Procesy recyrkulacji materiałów odpadowych w gospodarce - istota cyrkulacji dóbr d fizycznych w gospodarce wykład 2 2008/9 1
Zakres wykładu Charakterystyka 6 faz recyrkulacji materiałów w gospodarce Gospodarka odpadami interpretacja definicji podstawowych wykład 2 2008/9 2
wykład 2 2008/9 3 Fizyczny obieg (recyrkulacja) materiałów w gospodarce
Faza I obejmuje procesy pozyskania surowców w naturalnych z przyrody i ich produkcyjne zagospodarowanie. Dotyczy : przemysłu u wydobywczego, rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa. Produktem fazy są: surowce pierwotne, (są przedmiotem przetwórstwa w kolejnych fazach procesów przepływu). Tylko niewielka część tych surowców w postaci nie przetworzonej trafia bezpośrednio do spoŝycia konsumpcyjnego. Z punktu widzenia procesów logistycznych - mamy do czynienia: zarówno ze strumieniami przepływu surowców, jak i z gromadzeniem zapasów surowcowych w postaci produktów gotowych w przedsiębiorstwach wydobywczych (węgiel, ruda Ŝelaza), rolnych i leśnych. Dostawy surowców do przedsiębiorstw przetwórczych - odbywają się bezpośrednio z miejsca pozyskania, bez większego udziału pośredników handlowych. W fazie powstaje dość znaczna ilość odpadów, które w części poddawane są przeróbce w kierunku recyklingu, a w części trafiają na wysypiska. wykład 2 2008/9 4
Faza II obejmuje procesy przetwarzania surowców pierwotnych w materiały y produkcyjne i półfabrykatyp o róŝnym stopniu przetworzenia i uszlachetnienia. Gałęzie wytwórcze tej fazy: hutnictwo Ŝelaza i stali, metali nieŝelaznych, niektóre branŝe przemysłu metalowego, chemicznego, drzewnego. Fazę tę charakteryzuje rozwinięty system procesów logistycznych. Procesy przepływu przebiegają zarówno bezpośrednio między producentami, jak teŝ z udziałem pośredników handlowych. We wszystkich ogniwach utrzymywane są zapasy (materiałowe, produkcji nie zakończonej, wyrobów gotowych, towarów handlowych). Infrastruktura procesów logistycznych jest silnie rozwinięta; strumienie przepływu cechuje: masowość, szeroki asortyment materiałów, i ich powszechne zastosowanie w gospodarce. Trafiają one praktycznie do większości przedsiębiorstw i innych podmiotów. Procesy magazynowe wymagają rozwiniętej infrastruktury technicznej. Pośrednictwo w obrocie między producentami przejmuje w szerokim zakresie handel środkami produkcji. Powstaje pewna ilość odpadów, które częściowo poddawane są przeróbce w kierunku recyklingu, a w części trafiają na wysypiska. wykład 2 2008/9 5
Faza III obejmuje procesy produkcyjne realizowane w przetwórczych gałęziach przemysłu. Materiały i półfabrykaty są w tej fazie w sposób zaawansowany przetwarzane w wyroby popytu finalnego o przeznaczeniu konsumpcyjnym i inwestycyjnym. Do tej fazy jest zaliczane takŝe budownictwo i handel. Procesy logistyczne charakteryzuje w tej fazie: masowość przepływu, rozwinięta struktura asortymentowa, utrzymywanie zapasów we wszystkich podstawowych rodzajach, rozwinięta infrastruktura techniczna magazynowania, manipulacji, transportu itp. Powstaje duŝa ilość tzw. odpadów specjalistycznych, często zaliczanych do grupy niebezpiecznych, wymagających całkowitej likwidacji lub unieszkodliwienia w stopniu, który jest determinowany wymogami normowymi ochrony środowiska. wykład 2 2008/9 6
Faza IV obejmuje procesy działalności przedsiębiorstw handlu środkami produkcji i konsumpcji, takich jak: przedsiębiorstwa hurtowe, detaliczne, łączące funkcje hurtu i detalu, a takŝe inne wyspecjalizowane podmioty, np. przedsiębiorstwa pośrednictwa handlowego, usług, specjalistyczne przedsiębiorstwa transportowe. Podstawowymi składnikami logistyki w tej fazie są: przepływ dóbr rzeczowych, utrzymywanie zapasów oraz infrastruktura magazynowo-transportowa. Powstaje pewna ilość odpadów głównie z opakowań, mechanicznie uszkodzonych lub niewłaściwie przechowywanych jednostek towarowych, bądź teŝ na skutek utraty przez nie waŝności handlowej itp. Większość odpadów podlega przeróbce w kierunku recyklingu. Część trafia na wysypiska. wykład 2 2008/9 7
Faza V obejmuje procesy eksploatacji środków pracy i artykułów konsumpcyjnych trwałego uŝytku. W tej fazie procesów gospodarczych potrzebne są określone środki materiałowe, zwłaszcza części zamienne, paliwo, energia oraz serwisowa infrastruktura logistyczna (magazyny, stacje obsługi, specjalny transport itp.). Większość odpadów generowanych w tej fazie podlega recyklingowi, ale pewna część trafia na wysypiska. wykład 2 2008/9 8
Faza VI obejmuje procesy systemowego gromadzenia, transportu i recyklingu powstających odpadów: surowcowych, produkcyjnych i pokonsumpcyjnych. Istota tej fazy opiera się na zintegrowanej koncepcji: planowania, zarządzania i sterowania przepływami materiałów odpadowych (stałych ciekłych i gazowych) oraz ich unieszkodliwiania, względnie końcowej likwidacji, według przyjętych zasad technicznych i procesowych, spełniających wymogi normowe ochrony środowiska. Odzyskiwane w tej fazie surowce wtórne i energia są ponownie kierowane do cyklu produkcyjnego (patrz fazy II i III) natomiast tzw. odpady resztkowe poddawane są w miarę potrzeb całkowitej likwidacji bądź teŝ po unieszkodliwieniu są składowane na wysypiskach. wykład 2 2008/9 9
Cechy charakterystyczne zwrotnego (recyrkulacyjnego) przepływu materiałów w odpadowych: odpady generowane: ze źródeł przemysłowych, ze źródeł socjalnych oraz ze źródeł specjalnych (odpady niebezpieczne) są gromadzone w pewnych punktach węzłowych dostarczane do miejsc lub obiektów przeróbki wstępnej, a stąd do przeróbki wtórnej i finalnej celem ich: recyklingu, unieszkodliwienia względnie całkowitej likwidacji, o surowce wtórne oraz energia, pozyskiwane w procesach przeróbczych są ponownie kierowane do sfery produkcji lub konsumpcji (krąg się zamyka), pewne rodzaje materiałów odpadowych poczynając juŝ od: etapu produkcji poprzez etap konsumpcji, a następnie wszystkie cząstkowe etapy przeróbki są kierowane do stref deponowania tzn. składowania na wysypiskach, obciąŝających środowisko naturalne. wykład 2 2008/9 10
Gospodarka odpadami interpretacja definicji ustawowych
Przepisy Unii Europejskiej rozporządzenia przepisy prawne o ogólnym zasięgu, obowiązują obligatoryjnie wszystkie państwa członkowskie i muszą być przez nie wprowadzone. dyrektywy wytyczne, które wiąŝą prawnie państwa członkowskie, dają jednak swobodę w wyborze środków i sposobów osiągnięcia celu załoŝonego dyrektywą. Dyrektywy przyjmują zwykle kilkuletni termin na wprowadzenie w Ŝycie postanowień. Praktyczna realizacja dyrektywy przez państwa członkowskie moŝe polegać na wprowadzeniu nowych ustaw lub rozporządzeń wykonawczych. zalecenia i opinie akty prawne niŝszego rzędu, nie mają mocy wiąŝącej dla państw członkowskich wykład 2 2008/9 12
Przepisy Unii Europejskiej Najistotniejsze dyrektywy dotyczące ce odpadów: Dyrektywa Rady 75/442/EEC z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (tzw. dyrektywa ramowa) znowelizowana dyrektywą Rady 91/156/EEC, dyrektywą Rady 91/692/EEC oraz decyzją Komisji 96/350/EC. Dyrektywa Rady 1999/31/EC z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów. Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/EC z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych Podstawą strategii Unii Europejskiej w dziedzinie gospodarki odpadami są trzy kierunki działania: zapobieganie powstawaniu odpadów i ich minimalizacja; waloryzacja materiałowa (powtórne uŝytkowanie, odzysk) oraz energetyczna odpadów; rozwój metod bezpiecznego unieszkodliwiania odpadów końcowych. wykład 2 2008/9 13
wykład 2 2008/9 14
Polskie regulacje prawne Polska regulacja obejmuje zagadnienia będące przedmiotem następujących dyrektyw: 75/442/EEC o odpadach (ramowa), 91/689/EEC o odpadach niebezpiecznych, 94/62/EEC o opakowaniach i odpadach z opakowań, 89/429/EEC o starych spalarniach odpadów komunalnych, 89/369/EEC o nowych spalarniach odpadów komunalnych, 94/67/EEC o spalarniach odpadów niebezpiecznych, oraz projektów dyrektyw: składowaniu odpadów (Com/97/ 105 final), znakowaniu opakowań i ustanowieniu jednolitej procedury oceny opakowań (Com. /96/0191 final). wykład 2 2008/9 15
Prawo ochrony środowiska ustawa ogólna dotycząca ca wszystkich elementów środowiska Opłaty za składowanie odpadów jako element opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska Plany gospodarki odpadami jako część programów ochrony środowiska Pozwolenie na wytwarzanie odpadów dla prowadzących instalacje wymogi form. i procedur. Wymagania w stosunku do substancji i produktów mogących negatywnie oddziaływać na środowisko Ustawa o odpadach podstawowa ustawa dotycząca ca postępowania powania z odpadami Wytwarzanie i zagospodarowywanie odpadów Wymagania szczegółowe dotyczące niektórych odpadów oraz sposobów postępowania Ewidencja i sprawozdawczość Plany gospodarki odpadami Międzynarodowy obrót odpadami Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych Ustawa o obowiązkach przedsiębiorc biorców Przepisy szczegółowe dotyczące wybranej grupy odpadów Ustawa o utrzymaniu czystości ci i porządku w gminach Akty prawne dotyczące ce gospodarki odpadami wykład 2 2008/9 16
Definicje Definicja odpadu jest oczywista w sposób intuicyjny, ale z prawnego punktu widzenia musi być określona bardzo ściśle i jednoznacznie. Ustawowa definicja odpadu została sformułowana w art. 3 ust. 1 ustawy o odpadach. Art. 3 ustawa o odpadach 1. Odpady oznaczają kaŝdą substancję lub przedmiot naleŝący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany. 2. Odpady niebezpieczne - odpady: naleŝące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A załącznika nr 2 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy lub naleŝące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B załącznika nr 2 do ustawy i zawierające którykolwiek ze składników wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy. wykład 2 2008/9 17
Podstawowa klasyfikacja odpadów 1. Podział encyklopedyczny: - odpady uŝytkowe, tzn. nadające się do wykorzystania jako materiał wyjściowy do produkcji, - odpady nieuŝytkowe, do wykorzystania jako surowce wtórne do dalszej przeróbki. 2. Podział odpadów ze względu na moŝliwości ich wykorzystania: - odpady przejściowe, tzn. pozostałości poprodukcyjne, które mogą być ponownie uŝyte w danym lub innym obiegu produkcyjnym po nieznacznych procesach przetwórczych, - odpady końcowe, tzn. nadające się tylko do unieszkodliwiania. 3. Podział odpadów ze względu na pochodzenie: - odpady komunalne, tzn. pochodzące z gospodarstw domowych, ulic, placów, rzemiosła, - odpady przemysłowe, tzn. pochodzące z technologicznych procesów produkcyjnych, - rolnicze, tzn. pochodzące z zakładów rolniczych, a w szczególności z ferm hodowlanych. 4. Podział odpadów według dominującego składnika: - mineralne, niemetaliczne, metaliczne, komunalne. 5. Podział ze względu na szkodliwość: - odpady nieszkodliwe (ok. 80%), - odpady częściowo szkodliwe (ok.18%), - odpady specjalne, tzn. szczególnie niebezpieczne i groźne dla środowiska (ok. 2%). wykład 2 2008/9 18
Odpad czy nie odpad? Wszystkie procesy produkcyjne prowadzą do powstania trzech podstawowych kategorii produktów końcowych: poŝądany produkt główny, na którym skupia się większość uwagi producenta, niezamierzony produkt uboczny, który moŝe przynosić przedsiębiorstwu dochód, niedochodowy produkt uboczny mający charakter odpadu. Wprowadzono podział w którym dwa pierwsze typy określane są jako "produkty", trzeci rodzaj nazywany jest "nieproduktem". Nieprodukt - efekt procesu produkcyjnego lub konsumpcyjnego, który: jest niezamierzony, wykazuje minimalną lub zerową wartość w przyjętym systemie wartościowania, jeśli posiada jakąś wartość, to osiągnięcie dochodu wiąŝe się z nakładami przekraczającymi potencjalny zysk. Podział jest względny i zaleŝy od przyjętego systemu określania wartości (skierowanego na aspekt gospodarczy, ekologiczny lub prawny) oraz momentu wartościowania. Przedmioty lub substancje, które w danej chwili są "odpadem" mogą stać się przydatne w późniejszym czasie lub po dokonaniu dodatkowych czynności nadających im określoną wartość. Dlatego nie naleŝy "nieproduktów" przedwcześnie kwalifikować jako odpad. wykład 2 2008/9 19
Nieprodukty Dzieli się na: odpady, które nie mają Ŝadnej wartości i które naleŝy unieszkodliwiać, np. poprzez składowanie, oraz "nieodpady", czyli "nieprodukty" charakteryzujące się niską wartością, ale w określonych warunkach nadające się do wykorzystania wykład 2 2008/9 20
wykład 2 2008/9 21
Zagospodarowanie odpad Zagospodarowanie odpadów podlega bardzo radykalnym restrykcjom, gdyŝ na wszelkie działania w tym zakresie wymagane są zezwolenia. Działanie bez zezwolenia jest praktycznie całkowicie zakazane. Wszelkie zwolnienia z tego obowiązku są ściśle określone i wynikają z ustawy. Jeśli przepis nie wymaga zakwalifikowania przedmiotów lub substancji do odpadów, to nie naleŝy tego robić. MoŜna wtedy postępować z nimi zasadniczo bez ograniczeń, tak jak z typowymi surowcami czy materiałami. Praktycznie kaŝde działanie związane z zagospodarowaniem będzie wymagało uzyskania zezwolenia. Przede wszystkim przekazywanie odpadu innym podmiotom moŝliwe jest tylko wówczas, gdy posiadają one stosowne zezwolenia w zakresie gospodarki odpadami (art. 25 ustawy o odpadach). Nie wolno takŝe przetwarzać własnych odpadów (jeśli zostały juŝ wykazane) bez zezwolenia. Nawet przewoŝenie własnych odpadów, za wyjątkiem sytuacji określonych przepisami ustawy, wymaga zezwolenia. wykład 2 2008/9 22
Warunki i zasady postępowania powania z substancjami i przedmiotami wprowadzanymi do procesów w produkcyjnych oraz z nich wychodzącymi cymi wykład 2 2008/9 23
Odpady niebezpieczne Ze względu na zasadnicze róŝnice w procedurach postępowania z: odpadami niebezpiecznymi oraz innymi niŝ niebezpieczne, podział na te dwie podstawowe grupy odpadów jest istotnym elementem systemu gospodarowania odpadami. Zgodnie z ustawą,, o zaliczeniu danego odpadu do niebezpiecznych decyduje spełnienie ściśle określonych kryteriów wykład 2 2008/9 24
Schemat zaleŝno ności kryteriów w określaj lających, Ŝe odpad jest niebezpieczny wykład 2 2008/9 25
Schemat postępowania powania przy określaniu czy odpad naleŝy y sklasyfikować jako niebezpieczny wykład 2 2008/9 26
Postępowanie prowadzące do określenia czy odpad posiada składniki i właściwości powodujące wykład,ŝe, 2 e 2008/9 stanowi 27 odpad niebezpieczny