stał się grenlandzki. Nauczanie na uniwersytecie odbywa się jednak głównie w języku duńskim, prowadzona jest więc selekcja uczniów pod kątem ich znajomości tego języka. Ponadto, jak już wspomniałam, na wyspie pracuje znacząca liczba duńskich nauczycieli, brak natomiast pedagogów posługujących się językiem grenlandzkim. Luki tej nie da się wypełnić zatrudniając zagranicznych (duńskich bądź innych) nauczycieli, właśnie ze względu na konieczność prowadzenia zajęć (poza lekcjami duńskiego) w języku grenlandzkim. Uczniowie pochodzenia duńskiego są zgodnie z Aktem Szkolnym z 1990r. integrowani w klasach grenlandzkojęzycznych 21, nawet oni więc potrzebują nauczyciela władającego tym językiem. d) czynniki ekonomiczno-polityczne Grenlandia jest demokracją parlamentarną, będącą częścią monarchii konstytucyjnej. Od 1979, po referendum, stanowi teren autonomiczny (tak jak i Wyspy Owcze), z własnym parlamentem (31 członków). Zarówno Grenlandia, jak i Wyspy Owcze są częścią imperium duńskiego, zwanego Rigsfællesskabet 22 (dosł. Wspólnota Królestwa), choć terytoria te leżą z dala od siebie, mają różną kulturę i możliwości rozwoju. Głową państwa jest duńska królowa Małgorzata II. Obowiązuje tu 16 Greenland in Figures..., s.28 17Hanne Guldberg, Hvor går grænsen... 18 Rasmus Ole Rasmussen, Factsheet... 19 Karl Kristian Olsen, Education in Greenland, URL:http://www.ankn.uaf.edu/IEW/edgreen.html, 2006-01-29 20 Key figures... 21 Karl Kristian Olsen, Education.. 22 Greenland in Figures..., s.4 6

także duński system prawny, waluta, konstytucja, wspólna polityka zagraniczna. Większość dziedzin polityki wewnętrznej zarządzana jest przez rząd autonomii. Tak Grenlandia, jak i Wyspy Owcze mają po dwa miejsca w duńskim parlamencie. 23 Zarówno Dania, jak i Grenlandia należą do tzw. państw dobrobytu, z szerokimi świadczeniami dla bezrobotnych, darmową służbą zdrowia i edukacją. Produkt Krajowy Brutto na osobę wynosił w 2005r 20,000$ (podczas gdy w Polsce 12,700$, a w Danii 33,500$ 24 ). Z drugiej strony, kraj zależny jest od rybołówstwa (główny przemysł, przy którym zatrudnionych jest ok. 6500 osób 25 ) oraz subsydiów państwa duńskiego - otrzymuje on rocznie 30 006 mln koron duńskich (ok 17 mld zł) subsydiów od Danii (2004). 26 Grenlandia jest terenem bogatym w cynk, ołów, rudę żelaza, węgiel, molibden, złoto, srebro platynę, uran, ryby, foki, walenie, energię wodną, a nawet diamenty. Niedawno odkryto też ropę naftową i gaz ziemny. To wszystko sprawia, że kraj jest atrakcyjny dla Duńczyków, ale i dla samych Grenlandczyków, rozważających odłączenie się od Królestwa Duńskiego i utrzymywanie się z powyższych zasobów. Rodzi to ciągłą debatę zwolenników samodzielności wyspy z tymi, którzy boją się odcięcia duńskich subsydiów na rzecz niepewnych jeszcze złóż ropy. 27 2. Oświata na Grenlandii a) kwestie polityczne Grenlandzka scena polityczna zdominowana jest przez trzy główne partie polityczne socjaldemokratyczną Siumut (S), dążącą do jak największej niezależności kraju w ramach autonomii, liberalno-konserwatywną Atassut (A) orędującą za jak najbliższą współpracą z Danią oraz socjalistyczną Inuit Ataqatigiit (IA)- opowiadającą się za niepodległością kraju. Od 1979r. wybory wygrywa nieprzerwanie partia Siumut. 28 Nowy ośmioosobowy gabinet ministrów został mianowany na Grenlandii 25 listopada 2005 29. Składa się on z czworga członków partii Siumut, dwojga członków Atassut i dwojga z partii Inuit 23 Rasmus Ole Rasmussen, Factsheet... 24 http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/rankorder/2004rank.html 25 Rasmus Ole Rasmussen, Factsheet... 26 Greenland Statistics... 27 Więcej na temat dążeńniepodległościowych Grenlandii można przeczytać m.in. w: Jacek Pawlicki, Grenlandia śni o niepodległości, Gazeta Wyborcza, 16-11-2005, URL: http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34203,3017498.html, 2006-01-29 28 Ibidem 29 New Greenland Cabinet, http://www.kas.de/proj/home/home/28/1/webseite_id-2621/ 2006-01-29 7

Ataqatigiit. Pertraktacje po wyborach 15 listopada spowodowały utworzenie tzw. Koalicji Północnego Światła (Northern Light Coalition). Jako swoje cele na następne lata koalicja ustaliła: zbudowanie fundamentów dla większej równości ludności; stworzenie zrównoważonej autonomii politycznej i ekonomicznej społeczeństwa; wzmocnienie wpływu mieszkańców na wszystkich poziomach oraz zapewnienie równowagi i opieki nad środowiskiem naturalnym. 30 Ministrem ds. Kultury, Edukacji i Szkoleń, Kościoła i Nauki została 27-letnia Doris Jacobsen (S) 31. b) historia edukacji na Grenlandii 32 Duńska kolonizacja Grenlandii rozpoczęła się w 1721r. i od razu powstały tam misje, które nawróciły ludność na baptyzm. Powstały też szkoły, mające umożliwić ludności czytanie Biblii i innych dzieł religijnych. Nauczycielami byli często katecheci i misjonarze, niewykształceni do nauczania w szkołach ani nieposiadający potrzebnych zdolności językowych. Dlatego też w 1845 roku utworzono studium nauczycielskie Ilinniarfissuaq kształcące grenlandzkich nauczycieli. W 1905r. Akt Szkolny powiększył studium, a część młodych Grenlandczyków została wysłana na dalszą edukację do Danii. W latach dwudziestych w szkole uczniowie uczyli się czytania, pisania, religii, historii Danii i świata, geografii oraz podstawowej matematyki. W 1928r. wprowadzono także naukę języka duńskiego. W latach trzydziestych pojawiła się krytyka szkoły z ust tych niewielu Grenlandczyków, którym udało sie dostać pozwolenie na wyjazd do Danii. Nie potrafiła ona pomoc krajowi w przejściu z tradycyjnego myślistwa do przemysłu rybnego. Krytyka ta jednak nie wywarła znaczących zmian w szkolnictwie. Gdy w 1953r. Grenlandia stała się równoprawną i demokratyczną częścią Danii, spowodowało to potrzebę gruntownych zmian we wszystkich instytucjach społecznych. Edukacja została podporządkowana duńskim standardom, zatrudniono też nauczycieli i administrację z Danii. W 1967r. na wzór duńskiego prawa o szkołach publicznych powstał Grenlandzki Akt Szkolny, a w 1964r. w Ilinniarfissuaq wprowadzono duńskie prawo dotyczące edukacji nauczycieli z kilkoma zmianami dopasowującymi je do grenlandzkiego społeczeństwa. W 1973r. powstał też tymczasowy dwuletni program kształcenia nauczycieli, który trwał aż do końca lat 70-tych. Stopniowo wprowadzano też trening zawodowy na wzór duński. 30 Ibidem 31 Ibidem 32 Według: Karl Kristian Olsen, Education.. 8

Tuż po wprowadzeniu autonomii w 1979r. wprowadzono nowy statut szkolny, w którym m.in. zarządzono, że językiem, w którym prowadzone będą zajęcia w szkołach, będzie grenlandzki. Nauczane przedmioty powinny też w swojej warstwie treściowej być dostosowane do potrzeb grenlandzkiego społeczeństwa. Wprowadzono obowiązkowe dziewięć lat nauki w szkole podstawowej i średniej, po ukończeniu których uczniowie mogli wybrać dwuletnią "Continuation School" kończącą się dyplomem ukończenia szkoły publicznej. Następnie naukę można było kontynuować w "Course school" dającej potrzebne kwalifikacje. Stopniowo powstawała też potrzeba wprowadzenia szkolnictwa wyższego. W 1977r. w Nuuk w Ilinniarfissuaq utworzono duński kurs edukacji ustawicznej dostosowany do grenlandzkiej kultury. Kilka lat później powstały także kursy wyższe w Aasiaat i Qaqortoq. W 1981 Zgromadzenie Prawodawcze wprowadziło nowy porządek wykonawczy dla kształcenia nauczycieli w Ilinniarfissuaq. Od tej pory program trwał cztery lata, podczas którego odbywało się roczną praktykę w grenlandzkiej szkole. W latach osiemdziesiątych wprowadzono też różne zmiany programie kształcenia nauczycieli, które miały zwiększyć liczbę mówiących po grenlandzku nauczycieli. Program studiów dostosowano też do przyszłych nauczycieli przedszkoli. 33 W 1990 r. wszedł w życie nowy Akt Szkolny, którego celem było polepszenie jakości szkół publicznych. Jedną z decyzji było zarządzenie, by duńskojęzyczni uczniowie byli integrowani w grenlandzkojęzycznych klasach. Do pilnowania nad wprowadzaniem reform powołano Centrum Rozwoju Pedagogicznego i Dokształcania Nauczycieli Inerisaavik. 34 c) szczeble edukacyjne Autonomia Grenlandzka stara sie zapewnić swoim obywatelom taką edukację, by nie musieli oni opuszczać wyspy w poszukiwaniu wykształcenia. 35 Zarząd każdego z 18 regionów odpowiedzialny jest za opiekę nad dziećmi oraz szkoły podstawowe. W większych miastach istnieją żłobki, przedszkola i instytucje opiekujące się dziećmi po szkole. Opłata za nie uzależniona jest od dochodów rodziców. Rząd Grenlandii uchwala prawa dotyczące szkół. szkoły podstawowe System szkolnictwa podstawowego na Grenlandii w wielu aspektach został oparty na modelu 33 Ibidem 34 Ibidem 35 Rasmus Ole Rasmussen, Factsheet... 9

skandynawskim, widać jednak mimo wszystko spore różnice w jego organizacji. Obowiązek szkolny trwa przez dziewięć lat kalendarzowych od szóstych urodzin dziecka. 36 Grenlandzka Folkeskole (odpowiadająca edukacji podstawowej i niższej średniej) podzielona jest na rok przygotowawczy (podobny do duńskiej i polskiej zerówki), 8 lat edukacji podstawowej, 2 lata kontynuacji i rok końcowy. Po klasie 10. i 11. (odpowiadającej duńskiej klasie 9. i 10.) odbywają się obowiązkowe egzaminy końcowe. Końcowy rok (klasa 12.) przeznaczony jest dla tych, którzy chcą poprawić swoje oceny. 37 Jak można przeczytać w informacji w portalu www.randburg.com, system szkolny ma na celu rozwój fizyczny i duchowy uczniów i kładzie nacisk na zwiększenie niezależności uczniów z szacunkiem jednak dla ich obowiązków osobistych i społecznych. 38 Nauczanie w szkole podstawowej odbywa się w języku grenlandzkim. Pierwszym językiem obcym, którego uczą się dzieci jest język duński, obowiązkowy od klasy 4. do 11., choć można go wprowadzać także wcześniej. W klasie 10. i 11. dzieci dzielone są na grupę podstawową i zaawansowaną. Także w klasie 12. można wybrać uczenie się tego języka. Język angielski, budzący większe zainteresowanie uczniów niż duński, nauczany jest dopiero od siódmej klasy (odpowiadającej szóstej klasie w Danii i w Polsce). 39 Istnieją 24 szkoły miejskie i 62 szkoły znajdujące się w małych osadach. Większość szkół jest w stanie zapewnić dzieciom dziewięcioletnią naukę, jednak nie w osadach, skąd najstarsze dzieci muszą wyjechać na naukę do miast. Studenci ci mogą zamieszkać w internatach. Przeznaczone są także środki na kształcenie uczniów żyjących na izolowanych fermach owiec lub terenach łowieckich 40. Istnieje także pewna ilość szkół specjalnych, któremu Departament ds. Doradztwa Pedagogicznego i Psychologicznego (Siunnersuisarfik) zapewnia możliwość indywidualnego traktowania, badania i obserwacji dzieci. 41 36 Greenland Home Rule Government, URL: http://www.explorenorth.com/library/facts/greenland2000.html, 2006-01- 29 37 Karen Tommerup Jensen, Danish in Greenland. From curriculum to reality, URL:http://home.scarlet.be/~giedoc/tino/tomme_en.htm, 2005-12-10 38Government Jurisdiction in the areas of Culture, Education and Church, http://www.randburg.com/gr/cultmini.html, 2006-01-29 39 Karen Tommerup Jensen, Danish... 40 Karl Kristian Olsen, Education.. 41Government Jurisdiction... 10

szkolnictwo średnie ogólne Dalsza edukacja ogólnokształcąca (trzyletnie gimnazjum - GU) możliwa jest jedynie w trzech szkołach, w Aasiaat (Egedesminde), Nuuk i Qaqortoq (Julianehåb) 42 Daje ona później możliwość dalszego kształcenia na Grenlandii i w Danii. kształcenie zawodowe W latach 80-tych w związku z szybko rosnącą liczbą studentów szukających wykształcenia, kształcenie zawodowe zostało zdecentralizowane - powstała sieć lokalnych dwuletnich szkół zawodowych, zapewniające swoim uczniom techniczne wykształcenie, po którym ci stawali się praktykantami w swojej dziedzinie. Po ukończeniu takiej szkoły uczniowie mogą także kontynuować edukację na dwuletnim szkoleniu zakończonym egzaminem rzemieślniczym. 43 Przedmioty nauczania są w szkołach zawodowych podobne jak w innych krajach, choć niektóre są szczególnie dostosowane do grenlandzkiego społeczeństwa. Powstało m.in. wiele szkół ekonomicznych 44 zapewniających wykwalifikowanych pracowników dla rynku pracy. Do nich zaliczają się: szkoły handlowe- są to szkoły średnie oferujące różne specjalizacje, m.in. w handlu i administracji. Można w nich również zdobyć wyższe wykształcenie związane z biznesem, językami, turystyką i innymi specjalistycznymi dziedzinami. szkoły średnie zapewniające edukację do różnych dziedzin handlu, np. Szkoła Budownictwa i Systemów Budowniczych, Szkoła Metalurgiczna, Szkoła Przemysłu Spożywczego czy Szkoła Hodowli Zwierząt. szkoły kształcące do rybołówstwa - Grenlandzka Szkoła Marynarska oraz Szkoły Rybołówstwa i Transportu Morskiego czy Szkoła Przemysłu Rybnego kształcąca kadry dla administracji przemysłu rybnego oraz laboratoriów zajmujących się kontrolą jakości, biologią i związanymi z tym zagadnieniami. studia wyższe Dalsza edukacja akademicka możliwa jest m.in. na Uniwersytecie Grenlandzkim Ilisimatusarfik, w Seminarium Pedagogicznym Ilinniarfissuaq, Seminarium Społeczno-Pedagogicznym (Perorsaanermik Ilinniarfik). Instytucje te znajdują się w Nuuk. Seminarium Grenlandzkie (Ilinniarfissuaq), założone w 1845r., kształci pracowników socjalnych i nauczycieli szkoły podstawowej. Oferuje także czteroletni kurs korespondencyjny 42 Greenland Home Rule... 43 Karl Kristian Olsen, Education... 44 Na podstawie: Government Jurisdiction... 11

oraz kursy uzupełniające. Szkoła Dziennikarstwa - program studiów obejmuje tu 3,5 roku Centrum Edukacji Zdrowotnej oferuje edukację kończącą się dyplomem pielęgniarskim oraz zajmuje się potrzebami edukacyjnymi pracowników służby zdrowia. 45 Uniwersytet Ilisimatusarfik 46 Uniwersytet powstał w 1983r. jako Instytut Innuicki, w 1989r. przekształcono go natomiast w Ilisimatusarfik. 47 Uniwersytet znajduje się w Nuuk. Nauczanie na uniwersytecie jest bezpłatne, studenci otrzymują również dodatkowo 4200 koron stypendium miesięcznie, pokrywającego podstawowe wydatki, łącznie z zamieszkaniem w akademiku. Miejsca w akademiku jest wystarczająco dla wszystkich chętnych studentów. W czterech wydziałach uniwersytetu studia (3-letnie) kończą się tytułem licencjata. W trzech z nich można potem podjąć studia uzupełniające prowadzące do uzyskania tytułu magistra. Większość kursów prowadzonych jest w języku duńskim, niektóre także w grenlandzkim. Uniwersytet ma cztery wydziały: 1. Wydział Administracji (zatrudniający 4 nauczycieli i ok. 40 studentów) Główne przedmioty studiów: ekonomia, administracja publiczna, prawo, statystyka, organizacja, socjologia, politologia. Wydział zajmuje się głównie Grenlandią i Atlantyku Północnym. 2. Wydział Historii Społeczeństwa i Kultury (zatrudniający 4 nauczycieli i ok. 35 studentów) Główne przedmioty studiów: historia, prehistoria, etnologia. Wydział zajmuje się głównie Grenlandią, terenami arktycznymi i subarktycznymi. 3. Wydział Języka Grenlandzkiego, Literatury i Nauki o Mediach (zatrudniający 4 nauczycieli i ok. 20 studentów) Główne przedmioty studiów: lingwistyka ogólna i stosowana, socjolingwistyka, teoria literatury i literaturoznawstwo, mass media. Wydział zajmuje się głównie Grenlandią. 4. Wydział Teologii (zatrudniający 1 nauczyciela i 20 studentów), prowadzi jedynie studia licencjackie. Głównym przedmiotem studiów jest Stary i Nowy Testament i związane z tym dziedziny wiedzy. Uczelnia jest otwarta na studentów zagranicznych, nie oferuje jednak żadnych stypendiów. Uniwersytet nie prowadzi także kursów języka grenlandzkiego i duńskiego, jako języka obcego. Rośnie jednak liczba studentów z Kanady, Alaski i Północnych Regionów. 48 Aktualnie na uniwersytecie studiuje ok. 100 grenlandzkich i kilkoro zagranicznych studentów. 45Government Jurisdiction... 46 Wszystkie informacje o Uniwersytecie Ilisimatusarfik jeśli nie wyszczególniono inaczej, pochodzą ze strony internetowej uczelni: http://www.ilisimatusarfik.gl/eng/ z dnia 2005-12-10 47 Karl Kristian Olsen, Education... 48Government Jurisdiction... 12

Perorsaanermik Ilinniarfik (po duńsku: Socialpædagogisk Seminarium, a w skrócie PI SPS) czyli Wyższa Szkoła Pedagogiki Społecznej, działająca od ponad 25 lat. Przyjmuje studentów, którzy mają już co najmniej roczne doświadczenie w zawodzie. Wykształcenie zdobyte w PI SPS może być wykorzystane w instytucjach opieki dziennej i całodobowej, przedszkolu, edukacji specjalnej, opiece nad ludźmi starszymi, resocjalizacji czy doradztwie. Wykształcenie trwa 3,5 roku, podczas którego dwa razy odbywa się 16-to tygodniową praktykę. Na studia w PI SPS przyjmowani są kandydaci, którzy albo: ukończyli 20 lat, skończyli szkołę średnią (GU lub odpowiadające) i mają co najmniej 1 rok doświadczenia w zawodzie lub: ukończyli 20 lat, mają inne pokrewne wykształcenie, zdali egzamin wstępny Niektóre kierunki studiów mają inne wymagania, np. pomoc społeczna (kierunek obejmujący 2 lata studiów, w tym 48 tygodni teorii i 44-46 tygodni praktyki). By zostać przyjętym na ten kierunek trzeba mieć 2 lata doświadczenia w zawodzie oraz zdać egzamin po 11. klasie i osiągnąć zadowalające stopnie ( w tym min. 7 z grenlandzkiego i min. 6 z duńskiego). Wśród przedmiotów nauczanych w seminarium można znaleźć psychologię, pedagogikę, pedagogikę społeczną; socjologię; komunikację, organizację i przywództwo; rozwiązywanie konfliktów, zdrowie; psychiatrię; techniki studiowania, życie w naturze; projekt-rzeźba w śniegu. Jedną z obowiązkowych części studiów jest wyjazd studyjny, którego celem jest zapoznanie się studentów z warunkami życia ludzi w innych krajach, próba zrozumienia ich oraz porównanie instytucji pedagogicznych. Wyjazd odbywa się w czwartym semestrze studiów i obejmuje tydzień przygotowań, dwa tygodnie wyjazdu i tydzień na jego ewaluację. 49 współpraca międzynarodowa Grenlandia, ze względu na swój status terytorium zamorskiego, ma dostęp do 17 programów Unii Europejskiej dotyczących edukacji, kultury, przedsiębiorczości, nauki, informatyki i komunikacji, z czego stara się korzystać. Wśród programów edukacyjnych wymienić można: 1. Program Leonardo da Vinci (międzynarodowy program praktyk) 2. Socrates 3. Młodzież (wymiany młodzieży, wolontariat) Grenlandia uczestniczy także w specjalnych programach krajów nordyckich (Nordplus), dzięki którym możliwa jest m.in. wymiana studentów pomiędzy tymi krajami. W tym programie 49 Ze strony http://www.pi.sps.gl/, 10-12-2006 13

Grenlandia, tak samo jak Wyspy Owcze i Wyspy Aalandzkie traktowane są jak samodzielne kraje i traktowane są tak samo jak inne kraje nordyckie. Z tego względu grenlandzcy uczniowie, studenci i kursanci mogą uzyskać stypendium na wyjazd tak do Szwecji czy Islandii jak i do samej Danii. 50 Studenci grenlandzcy wyjeżdżają też często na uczelnie w Ameryce Północnej, co starają się im umożliwić władze uniwersytetu. d) selekcja w szkole Jak pokazują dane statystyczne, rocznie uniwersytet kończy niewiele ponad 20 osób. 51 Dlaczego tak mało? O ile nauczanie w szkole podstawowej i średniej odbywa się w języku grenlandzkim, to już dalsze prowadzone jest po duńsku. To stawia ogromną zaporę dla uczniów mających problemy z nauką tego języka, tak niepodobnego do ich ojczystego. Bez dobrej znajomości duńskiego uczniowie nie mogą kształcić się ani w instytucjach grenlandzkich, ani wyjechać na dalszą edukację do Danii. Wszystkie szczeble edukacyjne kończą się także egzaminem, co również wpływa ujemnie na liczbę osób kończących szkoły. Do szkół średnich i wyższych prowadzona jest selekcja, należy jednak zauważyć, że możliwość uczęszczania do 12. klasy szkoły podstawowej daje uczniom możliwość poprawienia ocen. e) zajęcia dodatkowe Uczniowie między 6. a 19.r.ż. mają, przynajmniej w miastach, zapewnione dodatkowe zajęcia pozaszkolne. Są one zbliżone do klubów młodzieżowych i otwarte są przez cały dzień. Zajęcia dla 15-16-latków odbywają się też wieczorami. 52 f) stosunek liczby uczniów do liczby nauczycieli Jak już wspomniałam przy omawianiu czynników geograficznych, znaczne rozproszenie geograficzne ludności powoduje konieczność istnienia wielu, choćby małych szkół. W takich niemal kameralnych warunkach na jednego nauczyciela przypada średnio (a więc po wzięciu pod uwagę także szkół miejskich, gdzie sytuacja jest odmienna) 10-11 uczniów. 53 g) kształcenie nauczycieli W ciągu ostatniego półwiecza Grenlandia odnotowuje ciągły brak nauczycieli posługujących się językiem grenlandzkim. Wzrastają jednak wciąż możliwości kształcenia w tym zawodzie. 50 Ze strony www.ciriusonline.dk/nordplus-voksen, 10-12-2006, ostatnia aktualizacja 06-07-2005 51Greenland Statistics... 52 Greenland Home Rule... 53 Ibidem 14

Kształcenie nauczycieli, odbywające się na Grenlandii już od 150 lat odbywa sie głównie w Ilinniarfissuaq, gdzie trwa cztery lata. Jest ono regulowane przez prawo z 1989r. Pracujący już nauczyciele mogą się też dokształcać na wielu kursach zorganizowanych przy współpracy Ministerstwa, Ilinniarfissuaq, Inerisaavik, Pilersuiffik i organizacji nauczycielskich. Istnieją m.in. kursy na odległość, kursy wewnętrzne, lokalne i różne formy grup studyjnych. Poza tym nauczyciele mogą też zgłosić się na roczny kurs w duńskiej Królewskiej Szkole Edukacji, gdzie poza uczestniczeniem w kursach mogą też zdobyć tytuł licencjacki, magisterski lub doktorski. 54 h) sytuacja grenlandzkiego nauczyciela Mimo możliwości kształcenia się, wciąż jednak, ze względu na wspomniane już braki kadr, w szkole pracuje wiele osób bez żadnego wykształcenia 55. Większość nauczycieli jest zatrudniana na godziny. Między listopadem 1998 a kwietniem 1999 roku przeprowadzone zostało po raz pierwszy badanie zadowolenia, współpracy i życia szkolnego na Grenlandii. Pokazuje ono warunki pracy nauczyciela w grenlandzkiej szkole. Według raportu nauczyciele są generalnie zadowoleni ze swojej pracy, gdyż czują, że jest ona potrzebna. Mimo to 40% odczuwa ją jako ciężką psychicznie. Wielu nauczycieli jest zestresowanych, a co czwarty czuje się wypalony. Jako przyczyny wymieniają zbyt dużą ilość pracy (prawie każdy ma 4-5 nadgodzin tygodniowo). Połowa nauczycieli ma 29-30 lekcji tygodniowo, druga połowa zaś więcej niż 30! Jak pokazuje badanie, wiele szkół ma również fizycznie ciężkie warunki pracy, w tym niesprzyjający mikroklimat wewnętrzny szkoły, wysoki poziom hałasu czy zbyt mały budynek. 56 3. Wyzwania szkoły grenlandzkiej Jak starałam się pokazać, edukacja na Grenlandii stoi przed wieloma wyzwaniami. Jej sytuację komplikuje wiele czynników geograficznych, demograficznych i, co równie ważne, politycznych. Kraj stoi na rozdrożu między chęcią samostanowienia o sobie, a obawą, że temu nie sprosta. Częste porównywania kraju z Wyspami Owczymi 57 (mającymi porównywalna liczbę ludności, choć dużo mniej rozproszoną) nie wychodzi Grenlandii na korzyść. Farerczycy bowiem maja procentowo 54 Karl Kristian Olsen, Education... 55Finn Lynge, Selvstyre: Gå-på-mod, URL: http://www.namminersorneq.gl/dk/dk_gen3-02.htm, 2005-12-10 56 Według: Den grønlandske folkeskole, URL: http://www.casa-analyse.dk/2667, 2006-01-28 57Finn Lynge, Selvstyre... 15

więcej nawet studentów niż Duńczycy, którzy do tego zwykle wracają do domu po ukończeniu studiów. Co za tym idzie, mogą sami obsadzić najważniejsze stanowiska w swoim kraju. 58 40% Grenlandzkiej młodzieży tymczasem zostaje w Danii po ukończeniu tam edukacji. Jak pisze Finn Lynge, wielu studentów po dłuższym pobycie w Danii traci płynność w mówieniu po grenlandzku i nie chce wracać, by tam nie spotykać się z nieprzyjaznymi komentarzami. 59 Poza tym selekcja w szkole prowadzi do jeszcze mniejszej liczby wykształconej ludności. Tymczasem wzmacnianie autonomii, do czego dążą politycy, wymaga obsadzania stanowisk w kraju grenlandzkimi pracownikami. Potrzeba wysokich kwalifikacji ukazuje się na wielu poziomach. Kraj nie może sobie np. pozwolić na zatrudnianie niedokształconych pilotów czy mechaników, nie mówiąc już o pracownikach służby zdrowia. To samo dotyczy kadry nauczycielskiej, wpływającej przecież na dalszą edukację ludności. Tylko dobra szkoła, przyciągająca uczniów może temu sprostać. Również rozbudowanie systemu dokształcania i kształcenia przez całe życie wydaje się niezwykle ważne. 4. Szkoła grenlandzka a duńska i polska - porównanie Edukacja na Grenlandii znajduje się w sytuacji unikalnej na skalę światową. Specyficzne czynniki geograficzne, a przede wszystkim demograficzne mają na to kluczowy wpływ. Z tego względu trudno jest porównywać system oświaty w krajach, z których jeden (tu mam na myśli Polskę) ma niemal 700 razy więcej mieszkańców od drugiego. Nawet Dania ze swoimi prawie 5,5mln ludości jest pod tym kątem bardzo różna od swojego zamorskiego terytorium. Nauczanie odbywa się tam bowiem na zupełnie inną skalę. Analizując system oświaty na Grenlandii można z łatwością zauważyć, że nie ma w nim miejsca na studia doktoranckie, uniwersytet nie oferuje również dużego wyboru kierunków studiów. Stoi to w oczywistym kontraście z uczelniami polskimi i duńskimi, prześcigającymi się w tworzeniu coraz to nowych kierunków. Mimo, iż system oświaty na Grenlandii budowany był w oparciu o system duński, nie ma w nim tak ciekawych rozwiązań jak uniwersytet ludowy (nieobecny niemal i w Polsce, jeśli nie brać pod uwagę Uniwersytetu Powszechnego w Teremiskach czy Uniwersytetu Ludowego w Wieżycy). Generalnie rzecz biorąc oferta edukacji dorosłych jest na Grenlandii bardzo uboga i dotyczy właściwie jedynie dokształcania zawodowego. Jest to więc sytuacja diametralnie różna od duńskiej sytuacji oświatowej, a także polskiej, w której edukacja dorosłych zaczyna się powoli rozwijać. Jeśli chodzi o poszczególne szczeble edukacyjne, to edukacja grenlandzka różni się zarówno od Polski, jak i od Danii. Z duńską edukacją łączy ją jednak brak podziału szkolnictwa średniego na niższego i wyższego stopnia, a w zamian za to długa szkoła podstawowa. Grenlandzka szkoła 58 Ibidem 59 Ibidem 16

grenlandzka jest jednak dłuższa o rok, choć nie w każdej szkole jest możliwość kontynuacji nauki aż do tego czasu. Ciekawym rozwiązaniem obecnym zarówno w szkole grenlandzkiej i duńskiej, nie zaś w polskiej, jest możliwość wybrania dodatkowej, końcowej klasy w folkeskole, w Danii jest to klasa 11., na Grenlandii zaś 12. Jej zaletą jest m.in. możliwość poprawienia stopni, a także podkreślane przez niektórych uczniów dorośnięcie do szkoły średniej 60. Warto również zwrócić uwagę na późne rozpoczęcie nauki języka angielskiego w grenlandzkich szkołach. Zaczyna się ono w szóstej klasie, podczas gdy w Polsce i w Danii zwykle w klasie trzeciej. Grenlandia tymczasem sąsiaduje z Kanadą, a także mieści na swoim terenie bazy amerykańskie, nauka więc tego języka wydaje się szczególnie ważna. Jako przyczynę takiego opóźnienia można upatrywać naukę innego języka obcego duńskiego i strach przed przeciążeniem dzieci nauką obu języków naraz. Wydaje się to jednak niezasadne i skazujące młodych Grenlandczyków na pewnego rodzaju upośledzenie w zglobalizowanym świecie. 60 Na podstawie własnych obserwacji i rozmów z uczniami w Północnej Jutlandii 17

5. Bibliografia Den grønlandske folkeskole, URL: http://www.casa-analyse.dk/2667, 2006-01-28 Government Jurisdiction in the areas of Culture, Education and Church, URL: http://www.randburg.com/gr/cultmini.html, 2006-01-29 Government of Nunavut, Report of the Workshop on Best Practices in Suicide Prevention and the Evaluation of Suicide Prevention Programs in the Arctic Held in Iqaluit, Nunavut March 14 and 15, 2003, URL: http://www.suicideinformation.ca/suicideworkshop.pdf, s.20, 2006-01-29 Greenland Home Rule Government, URL: http://www.explorenorth.com/library/facts/greenland2000.html, 2006-01-29 Greenland Statistics, URL: http://www.statgreen.gl/english/, z dnia 2005-12-10, ostatnia aktualizacja: 2005-11-29 Guldberg,H., Hvor går grænsen i Grønland?- indtryk fra en danskers undervisning i Grønland, URL:http://udd.uvm.dk/199810/udd9.htm?menuid=4515, 2005-12-10 Key figures about Greenland, URL:http://www.statgreen.gl/english/, 2005-12-10 Lynge, F., Selvstyre: Gå-på-mod, URL: http://www.namminersorneq.gl/dk/dk_gen3-02.htm, 2005-12-10 New Greenland Cabinet, http://www.kas.de/proj/home/home/28/1/webseite_id-2621/ 2006-01- 29 Olsen, K.K., Education in Greenland, URL:http://www.ankn.uaf.edu/IEW/edgreen.html, 2006-01-29 Pawlicki, J., Grenlandia śni o niepodległości, Gazeta Wyborcza, 16-11-2005, URL: http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34203,3017498.html, 2006-01-29 Rasmussen, R.O., Factsheet Denmark. Greenland, http://www.nanoq.gl/english.aspx, 2005-12- 10 Tommerup Jensen, K., Danish in Greenland. From curriculum to reality, URL:http://home.scarlet.be/~giedoc/tino/tomme_en.htm, 2005-12-10 URL: http://www.ciriusonline.dk/nordplus-voksen, 10-12-2006, ostatnia aktualizacja 06-07-2005 http://www.ilisimatusarfik.gl/eng/ 2005-12-10 http://www.nanoq.gl/english.aspx, 2005-12-10 http://www.pi.sps.gl/, 10-12-2006 18

Załącznik nr 1 Wizualizacja systemu edukacji opracowanie własne (Oś wieku po lewej stronie oznacza minimalny wiek konieczny do rozpoczęcia kursu) 19

Załącznik nr 2 Mapa Grenlandii 61 61 Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/grafika:grenlandia_mapa.png, 2006-01-29 20

Załącznik nr 3 Wybrane dane z rocznika statystycznego Greenland in Figures 2005 62 62 Greenland in Figures... 21