Stan uzębienia i potrzeby lecznicze mężczyzn w wieku 65-74 lata zamieszkałych w Białymstoku

Szpak Probl Hig A i Epidemiol wsp. Stan 2012, uzębienia 93(1): i potrzeby 97-104lecznicze mężczyzn w wieku 65-74 lata zamieszkałych w Białymstoku 97 Stan uzębienia i potrzeby lecznicze mężczyzn w wieku 65-74 lata zamieszkałych w Białymstoku Dentition status and treatment needs of 65-74-year-old men living in Białystok Anna Szpak 1/, Wanda Stokowska 1/, Ewa Gołębiewska 2/ 1/ Zakład Stomatologii Zachowawczej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2/ Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Wprowadzenie. Starzejące się społeczeństwo stwarza ilościowe i jakościowe problemy zdrowotne, również w obrębie układu stomatognatycznego. Zgodnie z prognozą WHO w roku 2050 liczba ludzi powyżej 60 roku życia osiągnie 2 biliony, w tym 80% będzie stanowić populacja zamieszkująca kraje rozwijające się. Cel. Ocena stanu uzębienia i wynikających z niej potrzeb stomatologicznych w badanej grupie mężczyzn w wieku 65-74 lata. Materiał i metody. Grupę badawczą stanowiła populacja 106 mężczyzn w wieku 65-74 lata zamieszkałych w Białymstoku. Wyniki. Frekwencja próchnicy w badanej grupie wynosiła 99,1%. Średnia liczba PUW wynosiła 16,31 a jego składowe P=3,0, U=10,9, W=2,5. Odsetek badanych z wartością wskaźnika potrzeb periodontologicznych CPITN=4 wynosił 19,8%. Wskaźnik higieny jamy ustnej API wyniósł 74,0%, a wskaźnik leczenia uzębienia WL tylko 0,40. Spośród badanych 53,8% wymagało użytkowania protez częściowych w szczęce, a 62,3% w żuchwie. Bezzębie w szczęce występowało u 36,8% badanych, zaś u 27,4% w żuchwie. Bezzębie całkowite odnotowano u 24,5%. Wnioski. W badanej grupie mężczyzn stwierdzono niezadowalający poziom higieny jamy ustnej oraz znaczne potrzeby lecznicze w zakresie stomatologii zachowawczej, protetyki, chirurgii i periodontologii. Istnieje konieczność poprawy skuteczności systemu opieki stomatologicznej ludzi w wieku podeszłym. Introduction. Ageing society poses quantitative and qualitative health problems, also in terms of the stomatognathic system. The WHO predicts that in 2050 there will be more than 2 billion people aged over 60 years, with 80% living in developing countries. Aim. To evaluate dentition status and the resulting treatment needs in the study group of men aged 65-74 years. Material & methods. The study group included 106 men aged 65-74 years, living in Bialystok. Results. The incidence of caries in the study group equaled 99.1%. The PUW mean value equaled 16.31 and its components P=3.0, U=10.9, and W=2.5. The proportion of the examined with the Community Periodontal Index of Treatment Needs CPITN=4 equaled 19.8%. The oral hygiene index API equaled 74.0%, and the dental treatment index WL only 0.40. 53.8% of the examined group needed a maxillary partial prosthesis and 62.3% a mandibular one. Complete denture toothlessness equaled 24.5%. Conclusions. Unsatisfactory oral hygiene and considerable treatment needs for conservative dentistry, prosthetics, surgery and periodontology were observed in the study group of male patients. Improved effectiveness of dental health care must be improved in older patients. Key words: PUW, adults, dental treatment needs, periodontal status Słowa kluczowe: PUW, dorośli, potrzeby lecznicze uzębienia, stan przyzębia Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 97-104 www.phie.pl Nadesłano: 13.01.2012 Zakwalifikowano do druku: 05.02.2012 Adres do korespondencji / Address for correspondence lek. dent. Anna Szpak Zakład Stomatologii Zachowawczej UMB ul. Marii Skłodowskiej-Curie 24A 15-276 Białystok tel. (85) 74 68 297, tel./fax (85) 74 21 774 e-mail: annaszpak@o2.pl, stomzach@umwb.edu.pl Wykaz skrótów PUW średnia liczba PUW P średnia liczba zębów z ubytkami próchnicowymi U średnia liczba zębów usuniętych z powodu próchnicy W średnia liczba wypełnionych zębów API (Aproximal Plaque Index) aproksymalny wskaźnik płytki wg Langego WL wskaźnik leczenia zębów CPITN (Community Periodontal Index of Treatment Needs) wskaźnik potrzeb periodontologicznych wg Ainamo Cel pracy Ocena stanu uzębienia i wynikających z niej potrzeb stomatologicznych w badanej grupie mężczyzn w wieku 65-74 lata. Materiał i metody Grupę badawczą, liczącą 106 mężczyzn w wieku 65-74 lat, stanowili byli pracownicy jednego z zakładów zlokalizowanego na terenie miasta Białegosto-

98 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 97-104 ku, zaliczanego do przemysłu metalowego. Była to grupa pracowników objęta przez przemysłową służbę zdrowia, w tym opiekę stomatologiczną do momentu powołania Kas Chorych (1999 rok). Po tym okresie w zakładzie pracy funkcjonowała poradnia lekarza rodzinnego i gabinet stomatologiczny. W badanej grupie mężczyzn oceniono stan uzębienia i stomatologiczne potrzeby lecznicze. Ocenę stanu uzębienia dokonano na podstawie następujących wskaźników: frekwencja próchnicy, średnia liczba PUW oraz jej składowe P, U, W, wskaźnik leczenia uzębienia WL, API, CPITN. Frekwencja próchnicy oznacza odsetek osób dotkniętych próchnicą. Średnia liczba PUW określa występowanie i zaawansowanie próchnicy w populacji. Średnią liczbę PUW oblicza się sumując wartość liczby P (liczba zębów z ubytkami próchnicowymi), U (liczba zębów usuniętych z powodu próchnicy) oraz W (liczba zębów wypełnionych) i dzieląc ją przez liczbę osób w badanej grupie. Średnią liczbę PUW obliczono z uwzględnieniem zębów mądrości. Wskaźnik leczenia zębów WL, który świadczy o jakości i skuteczności leczenia uzębienia, jest liczbą zębów wypełnionych (W) podzieloną przez liczbę zębów wypełnionych (W) i zębów z próchnicą (P). Wartości tego wskaźnika wahają się od 0 do 1. Wartość 0 wskazuje, że żaden z zębów z próchnicą nie został poprawnie wyleczony, a wartość 1, że wszystkie zęby, które uległy próchnicy, zostały wypełnione. Wartości pośrednie ukazują różną intensywność leczenia uzębienia. Aproksymalny wskaźnik płytki wg Langego API stanowi podstawę oceny efektywności przeprowadzonych zabiegów higienicznych. API jest sumą przestrzeni międzyzębowych z płytką pomnożonych przez 100 i podzieloną przez sumę wszystkich ocenianych przestrzeni międzyzębowych. Wskaźnik potrzeb periodontologicznych wg Ainamo CPITN (Community Periodontal Index of Treatment Needs) opiera się na podstawowych objawach chorób przyzębia (CPI) oraz określa potrzeby profilaktyczne i lecznicze przyzębia (TN). Określono również w badanej populacji potrzeby stomatologiczne z wyszczególnieniem leczenia zachowawczego, a także potrzeb protetycznych, periodontologicznych oraz chirurgicznych. Badanie uzębienia odbywało się metodą rutynową, za pomocą zgłębnika, lusterka i sondy periodonotologicznej, w sztucznym oświetleniu. W celu wybarwienia płytki nazębnej użyto tabletek Red-Cote firmy Butler. W pracy posługiwano się metodami statystyki opisowej. Rozkład wartości zmiennych ilościowych prezentowano za pomocą wartości średnich, natomiast zmiennych jakościowych w postaci szeregów rozdzielczych punktowych. Wyniki W badanej grupie 106 mężczyzn wskaźnik frekwencji próchnicy wynosił 99,1%, a średnia liczba PUW wynosiła 16,31 (tab. I). Tabela I. Średnie wartości liczb P, U, W i PUW w grupie 106 mężczyzn w wieku 65-74 lata Table I. Mean values of P, U, W and PUW in the group of 106 men aged 65-74 years Liczba badanych /Number of Średnia wartość /Mean Value patients P 106 2,95 U 106 10,91 W 106 2,45 PUW 106 16,31 Średnia liczba zębów z próchnicą (P) przypadająca na jednego mężczyznę wynosiła 3, z czego u dwóch występowała próchnica pierwotna, a u jednego próchnica wtórna (tab. II). Przeciętnie na badanego przypadało 10,9 zębów usuniętych z powodu próchnicy (U) (tab. I). Średnia liczba zębów usuniętych z powodu chorób przyzębia, bądź innej niż próchnica przyczyny wynosiła u badanego 10,6, z czego wynika, że badany posiadał 10 zachowanych zębów w jamie ustnej i tylko 4 zęby zdrowe (tab. II). W badanej grupie na dwóch mężczyzn przypadał jeden ząb zakwalifikowany do ekstrakcji z powodu rozległego zniszczenia próchnicowego, nie kwalifikujący się do wypełnienia lub zaawansowanego stanu zapalnego przyzębia (tab. III). Tabela II. Występowanie poszczególnych stanów uzębienia przeciętna liczba u pacjenta Table II. Occurrence of the respective states of dentition an average number in a patient Stan uzębienia /Dentition status Liczba badanych /Number of patients Średnia liczba zębów u pacjenta /Average number of patient s teeth Zdrowy / Healthy 106 3,99 Z próchnicą pierwotną /With primary caries 106 1,92 Z próchnicą wtórną /With secondary caries 106 1,04 Usunięty z powodu chorób przyzębia bądź innej niż próchnica przyczyny /Extracted due 106 10,61 to periodontal diseases or for reasons other than caries Korona lub filar mostu /Crown or bridge abutment 106 1,08

Szpak A i wsp. Stan uzębienia i potrzeby lecznicze mężczyzn w wieku 65-74 lata zamieszkałych w Białymstoku 99 Liczba prawidłowo wypełnionych zębów, wyrażona za pomocą średniej liczby W, wynosiła 2,5 (tab. I). Stosunek zębów prawidłowo wypełnionych do wypełnionych z próchnicą wtórną w badanej grupie wynosił średnio 2:1, oznacza to, że co trzeci wypełniony ząb kwalifikowany był do powtórnego leczenia stomatologicznego (tab. II). Dwa spośród trzech zębów z próchnicą wymagały założenia wypełnienia na jednej powierzchni zęba, zaś jeden kwalifikował się do założenia wypełnienia bardziej rozległego, na dwóch lub trzech powierzchniach zęba (tab. III). Wskaźnik efektywności leczenia WL wśród badanych mężczyzn wynosił 0,40. W grupie badanych występował średnio u każdego z nich jeden ząb z koroną, zaś do wykonania jednej korony był kwalifikowany co dziesiąty badany. Leczenie protetyczne z zakresu uzupełnień stałych w szczęce zalecono dwóm osobom, a w żuchwie czterem spośród 106 badanych (tab. IV). Średnio 5 usuniętych zębów było zakwalifikowanych do odtworzenia z wykorzystaniem protezy ruchomej, natomiast 53,8% badanych wymagało użytkowania protez częściowych w szczęce i 62,3% w żuchwie. Bezzębie w szczęce stwierdzono u 36,8% badanych, zaś w żuchwie u 27,4%. Tylko 7,5% badanych nie wymagało wizyty u protetyka dotyczącej braków zębowych w szczęce, a 6,6% badanych nie miało żadnych potrzeb protetycznych w żuchwie. Całkowite bezzębie występowało u 24,5% mężczyzn. Wartości aproksymalnego wskaźnika płytki API w badanej populacji przedstawia rycina 1. Wskaźnik API w grupie 80 mężczyzn (po wyłączeniu osób bezzębnych) w wieku 65-74 lata wynosił 74,0%. W badanej grupie wartości wskaźnika API wahały się od 0 do 100%. Uwagę zwraca przedział od 70-100% do którego zaliczono aż 61,3% mężczyzn. U 18,8% badanych (15 osób) stwierdzono dostateczną higienę jamy ustnej ale z koniecznością poprawy. Dość dobra higiena jamy ustnej występowała u 11,3% mężczyzn (9 osób), a tylko u 8,8% (7 osób) stwierdzono optymalną higieną jamy ustnej. Wśród 106 mężczyzn zdrowe przyzębie, czyli kod 0, stwierdzono u 6 osób, co stanowiło 5,7% badanych. U największego procenta osób (20,8%) występowały kieszonki płytkie do 5 mm (kod 3). Kolejną najliczniejszą grupę (19,8%) stanowili mężczyźni z kieszonkami głębokimi od 6mm i więcej (kod 4), 50 40 30 20 10 0 7 9 0-24% 25-39% 40-69% 70-100% Ryc. 1. Wartości wskaźnika API i ilości osób w danych przedziałach w grupie 80 mężczyzn w wieku 65-74 lata Fig. 1. Values of API index and numbers of people in respective sections in the group of 80 men aged 65-74 years 15 49 Tabela III. Występowanie poszczególnych potrzeb stomatologicznych przeciętna liczba u pacjenta Table III. Occurrence of respective dental needs an average number in a patient Potrzeby stomatologiczne /Dental needs Liczba badanych /Number of patients Średnia liczba zębów /Average number of teeth Wypełnienie 1-powierzchniowe /1-surface restoration 106 1,58 Wypełnienie 2-lub > powierzchniowe /2-or more surface restoration 106 1,10 Ekstrakcja /Extraction 106 0,56 Proteza ruchoma /Removable denture 106 4,83 Korona lub filar mostu /Crown or bridge abutment 106 0,17 Tabela IV. Potrzeby protetyczne w szczęce i żuchwie w grupie 106 mężczyzn w wieku 65-74 lata Table IV. Prosthetic needs in maxilla and mandible in the group of 106 men aged 65-74 years Potrzeby protetyczne w szczęce /Prosthetic needs in maxilla Potrzeby protetyczne w żuchwie /Prosthetic needs in mandible n % n % Brak potrzeb /Without needs 8 7,5 7 6,6 Proteza częściowa /Partial denture 57 53,8 66 62,3 Proteza całkowita /Complete denture 39 36,8 29 27,4 1 most /1 bridge 1 0,9 4 3,8 2 mosty /2 bridges 1 0,9 0 0 Ogółem /Total 106 100,0 106 100,0

100 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 97-104 następnie 17,9% badanych z obecnym kamieniem nad- i poddziąsłowym lub jatrogennym podrażnieniem brzeżnym (kod 2). Najmniej osób, tj. 4 osoby (3,8%) wykazywało krwawienie podczas sondowania (kod 1). Ogółem z kodami 1, 2, 3 i 4 było 62,3% mężczyzn (tab. V). Potrzeby lecznicze badanych w odniesieniu do chorób przyzębia przedstawia tabela VI. Instruktaż higieny jamy ustnej oraz usuwanie złogów kamienia nazębnego zalecono 38,7% badanych. Specjalistycznego leczenia periodontologicznego, skalingu oraz instruktażu higieny jamy ustnej wymagało 19,8% badanych. U 6 osób (5,7%) zalecono kontynuację dotychczasowych zabiegów higienicznych w domu (posiadali prawidłowy stan przyzębia), a jedynie 4 osoby (3,8%) wymagały tylko instruktażu higieny jamy ustnej ( wystąpiło u nich krwawienie podczas sondowania). W badanej grupie mężczyzn, poza badaniem jamy ustnej, przeprowadzono również badanie ogólnolekarskie, którego wynik przedstawiono w tabeli VII. U 74,0% mężczyzn występowało nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca u 23,1%, a cukrzyca u 26,9% osób. Tylko 15,4% (16 mężczyzn) było zdrowych. Dyskusja Dokonane szacunki demograficzne wskazują, że w 2025 roku 15% światowej populacji stanowić będzie ludność powyżej 60 roku życia. Prognozy mówią, że będą oni konsumować około 30% wszystkich świadczeń medycznych [1]. W Europie największy odsetek osób po 65 roku życia występuje kolejno w Finlandii, Szwecji i Norwegii [2]. Według WHO, w roku 2050 liczba ludzi powyżej 60 roku życia osiągnie 2 biliony, z czego 80% będzie stanowić populacja zamieszkująca kraje rozwijające się [3]. W Polsce w 1989 roku osoby po 65 roku życia stanowiły 10% społeczeństwa [2]. Zgodnie z danymi statystycznymi GUS, w 2020 roku w społeczeństwie polskim osób po 60 roku życia będzie 22,4%, a co trzecia z nich przekroczy 75 rok życia [1]. Oznacza to, że w Polsce w ciągu 30 lat liczba mieszkańców w omawianej grupie wieku wzrośnie ponad dwukrotnie. Wraz ze starzeniem się społeczeństwa wzrastać będą jego potrzeby zdrowotne, w tym również z zakresu jamy ustnej. Wykonane badanie wśród mężczyzn w wieku 65-74 lata przybliża problematykę najbliższych dekad. Wartość średniej liczby PUW=16,31 w badanej grupie 65-74-letnich mężczyzn znacznie różni się od wyników uzyskanych przez innych autorów na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat. W Kutnie wśród mężczyzn w wieku 65-79 lat w 1991 roku średnia Tabela V. Stan przyzębia w grupie 106 mężczyzn w wieku 65-74 lata Table V. Periodontal status in the group of 106 men aged 65-74 years CPITN kody /CPITN codes n % X Sekstant wyłączony /Sextant excluded 34 32,1 0 Stan prawidłowy /Normal status 6 5,7 1 Krwawienie podczas sondowania /Bleeding on probing 4 3,8 2 Kamień nad- i poddziąsłowy, krwawienie podczas sondowania 19 17,9 /Supra- and subgingival calculus, bleeding on probing 3 Obecność kieszonek płytkich (do 5mm) /Presence of 22 20,8 shallow gingival pockets (up to 5mm) 4 Obecność kieszonek głębokich (od 6mm i więcej) 21 19,8 /Presence of deep gingival pockets (from 6mm and more) Ogółem /Total 106 100,0 Tabela VI. Kategorie potrzeb leczniczych przyzębia w grupie 106 mężczyzn w wieku 65-74 lata Table VI. Categories of periodontal treatment needs in the group of 106 men aged 65-74 years CPITN potrzeby /CPITN needs n % Sekstant wyłączony / Sextant excluded 34 32,1 0 Zabiegi higieniczne w domu / Oral hygiene procedures 6 5,7 at home I Instruktaż higieny jamy ustnej / Oral hygiene counselling 4 3,8 II I + usunięcie kamienia nazębnego / I + calculus 41 38,7 removal III I + II + leczenie specjalistyczne / I + II + specialistic 21 19,8 treatment Ogółem /Total 106 100,0 Tabela VII. Choroby ogólne stwierdzone u 106 mężczyzn w wieku 65-74 lata Table VII. General diseases found in 106 men aged 65-74 years Stan zdrowia / Health status n % Nadciśnienie tętnicze /Arterial hypertension 77 74,0% Choroba niedokrwienna serca /Ischemic heart disease 24 23,1% Miażdżyca tętnic kończyn dolnych /Peripheral arterial 2 1,9% occlusive disease Inne choroby kardiologiczne i naczyniowe 9 8,7% /Other cardiovascular and vascular diseases Nieżyt oskrzeli, astma, rozedma płuc 10 9,6% /Bronchitis, asthma, emphysema Choroba wrzodowa /Peptic ulcer disease 1 1,0% Inne choroby gastrologiczne /Other gastrological disorders 3 2,9% Cukrzyca /Diabetes 28 26,9% Choroby nerek /Kidney diseases 1 1,0% Choroby tarczycy /Thyroid diseases 2 1,9% Nerwice, zespoły psychiatryczne 2 1,9% /Neuroses, psychiatric syndromes Gruźlica /Tuberculosis 1 1,0% Zdrowy /Healthy 16 15,4% liczba PUW również była znacznie wyższa niż uzyskana w badaniu i wynosiła 28,10, a w Płocku w tym samym roku i grupie wieku średnia liczba PUW wśród mężczyzn wynosiła 24,16 [4]. W Krakowie w 2001 roku u mężczyzn w wieku 61-70 lat obserwowano także wyższą wartość średniej liczby PUW (23,45), a w grupie wieku 71-80 lat wartość ta wynosiła 24,81

Szpak A i wsp. Stan uzębienia i potrzeby lecznicze mężczyzn w wieku 65-74 lata zamieszkałych w Białymstoku 101 [5]. Wartość średniej liczby PUW w Polsce w 1989 roku w grupie kobiet i mężczyzn w wieku 65-74 lata była prawie dwa razy wyższa i wynosiła 28,61 [6], podobnie jak w artykule opublikowanym w 2003 roku, gdzie średnia liczba PUW u osób w wieku 65 74 lata dla całej Polski wynosiła 29,0 [1]. Uzyskana w badaniu mężczyzn niska wartość średniej liczby PUW wynika przede wszystkim z niskiej wartości średniej liczby U o czym będzie w dalszej części tekstu, a średnia liczba U jest najważniejszą składową średniej liczby PUW w omawianym przedziale wieku, co również potwierdzają inni autorzy [5]. Z badań własnych wynika, że średnia liczba P wynosiła 2,95 i była znacznie wyższa niż wartości uzyskane w Łodzi (1,1) w 1989 roku [7] oraz Kutnie (1,24) i Płocku (0,85) w 1991 roku [4]. W Krakowie w 2001 roku wśród mężczyzn 61-70 letnich średnia liczba P wynosiła 0,89, a w grupie 71-80 lat 1,19 [5]. W pracy opublikowanej w 1999 roku dotyczącej mężczyzn w wieku 60-72 lata zamieszkujących wieś w regionie gdańskim podano wartość P=2,14, zbliżoną do otrzymanej w badaniach własnych [8]. Należy nadmienić, że wśród kobiet i mężczyzn z całej Polski w wieku 65-74 lata, uczestniczących w 2003 roku w programie Miesiąc totalnie zdrowego uśmiechu, średnia liczba P wynosiła 2,79 [9]. W badanej grupie przeciętnie mężczyzna posiadał 10 zachowanych zębów (10,48). Na podstawie badań wykonanych w 1989 roku, w którym odbył się II etap Międzynarodowych Porównawczych Badań nad Efektywnością Opieki Stomatologicznej, przeciętny Polak w wieku 65-74 lata miał tylko 5 zachowanych zębów w jamie ustnej [6, 7]. Badania epidemiologiczne przeprowadzone w 2003 roku [9] wykazały, że przeciętny Polak w wieku 65-74 lata posiadał 12,50 zębów w jamie ustnej, natomiast w województwie podlaskim 11,44. Najmniejsza wartość występowała u ludności w województwie lubelskim (10,25) a najwyższa w pomorskim (14,56). W Krakowie w publikacji z 1997 roku [10] otrzymano podobny wynik (5,17), choć w 2001 roku średnia liczba zębów pozostających w jamie ustnej wynosiła już 9,58 u 61-70 letnich mężczyzn, a u 71 80 letnich 6,50 [5]. Wg celów stanu zdrowia jamy ustnej WHO do 2000 roku w całej populacji w wieku 65-74 lata powinno być 50% osób, które mają 20 funkcjonalnych zębów, tzn. takich które mają kontakt z zębem przeciwstawnym, tymczasem odsetek ten w badanej grupie mężczyzn wynosił 31,25% (bezzębnych wyłączono). W regionie warszawskim wśród kobiet i mężczyzn w 1993 roku było 3,4% osób z minimum dwudziestoma funkcjonalnymi zębami [11]. W periodontologicznych celach zdrowia WHO na rok 2010 określiło, że osób z minimum 20 czynnościowo wydolnymi zębami powinno być w populacji 75% [12], a w badanej grupie mężczyzn wartość tego odsetka wynosiła zaledwie połowę. Średnia liczba zębów usuniętych z powodu próchnicy (U) przeciętnie u badanego wynosiła 10,91, tymczasem w ciągu ostatnich dwudziestu lat większość autorów w swoich pracach podawała ponad dwukrotnie wyższe wartości. W roku 1989 średnia liczba U wśród 65-74 letnich mężczyzn w Łodzi wynosiła 23,3 [7]. W roku 1991 mężczyźni mieszkający w Kutnie posiadali średnio 26,65 usuniętych zębów z powodu próchnicy, a w Płocku 22,77 [4]. W 2001 roku średnia liczba usuniętych zębów wśród 61-70 letnich mężczyzn z Krakowa wynosiła 18,71, a wśród 71-80 letnich 22,00 [5]. Z artykułu opublikowanego w 2007 roku wynika, że wśród mieszkańców województwa podlaskiego (kobiet i mężczyzn) w wieku 60 lat i więcej wartość U wynosiła 26,25 [13]. Niska wartość średniej liczby U wśród badanych mężczyzn świadczy o specyficzności grupy, polegającej na tym, iż mężczyźni ci mieli obowiązkowe badania kontrolne w gabinecie stomatologicznym przy zakładowej poradni, do wprowadzenia Kas Chorych (1999 rok), a po ich wprowadzeniu dostęp do indywidualnej praktyki stomatologicznej w zakładzie pracy. Niepokojąca jest jednak średnia liczba zębów usuniętych z powodu chorób przyzębia (10,61), gdyż w badanej grupie wyniosła prawie tyle samo, co liczba U. Może to być przyczyną zaniedbań higienicznych na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, spowodowanych zmianą charakteru opieki stomatologicznej po wprowadzeniu systemu ubezpieczeniowego. Należy przyjąć, iż dostęp do świadczeń stomatologicznych pogorszył się, pomimo obecności gabinetu stomatologicznego w zakładzie pracy, co wpłynęło na obniżenie się poziomu profilaktyki i higieny jamy ustnej. W badanej grupie 31,25% mężczyzn (bezzębnych wyłączono) wymagało wykonania jednej lub kilku ekstrakcji, tymczasem w 1989 roku obliczono, że taką potrzebę leczniczą posiadało 43,70% populacji Polski [6]. Niepokojącym zjawiskiem, obserwowanym w populacji osób w wieku 65-74 lata jest wzrost odsetka osób z bezzębiem [14]. Światowa Organizacja Zdrowia w celach na rok 2010 określiła, że bezzębie w populacji w wieku 65-74 lat nie powinno przekraczać 5% [12, 15]. W badanej grupie bezzębie stwierdzono u 24% mężczyzn. Wynik ten jest znacznie niższy od otrzymanych przez innych autorów na terenie kraju. W ciągu kilkunastu lat na terenie Polski zaobserwowano wciąż utrzymujący się wysoki odsetek osób bezzębnych. W Krakowie wśród mężczyzn w wieku 61-70 lat w latach 1989-1991 odnotowano 30,77% bezzębnych, a wśród 71-80 letnich 64,28%

102 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 97-104 [16]. W 1989 roku w Łodzi wśród badanych kobiet i mężczyzn w wieku 65-74 lata w ramach II etapu Międzynarodowych porównawczych badań nad Efektywnością Systemów Opieki Stomatologicznej odsetek bezzębnych wynosił 40,7% [6]. Artykuł opublikowany w 1993 roku podaje, iż w populacji kobiet i mężczyzn z regionu Warszawy w wieku 65 lat i więcej odsetek ten wynosił 62,8% [11]. Od roku 1998 do 2002 odsetek bezzębnych w Polsce wśród osób 65-74 letnich wzrósł z 34,7% do 41,6% [17]. W województwie podlaskim, jak podaje artykuł opublikowany w 2007 roku, kobiet i mężczyzn w wieku 60 lat i więcej z całkowitym bezzębiem było 45,7% [13]. Zjawisko wciąż utrzymującego się wysokiego odsetka osób bezzębnych w wieku 65-74 lata w Polsce może być związane z brakiem finansowania przez NFZ leczenia endodontycznego zębów bocznych u osób dorosłych oraz protezowania za pomocą uzupełnień stałych [14]. Z badań epidemiologicznych wynika, iż wśród mężczyzn występuje gorszy stan uzębienia niż u kobiet, jak i u całej populacji ogółem, tymczasem wśród badanych mężczyzn odsetek bezzębia był prawie o połowę niższy niż w całej populacji. Wynik ten świadczy o tym, iż badana grupa objęta była systematyczną i wieloletnią opieką stomatologiczną. Liczba utraconych zębów stałych stanowi ważną informację o zapotrzebowaniu na leczenie protetyczne. W badanej grupie 8,8% mężczyzn (bezzębnych wyłączono) posiadało potrzebę wykonania minimum jednej korony. W 1989 roku w populacji kobiet i mężczyzn w wieku 65-74 lata zamieszkujących Łódź odsetek ten wynosił 11,09% [6]. Ponad połowa badanych mężczyzn (53,8%) potrzebowała wykonania protezy częściowej w szczęce. W 1991 roku kobiet i mężczyzn z województwa podlaskiego w wieku 65-74 lata z taką potrzebą było 27,0% [18] a w 1995 roku na tym samym terenie 48,2% [19]. Tendencję wzrostową wykazał również odsetek osób wymagających wykonania protezy częściowej w żuchwie. W 1991 roku w województwie podlaskim wynosił 62,3% [18], w 1995 roku już 51,1% [19], a w badanej grupie 62,3%. Potrzeby protetyczne badanych mężczyzn w zakresie protez całkowitych były zbliżone do cytowanych poniżej badaniach. W badanej grupie 36,8% mężczyzn potrzebowało protezy całkowitej w szczęce, a w żuchwie 27,4%. W 1995 roku wśród kobiet i mężczyzn z Białegostoku w wieku 60 lat i więcej odsetek osób z potrzebą wykonania protezy całkowitej w szczęce wynosił 40,4%, a w żuchwie 36,2% [19]. W roku 1991 w populacji kobiet i mężczyzn z północno-wschodniego regionu Polski w wieku 65-74 lata 35,2% osób potrzebowało wykonania protezy całkowitej w szczęce i tyle samo w żuchwie [18]. Średnia liczba wypełnionych zębów (W) w badanej grupie (2,45) była wysoka w porównaniu z wartościami uzyskanymi przez innych autorów. W 1989 roku przeciętny mężczyzna z Łodzi w wieku 65-74 lata posiadał 1,3 wypełnione zęby [7]. W artykule opublikowanym w 2001 roku badany mężczyzna z Krakowa w wieku 61-70 lat miał średnio 3,85 zębów z wypełnieniami, a 71-80 letni 1,62 [5]. Wśród populacji kobiet i mężczyzn w wieku 55-78 lat zamieszkujących Warszawę w roku 1993 średnia liczba W wyniosła 1,5 [11]. W 1997 roku u kobiet i mężczyzn zamieszkałych w Krakowie w wieku 65-74 lata średnia liczba W wynosiła 1,70 [10]. W badanej populacji 55% mężczyzn (bezzębnych wyłączono) posiadało potrzebę wykonania jednego lub większej liczby wypełnień obejmujących jedną powierzchnię zęba, a 56,3% osób na dwóch lub trzech powierzchniach zęba. W badaniu z 1989 roku przeprowadzonym na populacji kobiet i mężczyzn w wieku 65-74 lata zamieszkałych w Łodzi odsetek ten wynosił 33,91% dla wypełnień obejmujących jedną powierzchnię zęba i 39,57% dla wypełnień na dwóch lub trzech powierzchniach zęba (bezzębnych wyłączono) [6]. Potrzeba wykonania wypełnień w badanej grupie była wysoka, gdyż prawdopodobnie po zmianie systemu większość mężczyzn nie korzystała z usług stomatologicznych. Wskaźnik efektywności leczenia WL może przyjmować wartość od 0 do 1. Wartości bliskie 0 oznaczają, że efektywność leczenia ubytków próchnicowych jest niska, a wartości bliskie 1, że opieka stomatologiczna w badanej grupie jest skuteczna. Uzyskana wartość wskaźnika WL (0,40) nie jest zatem wynikiem satysfakcjonującym. Przyczyną tego jest wysoka wartość średniej liczby P, mimo, iż wartość średniej liczby W okazała się znacznie wyższa w porównaniu z wynikami badań innych autorów. Z informacji przekazywanych co roku przez firmy farmaceutyczne produkcja pasty i szczoteczek do zębów stale wzrasta, zatem można przypuszczać, że wzrasta ich zużycie [17]. Badana grupa charakteryzowała się jednak niedostateczną higieną jamy ustnej (API=74%). Według Ganowicz E. i wsp. wśród kobiet i mężczyzn zamieszkałych w Warszawie, których średnia wieku wynosiła 51 lat, wartość wskaźnika API wynosiła 50% [15]. Należy dodać, iż badani mężczyźni byli informowani o planowanym badaniu stomatologicznym lecz pomimo tego faktu prawie u połowy z nich stwierdzono niedostateczną higienę jamy ustnej. Na uwagę zasługuje specyficzny rozkład wartości tego wskaźnika, który wykazał, iż 61,25% badanych znajdowało się w przedziale od 70% do 100%.

Szpak A i wsp. Stan uzębienia i potrzeby lecznicze mężczyzn w wieku 65-74 lata zamieszkałych w Białymstoku 103 W badanej grupie odsetki mężczyzn z kategoriami potrzeb periodontologicznych 0, I i II były zbliżone do uzyskanych przez innych autorów prawie dwie dekady wcześniej. Tylko u 5,7% badanych mężczyzn stwierdzono zdrowe przyzębie. W latach 1989-1991 wśród mężczyzn zamieszkałych w Krakowie w wieku 61-70 odsetek ten wynosił 3,85%, zaś u 71-80 letnich 7,14% [16]. W badanej grupie indywidualnego instruktażu higieny jamy ustnej wymagało w sumie 62,3% osób (występowało u nich krwawienie podczas sondowania), a w latach 1989 1991 u mężczyzn zamieszkujących Kraków w wieku 61-70 lat odsetek ten wynosił 65,4 [16]. Potrzebę wykonania zabiegów profilaktycznych (instruktaż i skaling) w badanej grupie posiadało 58,5% mężczyzn, zaś we wspomnianych powyżej artykule w populacji mężczyzn z Krakowa odsetek ten wynosił 51,9% [16]. Światowa Organizacja Zdrowia zaleciła, aby do 2000 roku odsetek osób w społeczeństwie w wieku 65 lat i starszych, u którego wartość wskaźnika potrzeb periodontologicznych CPITN=4 nie przekraczał 10% [12, 15]. W badanej grupie odsetek ten był prawie dwa razy wyższy (19,8%), choć badanie wykonano 8 lat po wyznaczonym terminie. W badaniach innych autorów wartości odsetka osób z CPITN=4 kształtują się bardzo różnie. Wśród mężczyzn w wieku 61-70 lat zamieszkałych w Krakowie w latach 1989-1991 odsetek badanych z CPITN=4 wynosił 15,4%, a u mężczyzn 70-80 letnich 14,3% [16]. W roku 1995 w populacji kobiet i mężczyzn z Polski w wieku 65-74 lata wykazano u 26,4% badanych wartość wskaźnika CPITN równą 4 [12]. Wartości wskaźnika CPITN otrzymane w badaniu są zatem alarmujące i świadczą o bardzo złym stanie przyzębia w badanej grupie i dużych potrzebach periodontologicznych. W badanej grupie tylko 15,4% mężczyzn było zdrowych, natomiast u 74,0% występowało nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca u 23,1%, a cukrzyca u 26,9% osób. Złemu stanowi ogólnemu zdrowia towarzyszył również zaniedbany stan zdrowia jamy ustnej. Zły stan zdrowia jamy ustnej u ludzi w podeszłym wieku charakteryzuje się najczęściej dużą utratą zębów oraz zaawansowaną chorobą przyzębia, które mogą również stanowić pierwszy objaw choroby ogólnej [12]. Związek schorzeń dotyczących jamy ustnej z chorobami ogólnoustrojowymi udokumentowano wieloma badaniami [3]. Pacjenci bardzo często nie mają świadomości na temat zależności między chorobami ogólnymi a schorzeniami jamy ustnej i nie zawsze mają możliwość uzyskania tych wiadomości. Z badań Kalińskiej i wsp. [20] wynika, iż informacje na ten temat czerpią głównie od stomatologów, na drugim miejscu z Internetu, a dopiero na trzecim miejscu od lekarza ogólnego. Braki w podstawowej edukacji zdrowotnej wśród pacjentów zarówno stomatologicznych jak i internistycznych powinny być wyrównywane jako rutynowa procedura lekarska w celu zapobiegania chorobom cywilizacyjnym. Podsumowanie i wnioski 1. W badanej grupie mężczyzn stwierdzono znaczne potrzeby lecznicze w zakresie stomatologii zachowawczej (frekwencja próchnicy wynosiła 99,1%, a wskaźnik leczenia uzębienia 0,40). 2. Wysoki odsetek osób bezzębnych (24,5%) wskazuje na istnienie znacznych potrzeb protetycznych w badanej grupie. U każdego z mężczyzn przeciętnie było usuniętych 21 zębów. Średnia liczba zębów usuniętych z powodu chorób przyzębia (bądź innej niż próchnica przyczyny) wynosiła 10,6, a średnia liczba zębów usuniętych z powodu próchnicy (U) 10,9. 3. Uzyskana w badaniu niska wartość średniej liczby PUW (16,31), świadcząca o występowaniu i zaawansowaniu próchnicy w populacji, wynika przede wszystkim z niskiej wartości średniej liczby zębów usuniętych z powodu próchnicy (U). 4. W badanej grupie mężczyzn stwierdzono niezadowalający poziom higieny jamy ustnej (API=74,0%) oraz duże potrzeby periodontologiczne (odsetek badanych z wartością wskaźnika potrzeb periodontologicznych CPITN=4 wynosił 19,8%). 5. Zaniedbanie higieniczne i zdrowotne jamy ustnej towarzyszyło złemu stanowi ogólnemu zdrowia. W badanej grupie tylko 15,4% mężczyzn było zdrowych. 6. Istnieje konieczność poprawy skuteczności systemu opieki stomatologicznej populacji w wieku podeszłym.

104 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 97-104 Piśmiennictwo / References 1. Skrzypkowski A. Wybrane problemy stomatologiczne ludzi starszych. Stomatol Współcz 2003, 10(3): 49-53. 2. Brodzikowska N i wsp. Stan jamy ustnej u osób starszych w Polsce. Mag Stomatol 1992, 2(7): 24-27. 3. Strużycka I, Adamowicz-Klepalska B. Pilne zadania polityki państwa w zakresie zdrowia jamy ustnej w świetle zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia. Czas Stomatol 2005, 58(6): 450-456. 4. Borkowska U i wsp. Stan uzębienia i potrzeby lecznicze mieszkańców Płocka i Kutna. Czas Stomatol 1991, 44(12): 843-847. 5. Gawrzewska B i wsp. Intensywność próchnicy zębów populacji Krakowa w wieku 15-80 lat. Mag Stomatol 2001, 11(2): 54-57. 6. Szatko F i wsp. Stan zdrowotny jamy ustnej osób objętych II etapem Międzynarodowych Porównawczych Badań nad Efektywnością Systemów Opieki Stomatologicznej wstępna analiza porównawcza. Część II. Stan i potrzeby zdrowotne osób w wieku 35-44 i 65-74 lat. Protet Stomatol 1996, 46(1): 36-40. 7. Bołtacz-Rzepkowska E i wsp. Próchnica zębów wśród ludności regionu łódzkiego. Zdr Publ 1994, 105(5): 150-153. 8. Góra B i wsp. Stan uzębienia i potrzeby lecznicze u ludności wiejskiej regionu gdańskiego. Czas Stomatol 1999, 52(8): 517-522. 9. Wo ch n a - S ob a ń s k a M, B o r y s e w i c z - L e w i ck a M. Stomatologiczne potrzeby lecznicze ludności Polski w świetle epidemiologicznych badań wykonanych w 2003 roku w ramach programu Miesiąc totalnie zdrowego uśmiechu. Czas Stomatol 2007, 60(5): 299-305. 10. Pasternak M. Ocena stanu uzębienia za pomocą wskaźnika PUW u ludzi w podeszłym wieku. Czas Stomatol 1997, 50(5): 310-313. 11. Juszczyk-Popowska B i wsp. Ocena stanu uzębienia ludności w wieku 55-64 oraz 65 lat i więcej zamieszkałej w regionie warszawskim. Czas Stomatol 1993, 46(9): 582-587. 12. Banach J. Co z realizacją periodontologicznych celów zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia do 2010 r. w Polsce? Dent Med Probl 2002, 39(1): 9-12. 13. Urban D, Kraszewska K, Gołębiewska M. Stan higieny jamy ustnej i użytkowanych uzupełnień protetycznych w populacji osób starszych z województwa podlaskiego. Mag Stomatol 2007, 17(6): 74-77. 14. Program polityki zdrowotnej pn. Program monitorowania stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2007-2009. Ministerstwo Zdrowia, Departament Polityki Zdrowotnej, Warszawa 2007. Podstawa prawna art. 48, ust. 1 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 210, poz. 2135, z późn. zm.) http://www.mz.gov. pl/wwwmz/index?mr=q101&ms=&ml=pl&mi=&mx=0& mt=&my=0&ma=08078 15. Ganowicz E i wsp. Poziom higieny, stan przyzębia i potrzeby lecznicze pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. Stomatol Współcz 2008, 15(4): 8-13. 16. Kaczmarczyk-Stachowska A i wsp. Wskaźnik higieny jamy ustnej i zmiany przyzębia u osób w wieku od 15 do 80 lat, zamieszkałych w Krakowie. Czas Stomatol 2001, 54(2): 112-117. 17. Ziętek M. Zdrowie jamy ustnej Polaków. Czas Stomatol 2005, 58(6): 388-391. 18. Szyszko T i wsp. Potrzeby w zakresie ruchomych uzupełnień protetycznych u mieszkańców północno-wschodniego regionu Polski w wieku powyżej 55 lat. Czas Stomatol 1994, 47(12): 845-847. 19. Namiot D i wsp. Ocena potrzeb w zakresie leczenia protezami ruchomymi u pacjentów w podeszłym wieku. Protet Stomatol 1995, 45(5): 295-300. 20. Kalińska A i wsp. Brak świadomości pacjentów na temat korelacji pomiędzy cukrzycą, chorobami układu sercowonaczyniowego a zapaleniem przyzębia problem pacjentów czy lekarza? Nowa Stomatol 2010, 15(3): 130-140.