Departament Polityki Zdrowotnej Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi. Monitoring

Departament Polityki Zdrowotnej Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi Monitoring PROGRAMU WOJEWÓDZKIEGO - STRATEGII POLITYKI ZDROWOTNEJ WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO NA LATA 2006 2013 Część II DIAGNOZA STANU ZDROWIA MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO W 2009 ROKU Łódź, kwiecień 2011

SPIS TREŚCI 1. CHARAKTERYSTYKA POPULACJI... 4 2. RUCH NATURALNY LUDNOŚCI.. 7 2.1. Współczynnik urodzeń żywych... 7 2.2. Współczynnik noworodków z niską masą urodzeniową... 7 2.3. Współczynnik płodności kobiet... 7 2.4. Współczynnik zgonów. 8 2.5. Przyrost naturalny... 8 2.6. Współczynnik umieralności niemowląt.... 8 2.7. Zgony dzieci i młodzieży.... 9 2.8. Przeciętne dalsze trwanie życia... 9 3. STRUKTURA ZGONÓW..... 10 3.1. Choroby układu krążenia... 10 3.2. Nowotwory złośliwe... 11 3.3. Zewnętrzne przyczyny zgonów.. 11 3.4. Inne przyczyny zgonów 12 4. STACJONARNA OPIEKA MEDYCZNA... 13 4.1. Struktura hospitalizacji według ICD-10... 23 5. SPECJALISTYCZNA OPIEKA AMBULATORYJNA 25 6. PODSTAWOWA OPIEKA ZDROWOTNA... 25 7. POMOC DORAŹNA... 28 8. MEDYCYNA SZKOLNA... 33 8.1. Realizacja zadań z zakresu medycyny szkolnej.... 33 8.2. Testy przesiewowe... 34 8.3. Profilaktyczne badania lekarskie.. 34 8.4. Gabinety profilaktyki i pomocy przedlekarskiej.. 35 8.5. Grupowa profilaktyka próchnicy zębów... 35 9. EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH I ZATRUĆ.... 36 9.1. Zatrucia i zakażenia pokarmowe... 36 9.2. Choroby wieku dziecięcego.. 37 9.3. Wirusowe zapalenie wątroby... 38 9.4. Zakażenia wirusem HIV i zachorowania na AIDS. 39 2

9.5. Inne choroby zakaźne.... 40 9.6. Choroby weneryczne..... 41 9.7. Zatrucia chemiczne.... 42 9.8. Gruźlica 42 9.9 Grypa 43 10. STRUKTURA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI... 44 11. ZAPOBIEGANIE CHOROBOM. 52 11.1. Szczepienia ochronne... 52 11.2. Działania profilaktyczne realizowane na terenie województwa łódzkiego 53 11.3. Współpraca z organizacjami pozarządowymi. 61 12. RYZYKOWNE ZACHOWANIA ZDROWOTNE... 62 12.1. Palenie papierosów..... 62 12.2. Używanie substancji psychoaktywnych... 64 12.3. Konsumpcja alkoholu.. 68 13. ŚRODOWISKOWE UWRUNKOWANIA ZDROWIA... 71 13.1. Struktura populacji według poziomu wykształcenia 71 13.2. Rynek pracy i dochody ludności... 71 13.3. Środowisko fizyczne 75 13.4. Ocena infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej i ocena stanu sanitarnego wody pitnej... 75 13.5. Ocena jakości powietrza... 76 14. PODSUMOWANIE.. 78 15. BIBLIOGRAFIA... 81 3

CHARAKTERYSTYKA POPULACJI Województwo łódzkie zajmuje obszar 18.219 km 2 i znajduje się na 9 miejscu pod względem wielkości powierzchni w kraju [2]. Składa się z 21 powiatów, 3 miast na prawach powiatu oraz 177 gmin (18 miejskich, 134 wiejskich i 25 miejsko-wiejskich). W dniu 31 grudnia 2009 roku liczba ludności w województwie łódzkim wynosiła 2.541.832 osoby, tj. o 7.029 mniej niż w 2008 roku. Populacja naszego regionu stanowiła 6,7% liczby ludności Polski, sytuując Łódzkie na 6 miejscu wśród pozostałych województw. Ponad połowę (52,4%) populacji stanowiły kobiety (1.333.045). Prawie jedna trzecia (742.387 osób czyli 29,2%) mieszkańców województwa zamieszkiwała Łódź. Dużą liczbę mieszkańców odnotowano także w powiatach: zgierskim (161.959), tomaszowskim (120.132), sieradzkim (119.916), bełchatowskim (112.993) oraz pabianickim (119.060). Najmniejszą liczbą ludności, podobnie jak w roku poprzednim, charakteryzowały się powiaty: brzeziński (30.537), skierniewicki (37.604) oraz poddębicki (41.618) [1]. Liczbę mieszkańców poszczególnych powiatów przedstawia wykres nr 1. Wykres Nr 1. Ludność województwa łódzkiego według stanu na 31.12.2009 roku w podziale na powiaty (według danych Urzędu Statystycznego w Łodzi) 800 700 742,4 600 500 400 300 200 100 0 brzeziński łódzki wschodni 66,8 30,5 119,1 pabianicki zgierski Łódź 161,9 bełchatowski 113 78,4 117,4 90,5 opoczyński piotrkowski radomszczański tomaszowski 120,1 Piotrków Trybunalski 77,8 50,8 łaski pajęczański poddębicki 52,8 119,9 41,6 sieradzki wieluński wieruszowski 77,8 102 67,6 42,1 zduńskowolski kutnowski łęczycki 52,4 81,2 49,1 37,6 łowicki rawski skierniewicki Skierniewice 48,9 liczba ludności (w tys.) 4

Gęstość zaludnienia w województwie łódzkim wynosiła średnio 140 osób na 1 km², przewyższając tym samym wartość dla Polski (122 osoby/km²) [1]. Na tle innych województw, Łódzkie zajmuje 5 miejsce w kraju. Większą gęstością zaludnienia w 2009 r. charakteryzowały się województwa: śląskie (376 osób/km²), małopolskie (217 osób/km²), mazowieckie (147 osób/km²) oraz dolnośląskie (144 osoby/km²). Spośród powiatów ziemskich najmniejszą gęstość zaludnienia zaobserwowano w powiecie poddębickim (47 osób/km²), skierniewickim (50 osób/km²) oraz piotrkowskim (63 osoby/km²), a największą w pabianickim (242 osoby/km²), zgierskim (189 osoby/km²) oraz zduńskowolskim (183 osoby/km²). Gęstość zaludnienia nie zmieniła się w sposób znaczący w odniesieniu do roku ubiegłego [8]. Prawie dwie trzecie ludności województwa łódzkiego tj. 64,2% (1.630.989), o 0,1% mniej niż w roku ubiegłym stanowili mieszkańcy miast, zaś pozostała część (910.843 osoby 35,8%) tj. o 0,1% więcej niż w 2008 roku, zamieszkiwała tereny wiejskie. Od kilku lat, także w innych województwach Polski, wyraźnie widoczna jest tendencja malejąca udziału procentowego ludności miejskiej na rzecz ludności wiejskiej. Spośród powiatów ziemskich najwyższy odsetek ludności miejskiej posiadały powiaty: pabianicki (72,8%) i zgierski (72,6%). Łódzkie zajęło w 2009 roku pierwsze miejsce wśród województw, w których liczba ludności malała najszybciej. Średnioroczne tempo przyrostu liczby ludności osiągnęło ujemną wartość - 0,28%, podczas gdy średnia wartość dla Polski równa była 0,08% [1]. W 2009 roku, podobnie jak w roku poprzednim, region łódzki charakteryzował się najwyższym w Polsce współczynnikiem feminizacji na 100 mężczyzn przypadało 110 kobiet. Wartość średnia tego wskaźnika dla Polski wyniosła 107. W populacji miejskiej województwa łódzkiego współczynnik feminizacji, przy przeciętnej w skali kraju 111, osiągnął wartość 115, natomiast wśród ludności zamieszkującej tereny wiejskie wartość 102, przy średniej w skali kraju 101. Powiaty, które charakteryzowały się najwyższym odsetkiem kobiet to Łódź (współczynnik feminizacji wynosił 120), powiat pabianicki (114) oraz zgierski (110) [1,8]. Na jedną kobietę między 15 a 49 rokiem życia w regionie przypadało średnio 1,36 dzieci (w miastach 1,28; na wsi 1,49). Wartość współczynnika dzietności dla całej Polski była nieznacznie wyższa i wynosiła 1,39. Najbardziej korzystną sytuację demograficzną określa natomiast współczynnik kształtujący się na poziomie około 2. Mediana wieku ludności województwa łódzkiego w 2009 roku wynosiła 37,3 lata dla mężczyzn i 42,8 lat dla kobiet. Dla Polski wartości te osiągnęły poziom odpowiednio 35,9 lat oraz 39,8 lat. Ludność zamieszkująca w miastach (mediana wieku równa 41,15 lat) była starsza średnio o około 3 lata w porównaniu z mieszkańcami wsi (38,1 lat) [1]. W strukturze ludności regionu łódzkiego do 39 roku życia przeważają mężczyźni. Już od 40 roku życia odsetek mężczyzn maleje, a w przedziale wieku powyżej 80 lat jest on 1,5 krotnie niższy niż odsetek kobiet. Obserwowana przewaga kobiet jest efektem zjawiska nadumieralności mężczyzn. Od kilku lat nieustannie wzrasta liczba osób w wieku poprodukcyjnym, a zmniejsza się liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym. Udział procentowy poszczególnych grup wiekowych w strukturze populacji województwa łódzkiego w 2009 roku przedstawia wykres nr 2. 5

Wykres Nr 2. Struktura populacji województwa łódzkiego w 2009 roku według grup wiekowych (według danych Urzędu Statystycznego w Łodzi) 18,50% 17,60% wiek przedprodukcyjny (0-17) wiek produkcyjny (K:18-59, M:18-64) wiek poprodukcyjny (K> 60, M> 65) 63,90% W 2009 roku Łódzkie zamieszkiwane było przez 446.694 dzieci i młodzieży w wieku od 0 do 17 lat, z czego 51,4% stanowili mężczyźni. Liczba mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym spadła, w porównaniu do roku poprzedniego o 1,8%. Obniżył się także o 0,20% udział osób z tego przedziału wiekowego w populacji [1,6]. Województwo łódzkie należy do regionów o niskim odsetku dzieci i młodzieży do 17 roku życia (17,6%). Niższe wartości zanotowano jedynie w dolnośląskim (17,52%), śląskim (17,36%) oraz opolskim (17,21%) [1]. W 2009 roku województwo łódzkie zamieszkiwało 1.624.856 osób w wieku produkcyjnym (tj. kobiety: 18 59 lat, mężczyźni: 18 64 lat), o 4.758 mniej niż rok wcześniej. Ponad połowę tej grupy (51,9%) stanowili mężczyźni. W 2009 roku, podobnie jak w 2008 roku, mieszkańcy w wieku produkcyjnym stanowili 63,9% populacji, co plasowało województwo łódzkie na 10 miejscu w kraju pod względem udziału osób w tym wieku w populacji. Nadal w regionie zauważalny był wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (kobiety powyżej 60 roku życia, mężczyźni 65 lat i więcej). W 2009 roku liczba mieszkańców z tego przedziału wiekowego wynosiła 470.282, o 5.547 więcej niż w roku poprzednim. W tej grupie znaczną większość stanowiły kobiety 70,9%. Jednocześnie, województwo łódzkie charakteryzowało się najwyższym odsetkiem osób w wieku poprodukcyjnym w Polsce [1]. Według danych prognostycznych dla regionu łódzkiego, osoby w wieku poprodukcyjnym w 2035 roku mają stanowić aż 28,7 % mieszkańców. Strukturę ludności według danych prognostycznych na 2035 rok, przedstawia poniższy wykres. Wykres Nr 3. Struktura populacji województwa łódzkiego według danych prognostycznych na 2035 rok (według danych GUS Bank Danych Regionalnych) 28,70% 14,70% wiek przedprodukcyjny (0-17) wiek produkcyjny (K:18-59, M:18-64) 56,60% wiek poprodukcyjny (K> 60, M> 65) 6

W 2009 roku w regionie łódzkim na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 56 osób w wieku nieprodukcyjnym, co uplasowało województwo łódzkie na 7 miejscu w Polsce (tak jak w 2008 roku). Spośród powiatów województwa łódzkiego (z miastami na prawach powiatu) najwyższym współczynnikiem obciążenia demograficznego charakteryzował się powiat skierniewicki, gdzie na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 58 osób w wieku nieprodukcyjnym. Jego najniższy poziom odnotowano w powiecie bełchatowskim (46 osób). W Łodzi w końcu roku 2009 na 100 osób w wieku produkcyjnym, podobnie jak przed rokiem, przypadały 54 osoby w wieku nieprodukcyjnym. Obserwowane w województwie zjawisko starzenia się społeczeństwa ma nadal istotny wpływ na kształtowanie się zachorowalności i chorobowości, w szczególności na choroby przewlekłe, tj. choroby układu krążenia, układu oddechowego, pokarmowego, nowotwory i schorzenia narządu ruchu. Tym samym determinuje ono ilość świadczeń zdrowotnych zarówno lecznictwa otwartego jak i zamkniętego, z których korzysta ta grupa wiekowa [1,6,8]. 2. RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W 2009 roku w województwie łódzkim zarejestrowano 26.052 urodzeń żywych, o 540 więcej niż w roku ubiegłym (wzrost o 2,1%) oraz 31.916 zgonów, czyli o 418 zgonów więcej niż 2008 roku (wzrost o 1,3%) [6]. 2.1. Współczynnik urodzeń żywych Od kilku lat w regionie wyraźnie widoczny jest wzrost współczynnika urodzeń żywych. W roku 2009 współczynnik urodzeń żywych (liczba urodzeń żywych na 1.000 ludności) wynosił 10,25 (był wyższy o 0,25 niż w 2008 roku) przy średniej dla Polski równej 11 (o 0,1 więcej niż w roku poprzednim). Wartość współczynnika była zdecydowanie wyższa na terenach wiejskich (10,92 ), aniżeli w miastach (9,88 ). Wśród powiatów województwa łódzkiego w 2009 roku najniższy współczynnik urodzeń żywych na 1.000 ludności odnotowano w pajęczańskim (8,75 ) i pabianickim (9,06 ) oraz w Łodzi (9,31 ). Niemniej wartość ta dla Łodzi wzrosła w stosunku do 2008 roku o 0,5. Najwyższe współczynniki urodzeń żywych odnotowano natomiast w powiecie wieruszowskim (11,96 ), opoczyńskim (11,73 ), piotrkowskim (11,56 ) [8]. 2.2. Współczynnik noworodków z niską masą urodzeniową W województwie łódzkim nadal odnotowywany jest wysoki odsetek urodzeń noworodków z masą do 2.500 gramów. Odsetek ten w 2009 roku wynosił 6,85% i był na podobnym poziomie jak w roku ubiegłym (6,68%). W Polsce dzieci z masą urodzeniową poniżej 2.500 gramów stanowiły w 2008 roku 5,7% ogółu noworodków, tj. o 0,4% mniej niż w 2007 roku [2,6]. 2.3. Współczynnik płodności kobiet W 2008 roku współczynnik płodności kobiet, określający liczbę urodzeń żywych na 1.000 kobiet w wieku rozrodczym (tj. w wieku 15-49 lat), osiągnął wartość 40,9 i wzrósł 7

w stosunku do roku poprzedniego o 3,2 (37,7 ). Największą wartością współczynnika płodności charakteryzowały się kobiety w wieku 25-29 lat (97,8). Na terenach wiejskich (45,8), podobnie jak w 2007 roku, odnotowano wyższy współczynnik aniżeli w miastach (38,2) [3]. 2.4. Współczynnik zgonów Współczynnik zgonów (liczba zgonów na 1.000 ludności) osiągnął w 2009 roku wartość 12,6 (ogółem dla Polski - 10,0) i był wyższy niż w roku ubiegłym o 0,3. Z odnotowanej w regionie ogólnej liczby 31.916 zgonów (o 418 mniej niż w 2008 roku) prawie dwie trzecie (63,6%) dotyczyło mieszkańców miast, a pozostałe 36,4% ludności z terenów wiejskich. Współczynnik zgonów na obszarach wiejskich województwa ukształtował się na poziomie 12,6 (o 0,1 wyższy niż w roku 2008), natomiast w miastach 12,4 (o 0,1 wyższy niż w roku poprzednim). Najwyższą wartość współczynnik zgonów osiągnął w Łodzi i wyniósł 14,31 (2008 r.- 14,33). Następnymi w kolejności były powiaty: poddębicki (14,9) oraz skierniewicki (13,63). W powiecie bełchatowskim oraz Skierniewicach współczynniki zgonów ukształtowały się na najniższym poziomie w województwie (9,11 i 8,57). W tym samym roku wśród mężczyzn odnotowano 16.640 zgonów (o 55 więcej niż w 2008 roku), co stanowiło 53 % ich ogólnej liczby oraz 15.276 zgonów kobiet (o 363 więcej niż w 2008 roku). Współczynnik zgonów dla płci męskiej ukształtował się na poziomie 13,8, a dla płci żeńskiej 11,4 [6,8,9]. 2.5. Przyrost naturalny W 2009 roku w województwie łódzkim odnotowano niższy ujemny przyrost naturalny niż w roku poprzednim. Różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych, a liczbą zgonów wynosiła (-5.864) osób, o 122 mniej niż w roku 2008 (-5.986). W porównaniu do 2008 roku, różnica ta wyraźnie zwiększyła się na terenach wiejskich z wartości (-1.385) w 2008 roku do (-1.680) w 2009 roku, a w miastach uległa zmniejszeniu z (-4.601) w 2008 roku do (-4.184). W 2009 roku wskaźnik przyrostu naturalnego na 1.000 ludności wyniósł -2,31 (-2,34 w roku 2008). Przyrost naturalny w miastach osiągnął poziom -2,57 (-2,80 w 2008 r.) i był znacznie wyższy niż na wsi, tj. -1,84 (-1,52 w 2008 roku). Wśród powiatów najniższy przyrost naturalny w 2009 roku odnotowano w Łodzi, w przeliczeniu na 1.000 mieszkańców wyniósł on (-5). Dodatni przyrost naturalny w województwie zaobserwowano w powiecie bełchatowskim (2,44), wieruszowskim (1,01), opoczyńskim (0,94), oraz Skierniewicach (2,47) [1,8]. 2.6. Współczynnik umieralności niemowląt W 2009 roku w województwie łódzkim odnotowano 141 zgonów niemowląt (o 6 więcej niż w 2008 roku). Współczynnik umieralności niemowląt na 1.000 urodzeń żywych osiągnął poziom 5,41 i był wyższy o 0,12 w porównaniu z poprzednim rokiem (5,29). Współczynnik umieralności niemowląt dla miast wynosił 5,9, zaś dla wsi 4,63 [6]. Średni poziom współczynnika zgonów w tej grupie wiekowej dla Polski wynosił 5,6 [10]. W 2009 roku najwyższą wartość współczynnika zgonów niemowląt na 1.000 urodzeń 8

żywych odnotowano w powiecie rawskim (10,62), łaskim (7,94) oraz w Łodzi (7,98), a najniższą w powiecie łęczyckim (1,77), opoczyńskim (2,15) i wieluńskim (2,23) [6]. Ponad połowa zgonów niemowląt w 2008 roku spowodowana była, tak jak w latach poprzednich, stanami chorobowymi rozpoczynającymi się w okresie okołoporodowym (50,4%). Za ponad jedną trzecią zgonów odpowiadały wrodzone wady rozwojowe (37,4%) [3,5]. 2.7. Zgony dzieci i młodzieży W 2009 roku w województwie odnotowano 316 zgonów dzieci i młodzieży do 19 roku życia (o 5 więcej niż w 2007 roku). Ponad połowa (61,4%) tych zgonów dotyczyła chłopców (194), natomiast 38,6% zgonów zarejestrowano wśród dziewczynek (122). W analizowanej grupie wiekowej najwięcej zgonów, podobnie jak rok wcześniej, odnotowano wśród dzieci do 4 roku życia (51% wszystkich zgonów). Jedna trzecia (33%) wszystkich zgonów dotyczyła młodzieży 15-19 letniej; w tej grupie znacznie częściej umierali chłopcy (75%), aniżeli dziewczęta (25%) [9]. 2.8. Przeciętne dalsze trwanie życia W 2009 roku przeciętna liczba lat dalszego trwania życia w województwie łódzkim osiągnęła, podobnie jak rok wcześniej, najniższe w Polsce wartości - 69,2 dla noworodka płci męskiej i 78,9 dla noworodka płci żeńskiej. Odpowiednio, średnie wartości dla Polski wynosiły: 71,5 lata dla mężczyzn i 80,1 lat dla kobiet.[8] Wykres Nr 4. Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet i mężczyzn w chwili urodzenia, w 2009 roku dla województwa łódzkiego oraz Polski (według danych Urzędu Statystycznego w Łodzi) 82 80 78 76 74 72 70 68 66 64 62 80,1 78,9 Kobiety woj. lódzkie 71,5 69,2 Mężczyźni Polska 9

3. STRUKTURA ZGONÓW W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM Choroby będące głównymi przyczynami zgonów w województwie łódzkim nie ulegają zmianie od wielu lat. Ze względu na brak dostępnych danych na ten temat za 2009 rok, przedstawiono strukturę zgonów w regionie w latach wcześniejszych. Wykres Nr 5. Najczęstsze przyczyny zgonów w województwie łódzkim w latach 2006-2008, współczynnik na 10 tys. ludności (według danych GUS - Bank Danych Regionalnych) 60 55 58,3 57 50 40 27,1 27,5 27,6 30 20 8,5 8 8,2 7 6,6 6,7 5,2 5,1 6,2 10 0 choroby ukł. krążenia nowotwory ogółem zewnętrzne przyczyny zgonów choroby ukł. oddechowego choroby ukł. pokarmowego 2006 2007 2008 3.1. Choroby układu krążenia Od kilkunastu lat najczęstszą przyczyną zgonów mieszkańców województwa łódzkiego oraz całej Polski są choroby układu krążenia (CHUK). W 2008 roku spowodowały one zgon 14.529 osób w regionie (o 372 zgony mniej niż w 2007 roku), co stanowiło 46,1% ogólnej liczby zgonów. Współczynnik zgonów z powodu CHUK osiągnął w województwie łódzkim wartość 57 na 10.000 ludności i był o 1,3 niższy niż w roku poprzednim. Niemniej jednak była to najwyższa wartość w kraju. Wartości współczynnika zgonów w latach 2006-2008 dla regionu oraz Polski przedstawia wykres nr 6. Wykres Nr 6. Współczynnik umieralności z powodu chorób układu krążenia na 10 tys. ludności w latach 2006-2008 dla województwa łódzkiego i Polski (według danych GUS) 70 60 50 40 30 20 10 0 55 44,2 45 58,3 57 45,3 2006 2007 2008 woj. łódzkie Polska 10

Ogółem, w Polsce w 2008 roku choroby układu krążenia były przyczyną 45,6% zgonów, a współczynnik na 10.000 ludności osiągnął wartość 45,3. Spośród CHUK najwięcej zgonów w województwie łódzkim spowodowanych było chorobami naczyń mózgowych (26,1%), chorobą niedokrwienną serca (20,2%) oraz miażdżycą (21,3%). 3.2. Nowotwory złośliwe W 2008 roku nowotwory nadal stanowiły drugą pod względem częstości występowania przyczynę zgonów w województwie. Z tego powodu odnotowano 7.026 zgonów (o 10 mniej niż w roku 2007), w tym 6.817 wywołanych postaciami złośliwymi nowotworów (21,6% wszystkich zgonów). Współczynnik umieralności z powodu nowotworów w województwie osiągnął najwyższą wartość w kraju - 27,5 na 10.000 ludności, przy średniej dla Polski 25. Wykres Nr 7. Współczynnik umieralności z powodu nowotworów (ogółem) na 10 tys. ludności w latach 2006-2008 dla województwa łódzkiego i Polski (według danych GUS - Bank Danych Regionalnych) 28 27,5 27 26,5 26 25,5 25 24,5 24 23,5 23 27,1 27,5 27 25 24,6 25,1 2006 2007 2008 woj. łódzkie Polska W 2008 roku 23,6% zgonów z powodu nowotworów złośliwych stanowiły zgony wywołane postaciami złośliwymi nowotworów tchawicy, oskrzela i płuca, 16,6% - rakiem żołądka, okrężnicy i odbytnicy, 7,1% nowotworami złośliwymi piersi i szyjki macicy u kobiet. 3.3. Zewnętrzne przyczyny zgonów Trzecią, pod względem częstości występowania, przyczynę zgonów w 2008 roku, podobnie jak w latach poprzednich, stanowiły zewnętrzne przyczyny czyli wypadki, urazy i zatrucia. Spowodowały one 6,6% wszystkich zgonów w regionie (o 0,2% więcej niż w 2007 roku). W 2008 roku odnotowano 2.088 zgonów wywołanych wypadkami, urazami lub zatruciami, a współczynnik umieralności osiągnął wartość 8,2 na 10.000 ludności i był o 0,2 wyższy niż rok wcześniej. Wartości współczynnika zgonów na przełomie lat 2006-2008 dla regionu oraz Polski przedstawia wykres nr 8. 11

Znaczna większość zewnętrznych przyczyn zgonów (58,9%) to wypadki oraz ich nieszczęśliwe następstwa, w tym niemalże połowę wypadków (42%) stanowiły zdarzenia komunikacyjne. Niepokojący jest fakt, iż w 2008 roku w województwie łódzkim zarejestrowano aż 463 przypadki samobójstw, tj. o 26 więcej niż w roku ubiegłym (22% zgonów wywołanych przyczynami zewnętrznymi). Wykres Nr 8. Współczynnik umieralności z powodu zewnętrznych przyczyn zgonów (wypadki, urazy, zatrucia) na 10 tys. ludności w latach 2006-2008 dla województwa łódzkiego i Polski (według danych GUS-Bank Danych Regionalnych) 9 8 8,5 8,2 8 7 6 6,6 6,5 6,6 5 4 2006 2007 2008 woj. łódzkie Polska 3.4. Inne przyczyny zgonów Do innych przyczyn zgonów należą choroby układu oddechowego, które w 2008 roku w województwie łódzkim spowodowały 5,4% wszystkich zgonów. Współczynnik umieralności na 10.000 ludności na choroby układu oddechowego osiągnął wartość 6,7, o 0,1 wyższą niż rok wcześniej. Zgony spowodowane były także w 4,98% chorobami układu trawiennego. Współczynnik zgonów z tej przyczyny wynosił 6,2 na 10.000 ludności i zmalał o 0,2 w stosunku do 2007 roku. Inne przyczyny zgonów to: zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemiany metabolicznej 1,7% wszystkich zgonów, choroby układu nerwowego i narządów zmysłów - 1,3% choroby układu moczowo-płciowego 1,0%, zaburzenia psychiczne wraz z zaburzeniami zachowania 0,8%, niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze 0,6% oraz schorzenia układu kostnostawowego, mięśniowego i tkanki łącznej 0,1% [9]. 12

4. STACJONARNA OPIEKA MEDYCZNA Według danych uzyskanych z Wojewódzkiego Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi, na dzień 31.12.2009 roku na terenie województwa łódzkiego w lecznictwie stacjonarnym funkcjonowało 15.417 łóżek rzeczywistych, w tym 14.220 łóżek szpitalnych i 1.197 miejsc w zakładach opiekuńczo leczniczych. Ogółem w województwie funkcjonowało 67 jednostek udzielających świadczenia z zakresu lecznictwa zamkniętego i 26 zakładów opiekuńczo leczniczych, w tym: 15 szpitali i 4 zakłady opiekuńczo lecznicze (będące w strukturze szpitali) podległe Samorządowi Województwa Łódzkiego; 19 szpitali i 5 zakładów opiekuńczo leczniczych (w tym 4 będące w strukturach szpitali) podległych samorządom powiatowym i gminnym, w tym placówki podległe prezydentowi miasta Łodzi; 24 niepubliczne szpitale i 17 niepublicznych zakładów opiekuńczo leczniczych (w tym 5 będących w strukturach szpitali); 6 placówek podległych Uniwersytetowi Medycznemu; 2 placówki podlegające Ministerstwu Zdrowia; 1 placówka, dla której organem założycielskim jest Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. W strukturze łóżek szpitalnych w 2009 roku przeważały łóżka związane ze specjalnościami choroby wewnętrzne (kod 4000 4180) 23,3% oraz łóżka specjalności zabiegowych (kod 4500 4658, 4840) stanowiące 23,1% wszystkich łóżek. Tabela Nr 1. Baza lecznictwa zamkniętego według organów założycielskich stan na dzień 31.12.2009 roku (według danych WCZP w Łodzi) Organ założycielski szpitale zakłady opiekuńczo - lecznicze liczba zakładów liczba łóżek liczba zakładów liczba łóżek Samorząd województwa 15 (18)* 6 623 4 168 Samorząd powiatowy i gminny 19 3 553 5 121 Uniwersytet Medyczny 6 1 517 Ministerstwo Zdrowia 2 894 MSWiA 1 179 Zakłady niepubliczne 24 1454 17 908 Ogółem 67 14 220 26 1 197 * Według informatora WCZP w Łodzi liczba szpitali podległych Samorządowi Województwa Łódzkiego wynosi 18, gdyż zgodnie ze statystyką prowadzoną przez WCZP w Łodzi, jako odrębny szpital liczony jest Ośrodek Pediatryczny im. J. Korczaka w Łodzi wchodzący w skład Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. M. Kopernika w Łodzi, Szpital w Tuszynie będący częścią Wojewódzkiego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Łodzi oraz Hospicjum Stacjonarne w Sieradzu, które jest komórką organizacyjną Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej im. Prymasa Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Sieradzu. 13

Liczba łóżek w województwie łódzkim w 2009 roku zwiększyła się w stosunku do roku 2008 o 92 łóżka (0,6%). Największy wzrost zanotowano w jedynym oddziale ratunkowym dla dzieci w województwie łódzkim (wzrost o 166,67%, czyli o 5 łóżek), również w jedynym oddziale dermatologicznym dla dzieci w województwie łódzkim (o 87,5%; 7 łóżek) oraz oddziałach psychiatrycznych dla dzieci (o 66,67%; 34 łóżka). Należy jednak zauważyć, iż największe bezwzględne zwiększenie liczby łóżek odnotowano w zakładach opiekuńczoleczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych (o 130 łóżek), oddziałach pediatrycznych (o 63 łóżka) i oddziałach odwykowych (o 62 łóżka). Ponadto powstał oddział diabetologiczny dla dzieci (23 łóżka), oddział udarowy (19 łóżek), oddział urologiczny dla dzieci (10 łóżek) i oddział rehabilitacji psychiatrycznej (38 łóżek). W tym samym okresie znaczący spadek liczby łóżek zaobserwowano w jedynym oddziale nefrologicznym dla dzieci w województwie łódzkim (spadek o 27 łóżek, czyli o 75%) i również jedynym oddziale neurochirurgicznym dla dzieci w województwie łódzkim (o 61,54%; 16 łóżek). Ponadto przestał istnieć oddział zaburzeń metabolizmu kostnego. Szczegółowe dane na ten temat zawarte są w tabeli nr 4. Ogółem w 2009 roku w zakładach lecznictwa stacjonarnego w ramach hospitalizacji całodobowej (bez ruchu międzyoddziałowego) leczono 623.932 osoby (o 5,49% więcej niż w roku 2008), z czego 99,39% pacjentów leczono w szpitalach, a 0,61% w zakładach opiekuńczo leczniczych. Natomiast uwzględniając ruch międzyoddziałowy, w jednostkach lecznictwa zamkniętego leczono w 2009 roku 639.180 osób i było to o 5,25% więcej, niż w roku 2008. Analizując liczbę leczonych chorych w poszczególnych oddziałach w latach 2008 2009, największe zmniejszenie ich liczby zaobserwowano w oddziałach dla przewlekle chorych (o 55,61%) oraz w oddziale nefrologicznym dla dzieci (o 53,05%). W obu przypadkach było to jednak spowodowane zmniejszeniem liczby łóżek. Znaczący wzrost liczby leczonych zanotowano w tym samym czasie w oddziałach ratunkowych (o 78,81%, czyli aż o 18.664 osoby więcej, niż w roku 2008), chirurgii naczyniowej (o 56,23%) oraz w oddziałach gastroenterologicznych dla dzieci (48,18%). Szczegółowe dane przedstawia tabela nr 5. Średnie wykorzystanie łóżka rzeczywistego kształtowało się w 2009 roku na poziomie 278,1 dnia, tj. 76,2%. Wskaźnik procentowego wykorzystania łóżka wzrósł w porównaniu z rokiem poprzednim o 0,7%. Najwyższe procentowe wykorzystanie łóżek (ogółem w szpitalach i zakładach opiekuńczo leczniczych) było w zakładach niepublicznych (81,09%) oraz w placówkach podległych Samorządowi Województwa Łódzkiego (78,74%). Najniższe procentowe wykorzystanie bazy łóżkowej w 2009 roku zanotowano w placówkach podległych Ministerstwu Zdrowia 63,85%. Dokonując analizy procentowego wykorzystania łóżek w poszczególnych oddziałach można zauważyć, iż najniższy wskaźnik w roku 2009 zanotowano w oddziałach chirurgii plastycznej (21,7%) i chorób zawodowych 1 (25,57%). Natomiast wykorzystanie procentowe łóżek powyżej 90% zaobserwowano w 11 specjalnościach, przy czym najwyższym wskaźnikiem charakteryzowały się szpitalne oddziały ratunkowe (127,18%) hospicjum stacjonarne (106,88%), oddział neurochirurgiczny dla dzieci (106,75%), oddział zaburzeń metabolizmu kostnego (104,93%), oddział alergologii dla dzieci (101,23%), oddziały intensywnego nadzoru kardiologicznego (98,93%), oddziały rehabilitacji kardiologicznej (98,04%), oddział rehabilitacji psychiatrycznej (97,50%), zakłady opiekuńczo-lecznicze 1 Oddziały chorób zawodowych podano w Tabelach Nr 4 6 z kodem 9000 jako inna i nieokreślona komórka działalności medycznej 14

i pielęgnacyjno-opiekuńcze (95,13%), oddziały diabetologiczne (94,90%) oraz oddziały psychiatryczne (94,46%). Szczegółowe dane zawiera tabela nr 6. Średni czas pobytu pacjenta w zakładzie lecznictwa zamkniętego w roku 2009 wynosił 6,83 dni, z czego: - 6,22 dni w szpitalach (krótszy o 0,36 dnia, niż w roku 2008); - 108,27 dni w zakładach opiekuńczo leczniczych (o 6,52 dnia dłuższy, niż w roku 2008). Najkrótszy czas pobytu pacjenta w oddziale zaobserwowano w Szpitalu MSWiA w Łodzi i ukształtował się on na poziomie 3,87 dnia. Najdłużej zaś pacjenci przebywali w oddziałach funkcjonujących w jednostkach niepublicznych (10,71 dnia) oraz w placówkach podległych Samorządowi Województwa Łódzkiego (7,73 dnia). Tabela Nr 2. Ogólne informacje dotyczące bazy lecznictwa zamkniętego w 2009 roku (stan na dzień 31.12.2009 roku) według organów założycielskich (według danych WCZP w Łodzi) Organ założycielski liczba łóżek (łącznie z ZOL) liczba leczonych chorych* średni pobyt chorego (w dniach) % wykorzystanie Samorząd województwa 6 791 250 989 7,73 78,74 Samorząd powiatowy i gminny 3 674 193 477 6,09 73,47 Uniwersytet Medyczny 1 517 81 448 5,15 75,28 Ministerstwo Zdrowia 894 42 916 4,89 65,53 MSWiA 179 10 789 3,87 63,85 Zakłady niepubliczne 2 362 44 313 10,71 81,09 Ogółem 15 417 623 932 6,83 76,20 * bez ruchu międzyoddziałowego Tabela Nr 3. Wskaźniki dotyczące bazy lecznictwa zamkniętego w latach 2007 2009 (według danych WCZP w Łodzi) Wyszczególnienie 2007 2008 2009 różnica 2006/2008 Liczba łóżek (łącznie z ZOL) 15 369 15 325 15 417-92 Liczba leczonych chorych (bez ruchu międzyoddziałowego) 552 240 591 486 623 932 32 446 Średni pobyt chorego (w dniach) 7,47 7,17 6,83-0,34 % wykorzystanie 73,50 75,52 76,20 0,68 Zgodnie z wytycznymi statystyki publicznej, w liczbie łóżek rzeczywistych nie zostało ujętych 660 łóżeczek dla noworodków i wcześniaków (liczba 26.217 leczonych dzieci nie została dodana do liczby leczonych chorych). Nie uwzględniono również 471 miejsc (21.625 leczonych chorych) w oddziałach dziennych: 15

rehabilitacyjnych, psychiatrycznych, uzależnień i hosteli, alergologicznych, medycyny nuklearnej, chirurgii ogólnej, naczyniowej, onkologii, leczenia bólu, chorób wewnętrznych [28]. Tabela Nr 4. Liczba łóżek w poszczególnych oddziałach w latach 2007 2009 (według danych WCZP w Łodzi) Lp. Nazwa oddziału szpitalnego kod resortowy rok % spadku/wzrostu 2007 2008 2009 liczby łóżek 2007/2009 I. Komórki organizacyjne związane ze specjalnością choroby wewnętrzne 1 Oddział chorób wewnętrznych 4000 1 973 1 910 1 887-1,20 2 Oddział zaburzeń metabolizmu kostnego 4009 2 2 0 nd 3 Oddział alergologii dla dzieci 4011 20 20 20 0,00 4 Oddział diabetologiczny 4020 66 66 66 0,00 5 Oddział diabetologiczny dla dzieci 4021 0 0 23 nd 6 Oddział endokrynologiczny 4030 89 89 114 28,09 7 Oddział gastroenterologiczny i gastrologiczny 4050/4052 176 161 160-0,62 8 Oddział gastroenterologiczny dla dzieci 4051 45 45 45 0,00 9 Oddział hematologiczny 4070 83 83 83 0,00 10 Oddział kardiologiczny 4100 738 727 720-0,96 11 Oddział kardiologiczny dla dzieci 4101 69 69 70 1,45 12 Oddział intensywnego nadzoru kardiologicznego 4106 15 0 15 nd 13 Oddział nefrologiczny 4130 145 145 182 25,52 14 Oddział nefrologiczny dla dzieci 4131 36 36 9-75,00 15 Oddział medycyny nuklearnej 4140 (9000) 21 21 0 nd 16 Oddział toksykologiczny 4150 35 35 37 5,71 17 Oddział toksykologiczny dla dzieci 4151 3 3 3 0,00 18 Oddział dla przewlekle chorych 4170 181 169 95-43,79 19 Oddział medycyny paliatywnej 4180 68 68 68 0,00 II. Komórki organizacyjne innych specjalności zachowawczych 20 Oddział dermatologiczny 4200 128 140 138-1,43 21 Oddział dermatologiczny dla dzieci 4201 8 8 15 87,50 22 Oddział neurologiczny 4220 520 520 538 3,46 23 Oddział neurologiczny dla dzieci 4221 42 42 43 2,38 24 Oddział udarowy 4222 0 0 19 nd 25 Oddział chemioterapii 4242 101 101 101 0,00 26 Oddział chemioterapii dla dzieci 4243 21 21 21 0,00 27 Oddział radioterapii 4244 61 61 61 0,00 28 Oddział onkologii ginekologicznej 4246 97 97 97 0,00 29 Oddział intensywnej opieki medycznej 4260/4264 177 181 184 1,66 30 Oddział intensywnej opieki medycznej dla dzieci 4261/4265 52 52 52 0,00 31 Oddział gruźlicy i chorób płuc 4270-4274 513 506 499-1,38 32 Oddział gruźlicy i chorób płuc dla dzieci 4271/4275 77 77 77 0,00 33 Oddział reumatologiczny 4280 120 120 120 0,00 16

Lp. Nazwa oddziału szpitalnego kod resortowy rok % spadku/wzrostu 2007 2008 2009 liczby łóżek 2007/2009 34 Oddział rehabilitacyjny 4300/4302 /4306 655 694 695 0,14 35 Oddział rehabilitacyjny dla dzieci 4301 142 142 144 1,41 36 Oddział rehabilitacji kardiologicznej 4308 96 94 122 29,79 37 Oddział chorób zakaźnych 4340-4348 235 207 210 1,45 38 Oddział chorób zakaźnych dla dzieci 4341-4349 91 91 49-46,15 39 III. Inna i nieokreślona komórka działalności medycznej 9000 27 27 27 0,00 Komórki organizacyjne związane z opieką nad matką i dzieckiem 40 Oddział pediatryczny 4401/4403 579 586 649 10,75 41 Oddział patologii noworodka 4405 52 52 45-13,46 42 Oddział ginekologiczno-położniczy 4450-4458 1 371 1 355 1 333-1,62 IV. Komórki organizacyjne specjalności zabiegowych 43 Oddział chirurgiczny ogólny 4500/4508 /4650 1 328 1 267 1 235-8,06 44 Oddział chirurgii jednego dnia 2500 0 9 0,00 nd 45 Chirurgiczny dla dzieci 4501 164 164 154-6,10 46 Oddział chirurgii klatki piersiowej 4520 41 41 41 0,00 47 Oddział chirurgii naczyniowej 4530 35 53 77 45,28 48 Oddział chirurgii onkologicznej 4540 114 111 111 0,00 49 Oddział chirurgii plastycznej 4550 30 29 29 0,00 50 Oddział chirurgii ręki 4552 10 10 9-10,00 51 Oddział oparzeń dla dzieci 4555 17 17 17 0,00 52 Oddział kardiochirurgiczny 4560 67 67 67 0,00 53 Oddział kardiochirurgiczny dla dzieci 4561 15 15 15 0,00 54 Oddział neurochirurgiczny 4570 166 166 186 12,05 55 Oddział neurochirurgiczny dla dzieci 4571 26 26 10-61,54 56 Oddział chirurgii urazowo - ortopedycznej 4580 604 602 583-3,16 57 Oddział chirurgii urazowo - ortopedycznej dla dzieci 4581 52 52 52 0,00 58 Oddział okulistyczny 4600 241 234 240 2,56 59 Oddział okulistyczny dla dzieci 4601 34 34 20-41,18 60 Oddział otolaryngologiczny 4610 293 280 270-3,57 61 Oddział otolaryngologiczny dla dzieci 4611 57 57 57 0,00 62 Oddział chirurgii szczękowo - twarzowej 4630/4840 77 77 62-19,48 63 Oddział urologiczny 4640 359 356 318-10,67 64 Oddział urologiczny dla dzieci 4641 0 0 10 nd V. Komórki organizacyjne związane z chorobami psychicznymi i uzależnieniami 65 Oddział psychiatryczny 4700/4712 /4714 1 303 1 320 1 232-6,67 66 Oddział psychiatryczny dla dzieci 4701/4703 53 51 85 66-67 67 Oddział rehabilitacji psychiatrycznej 4702 0 0 38 nd 68 Oddziały odwykowe 4740-4748 255 301 363 20,60 VI. 69 Zakłady opiekuńczo - lecznicze i pielęgnacyjno - opiekuńcze Zakłady opiekuńczo-lecznicze i pielęgnacyjno - opiekuńcze 5160-5172 1 009 1 067 1 197 12,18 70 Hospicja stacjonarne 5180 9 9 9 0,00 VII. Opieka doraźna 71 Szpitalny Oddział Ratunkowy 3300 77 84 86 2,38 17

Lp. Nazwa oddziału szpitalnego kod resortowy rok % spadku/wzrostu 2007 2008 2009 liczby łóżek 2007/2009 72 Szpitalny Oddział Ratunkowy dla dzieci 3301 3 3 8 166,67 SUMA 15 369 15 325 15 417 0,60 73 Oddział neonatologiczny 4421 687 668 660-1,20 VIII. Oddziały dzienne 74 Dzienne ośrodki i oddziały rehabilitacyjne 2300/4300-4306 75 Dzienne oddziały psychiatryczne, uzależnień i hostele 2700-2706/2712 /2727 64 64 75 17,19 276 276 353 27,90 76 Dzienne oddziały alergologiczne 4010 1 1 1 0,00 77 Dzienne oddziały medycyny nuklearnej 4140 2 2 2 0,00 78 Dzienny oddział okulistyczny 4600 2 0 0 0,00 79 Dzienny oddział chirurgii ogólnej 4500 1 0 0 0,00 80 Dzienny oddział chirurgii ogólnej, naczyniowej, onkologii, leczenia bólu, chorób wewnętrznych 9000 0 3 40 1 233,33 Tabela Nr 5. Liczba leczonych chorych (wraz z ruchem międzyoddziałowym) w poszczególnych oddziałach w latach 2007 2009 (według danych WCZP w Łodzi) Lp. Nazwa oddziału szpitalnego kod resortowy rok % 2007 2008 2009 spadku/wzrostu liczby leczonych 2007/2009 I. Komórki organizacyjne związane ze specjalnością choroby wewnętrzne 1 Oddział chorób wewnętrznych 4000 74 939 81 442 82 516 1,32 2 Oddział zaburzeń metabolizmu kostnego 4009 217 235 170-27,66 3 Oddział alergologii dla dzieci 4011 1 603 1 270 1 599 25,91 4 Oddział diabetologiczny 4020 2 387 2 589 2 693 4,02 5 Oddział diabetologiczny dla dzieci 4021 0 0 1 220 nd 6 Oddział endokrynologiczny 4030 3 659 4 101 5 478 33,58 7 Oddział gastroenterologiczny i gastrologiczny 4050/4052 12 465 12 621 12 708 0,69 8 Oddział gastroenterologiczny dla dzieci 4051 1 576 1 625 2 408 48,18 9 Oddział hematologiczny 4070 3 528 4 036 4 073 0,92 10 Oddział kardiologiczny 4100 36 028 35 988 36 699 1,98 11 Oddział kardiologiczny dla dzieci 4101 2 626 2 725 3 037 11,45 12 Oddział intensywnego nadzoru kardiologicznego 4106 188 0 1 201 nd 13 Oddział nefrologiczny 4130 6 975 6 741 7 787 15,52 14 Oddział nefrologiczny dla dzieci 4131 2 105 2 343 1 100-53,05 15 Oddział medycyny nuklearnej 4140 (9000) 1 385 1 302 0-100,00 16 Oddział toksykologiczny 4150 1 894 1 850 1 988 7,46 17 Oddział toksykologiczny dla dzieci 4151 393 0 0 0,00 18 Oddział dla przewlekle chorych 4170 2 411 2 219 985-55,61 19 Oddział medycyny paliatywnej 4180 1 229 1 264 1 328 5,06 18

Lp. Nazwa oddziału szpitalnego kod resortowy rok % 2007 2008 2009 spadku/wzrostu liczby leczonych 2007/2009 II. Komórki organizacyjne innych specjalności zachowawczych 20 Oddział dermatologiczny 4200 3 157 3 521 3 799 7,90 21 Oddział dermatologiczny dla dzieci 4201 318 300 434 44,67 22 Oddział neurologiczny 4220 17 073 18 403 17 908-2,69 23 Oddział neurologiczny dla dzieci 4221 1 678 1 631 1 303-20,11 24 Oddział udarowy 4222 0 0 397 nd 25 Oddział chemioterapii 4242 17 432 19 230 18 794-2,27 26 Oddział chemioterapii dla dzieci 4243 2 780 3 017 2 849-5,57 27 Oddział radioterapii 4244 4 003 4 206 3 651-13,20 28 Oddział onkologii ginekologicznej 4246 4 712 4 328 4 595 6,17 29 Oddział intensywnej opieki medycznej 4260/4264 6 148 5 411 5 395-0,30 30 Oddział intensywnej opieki medycznej dla dzieci 4261/4265 1 439 1 464 1 590 8,61 31 Oddział gruźlicy i chorób płuc 4270-4274 15 947 16 304 17 243 5,76 32 Oddział gruźlicy i chorób płuc dla dzieci 4271/4275 2 296 2 111 2 355 11,56 33 Oddział reumatologiczny 4280 2 844 3 280 3 291 0,34 34 Oddział rehabilitacyjny 4300/4302 /4306 9 335 10 449 10 075-3,58 35 Oddział rehabilitacyjny dla dzieci 4301 1 783 1 848 1 948 5,41 36 Oddział rehabilitacji kardiologicznej 4308 1 562 1 733 1 963 13,27 37 Oddział chorób zakaźnych 4340-4348 9 574 9 642 9 602-0,41 38 Oddział chorób zakaźnych dla dzieci 4341-4349 3 937 4 405 2 876-34,71 39 III. Inna i nieokreślona komórka działalności medycznej 9000 241 260 532 104,62 Komórki organizacyjne związane z opieką nad matką i dzieckiem 40 Oddział pediatryczny 4401/4403 19 624 21 365 24 942 16,74 41 Oddział patologii noworodka 4405 1 453 1 146 1 310 14,31 42 Oddział ginekologiczno-położniczy 4450-4458 73 499 76 142 80 154 5,27 IV. Komórki organizacyjne specjalności zabiegowych 43 Oddział chirurgiczny ogólny 4500/4508 /4650 63 204 62 237 61 315-1,48 44 Oddział chirurgii jednego dnia 2500 0 1 382 0 nd 45 Chirurgiczny dla dzieci 4501 8 957 9 965 9 926-0,39 46 Oddział chirurgii klatki piersiowej 4520 2 153 2 351 2 438 3,70 47 Oddział chirurgii naczyniowej 4530 1 599 2 970 4 640 56,23 48 Oddział chirurgii onkologicznej 4540 5 955 6 190 6 557 5,93 49 Oddział chirurgii plastycznej 4550 894 908 880-3,08 50 Oddział chirurgii ręki 4552 1 033 1 206 1 310 8,62 51 Oddział oparzeń dla dzieci 4555 484 471 592 25,69 52 Oddział kardiochirurgiczny 4560 1 387 1 361 1 424 4,63 53 Oddział kardiochirurgiczny dla dzieci 4561 854 852 885 3,87 54 Oddział neurochirurgiczny 4570 5 840 6 037 5 450-9,72 55 Oddział neurochirurgiczny dla dzieci 4571 920 755 847 12,19 56 Oddział chirurgii urazowo - ortopedycznej 4580 21 841 23 044 22 910-0,58 57 Oddział chirurgii urazowo - ortopedycznej dla dzieci 4581 1 385 1 807 1 836 1,60 58 Oddział okulistyczny 4600 13 608 15 900 16 836 5,89 59 Oddział okulistyczny dla dzieci 4601 1 630 2 107 1 811-14,05 60 Oddział otolaryngologiczny 4610 12 413 13 638 13 980 2,51 19

Lp. Nazwa oddziału szpitalnego kod resortowy rok % 2007 2008 2009 spadku/wzrostu liczby leczonych 2007/2009 61 Oddział otolaryngologiczny dla dzieci 4611 3 342 3 690 3 811 3,28 62 Oddział chirurgii szczękowo - twarzowej 4630/4840 3 656 3 521 2 375-32,55 63 Oddział urologiczny 4640 21 733 24 272 24 013-1,07 64 Oddział urologiczny dla dzieci 4641 0 0 324 nd V. Komórki organizacyjne związane z chorobami psychicznymi i uzależnieniami 65 Oddział psychiatryczny 4700/4712 /4714 13 837 13 382 13 836 3,39 66 Oddział psychiatryczny dla dzieci 4701/4703 564 509 615 20,83 67 Oddział rehabilitacji psychiatrycznej 4702 0 0 133 nd 68 Oddziały odwykowe 4740-4748 5 222 7 075 8 769 23,94 VI. 69 Zakłady opiekuńczo-lecznicze i pielęgnacyjno - opiekuńcze Zakłady opiekuńczo - lecznicze i pielęgnacyjno - opiekuńcze 5160-5172 3 509 3 679 3 762 2,26 70 Hospicja stacjonarne 5180 180 158 175 10,76 VII. Opieka doraźna 71 Szpitalny Oddział Ratunkowy 3300 16 476 23 683 42 347 78,81 72 Szpitalny Oddział Ratunkowy dla dzieci 3301 2 885 1 599 1 387-13,26 SUMA (wraz z ruchem międzyoddziałowym) 572 004 607 296 639 180 5,25 73 Oddział neonatologiczny 4421 24 013 25 453 26 217 3,00 VIII. 74 75 Oddziały dzienne Dzienne ośrodki i oddziały rehabilitacyjne Dzienne oddziały psychiatryczne, uzależnień i hostele 2300/4300-4306 2700-2706/2712 /2727 1 747 1 899 1 728-9,00 1 440 1 476 1 577 6,84 76 Dzienne oddziały alergologiczne 4010 375 617 890 44,25 77 Dzienne oddziały medycyny nuklearnej 4140 43 46 36-21,74 78 Dzienny oddział okulistyczny 4600 72 0 0 0,00 79 Dzienny oddział chirurgii ogólnej 4500 24 0 0 0,00 80 Dzienny oddział chirurgii ogólnej, naczyniowej, onkologii, leczenia bólu, chorób wewnętrznych 9000 0 262 17 394 6 538,93 20

Tabela Nr 6. Procentowe wykorzystanie łóżek w poszczególnych oddziałach w latach 2007 2009 (według danych WCZP w Łodzi) Lp. Nazwa oddziału szpitalnego kod resortowy % wykorzystanie łóżek 2007 2008 2009 I. Komórki organizacyjne związane ze specjalizacją choroby wewnętrzne 1 Oddział chorób wewnętrznych 4000 77,58 80,85 82,18 2 Oddział zaburzeń metabolizmu kostnego 4009 85,34 86,03 104,93 3 Oddział alergologii dla dzieci 4011 83,33 76,44 101,23 4 Oddział diabetologiczny 4020 83,12 91,15 94,90 5 Oddział diabetologiczny dla dzieci 4021 nd nd 63,49 6 Oddział endokrynologiczny 4030 49,79 54,18 60,10 7 Oddział gastroenterologiczny i gastrologiczny 4050/4052 78,41 78,07 78,57 8 Oddział gastroenterologiczny dla dzieci 4051 49,85 50,52 47,20 9 Oddział hematologiczny 4070 88,35 90,27 85,90 10 Oddział kardiologiczny 4100 76,51 79,74 80,29 11 Oddział kardiologiczny dla dzieci 4101 69,28 74,19 74,13 12 Oddział intensywnego nadzoru kardiologicznego 4106 38,56 0,00 98,93 13 Oddział nefrologiczny 4130 80,55 89,92 81,13 14 Oddział nefrologiczny dla dzieci 4131 55,73 61,19 62,81 15 Oddział medycyny nuklearnej 4140 (9000) 94,83 88,02 0,00 16 Oddział toksykologiczny 4150 48,64 45,13 42,40 17 Oddział toksykologiczny dla dzieci 4151 34,41 0,00 0,00 18 Oddział dla przewlekle chorych 4170 90,48 89,84 67,79 19 Oddział medycyny paliatywnej 4180 82,70 82,76 81,90 II. Komórki organizacyjne innych specjalizacji zachowawczych 20 Oddział dermatologiczny 4200 62,16 72,61 60,86 21 Oddział dermatologiczny dla dzieci 4201 80,89 80,31 51,74 22 Oddział neurologiczny 4220 76,27 81,84 71,64 23 Oddział neurologiczny dla dzieci 4221 54,17 62,91 55,79 24 Oddział udarowy 4222 nd nd 66,60 25 Oddział chemioterapii 4242 71,39 73,10 70,85 26 Oddział chemioterapii dla dzieci 4243 70,28 71,75 53,59 27 Oddział radioterapii 4244 86,91 81,24 72,88 28 Oddział onkologii ginekologicznej 4246 63,01 53,96 48,71 29 Oddział intensywnej opieki medycznej 4260/4264 63,69 64,22 66,03 30 Oddział intensywnej opieki medycznej dla dzieci 4261/4265 80,51 78,64 84,56 31 Oddział gruźlicy i chorób płuc 4270-4274 83,13 76,61 86,07 32 Oddział gruźlicy i chorób płuc dla dzieci 4271/4275 54,87 44,12 45,46 33 Oddział reumatologiczny 4280 69,16 78,34 75,52 34 Oddział rehabilitacyjny 4300/4302/4306 90,79 89,43 89,71 35 Oddział rehabilitacyjny dla dzieci 4301 77,69 79,96 80,71 36 Oddział rehabilitacji kardiologicznej 4308 95,39 101,55 98,04 37 Oddział chorób zakaźnych 4340-4348 66,63 72,58 72,57 38 Oddział chorób zakaźnych dla dzieci 4341-4349 67,70 78,60 88,70 39 Inna i nieokreślona komórka działalności medycznej 9000 18,49 21,27 25,57 21

Lp. Nazwa oddziału szpitalnego kod resortowy % wykorzystanie łóżek 2007 2008 2009 III. Komórki organizacyjne związane z opieką nad matką i dzieckiem 40 Oddział pediatryczny 4401/4403 59,31 60,92 61,74 41 Oddział patologii noworodka 4405 50,31 52,96 65,49 42 Oddział ginekologiczno-położniczy 4450 61,35 64,40 65,67 43 Oddział ginekologiczny 4452 65,36 68,92 67,76 44 Oddział położniczy 4454-4458 77,79 68,14 77,53 IV. Komórki organizacyjne specjalności zabiegowych 45 Oddział chirurgiczny ogólny 4500/4508/4650 65,00 68,22 65,45 46 Oddział chirurgii jednego dnia 2500 0,00 43,53 0 47 Chirurgiczny dla dzieci 4501 60,45 65,79 62,15 48 Oddział chirurgii klatki piersiowej 4520 73,31 78,23 86,27 49 Oddział chirurgii naczyniowej 4530 80,54 80,96 77,83 50 Oddział chirurgii onkologicznej 4540 64,57 59,86 54,57 51 Oddział chirurgii plastycznej 4550 21,29 20,70 21,07 52 Oddział chirurgii ręki 4552 57,29 59,64 61,58 53 Oddział oparzeń dla dzieci 4555 45,72 50,44 54,28 54 Oddział kardiochirurgiczny 4560 71,89 67,74 66,10 55 Oddział kardiochirurgiczny dla dzieci 4561 71,19 70,43 71,60 56 Oddział neurochirurgiczny 4570 66,15 77,89 76,79 57 Oddział neurochirurgiczny dla dzieci 4571 105,68 87,27 106,75 58 Oddział chirurgii urazowo - ortopedycznej 4580 61,43 64,76 65,42 59 Oddział chirurgii urazowo - ortopedycznej dla dzieci 4581 52,79 55,60 60,37 60 Oddział okulistyczny 4600 45,68 54,13 52,95 61 Oddział okulistyczny dla dzieci 4601 39,52 55,00 47,11 62 Oddział otolaryngologiczny 4610 51,99 56,98 54,37 63 Oddział otolaryngologiczny dla dzieci 4611 54,51 58,78 66,31 64 Oddział chirurgii szczękowo - twarzowej 4630/4840 42,77 38,90 37,30 65 Oddział urologiczny 4640 53,68 61,30 63,82 66 Oddział urologiczny dla dzieci 4641 nd nd 27,51 V. Komórki organizacyjne związane z chorobami psychicznymi i uzależnieniami 67 Oddział psychiatryczny 4700/4712/4714 93,41 90,21 94,46 68 Oddział psychiatryczny dla dzieci 4701/4703 85,42 89,61 89,97 69 Oddział rehabilitacji psychiatrycznej 4702 nd nd 97,50 70 Oddziały odwykowe 4740-4748 84,57 85,21 83,85 VI. 71 Zakłady opiekuńczo - lecznicze i pielęgnacyjno - opiekuńcze Zakłady opiekuńczo-lecznicze i pielęgnacyjno - opiekuńcze 5160-5172 96,47 92,90 95,13 72 Hospicja stacjonarne 5180 94,60 86,05 106,88 VII. Opieka doraźna 73 Szpitalny Oddział Ratunkowy 3300 52,89 65,41 127,18 74 Szpitalny Oddział Ratunkowy dla dzieci 3301 263,47 146,03 63,33 SUMA 73,50 75,52 76,20 75 Oddział neonatologiczny 4421 77,03 49,11 49,97 VIII. Oddziały dzienne 76 Dzienne ośrodki i oddziały rehabilitacyjne 2300/4300-4306 104,17 116,80 117,35 22

Lp. Nazwa oddziału szpitalnego kod resortowy 77 Dzienne oddziały psychiatryczne, uzależnień i hostele 2700-2706/2712/2727 % wykorzystanie łóżek 2007 2008 2009 74,14 60,31 53,86 78 Dzienne oddziały alergologiczne 4010 102,74 169,04 243,84 79 Dzienne oddziały medycyny nuklearnej 4140 6,03 6,30 9,86 80 Dzienny oddział okulistyczny 4600 9,86 0,00 0,00 81 Dzienny oddział chirurgii ogólnej 4500 6,58 0,00 0,00 82 Dzienny oddział chirurgii ogólnej, naczyniowej, onkologii, leczenia bólu, chorób wewnętrznych 9000 0,00 23,84 119,14 4.1. Struktura hospitalizacji według ICD 10 Dane dotyczące struktury hospitalizacji według ICD 10 w placówkach z terenu województwa łódzkiego w latach 2007 2009 uzyskano z Wojewódzkiego Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi. Niniejsze informacje pochodzą z kart statystycznych MZ/Szp-11, wystawianych w chwili wypisu pacjenta ze szpitala (nie dotyczy szpitali i oddziałów psychiatrycznych oraz stacji dializ). Z analizy uzyskanych danych wynika, iż w 2009 roku miały miejsce 555.672 hospitalizacje, tj. o 3,18% więcej, niż w roku 2008, w którym liczba hospitalizacji wyniosła 538.555. Od wielu lat najczęstszą przyczyną pobytu w szpitalu mieszkańców województwa łódzkiego są choroby układu krążenia. W 2009 roku odnotowano 94.731 hospitalizacji z tego powodu, co stanowiło 17,05% wszystkich hospitalizacji. Drugą, pod względem częstości występowania, przyczyną hospitalizacji były nowotwory 10,16% (56.478 przypadków). Na trzeciej pozycji znalazły się schorzenia zaliczone do kategorii urazy, zatrucia i inne skutki 9,26% (51.441 przypadków hospitalizacji), zaś kolejną przyczynę stanowiły choroby układu trawiennego 8,86% wszystkich hospitalizacji (49.208 przypadków). W 2009 roku, w stosunku do roku poprzedniego, najbardziej wzrosła liczba hospitalizacji z powodów zaliczanych do kategorii czynników wpływających na stan zdrowia (o 99,09%), wad rozwojowych wrodzonych (o 15,35%) oraz z przyczyn zaliczonych do kategorii choroby układu nerwowego (o 13,75%). W omawianym okresie czasu zmalała natomiast liczba pobytów w szpitalu ze względu na nowotwory (spadek o 16,47%) oraz z przyczyn opisanych jako choroby krwi i narządów krwiotwórczych (spadek o 10,53%). Szczegółowe informacje na temat struktury hospitalizacji według ICD 10 w województwie łódzkim w latach 2007 2009 przedstawia tabela nr 7. 23

Tabela Nr 7. Struktura hospitalizacji według ICD 10 w zakładach opieki zdrowotnej zlokalizowanych na terenie województwa łódzkiego w latach 2007-2009 (według danych WCZP w Łodzi) Zasadnicza przyczyna hospitalizacji 2007 2008 2009 % wzrostu/spadku liczby (rozdziały ICD-10) liczba odsetek liczba odsetek liczba odsetek hospitalizacji 2008/2009 OGÓŁEM 497 060 100,00% 538 555 100,00% 555 672 100,00% 3,18 I. Choroby zakaźne i pasożytnicze (A00 - B99) 11 469 2,31% 12 147 2,26% 12 272 2,21% 1,03 II. Nowotwory (C00 - D48) 63 573 12,79% 67 618 12,56% 56 478 10,16% -16,47 III. Choroby krwi i narządów krwiotwórczych (D50 - D89) 4 035 0,81% 4 234 0,79% 3 788 0,68% -10,53 IV. Zaburzenia wydzielania wewnętrznego (E00 - E90) 14 838 2,99% 17 524 3,25% 19 271 3,47% 9,97 V. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (F00 - F99) 1 802 0,36% 2 038 0,38% 2 093 0,38% 2,70 VI. Choroby układu nerwowego (G00 - G99) 16 123 3,24% 18 333 3,40% 20 853 3,75% 13,75 VII. Choroby oka i przydatków oka (H00 - H59) 12 019 2,42% 14 547 2,70% 15 264 2,75% 4,93 VIII. Choroby ucha i wyrostka sutkowego (H60 - H 95) 3 093 0,62% 3 280 0,61% 3 250 0,58% -0,91 IX. Choroby układu krążenia (I00 - I99) 85 867 17,27% 91 622 17,01% 94 731 17,05% 3,39 X. Choroby układu oddechowego (J00 - J99) 45 048 9,06% 45 349 8,42% 44 278 7,97% -2,36 XI. Choroby układu trawiennego (K00 - K93) 45 376 9,13% 50 438 9,37% 49 208 8,86% -2,44 XII. Choroby skóry i tkanki podskórnej (L00 - L99) 7 064 1,41% 8 828 1,64% 9 265 1,67% 4,95 XIII. Choroby układu kostno - stawowego (M00 - M99) 19 690 3,96% 22 669 4,21% 25 508 4,59% 12,52 XIV. Choroby układu moczowo - płciowego (N00 - N99) 40 008 8,05% 44 163 8,20% 45 442 8,18% 2,90 XV. Ciąża, poród i połóg (O00 - O99) 44 818 9,02% 46 441 8,62% 48 214 8,68% 3,82 XVI. Niektóre stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym 1 577 0,32% 1 499 0,28% 1 689 0,30% (P00 - P99) 12,68 XVII. Wady rozwojowe wrodzone (Q00 - Q99) 4 489 0,90% 5 011 0,93% 5 780 1,04% 15,35 XVIII. Objawy różne (R00 - R99) 19 834 3,99% 24 063 4,47% 26 402 4,75% 9,72 XIX. Urazy, zatrucia i inne skutki (S00 - T98) 45 656 9,19% 48 482 9,00% 51 441 9,26% 6,10 XX. Czynniki wpływające na stan zdrowia (Z00 - Z99) 10 681 2,15% 10 269 1,91% 20 445 3,68% 99,09 24

5. SPECJALISTYCZNA OPIEKA AMBULATORYJNA Według danych Wojewódzkiego Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi w 2009 roku w specjalistycznej opiece zdrowotnej udzielono ogółem 6.771.437 porad (bez poradni zdrowia psychicznego i uzależnień), czyli o 8,74% mniej (648.522) niż w 2008 roku. Najwięcej porad specjalistycznych udzielono w poradniach: stomatologicznych (wraz z ortodoncją, chirurgią stomatologiczną i protetyką 1.554.373), ginekologiczno położniczych (701.434), okulistycznych (585.266), chirurgii urazowo ortopedycznej (470.186), chirurgii ogólnej (405.525) oraz internistycznych (400.110). W 2009 roku największy wzrost liczby świadczeń w porównaniu do roku 2008 zanotowano w poradniach onkologicznych (o 20,24%) poza poradniami zaliczanymi do kategorii pozostałe zabiegowe (wzrost o 85,05%) i pozostałe poradnie specjalności zachowawczych (o 26,40%). Spadek liczby udzielonych porad można zaobserwować m.in. w poradniach: protetyki stomatologicznej (spadek o 45,04%), medycyny nuklearnej (o 35,85%), ortodontycznych (o 25,52%), określanych jako pozostałe poradnie opieki nad matką i dzieckiem (o 25,19%) oraz w pozostałych stomatologicznych (o 25,18%). Na jednego mieszkańca województwa łódzkiego w roku 2009 przypadało 2,66 porady (w 2008 roku było to 2,91 porady na jednego mieszkańca). Najczęściej mieszkańcy korzystali z porad stomatologa (w tym z poradni ortodoncyjnej, chirurgii stomatologicznej i protetycznej) 611,52 porady na 1.000 mieszkańców, ginekologa 275,96 porad na 1.000 mieszkańców i okulisty 230,25 porad na 1.000 mieszkańców. Szczegółowe dane na temat liczby porad udzielonych w poradniach specjalistycznych przedstawiono w tabeli nr 8. Natomiast informacje odnośnie lecznictwa w poradniach zdrowia psychicznego i uzależnień zamieszczono w pierwszej części Monitoringu Strategii Polityki Zdrowotnej Realizacja Celów Programu w 2008 roku, w opisie Zadania II.4 -Zwiększenie bazy lecznictwa psychiatrycznego. 6. PODSTAWOWA OPIEKA ZDROWOTNA W 2009 roku w podstawowej opiece zdrowotnej udzielono 11.319.685 porad (o 60.583 więcej, niż w roku 2008) i przeprowadzono 244.640 wizyt domowych (o 6.260 mniej, niż w roku 2008). Średnio mieszkaniec województwa korzystał z porady lekarza podstawowej opieki zdrowotnej 4,45 razy (4,42 razy w poprzednim roku). Nieco ponad jedną piątą porad (22,9%) w podstawowej opiece zdrowotnej stanowiły porady udzielone w poradniach dla dzieci. W porównaniu z rokiem 2008 liczba porad udzielanych w poradniach dla dzieci spadła o 3,53% (w miastach spadek o 5,70% i wzrost o 5,63% na wsi). W poradniach ogólnych natomiast liczba udzielonych porad wzrosła o 1,81% (w miastach spadek o 0,60%, na wsiach wzrost o 10,07%). Dokładne informacje zawarto w tabeli nr 9 [13]. 25

Tabela Nr 8. Liczba porad udzielonych na terenie województwa w latach 2007 2009 w poradniach specjalistycznych na podstawie MZ-12 (według danych WCZP w Łodzi) Wyszczególnienie 2007 2008 2009 % wzrostu/spadku porad 2008/2009 Razem specjalistyczna opieka zdrowotna 6 698 687 7 419 959 6 771 437-8,74 Poradnie alergologiczne 155 810 176 527 173 929-1,47 Poradnie diabetologiczne 85 472 99 320 108 726 9,47 Poradnie nefrologiczne 23 906 32 274 30 579-5,25 Poradnie kardiologiczne 186 050 233 722 244 291 4,52 Poradnie medycyny nuklearnej 5 754 7 091 4 549-35,85 Pozostałe poradnie chorób wewnętrznych 347 843 435 659 400 110-8,16 Poradnie dermatologiczne 338 278 384 285 372 396-3,09 Poradnie neurologiczne 316 450 367 996 371 767 1,02 Poradnie onkologiczne 80 973 84 039 101 048 20,24 Poradnie rehabilitacyjne 242 251 274 991 236 695-13,93 Poradnie chorób zakaźnych 30 576 37 162 30 669-17,47 Pozostałe poradnie specjalności zachowawczych 222 452 203 197 256 832 26,40 Poradnie pediatryczne 20 347 36 732 37 417 1,86 Poradnie neonatologiczne 5 051 6 611 6 315-4,48 Poradnie ginekologiczno - położnicze 734 127 739 514 701 434-5,15 Pozostałe poradnie opieki nad matką i dzieckiem - 1 989 1 488-25,19 Poradnie chirurgii ogólnej 382 294 427 515 405 525-5,14 Poradnie chirurgii onkologicznej 42 884 39 328 38 578-1,91 Poradnie urazowo - ortopedyczne 391 158 473 432 470 186-0,69 Poradnie okulistyczne 610 632 661 215 585 266-11,49 Poradnie otolaryngologiczne 384 169 398 764 384 250-3,64 Poradnie urologiczne 131 774 154 794 162 450 4,95 Pozostałe poradnie zabiegowe 52 745 50 020 92 564 85,05 Poradnie ortodontyczne 128 151 120 783 89 965-25,52 Poradnie protetyki stomatologicznej 101 308 120 105 66 005-45,04 Poradnie chirurgii stomatologicznej 100 127 82 650 73 830-10,67 Pozostałe poradnie stomatologiczne 1 578 105 1 770 244 1 324 573-25,18 26

Tabela Nr 9. Porady w podstawowej opiece zdrowotnej na terenie województwa łódzkiego w latach 2007 2009 (według danych WCZP w Łodzi) Wyszczególnienie Ogółem podstawowa opieka zdrowotna % udział wizyt wizyty wizyty wizyty wzrostu/ porady porady porady domowych domowe domowe domowe spadku 2007 2008 2009 w liczbie porad 2007 2008 2009 porad w 2009 roku 2008/2009 11 636 821 267 972 11 259 102 250 900 11 319 685 244 640 0,54% 2,16% Miasto 8 995 235 217 678 8 806 470 207 589 8 642 983 200 364-1,86% 2,32% Wieś 2 641 586 50 294 2 452 632 43 311 2 676 702 44 276 9,14% 1,65% Poradnie ogólne - razem 8 720 244 209 979 8 570 321 197 034 8 725 758 194 532 1,81% 2,23% Miasto 6 668 074 170 182 6 633 920 162 500 6 594 352 158 754-0,60% 2,41% Wieś 2 052 170 39 797 1 936 401 34 534 2 131 406 35 778 10,07% 1,68% Poradnie dla dzieci - razem 2 916 577 57 993 2 688 781 53 866 2 593 927 50 108-3,53% 1,93% Miasto 2 327 161 47 496 2 172 550 45 089 2 048 631 41 610-5,70% 2,03% Wieś 589 416 10 497 516 231 8 777 545 296 8 498 5,63% 1,56% 27

7. POMOC DORAŹNA Według danych Łódzkiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ w ramach ambulatoryjnej pomocy doraźnej liczba świadczeń udzielonych w 2009 roku wyniosła 496.156 i była o 19.226 niższa niż w roku 2008. Na podstawie niniejszych danych można wywnioskować, że nastąpił spadek o 3,73% świadczeń udzielanych w szpitalnych oddziałach ratunkowych oraz w izbach przyjęć w ramach doraźnej pomocy ambulatoryjnej. Spadek ten jest szczególnie widoczny m.in. w przypadku Specjalistycznego Psychiatrycznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Łodzi (96,73%), Zespołu Opieki Zdrowotnej w Łęczycy (95,24%), Samodzielnego Publicznego ZOZ w Pabianicach (później NZOZ Pabianickie Centrum Medyczne - 69,18%), Samodzielnego Szpitala Wojewódzkiego im. M. Kopernika w Łodzi (58,27%), III Szpitala Miejskiego im. dr K. Jonschera (54,49%) oraz SPZOZ USK Nr 3 im. S. Sterlinga w Łodzi (51,60%). Mimo spadku ogólnej liczby świadczeń w ramach doraźnej pomocy ambulatoryjnej, w niektórych jednostkach nastąpił znaczny wzrost, m.in. w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu im. M. Madurowicza (305,08% więcej), IV Szpitalu Miejskim im. H. Jordana (245,78%) oraz Wojewódzkiej Stacji Ratownictwa Medycznego (224,70%). Więcej informacji na ten temat zawiera tabela nr 10. W odniesieniu do doraźnej pomocy wyjazdowej, w 2009 roku nastąpił wzrost liczby świadczeń udzielanych w tym zakresie o 23,91% w stosunku do roku 2008. W liczbach bezwzględnych było to o 42.719 więcej świadczeń wyjazdowej pomocy doraźnej niż rok wcześniej. Jednocześnie (o 5,25%) wzrosła liczba zakontraktowanych przez ŁOW NFZ dobokaretek (z 33.641 dobokaretek w roku 2008 do 35.406 w 2009 roku). Szczegółowe informacje na temat doraźnej pomocy wyjazdowej zawierają tabele nr 11 i nr 12. 28

Tabela Nr 10. Liczba udzielonych świadczeń Doraźnej Pomocy Ambulatoryjnej w województwie łódzkim w latach 2007-2009 (według danych ŁOW NFZ) Świadczeniodawcy Pomocy Doraźnej Ambulatoryjnej 2007 2008 2009 MIASTA: % wzrost/ spadek 2008/2009 Łódź I Szpital Miejski im. dr E. Sonnenberga 3 288 3 529 4 483 27,03 Łódź II Szpital Miejski im. L. Rydygiera 1 236 1 713 2 157 25,92 Łódź III Szpital Miejski im. dr K. Jonschera 8 252 33 029 15 032-54,49 Łódź IV Szpital Miejski im. H. Jordana 173 688 2 379 245,78 Łódź Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki 14 136 14 079 16 865 19,79 Łódź ZOZ MSWiA 3 921 4 531 -* - Łódź Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr n. med. Jerzego Nofera - - 528 - Łódź SPZOZ USK Nr 3 im. S Sterlinga 1 503 2 401 1 162-51,60 Łódź SPZOZ USK Nr 1 im. N. Barlickiego 23 337 30 951 34 768 12,33 Łódź SPZOZ USK Nr 2 im. WAM 6 334 3 870 3 293-14,91 Łódź SPZOZ USK Nr 4 im. M. Konopnickiej 18 703 27 431 26 777-2,38 Łódź Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego 6 244 7 256 23 560 224,70 Łódź Specjalistyczny Psychiatryczny ZOZ 260 275 9-96,73 Łódź Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. dr Wł. Biegańskiego 5 810 8 237 8 993 9,18 Łódź Wojewódzkie Centrum Ortopedii i Rehabilitacji Narządu Ruchu 812 702 680-3,13 Łódź Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika 28 691 52 130 40 809-21,72 Łódź Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. M. Madurowicza 2 782 1 082 4 383 305,08 Łódź Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. M. Pirogowa 973 13 521 12 588-6,90 Łódź Woj. ZZOZ Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji 1 060 4 390 4 097-6,67 Łódź Szpital Zakonu Bonifratrów św. Jana Bożego 875 2 556 4 927 92,76 Piotrków Trybunalski Samodzielny Szpital Wojewódzki im. M. Kopernika 21 540 30 826 12 864-58,27 Piotrków Trybunalski Szpital Rejonowy 5 316 8 844 12 122 37,06 Skierniewice Wojewódzki Szpital Zespolony 9 046 8 802 19 672 123,49 29

POWIATY I GMINY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO: Powiat bełchatowski Szpital Wojewódzki w Bełchatowie 16 826 19 893 32 953 65,65 Powiat kutnowski SP ZOZ w Kutnie 26 897 23 631 21 007-11,10 Powiat łaski S.P. Zakład Opieki Zdrowotnej w Łasku 7 756 7 308 10 490 43,54 Powiat łęczycki Zespół Opieki Zdrowotnej w Łęczycy 13 012 23 498 1 118-95,24 Powiat łowicki Zakład Opieki Zdrowotnej w Łowiczu 7 282 11 070 22 446 102,76 Powiat brzeziński SP ZOZ w Brzezinach 12 603 6 097 -* - Powiat opoczyński Szpital Rejonowy w Opocznie 6 562 12 565 8 060-35,85 Powiat pabianicki SP ZOZ w Pabianicach (*NZOZ Pabianickie Centrum Medyczne ) 11 799 15 602 2 753 (*2 055) -69,18 Powiat poddębicki SP ZOZ w Poddębicach 1 262 800 1 012 26,5 Powiat radomszczański Szpital Powiatowy w Radomsku 10 200 7 257 14 633 101,64 Powiat rawski SP ZOZ w Rawie Mazowieckiej 2 252 6 361 12 102 90,25 Powiat sieradzki SP ZOZ w Sieradzu 15 308 40 845 45 081 10,37 Powiat tomaszowski Szpital Rejonowy w Tomaszowie Maz. (*NZOZ Tomaszowskie Centrum Zdrowia) 7 911 27 731 11 897 (*13 726) -7,60 Powiat wieluński SP ZOZ w Wieluniu 7 448 17 837 17 019-4,58 Powiat wieruszowski SP ZOZ w Wieruszowie (*Powiatowe Centrum Medyczne sp.z o.o.) 1 327 263 (*99) 809 123,48 Powiat zduńskowolski SP ZOZ w Zduńskiej Woli 1 737 2 313 2 204-4,71 Powiat zgierski Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Zgierzu 4 637 25 340 21 113-16,68 Powiat zgierski SP ZOZ w Głownie (*NZOZ Centrum Medyczne WSInf ) 866 6 029 2 780 (*750) -41,45 WOJEWÓDZTWO OGÓŁEM 319 977 515 382 496 156-3,73 * brak liczby udzielonych świadczeń Doraźnej Pomocy Ambulatoryjnej w Zakładzie Opieki Zdrowotnej MSWiA i SP ZOZ w Brzezinach wynika z wykazania pacjentów w ramach kontraktu na leczenie szpitalne. 30

Tabela Nr 11. Liczba udzielonych świadczeń Doraźnej Pomocy Wyjazdowej w województwie łódzkim w latach 2007-2009 (według danych ŁOW NFZ) liczba udzielonych świadczeń % wzrost/ Świadczeniodawcy Pomocy Doraźnej Wyjazdowej spadek 2007 2008 2009 2008/2009 MIASTA: Łódź Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego 125 826 88 091 97 993 11,24 Łódź Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki 258 - - - Piotrków Trybunalski Samodzielny Szpital Wojewódzki im. M. Kopernika 10 083 6 499 10 933 68,23 Skierniewice Wojewódzki Szpital Zespolony 3 712 4 995 4 960-0,70 POWIATY I GMINY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO: Powiat bełchatowski Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II w Bełchatowie 7 756 6 654 6 963 4,64 Powiat brzeziński SP ZOZ w Brzezinach 8 286 1 427 5 087 256,48 Powiat kutnowski Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego 0* 2 933 5239 78,62 Powiat łaski SP Zakład Opieki Zdrowotnej w Łasku 2 940 2 953 957-67,59 NZOZ Falck Medycyna Region Łódzki - - 1382 - Powiat łęczycki Zespół Opieki Zdrowotnej w Łęczycy 4 981 4 842 5 287 9,19 Powiat łowicki Zakład Opieki Zdrowotnej w Łowiczu 4 521 5 542 5 498-0,79 Powiat łódzki-wschodni SP ZOZ w Brzezinach 0* 3 135 0* - Powiat opoczyński Szpital Rejonowy w Opocznie 4 158 764 3 945 416,36 Powiat pabianicki SP ZOZ w Pabianicach 6 648 - - - Powiat pabianicki NZOZ "Falck Medycyna Region Łódzki" - 884 6 083 588,12 Powiat pabianicki Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego 0* 2 783 0* - Powiat pajęczański SP ZOZ w Pajęcznie 2 771 3 281 3 473 5,85 Powiat piotrkowski Samodzielny Szpital Wojewódzki im. M. Kopernika 0* 2 912 0* - Powiat poddębicki SP ZOZ w Poddębicach 997 1 860 981-47,26 NZOZ "Falck Medycyna Region Łódzki" - - 1 151 - Powiat radomszczański Szpital Powiatowy w Radomsku 7 257 1 6 158 615700 Powiat rawski SP ZOZ w Rawie Mazowieckiej 3 613 3 631 3 896 7,30 Powiat sieradzki SP ZOZ w Sieradzu 6 000 6 029 6372 5,69 Powiat tomaszowski Szpital Rejonowy w Tomaszowie Maz. 4 118 (*Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej 9 919 9 122 (*4 219) Tomaszowskie Centrum Zdrowia) -8,61 Powiat wieluński SP ZOZ w Wieluniu 2 846 3 109 3 284 5,63 Powiat wieruszowski SP ZOZ w Wieruszowie (*Powiatowe Centrum Medyczne sp.z o.o.) 1 448-2 038 - Powiat zduńskowolski SP ZOZ w Zduńskiej Woli 5 822 4 080 3 209-21,35 Powiat zgierski Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego 0* 2 11 887 594250,00 WOJEWÓDZTWO OGÓŁEM 219 842 162 394 205 113 23,91 * w latach 2007 i 2009 brak podziału na świadczenia udzielane na terenie poszczególnych powiatów przez WSRM w Łodzi, Samodzielny Szpital Wojewódzki im. M. Kopernika w Piotrkowie Tryb. i SPZOZ w Brzezinach (podano ogólną liczbę świadczeń udzielonych przez w/w placówki bez względu na rejon udzielania świadczeń, stąd 0 przy zaznaczonych powiatach). 31

Tabela Nr 12. Liczba zakontraktowanych dobokaretek Doraźnej Pomocy Wyjazdowej w województwie łódzkim w latach 2007-2009 (według danych ŁOW NFZ) Świadczeniodawcy Pomocy Doraźnej Wyjazdowej MIASTA: liczba zakontraktowanych dobokaretek 2007 2008 2009 % wzrost/ spadek 2008/2009 Łódź Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego 14 600 9 851 10 951 11,17 Łódź Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki 334 - - - Piotrków Trybunalski Samodzielny Szpital Wojewódzki im. M. Kopernika 1 460 732 2 190 199,18 Skierniewice Wojewódzki Szpital Zespolony 1 095 1 098 1 095-0,27 POWIATY I GMINY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO: Powiat bełchatowski Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II w Bełchatowie 1 095 1 098 1 095-0,27 Powiat brzeziński SP ZOZ w Brzezinach 1 460 366 1 460 298,91 Powiat kutnowski Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego 0* 1 464 730-50,14 Powiat łaski SP Zakład Opieki Zdrowotnej w Łasku 730 732 240-67,21 NZOZ "Falck Medycyna Region Łódzki" - - 490 - Powiat łęczycki Zespół Opieki Zdrowotnej w Łęczycy 730 732 1 095 49,59 Powiat łowicki Zakład Opieki Zdrowotnej w Łowiczu 1 095 1 098 1 095-0,27 Powiat łódzki-wschodni SP ZOZ w Brzezinach 0* 1 098 0* - Powiat opoczyński Szpital Rejonowy w Opocznie 730 732 730-0,27 Powiat pabianicki SP ZOZ w Pabianicach 1 095 456 -** - Powiat pabianicki NZOZ "Falck Medycyna Region Łódzki" - 642 1 460 127,41 Powiat pabianicki Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego 0* 366 0* - Powiat pajęczański SP ZOZ w Pajęcznie 730 732 730-0,27 Powiat piotrkowski Samodzielny Szpital Wojewódzki im. M. Kopernika 0* 732 0* - Powiat poddębicki SP ZOZ w Poddębicach 730 732 302-58,74 NZOZ "Falck Medycyna Region Łódzki" - - 428 - Powiat radomszczański Szpital Powiatowy w Radomsku 1 095 1 098 1 095-0,27 Powiat rawski SP ZOZ w Rawie Mazowieckiej 1 095 1 464 1 460-0,27 Powiat sieradzki SP ZOZ w Sieradzu 1 460 1 464 1 460-0,27 Powiat tomaszowski Szpital Rejonowy w Tomaszowie Maz. (*NZOZ Tomaszowskie Centrum Zdrowia) 1 460 1 464 724 (*736) -0,27 Powiat wieluński SP ZOZ w Wieluniu 1 095 1 098 1 095-0,27 Powiat wieruszowski SP ZOZ w Wieruszowie (później Powiatowe Centrum Medyczne sp. z o.o.) 730 732 730-0,27 Powiat zduńskowolski SP ZOZ w Zduńskiej Woli 730 732 730-0,27 Powiat zgierski Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego 0* 2 928 3 285 12,19 WOJEWÓDZTWO OGÓŁEM 33 549 33 641 35 406 5,25 * w latach 2007 i 2009 brak podziału na świadczenia udzielane na terenie poszczególnych powiatów przez WSRM w Łodzi, Samodzielny Szpital Wojewódzki im. M. Kopernika w Piotrkowie Tryb. i SPZOZ w Brzezinach (podano ogólną liczbę świadczeń udzielonych przez w/w placówki bez względu na rejon udzielania świadczeń, stąd 0 przy zaznaczonych powiatach). ** brak kontraktu w ramach pomocy doraźnej i transportu sanitarnego. 32

8. MEDYCYNA SZKOLNA 8.1. Realizacja zadań z zakresu medycyny szkolnej Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej dzieci i młodzieży zagwarantowane jest przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. 2008 Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.), jak również następującymi aktami wykonawczymi regulującymi organizację i zakres świadczeń profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami: rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz. U. Nr 139, poz. 1133), rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 139, poz. 1139, z późn. zm.), rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1144 ze zm.), określające zakres stomatologicznej opieki zdrowotnej, rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wykazu obowiązkowych szczepień oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji szczepień (Dz. U. Nr 237, poz. 2018, z późn. zm.), określające m.in. zakres obowiązkowych szczepień ochronnych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą, profilaktycznej opiece zdrowotnej podlegają dzieci i młodzież objęta obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki oraz kształcąca się w szkołach ponadgimnazjalnych do ich ukończenia. Profilaktyczną opiekę nad uczniem sprawują: lekarz podstawowej opieki zdrowotnej na podstawie deklaracji wyboru lekarza podstawowej opieki zdrowotnej złożonej przez rodziców/opiekunów prawnych dziecka, lekarz dentysta, pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania albo higienistka szkolna, albo położna, która ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej oraz lekarz dentysta sprawują profilaktyczną opiekę zdrowotną w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna czy położna sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną w gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej znajdującym się na terenie szkoły (w przypadku jego braku w gabinecie medycyny szkolnej na terenie zakładu opieki zdrowotnej, w którym zatrudniona jest pielęgniarka, higienistka szkolna czy położna). W roku szkolnym 2008/2009 świadczeń z zakresu medycyny szkolnej udzielało 240 świadczeniodawców, którzy mieli podpisane kontrakty z Łódzkim Oddziałem Wojewódzkim Narodowego Funduszu Zdrowia. Według danych WCZP w Łodzi na podstawie sprawozdań MZ-06 z realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w szkołach na terenie województwa funkcjonowało 766 gabinetów profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej (w roku poprzednim 1.114). Opieką objętych było 333.011 uczniów. Liczba pielęgniarek zatrudnionych w gabinetach medycyny szkolnej wynosiła 533 (liczba pielęgniarek nie odzwierciedla ilości etatów), co oznacza, że uwzględniając liczbę godzin pracy pielęgniarek 33

na terenie szkoły, na etat przeliczeniowy pielęgniarki przypada 1.049 uczniów (o 103 więcej w porównaniu do poprzedniego roku szkolnego, przy średniej dla kraju 901). Podobnie do lat ubiegłych wskaźnik uczniów przekraczał normy zalecane przez Instytut Matki i Dziecka w Warszawie. Zgodnie ze standardem zatrudnienia, optymalna liczba podopiecznych w szkole podstawowej, gimnazjum, liceum wynosi 800 (+/-10%), w zasadniczej szkole zawodowej i technikum 700 uczniów, natomiast w szkołach specjalnych - zależnie od stopnia niepełnosprawności, od 30 do 150 uczniów. 8.2. Testy przesiewowe Testy przesiewowe, czyli wstępna identyfikacja nie rozpoznanych dotychczas chorób lub zaburzeń, dokonana w wyniku zastosowania szybkiej metody, pozwala na wyróżnienie w badanej populacji osób, które prawdopodobnie mają daną chorobę lub zaburzenie oraz osób, które prawdopodobnie jej nie mają. Testy są istotnym elementem profilaktyki drugorzędowej i mają na celu wykrycie najczęstszych zaburzeń w rozwoju i stanie zdrowia w określonych grupach wieku, w których zaburzenia te najczęściej ujawniają się lub pogłębiają. W roku szkolnym 2008/2009 pielęgniarki medycyny szkolnej wykonały testy przesiewowe u 90,9% uczniów, tj. o 7,5% więcej w porównaniu do roku 2007/2008. Wzrost odsetka zbadanych uczniów odnotowano w gimnazjach, liceach, szkołach zawodowych i specjalnych, w przeciwieństwie do szkół podstawowych. Największy odsetek wykonywanych testów zanotowano w liceach (ponad 95%). Informacje na temat realizacji testów przesiewowych przedstawia tabela nr 13. Tabela Nr 13. Realizacja testów przesiewowych wśród uczniów województwa łódzkiego w zależności od rodzaju szkoły (według danych WCZP w Łodzi) Rodzaj szkoły Odsetek zbadanych* 2006/2007 2007/2008 2008/2009 szkoły podstawowe 87,7 91 84,28 gimnazja 90,5 86 86,67 licea 96,2 86 95,27 szkoły zawodowe 97,9 79 94,27 szkoły specjalne 92,5 75 93,92 ogółem 92,96 83,4 90,9 * na podstawie zwróconych kart badania profilaktycznego 8.3. Profilaktyczne badania lekarskie Profilaktyczne badania lekarskie - bilanse zdrowia, mają na celu dokonanie oceny rozwoju fizycznego oraz stanu zdrowia uczniów (fizycznego, psychicznego i społecznego), identyfikację czynników sprzyjających i zagrażających jego zdrowiu oraz zaplanowanie niezbędnych działań diagnostycznych lub korekcyjnych i leczniczych. Profilaktyczne badania lekarskie wykonuje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej zgodnie z miejscem wyboru przez świadczeniobiorcę. Badania bilansowe lekarskie obejmują dzieci i młodzież w wieku 6 lub 7 lat, 10, 12 (postępowanie poprzesiewowe u uczniów z dodatnim wynikiem testu), 13, 16 i 18 lat. 34

Badanie podmiotowe obejmuje: Wywiad od ucznia. Analizę informacji zawartej w karcie badania profilaktycznego od pielęgniarki lub higienistki szkolnej, ze szczególnym uwzględnieniem wyników testów przesiewowych oraz od wychowawcy klasy i informacji od rodziców. Analizę innej indywidualnej dokumentacji medycznej. Badanie przedmiotowe obejmuje: Określenie poziomu i tempa rozwoju fizycznego i dojrzewania płciowego. Ocenę rozwoju psychospołecznego. Ocenę układu ruchu. Ocenę wzroku i słuchu. Ocenę wyniku pomiaru ciśnienia tętniczego krwi. Ocenę realizacji szczepień ochronnych. Kwalifikację do grupy na zajęcia wychowania fizycznego i sportu szkolnego. W podsumowaniu badania ujęcie celu badania bilansowego dla odpowiedniej grupy wiekowej oraz wyłonienie problemów zdrowotnych. Poradnictwo w zakresie prozdrowotnego stylu życia. W roku szkolnym 2008/2009 profilaktyczne badania lekarskie wykonano u blisko 92% ogółu podlegającej populacji, co stanowi wzrost niniejszego odsetka o 4,4% porównując z poprzednim rokiem szkolnym. Najwyższy poziom wykonanych badań odnotowano wśród dziesięciolatków objęto nimi 94,5% dzieci podlegających badaniom, zaś najniższy, podobnie do lat ubiegłych, wśród szesnastolatków (87,08%). Szczegółowe informacje zawiera tabela nr 14. Tabela Nr 14. Realizacja profilaktycznych badań lekarskich wśród uczniów regionu łódzkiego w poszczególnych grupach wiekowych (według danych WCZP w Łodzi) Wiek dziecka Odsetek zbadanych* 2006/2007 2007/2008 2008/2009 6-7 lat 89,69 90 93,48 10 lat 91,38 92 94,51 13 lat 86,00 87 91,12 16 lat 78,99 81 87,08 18-19 lat 85,92 87 92,66 ogółem 86,4 87,4 91,8 * na podstawie zwróconych kart badania profilaktycznego 8.4. Grupowa profilaktyka próchnicy zębów Grupowa profilaktyka próchnicy zębów jest metodą nadzorowanego szczotkowania zębów preparatami fluorkowymi. Wykonywana jest w szkołach podstawowych w klasach I-VI, 6 razy w roku, w odstępach co 6 tygodni. W roku szkolnym 2008/2009 procedurę wykonano na poziomie 90% (przy średniej dla Polski 84%). Od kilku lat następuje systematyczny wzrost w zakresie poziomu fluoryzacji, co przedstawia poniższy wykres. 35

Wykres Nr 9. Realizacja grupowej profilaktyki fluorkowej na terenie województwa łódzkiego (wg danych WCZP w Łodzi) 92% 90% 88% 89% 90% 86% 84% 82% 81% 80% 78% 76% 2006/2007 2007/2008 2008/2009 Rok szkolny Poziom fluoryzacji 9. EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH I ZATRUĆ 9.1. Zatrucia i zakażenia pokarmowe W 2009 roku zanotowano 782 przypadki zatruć pokarmowych (współczynnik zapadalności wyniósł 30,64 na 100.000 ludności). Głównym czynnikiem etiologicznym tych zakażeń była, podobnie jak w poprzednich latach, Salmonella enteritidis (91,2% przypadków). Zatrucia pokarmowe zakwalifikowane jako nieokreślone stanowiły w 2009 roku 6% przypadków czyli nieznacznie mniej niż w roku poprzednim (10,8% w 2008 roku). Szczegółowe informacje dotyczące liczby przypadków i zapadalności na zatrucia pokarmowe zawarte są w tabeli nr 15. W 2009 roku odnotowano ponadto 1.052 przypadki innych zakażeń bakteryjnych z objawami żołądkowo - jelitowymi (wywołanych m.in. przez E. coli (39,5%), Campylobacter, Yersinia enterocolitica lub pseudotuberculosis). Liczba tych zakażeń w stosunku do 2008 roku zmniejszyła się aż o 305 przypadków (w 2008 roku było ich 1.357). Wyraźnie zauważalny jest spadek zapadalności na zakażenia jelitowe bakteryjne (z 53,18 w 2008 roku do 41,33 w roku kolejnym). Natomiast na przestrzeni kilku lat można zaobserwować wzrost zachorowań na wirusowe nieżyty jelitowe - zapadalność na 100.000 ludności w 2008 roku osiągnęła poziom 66,11, a w 2009 roku - 84,62). Spośród wszystkich zarejestrowanych w 2009 roku przypadków zakażeń jelitowych (2.154) zdecydowaną większość tj. 73,3% stanowiły zakażenia rotawirusowe [23]. 36

Tabela Nr 15. Zatrucia pokarmowe w województwie łódzkim w latach 2007-2009 (według danych WSSE w Łodzi) salmonellozowe gronkowcowe inne razem 2007 2008 2009 l. przypadków 769 6 147 932 zapadalność 30,09 0,23 6,14 36,46 l. przypadków 656 3 84 743 zapadalność 25,74 0,12 3,29 29,15 l. przypadków 713 18 51 782 zapadalność 28,05 0,71 2,01 30,77 *liczba ludności wykorzystana do obliczeń: 2007 r. - 2.555.898, 2008 r. 2.548.861, 2009 r. - 2.541.832. 9.2. Choroby wieku dziecięcego W 2009 roku w województwie łódzkim odnotowano ponad 2-krotnie wyższą liczbę zachorowań na krztusiec (697), aniżeli w roku 2008 (332). Aż w 75% stwierdzonych przypadków tej choroby rozpoznanie zostało postawione wyłącznie na podstawie obrazu klinicznego, bez potwierdzenia badaniem laboratoryjnym. Natomiast przyczyną tzw. przypadków możliwych krztuśca mogło być zakażenie pałeczką krztuśca rzekomego (parapertussis) lub innymi drobnoustrojami. Dzięki wprowadzeniu szczepienia przypominającego przeciwko krztuścowi odnotowano spadek zapadalności na tą chorobę dzieci do 6 roku życia. Niestety choruje coraz więcej młodzieży i osób dorosłych. W 2009 roku, w odróżnieniu do roku poprzedniego, zapadalność na różyczkę spadła ponad 10-krotnie (zapadalność na 100.000 mieszkańców w 2008 r. - 129,33; 2009 r. - 12,45). Tak drastyczna zmiana wynika z faktu, iż pomimo obowiązkowych szczepień ochronnych w 2 i 10 roku życia, różyczka podlega wahaniom epidemicznym, a w roku 2008 mieliśmy do czynienia z epidemią wyrównawczą tej choroby. Nieznaczny spadek, w porównaniu do 2008 roku (199 przypadków), zaobserwowano także w odniesieniu do zachorowań na świnkę - w 2009 r. zarejestrowano 13 przypadków mniej tej choroby (186). W omawianym przedziale czasowym odnotowano prawie 7-krotny wzrost zapadalności na odrę (w 2008 roku wystąpiło tylko 1 zachorowanie, rok później - 7). Wszystkie stwierdzone przypadki wystąpiły u osób pochodzenia romskiego, nie szczepionych przeciw odrze. Udało się stwierdzić, iż zachorowania te były ze sobą epidemiologicznie powiązane, choć nie wykryto źródła zakażenia osoby, która zachorowała jako pierwsza. W 2009 roku wzrosła także liczba zachorowań na ospę wietrzną (o 2.266 przypadków więcej niż w 2008 roku), której epidemiologia nie jest kształtowana poprzez masowe szczepienia ochronne, w związku z czym co kilka lat mamy do czynienia z tzw. epidemią wyrównawczą tej choroby. W 2009 roku odnotowano tylko jeden przypadek ostrego porażenia wiotkiego u dziecka poniżej 15 roku życia, nie wywołany szczepem wirusa polio (poliomyelitis) (rok wcześniej było ich 3) [23]. Szczegółowe dane dotyczące zapadalności na choroby wieku dziecięcego w latach 2007-2009 przedstawia poniższy wykres. 37

Wykres Nr 10. Zapadalność na choroby wieku dziecięcego w województwie łódzkim w latach 2007-2009, współczynnik na 100.000 ludności (według danych WSSE w Łodzi) 400 350 300 250 280,9 268,7 358,4 200 150 129,3 100 50 12,9 13 27,4 0 0 0,3 33,4 12,5 5,7 7,8 7,3 0 Krztusiec Odra Różyczka Ospa wietrzna Świnka 2007 r. 2008 r. 2009 r. 9.3. Wirusowe Zapalenie Wątroby W 2009 roku, w porównaniu z rokiem poprzednim zaobserwowano wzrost zapadalności na wszystkie typy wirusowego zapalenia wątroby. W przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu B (WZW B) zapadalność zwiększyła się prawie o 40% (z 5,88 do 8,21 na 100.000 ludności), w tym na tzw. ostre WZW typu B z poziomu 0,55 w 2008 roku do 0,75 w kolejnym. W roku 2009 w województwie łódzkim wartość współczynnika zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C na terenie województwa łódzkiego także uległa wzrostowi - o 46% (z 7,8 w 2008 r. do 11,39). Więcej też zarejestrowano przypadków jednoczesnego zakażenia wirusami HBV i HCV (z 5 do 9 zachorowań). Większość rejestrowanych przypadków zarówno WZW B jak i WZW C stanowią postacie przewlekłe tych chorób (jest to ponad 90%), co może dowodzić ich lepszej zgłaszalności lub lepszej wykrywalności (zazwyczaj są to przypadki zakażeń, do których doszło przed wieloma latami) Liczba zakażeń WZW typu A, na przełomie omawianych lat wzrosła prawie 38-krotnie (z 2 do 77 zachorowań) [23]. Zapadalność na poszczególne typy wirusowego zapalenia wątroby w latach 2007-2009 przedstawiona została na wykresie nr 11. 38

Wykres Nr 11. Współczynnik zapadalności na 100.000 ludności na wirusowe zapalenie wątroby w latach 2007-2009 w województwie łódzkim (według danych WSSE w Łodzi) 14 12 10 8 6 4 2 0 12,2 11,4 5,9 8,2 7,2 7,8 3 0,1 0,1 WZW A WZW B WZW C 2007 r. 2008 r. 2009 r. 9.4. Zakażenie wirusem HIV i zachorowania na AIDS Od początku rejestracji t.j. od 1986 roku w województwie łódzkim odnotowano 776 przypadków zakażenia HIV, a na AIDS zachorowało 137 zakażonych, z których 63 osoby zmarły. W 2009 roku do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi zgłoszono 44 nowe (o 4 więcej niż w roku poprzednim) przypadki zakażenia HIV. Podobnie jak w 2008 roku większość tych przypadków stanowili mężczyźni (32 przypadki 72,7%). Prawie trzy czwarte (73%) zakażonych stanowili ludzie młodzi w wieku od 20 do 39 lat (32), o 2 przypadki więcej niż w poprzednim roku. W 2009 roku stwierdzono ponadto 7 zakażeń osób powyżej 40 roku życia - o 1 mniej niż rok wcześniej. Prawie dwie trzecie wszystkich zakażeń (68%) dotyczyło osób podejmujących ryzykowne zachowania seksualne (30 przypadków, w tym 13 osób zakażonych drogą kontaktów heteroseksualnych), 18% zażywających narkotyki (8 przypadków). Ponadto zarejestrowano 1 przypadek zakażenia dziecka urodzonego przez matkę nosicielkę HIV. Tylko w 4 przypadkach nie ustalono drogi zakażenia. W 2009 roku zgłoszono 6 przypadków AIDS o połowę mniej niż wcześniej (3 kobiety, 3 mężczyzn). Tyle samo przypadków zachorowań dotyczyło grupy wiekowej do 40 roku życia (3) jak i powyżej 40 roku życia (3). Dwie trzecie osób chorych na AIDS zaraziło się poprzez dożylne stosowanie narkotyków (4 osoby - 67%); podejmowanie ryzykownych zachowań seksualnych było źródłem zakażenia u 2 osób [23]. Szczegółową strukturę zakażeń HIV i zachorowań na AIDS w województwie łódzkim, ze względu na sposób, w jaki doszło do zakażenia, przedstawia tabela nr 16. 39

narkomani homoseksualne heteroseksualne biseksualne hemofilitycy inni/przetoczenia krwi przeszczepy tkanek dziecko matki nosicielki inne brak informacji Tabela Nr 16. Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS wg drogi zakażenia w latach 2007-2009 na terenie województwa łódzkiego (według danych WSSE w Łodzi) ryzykowne zachowania seksualne biorcy krwi lub tkanek Rok Ogółem Zakażenia HIV z uwzględnieniem drogi zakażenia 2007 13 2 8 2 - - - 1-13 39 2008 5 10 2 - - - - 2 1 19 40 2009 8 14 13 3 - - - 1 1 4 44 Zachorowania na AIDS z uwzględnieniem drogi zakażenia 2007 5-5 - - - - - - 2 12 2008 5 2 3 - - - - - - 2 12 2009 4-2 - - - - - - - 6 9.5. Inne choroby zakaźne W 2009 roku odnotowano taką samą liczbę przypadków zachorowań wywołanych przez meningokoki jak rok wcześniej (11). Osoby chore były w wieku 8 miesięcy - 45 lat. U wszystkich wyhodowano bakterię Neisseria meningitidis. Wzrosła natomiast liczba zakażeń pneumokokami - z 10 w 2008 r. do 15 rok później oraz Heamophilus influenzae (w 2008 r. - brak zachorowań; 2009-1 przypadek). W 2009 roku odnotowano 14 przypadków zapalenia mózgu (współczynnik zapadalności 0,55) i 105 przypadków zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (4,13). W obu chorobach, w porównaniu z rokiem wcześniejszym wzrosła liczba zarejestrowanych przypadków. Z roku na rok wzrasta liczba zachorowań na boreliozę, co prawdopodobnie związane jest z coraz powszechniejszym wykonywaniem testów na obecność tej bakterii i zgłaszaniem jej przez lekarzy. W 2009 roku odnotowano 347 przypadków boreliozy (współczynnik zapadalności 13,6), podczas gdy w roku poprzednim było ich o 90 mniej (257 zachorowań - współczynnik zapadalności - 10,1). Ponadto, w tym samym roku w województwie łódzkim nie odnotowano żadnego przypadku tężca, malarii ani bąblowicy. Zgłoszono natomiast wystąpienie 2 przypadków choroby Creutzfeldta-Jacoba [23]. Liczbę przypadków i zachorowalność na wybrane choroby zakaźne w województwie łódzkim przedstawia tabela nr 17. 40

Tabela Nr 17. Współczynnik zapadalności na 100.000 ludności na wybrane choroby zakaźne w województwie łódzkim w latach 2007-2009 (według danych WSSE w Łodzi) Jednostka chorobowa 2007 2008 2009 przypadki zapadalność przypadki zapadalność przypadki zapadalność Borelioza 236 9,2 257 10,1 347 13,63 Róża bd bd 526 20,61 421 16,54 Tężec 0 0 1 0,04 0 0 Malaria 1 0,04 1 0,04 0 0 Ch. Creutzfeldta Jacoba 1 0,04 0 0 2 0,08 9.6. Choroby weneryczne W 2009 roku w województwie łódzkim zaobserwowano spadek liczby osób leczonych po raz pierwszy w poradniach wenerologicznych (z 207 w 2008 do 199). Tym samym współczynnik zachorowalności na 100.000 ludności wyniósł odpowiednio 8,11 w 2008 roku i 7,83 w roku kolejnym. W 2009 roku wskaźnik zachorowalności na choroby weneryczne wśród mężczyzn (12,49) był ponad trzykrotnie wyższy niż kobiet (3,60). W roku 2009 liczba przypadków rzeżączki (24) zmniejszyła się o 3 w porównaniu z rokiem poprzednim (27). W odróżnieniu do roku 2008, gdy wszystkie zarejestrowane przypadki rzeżączki dotyczyły mężczyzn, w roku kolejnym odnotowano 2 zachorowania kobiet. Spadek liczby rejestrowanych przypadków był również zauważalny w 2009 roku w odniesieniu do nieżytów nierzeżączkowych (zapalenia cewki moczowej i narządu rodnego), które są wskaźnikiem o ograniczonej swoistości, jednakże stanowią odbicie zakażeń Chlamydia trachomatis. Prawie dwukrotny wzrost zapadalności odnotowano w przypadku kłykcin kończystych (w 2008 r. - 0,47, 2009 r. - 0,87). Nie uległa zmianie liczba rejestrowanych przypadków opryszczki narządów płciowych. Struktura zapadalności na najczęściej rejestrowane schorzenia wenerologiczne w regionie w latach 2008-2009 przedstawia tabela nr 18. Tabela Nr 18. Liczba przypadków i współczynnik zapadalności na 100.000 ludności na najczęstsze choroby weneryczne w województwie łódzkim w latach 2008-2009 (według danych WCZP w Łodzi) Jednostka chorobowa 2008 2009 l. przypadków zapadalność l. przypadków zapadalność Nierzeżączkowe nieżyty 91 3,57 77 3,03 Rzeżączka 27 1,06 24 0,94 Kłykciny kończyste 12 0,47 22 0,87 Opryszczka narządów płciowych 11 0,43 11 0,43 Kiła 59 2,31 63 2,48 41

Na terenie naszego regionu w 2009 roku ogólna liczba zachorowań na wszystkie rodzaje kiły (63) wzrosła o 4 przypadki w stosunku do roku poprzedniego (59). W 2009 roku 87% leczonych z powodu kiły stanowili mężczyźni - najczęściej z przedziału wiekowego 30-44 lata (20 osób) oraz 20-29 lat (16 przypadków). W tym samym czasie w województwie łódzkim nie został odnotowany żaden przypadek kiły wrodzonej. Znaczna część zachorowań na kiłę dotyczyła jej wczesnej utajonej postaci (40%) oraz kiły pierwotnej (35%) [6]. 9.7. Zatrucia chemiczne Ze względu na brak dostępnych danych na temat zatruć chemicznych za 2009 rok, posłużono się informacjami z lat wcześniejszych. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny, w 2008 roku na terenie województwa łódzkiego odnotowano 951 przypadków zatruć lekami, preparatami farmakologicznymi i substancjami biologicznymi czyli o 482 przypadki mniej aniżeli w 2007 roku (1433). Tym samym, zachorowalność na 100.000 ludności wynosząca w 2007 roku 56,0, w roku kolejnym zmniejszyła się do poziomu 37,3 [3]. 9.8. Gruźlica W 2009 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna przejęła od Wojewódzkiego Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Łodzi obowiązek prowadzenia rejestru zachorowań na gruźlicę. Na terenie województwa łódzkiego w omawianym okresie, odnotowano 682 przypadki zachorowań na tę chorobę, czyli o 58 przypadków więcej aniżeli w 2008 roku (624). W 2009 r. zdecydowanie wyższa zapadalność na gruźlicę na 100.000 ludności dotyczyła mężczyzn (37,3) aniżeli kobiet (26,3), a także mieszkańców wsi (31,3) niż miast (24,2). Struktura wiekowa osób chorujących na gruźlicę została przedstawiona na poniższym wykresie. W 2009 roku, w zakresie ogólnej zapadalności na gruźlicę zauważalne są znaczne różnice pomiędzy powiatami województwa. Najwyższe współczynniki na 100.000 osób zarejestrowano w powiatach: zduńskowolskim (56,1), radomszczańskim (50,2) oraz wieluńskim (48,7). Najniższymi wartościami charakteryzowały się natomiast powiaty: łęczycki (7,6), skierniewicki (11,5) i zgierski (13,0) [23]. Wykres Nr 12. Zachorowania na gruźlicę w 2009 roku w województwie łódzkim, w podziale na płeć i wiek (według danych WSSE w Łodzi) 250 244 200 150 100 65 93 83 76 108 50 0 2 2 4 5 0-14 15-19 20-44 45-64 65+ wiek (w latach) Kobiety Mężczyźni 42

9.9. Grypa Struktura zachorowań na grypę i przypadki grypopodobne jest rozpatrywana w odniesieniu do poszczególnych okresów epidemicznych, nie zaś całego roku kalendarzowego. I tak, w sezonie epidemicznym 2008/2009 (czyli od 1 października 2008 do 30 kwietnia 2009 roku) stwierdzono o 14.304 więcej przypadków zachorowań na grypę (37.393), aniżeli w poprzednim sezonie epidemicznym (23.089), w tym ponad jedną trzecią chorych (13.505-36,1%) stanowiły dzieci poniżej 14 roku życia. Zapadalność na grypę w województwie łódzkim w kolejnych sezonach epidemicznych ilustruje poniższy wykres. Wykres Nr 13. Współczynnik zapadalności na grypę na 100.000 ludności w województwie łódzkim w wybranych sezonach epidemicznych (według danych WSSE w Łodzi) 2000 1600 1200 1841,3 1465,4 800 400 0 904,9 2006/2007 2007/2008 2008/2009 sezon epidemiczny 11 czerwca 2009 roku Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła stan pandemii grypy wywołanej wirusem A/H1N1 (potocznie nazywanej grypą meksykańską, w związku z początkiem rozprzestrzeniania się wirusa w Meksyku). W kwietniu 2009 roku rozpoczęto w Polsce badania chorych w kierunku wykrycia tego wirusa. Grypę wywołaną ww. patogenem rozpoznano u 340 mieszkańców województwa łódzkiego (współczynnik zapadalności na 100.000 ludności - 13,4), w tym u 68 dzieci poniżej 14 roku życia. Najczęściej na tą chorobę zapadały osoby w wieku 15-19 lat. W 96% stwierdzonych przypadków rozpoznanie grypy A/H1N1 potwierdzono badaniami laboratoryjnymi; u pozostałych diagnozę postawiono jedynie na podstawie kryteriów epidemiologicznych i klinicznych. Z powodu grypy A/H1N1 i jej powikłań odnotowano w województwie łódzkim 17 zgonów. W sezonie epidemicznym 2008/2009, w ramach nadzoru nad grypą, opartego na systemie SENTINEL, przebadano 59 wymazów z gardła i nosa. W jednym przypadku (8-letnie dziecko) wykryto wirus grypy typu B [23]. 43

10. STRUKTURA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W 2009 roku Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności wydały w regionie łódzkim 46.099 orzeczeń o stopniu niepełnosprawności osobom powyżej 16 roku życia, tj. o 2.056 więcej niż w 2008 roku. W 2009 roku odsetek kobiet z orzeczonym stopniem niepełnosprawności wynosił 52,9 %, a mężczyzn 47,1 %, natomiast w 2008 roku odpowiednio 54,2% kobiet i 45,8% mężczyzn. W 2009 roku w 33,6% przypadków orzeczono lekki stopień niepełnosprawności, w 47,3% umiarkowany, a w 19,1% znaczny stopień, natomiast w 2008 roku było odpowiednio 33% przypadków z lekkim stopniem niepełnosprawności, 46,7% umiarkowanym i 20,3% znacznym. Niepełnosprawność orzekano głównie z powodu upośledzenia narządu ruchu 11.542 przypadki (25%), chorób układu oddechowego i krążenia 10.042 (21,8%) oraz chorób neurologicznych 5.750 (12,5%). Struktura niepełnosprawności według głównych przyczyn była taka sama jak w 2008 roku, w którym upośledzenie narządu ruchu było powodem orzeczenia o niepełnosprawności w 11.551 przypadkach (26,2%), choroby układu oddechowego i krążenia - 10.451 (23,7%), a choroby neurologiczne w 5.406 przypadkach (12,3%). Informacje dotyczące liczby osób powyżej 16 roku życia z orzeczoną niepełnosprawnością według płci i stopnia niepełnosprawności przedstawiono na wykresie nr 14 oraz w tabeli nr 19. Wykres Nr 14. Liczba osób powyżej 16 r.ż. z orzeczoną niepełnosprawnością w latach 2007 2009, według płci i stopnia niepełnosprawności (według danych Woj. Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności) 44

W 2009 roku Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności wydały 6.117 orzeczeń o niepełnosprawności dzieciom do 16 roku życia, tj. o 315 orzeczeń mniej niż w 2008 roku, przy czym chłopcom wydano o 1.107 orzeczeń więcej niż dziewczynkom. Do głównych przyczyn ustalonej niepełnosprawności należały: choroby układu oddechowego i krążenia 29%, choroby określane jako inne, do których zalicza się schorzenia endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia i choroby układu krwiotwórczego 13,9% oraz choroby neurologiczne 12,5%. Struktura niepełnosprawności dzieci do 16 roku życia przestawiona została na wykresie nr 15 oraz w tabeli nr 20. Wykres Nr 15. Liczba osób poniżej 16 roku życia z orzeczoną niepełnosprawnością w latach 2007 2009 (według danych Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności) W 2009 roku lekarze orzecznicy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wydali mieszkańcom województwa 3.347 pierwszorazowych orzeczeń w sprawach rentowych, czyli o 91 mniej niż w 2008 roku. W 2009 roku całkowitą lub częściową niezdolność do pracy, bądź konieczność przekwalifikowania zawodowego orzeczono w przypadku 2.136 mężczyzn i 1.211 kobiet, tj. odpowiednio o 92 mniej i 1 więcej niż w 2008 roku. Najwięcej orzeczeń 2.211 (tj. 66,1%) wydano w grupie wiekowej 45 59 lat, przy czym kobietom w grupie wiekowej 45 54 lata 649 orzeczeń, a mężczyznom w wieku 50 59 lat - 1.180. 45

Do głównych przyczyn orzekania w sprawach rentowych w 2009 roku należały: nowotwory 845 orzeczeń (tj. 25,2% wszystkich przypadków), choroby układu krążenia 753 (22,5%) oraz zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania 521 (15,6%). Struktura wydawanych orzeczeń według przyczyn różniła się w zależności od wieku. W 2009 roku w grupie osób do 39 roku życia główną przyczynę niezdolności do pracy lub konieczności przekwalifikowania stanowiły zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania 29,3%, nowotwory 15% i pozostałe choroby 18,9%. W 2008 roku struktura była taka sama, a odsetek osób wynosił odpowiednio 30,2%, 15,2% i 18%. W 2009 roku u osób powyżej 40 roku życia główną przyczyną orzekania w sprawach rentowych były nowotwory 27,6% (w 2008 roku 27,9%), a następnie choroby układu krążenia 26,1% (w 2008 roku 25,4%) i zaburzenia psychiczne 12,3% (w 2008 roku 10,8%). Szczegółowe dane dotyczące orzeczeń pierwszorazowych w sprawach rentowych stwierdzających niezdolność do pracy zawiera wykres nr 16 oraz tabela nr 21. Wykres Nr 16. Liczba wydanych orzeczeń w sprawach rentowych w latach 2007 2009 (według danych ZUS) 46

Razem kobiety mężczyźni 01-U upośledzenie umysłowe 02-P choroby psychiczne 03-L zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu 04-0 choroby narządu wzroku 05-R upośledzenie narządu ruchu 06-E epilepsja 07-S choroby układu oddechowego i krążenia 08-T choroby układu pokarmowego 09-M choroby układu moczowo - płciowego 10-N choroby neurologiczne 11-I inne Znaczny Umiarkowany Lekki Tabela Nr 19. Struktura niepełnosprawności osób powyżej 16 roku życia wg płci, przyczyny i stopnia niepełnosprawności w 2009 roku (według danych Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności) Płeć orzeczona niepełnosprawność według przyczyn Stopień niepełnosprawności Powiatowy Zespół Orzekający Ogółem województwo 46099 24385 21684 658 3982 3972 1256 11542 774 10042 1370 996 5750 3768 8788 21815 15496 Bełchatów 2106 1150 956 51 160 193 57 559 38 421 56 39 315 217 368 1153 585 Brzeziny 496 270 226 19 21 63 26 104 6 111 11 5 79 51 102 297 97 Kutno 2472 1343 1129 33 182 169 53 571 29 649 84 61 476 165 474 1383 615 Łask 840 458 352 18 58 70 34 236 12 155 23 38 145 51 146 282 412 Łęczyca 800 387 413 13 53 42 20 109 20 150 36 14 257 86 181 393 226 Łowicz 698 322 376 6 66 61 19 218 20 123 12 17 83 73 93 255 350 Łódź - Wschód 2680 1390 1290 64 243 456 81 888 38 445 77 50 218 120 511 1427 742 M. Łódź 13976 7760 6216 82 1165 1617 397 3584 218 3670 456 225 1342 1220 2634 6948 4394 Opoczno 1378 698 680 17 122 97 50 248 25 295 40 38 313 133 255 660 463 Pabianice 2439 1284 1155 14 62 5 9 42 0 92 32 37 113 44 450 764 1225 Pajęczno 414 206 208 10 16 52 9 111 4 78 17 13 54 50 56 184 174 Piotrków Tryb.- Miasto 2220 1194 1026 3 311 148 68 563 27 483 51 43 302 221 335 1037 848 Piotrków Tryb. - powiat 1450 735 715 14 171 176 50 264 27 257 36 28 351 76 236 721 493 Poddębice 947 510 437 9 81 91 38 307 16 231 11 5 83 75 293 468 186 Radomsko 2621 1337 1284 40 298 132 66 636 64 591 91 75 400 228 670 1091 860 Rawa Mazowiecka 635 302 333 17 37 36 15 187 19 165 3 5 59 92 144 322 169 Sieradz 1644 794 850 46 272 115 33 439 20 262 44 12 92 309 380 530 734 Skierniewice - Miasto 888 472 416 5 57 35 19 271 13 238 44 50 106 50 122 332 434 Skierniewice - powiat 395 198 197 8 18 31 12 102 12 80 14 25 68 25 84 107 204 Tomaszów Mazowiecki 3618 1844 1774 92 172 244 119 1050 101 905 131 120 428 256 717 2033 868 Wieluń 1522 762 760 67 169 86 42 477 22 290 54 46 157 112 348 812 362 Zduńska Wola 1860 969 891 30 248 53 39 576 43 351 47 50 309 114 189 616 1055 47

Razem dziewczynki chłopcy 01-U upośledzenie umysłowe 02-P choroby psychiczne 03-L zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu 04-0 choroby narządu wzroku 05-R upośledzenie narządu ruchu 06-E epilepsja 07-S choroby układu oddechowego i krążenia 08-T choroby układu pokarmowego 09-M choroby układu moczowo - płciowego 10-N choroby neurologiczne 11-I inne Tabela Nr 20. Struktura orzeczonej niepełnosprawności osób poniżej 16 roku życia według płci i przyczyn w województwie łódzkim w 2009 roku (według danych Wojewódzkiego Zespołu ds. orzekania o Niepełnosprawności) Płeć orzeczona niepełnosprawność według przyczyn Powiatowy Zespół Orzekający Ogółem województwo 6117 2505 3612 403 388 261 339 671 306 1776 180 197 787 849 Bełchatów 331 140 191 15 13 18 21 22 22 116 5 8 45 46 Brzeziny 144 66 78 11 3 6 6 11 1 68 44 8 3 23 Kutno 334 129 205 15 40 36 20 32 17 72 8 10 45 39 Łask 64 28 36 8 3 4 8 8 2 16 3 1 4 7 Łęczyca 77 30 47 7 0 3 8 9 5 11 2 3 16 13 Łowicz 148 65 83 23 5 9 3 30 1 34 4 3 15 21 Łódź - Wschód 293 128 165 38 32 11 10 53 18 41 5 7 24 54 M. Łódź 1241 491 750 48 54 37 48 81 63 517 28 30 137 198 Opoczno 465 204 261 8 22 3 18 34 36 164 13 15 81 71 Pabianice 335 132 203 27 14 15 12 18 3 117 11 11 69 38 Pajęczno 91 33 58 10 3 0 6 11 1 32 4 2 15 7 Piotrków Trybunalski - Miasto 269 107 162 2 54 12 14 18 8 64 3 10 53 31 Piotrków Trybunalski - powiat 341 149 192 35 34 30 25 43 22 47 18 18 36 33 Poddębice 119 41 78 3 8 8 5 13 5 47 3 1 9 17 Radomsko 314 127 187 23 12 10 28 34 18 69 6 15 49 50 Rawa Mazowiecka 97 42 55 8 3 7 6 17 2 17 2 4 8 23 Sieradz 186 77 109 28 19 9 15 21 13 9 1 4 30 37 Skierniewice - Miasto 94 33 61 7 8 8 5 13 6 16 5 2 9 15 Skierniewice - powiat 91 35 56 12 8 3 8 6 5 22 1 3 14 9 Tomaszów Mazowiecki 734 309 425 50 26 17 40 156 36 192 9 29 109 70 Wieluń 150 64 86 10 10 9 22 16 14 32 2 2 12 21 Zduńska Wola 199 75 124 15 17 6 11 25 8 73 3 11 4 26 48

Tabela Nr 21. Orzeczenia pierwszorazowe w sprawach rentowych stwierdzające niezdolność do pracy* według płci, wieku i grup chorobowych** w 2009 roku (według danych ZUS) Wiek osób badanych Grupy chorobowe Ogółem 19 lat i mniej 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 lat i więcej Ogółem Razem 3347 13 75 123 195 228 275 465 465 912 834 19 Mężczyźni 2136 12 56 72 111 121 148 227 227 501 679 14 Kobiety 1211 1 19 51 84 107 127 238 238 411 155 5 Niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze (A00-B99) Razem 32 0 1 0 1 5 5 10 3 7 0 0 Mężczyźni 21 0 1 0 0 3 4 5 1 7 0 0 Kobiety 11 0 0 0 1 2 1 5 2 0 0 0 Nowotwory (C00 - D48) Razem 845 1 11 16 30 37 64 130 243 244 63 6 Mężczyźni 471 1 9 8 13 13 19 46 106 194 58 4 Kobiety 374 0 2 8 17 24 45 84 137 50 5 2 w tym: Nowotwory złośliwe ( C00 - D09) Nowotwory niezłośliwe (D10 - D36) Razem 817 1 10 12 30 34 62 128 237 236 61 6 Mężczyźni 459 1 8 6 13 13 18 45 104 190 57 4 Kobiety 358 0 2 6 17 21 44 83 133 46 4 2 Razem 28 0 1 4 0 3 2 2 6 8 2 0 Mężczyźni 12 0 1 2 0 0 1 1 2 4 1 0 Kobiety 16 0 0 2 0 3 1 1 4 4 1 0 Choroby krwi i narządów krwiotwórczych oraz niektóre choroby przebiegające z udziałem mechanizmów autoimmunologicznych (D50 - D89) Razem 8 0 0 0 1 3 2 0 2 0 0 0 Mężczyźni 4 0 0 0 1 2 1 0 0 0 0 0 Kobiety 4 0 0 0 0 1 1 0 2 0 0 0 49

Grupy chorobowe Ogółem 19 lat i mniej 20-24 25-29 30-34 Wiek osób badanych 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 lat i więcej Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemiany metabolicznej (E00 - E90) Razem 64 0 0 2 7 3 3 5 21 20 3 0 Mężczyźni 44 0 0 0 3 2 2 2 14 18 3 0 Kobiety 20 0 0 2 4 1 1 3 7 2 0 0 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (F00 - F99) Razem 521 6 28 49 60 43 50 74 116 74 19 2 Mężczyźni 259 6 19 26 31 17 24 24 45 50 16 1 Kobiety 262 0 9 23 29 26 26 50 71 24 3 1 Choroby układu nerwowego (G00 - G99) Razem 288 1 7 10 26 37 40 55 63 41 8 0 Mężczyźni 163 1 5 7 15 19 21 26 32 30 7 0 Kobiety 125 0 2 3 11 18 19 29 31 11 1 0 Choroby oka i przydatków oka (H00 - H59) Razem 60 0 0 2 3 5 3 8 17 14 7 1 Mężczyźni 40 0 0 0 1 2 2 6 12 10 6 1 Kobiety 20 0 0 2 2 3 1 2 5 4 1 0 Choroby ucha i wyrostka sutkowatego (H60 - H95) Razem 16 0 0 0 0 1 0 3 8 4 0 0 Mężczyźni 9 0 0 0 0 0 0 2 5 2 0 0 Kobiety 7 0 0 0 0 1 0 1 3 2 0 0 Choroby układu krążenia (I00 - I99) Razem 753 1 2 8 11 22 40 71 241 275 77 5 Mężczyźni 614 1 1 6 7 18 27 59 171 244 76 4 Kobiety 139 0 1 2 4 4 13 12 70 31 1 1 w tym: Choroba nadciśnieniowa Razem 39 0 0 1 2 0 1 4 12 12 7 0 Mężczyźni 32 0 0 1 2 0 1 2 8 11 7 0 Kobiety 7 0 0 0 0 0 0 2 4 1 0 0 Choroba niedokrwienna serca Razem 239 1 0 0 2 3 10 23 88 91 18 3 Mężczyźni 199 1 0 0 0 3 6 22 67 80 17 3 Kobiety 40 0 0 0 2 0 4 1 21 11 1 0 Choroby naczyń mózgowych Razem 197 0 0 1 2 8 10 16 66 69 24 1 Mężczyźni 145 0 0 0 0 6 5 9 40 60 24 1 Kobiety 52 0 0 1 2 2 5 7 26 9 0 0 50

Inne choroby serca Grupy chorobowe Ogółem 19 lat i mniej 20-24 25-29 30-34 Wiek osób badanych 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 lat i więcej Razem 169 0 1 4 2 6 11 15 47 64 18 1 Mężczyźni 155 0 1 4 2 5 8 15 43 59 18 0 Kobiety 14 0 0 0 0 1 3 0 4 5 0 1 Choroby układu oddechowego (J00 - J99) Razem 83 0 3 0 1 1 6 3 28 33 7 1 Mężczyźni 54 0 2 0 1 0 2 1 16 26 5 1 Kobiety 29 0 1 0 0 1 4 2 12 7 2 0 Choroby układu trawienia (K00 - K93) Razem 98 1 2 4 7 9 15 17 26 16 1 0 Mężczyźni 65 1 1 3 4 6 12 9 18 10 1 0 Kobiety 33 0 1 1 3 3 3 8 8 6 0 0 Choroby skóry i tkanki podskórnej (L00 - L99) Razem 9 0 0 0 1 0 0 3 2 2 1 0 Mężczyźni 5 0 0 0 0 0 0 2 0 2 1 0 Kobiety 4 0 0 0 1 0 0 1 2 0 0 0 Choroby układu kostno - stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej (M00 - M99) Razem 208 1 2 5 10 17 11 28 71 49 14 0 Mężczyźni 112 1 0 3 4 8 6 10 28 38 14 0 Kobiety 96 0 2 2 6 9 5 18 43 11 0 0 Choroby układu moczowo - płciowego (N00 - N99) Razem 43 0 1 2 1 6 6 7 8 11 0 1 Mężczyźni 30 0 1 1 1 2 3 4 7 10 0 1 Kobiety 13 0 0 1 0 4 3 3 1 1 0 0 Pozostałe choroby Razem 319 2 18 25 36 39 30 51 63 44 8 3 Mężczyźni 245 1 17 18 30 29 25 31 46 38 8 2 Kobiety 74 1 1 7 6 10 5 20 17 6 0 1 * są to orzeczenia wydane przez lekarzy orzeczników ZUS ustalające: Całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji Całkowitą niezdolność do pracy Częściową niezdolność do pracy Celowość przekwalifikowania zawodowego ** grupy chorobowe zgodne z Rewizją Dziesiątą Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. 51

Szczepienia dzieci starszych i młodzieży Szczepienia do 2 roku życia i opóźnione do 3 roku życia 11. ZAPOBIEGANIE CHOROBOM 11.1. Szczepienia ochronne W 2009 roku odsetek dzieci i młodzieży zaszczepionych w odpowiednich grupach wiekowych był w większości przypadków zbliżony do roku 2008. Największa różnica dotyczyła wykonawstwa szczepień przeciwko błonicy i tężcowi u osób w 19 roku życia. Szczepionką przeciwko błonicy i tężcowi zaszczepiono 88,6% młodzieży w podanej grupie wiekowej, tj. o 6,5% mniej niż w 2008 roku. Ponadto w 2009 roku odsetek wykonawstwa szczepień przeciwko odrze, śwince i różyczce w stosunku do roku 2008 zwiększył się u dziewczynek w 11 i 12 roku życia odpowiednio o 6,1% i 3,2%, natomiast u dzieci w 10 roku życia zmniejszył się o 3,8%. Dokładną analizę wykonawstwa szczepień ochronnych dzieci i młodzieży w latach 2007 2009 zawiera tabela nr 22. Tabela Nr 22. Stan zaszczepienia dzieci i młodzieży w województwie łódzkim w latach 2007 2009 (według danych WSSE w Łodzi) Szczepienie Wiek Wyszczepialność 2007 2008 2009 wzrost/spadek kol. 1 kol. 2 kol. 3 kol. 4 kol. 5 kol.5 - kol.4 Gruźlica I dawka 99,7 99,6 99,8 0,2 WZW B Błonica, tężec, krztusiec Polio Haemophilus influenzae Odra, świnka, różyczka Błonica, tężec 1 rok życia 90,5 88,9 90,4 1,5 2 rok życia 99,9 99,9 99,8-0,1 3 rok życia 100 99,9 99,9 0 1 rok życia 58,2 59,5 62,1 2,6 2 rok życia 99,1 99,3 98-1,3 3 rok życia 99,7 99,7 99,7 0 1 rok życia 58,3 60 62,2 2,2 2 rok życia 99,1 99,3 97,9-1,4 3 rok życia 99,7 99,7 99,7 0 1 rok życia 56,9 59,1 62 2,9 2 rok życia 81,5 98,8 98,6-0,2 2 rok życia 83,6 83,7 84,3 0,6 3 rok życia 98,7 98,6 98,4-0,2 6 rok życia 79 80,4 77,2-3,2 14 rok życia 95,9 95 95,5 0,5 19 rok życia 95,3 95,1 88,6-6,5 Polio 6 rok życia 78,9 80,7 77,2-3,5 Krztusiec 6 rok życia 79 80,4 77,2-3,2 10 rok życia 81,3 86,2 82,4-3,8 Odra, świnka, różyczka dziewczęta 11 r.ż 95,6 91,4 97,5 6,1 dziewczęta 12 r.ż 97,8 95,9 99,1 3,2 WZW B 14 rok życia 95,9 99,8 95,5-4,3 52

11.2. Działania profilaktyczne realizowane na terenie województwa łódzkiego w 2009 roku Profilaktyka i ochrona zdrowia jest zadaniem ustawowym poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto, działania z zakresu profilaktyki były podejmowane i finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, stacje sanitarno-epidemiologiczne oraz przez inne instytucje. Z budżetu Samorządu Województwa Łódzkiego w 2009 roku były finansowane następujące programy profilaktyczne: Program Zdrowotny Wczesnego Wykrywania Jaskry Celem głównym Programu było obniżenie liczby osób tracących wzrok z powodu uszkodzenia nerwu wzrokowego w przebiegu jaskry poprzez odpowiednio wczesne wykrycie choroby i wdrożenie specjalistycznego leczenia. Grupę, do której Program był skierowany, stanowili mieszkańcy województwa łódzkiego w wieku 35-60 lat. W ramach Programu realizowano bezpłatne porady okulistyczne obejmujące badanie ciśnienia śródgałkowego, dna oka i pola widzenia. Ponadto, u każdego pacjenta została przeprowadzona ankieta dotycząca występowania czynników ryzyka zachorowania na jaskrę. W 2009 roku odbyła się czwarta edycja Programu, realizowana przez 5 podmiotów wybranych na podstawie konkursu ofert. Badania w ramach Programu realizowano na terenie Łodzi, Zgierza, Ozorkowa, Poddębic, Rawy Mazowieckiej, Sieradza oraz Pabianic. W ramach Programu przebadano 2.904 osób, z czego 70,35% (tj. 2.043 badanych) stanowiły kobiety, a 29,65% (tj. 861 osób) mężczyźni. W wyniku badań rozpoznano jaskrę w jej wczesnym stadium u 289 osób, czyli u 9,95% populacji badanej oraz wykryto 17 przypadków jaskry w stadium zaawansowanym (0,59% wszystkich ankietowanych). W ramach Programu lekarze okuliści zdiagnozowali także 81 przypadków innych chorób oczu (występowały one u 2,79% badanych). Z budżetu Samorządu Województwa Łódzkiego na realizację Programu wydatkowano kwotę 139.349,00 złotych. Zapobieganie rozwojowi niedowidzenia - wczesne wykrywanie wad wzroku i zeza u dzieci Celem Programu było zapobieganie rozwojowi niedowidzenia i poprawa funkcji narządu wzroku u dzieci w wieku 4-5 lat z terenu województwa łódzkiego poprzez wczesne wykrywanie wad wzroku oraz zeza. Program obejmował przeprowadzenie wywiadu z rodzicem/opiekunem dziecka oraz wykonanie badań okulistycznych w kierunku wad refrakcji oraz zeza, takich jak: badanie refrakcji autorefraktometrem, badanie ostrości wzroku, badanie ustawienia gałek ocznych, (test odblasków rogówkowych, cover-test), badanie widzenia stereoskopowego (test Muchy) oraz badanie dna oka. W 2009 roku, będącym trzecim rokiem realizacji Programu, zawarto 5 umów na wykonanie świadczeń zdrowotnych w ramach Programu z placówkami z terenu Łodzi i Rawy Mazowieckiej. W ramach Programu w 2009 roku przebadano 991 dzieci, przy czym u 367 dzieci (tj. 37,04% populacji badanej) wykryto zaburzenia wzroku. Z budżetu Samorządu Województwa Łódzkiego na realizację Programu wydatkowano kwotę 69.311,00 złotych. Szczegółowe informacje dotyczące wyników badań, które wykonano u 4 i 5-latków w latach 2007 2009, zawiera tabela nr 23. 53

Tabela Nr 23. Wyniki badań wykonanych w ramach programu profilaktycznego pn. Zapobieganie rozwojowi niedowidzenia wczesne wykrywanie wad wzroku i zeza u dzieci w latach 2007-2009 (opracowanie własne) Liczba dzieci, u których stwierdzono nieprawidłowości w zakresie: Rok Wyszczególnienie Ogółem ostrości ustawienia widzenia refrakcji* dna oka* wzroku oczu obuocznego chłopcy 464 117-66 25-2007 dziewczynki 480 109-39 15 - Razem 944 226-105 40 - chłopcy 1.059 151 195 52 66 26 2008 dziewczynki 986 106 168 60 30 27 Razem 2.045 257 363 112 96 53 chłopcy 492 85 138 34 35 18 2009 dziewczynki 499 68 139 37 45 16 Razem 991 153 277 71 80 34 * badania refrakcji autorefraktometrem i dna oka wprowadzono do Programu w 2008 roku Program zapobiegania próchnicy dla dzieci w wieku szkolnym Program powstał we współpracy z Wojewódzkim Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi oraz Konsultantem Wojewódzkim w dziedzinie stomatologii dziecięcej, ze względu na dużą częstość występowania próchnicy wśród dzieci w wieku szkolnym z terenu województwa łódzkiego. Celem Programu było obniżenie występowania próchnicy zębów wśród dzieci z terenu województwa łódzkiego. Każde dziecko, które zgłaszało się do udziału w Programie miało wykonywane bezpłatne badanie oceniające stan higieny jamy ustnej, uzębienia oraz warunków zgryzowych, a także zabieg lakowania zębów szóstych stałych (jeżeli, zdaniem lekarza, istniały wskazania do jego przeprowadzenia). Inne cele Programu dotyczyły kształtowania postaw prozdrowotnych oraz rozwijania prawidłowych nawyków higienicznych i żywieniowych wśród jego odbiorców, a także podniesienia świadomości zdrowotnej rodziców/opiekunów dzieci uczestniczących w Programie. W 2009 roku Program zapobiegania próchnicy dla dzieci w wieku szkolnym był realizowany po raz pierwszy. Jego adresatami były dzieci w 8 roku życia (pomiędzy 7 a 8 urodzinami) z terenu województwa łódzkiego. W ramach Programu przebadano 1.159 dzieci (570 dziewczynek oraz 589 chłopców), u których zalakowano łącznie 3.383 zęby. Spośród przebadanych ośmiolatków aż dla 8,6% (100) dzieci była to pierwsza w życiu wizyta u stomatologa. U tych dzieci, które były pierwszy raz lekarz zalecił dalsze leczenie w 89% przypadków, a złym stanem higieny jamy ustnej charakteryzowało się 22% omawianej grupy. Z przeprowadzonej przez lekarzy oceny stanu uzębienia mlecznego ośmiolatków wynikało, iż każde badane dziecko miało średnio ponad 2 zęby z próchnicą, 1 ząb usunięty oraz 1 wypełniony. Maksymalna liczba zębów mlecznych z próchnicą stwierdzona u badanego dziecka to 15. Więcej niż 5 zębów ze zmianami próchniczymi odnotowano aż w 234 przypadkach (u 127 chłopców i 107 dziewczynek), czyli u 20,2% badanej populacji. Maksymalna liczba zębów stałych objętych próchnicą stwierdzona w 15 przypadkach to 4. Jeden lub więcej zębów stałych z ubytkami 54

zaobserwowano u 115 ośmiolatków (45 chłopców i 70 dziewczynek). Ponadto, u trójki dzieci z badanej populacji odnotowano już usunięte zęby stałe. Jednocześnie, przeprowadzona przez lekarzy ocena stanu uzębienia dzieci zgłaszających się do udziału w Programie wykazała także, iż ponad połowa ośmiolatków (640-55,2%) ma wadę zgryzu. Potrzebę dalszego leczenia dziecka (niezależnie od jej przyczyny) stwierdzono aż u 84,6% (981) dzieci (480 dziewczynek, 501 chłopców). Ogółem w 2009 roku programami profilaktycznymi realizowanymi przez Samorząd Województwa Łódzkiego objęto 5.054 osób, zaś rzeczywisty koszt realizacji trzech programów wynosił 264.069,50 złotych. Szczegółowe informacje dotyczące efektów programów profilaktycznych zamieszczono w tabeli nr 24, zaś koszty przeznaczone na realizację programów realizowanych w latach 2006 2009 zawiera tabela nr 25. Tabela Nr 24. Zbiorcze zestawienie efektów programów profilaktycznych realizowanych w latach 2006 2009 (opracowanie własne) Nazwa programu zdrowotnego Program Zdrowotny Wczesnego Wykrywania Jaskry Wojewódzki Program Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego Zapobieganie rozwojowi niedowidzenia - wczesne wykrywanie wad wzroku i zeza u dzieci Program zapobiegania próchnicy dla dzieci w wieku szkolnym Rozpoznanie Liczba rozpoznanych przypadków choroby (wady) Razem 2006 2007 2008 2009 wczesne stadium jaskry 379 264 306 289 1 238 zaawansowane stadium jaskry 24 12 19 17 72 inna choroba oczu 161 306 187 81 735 podejrzenie gruźlicy płuc 124 65 - - 189 podejrzenie nowotworu płuc 207 65 - - 272 podejrzenie innej choroby płuc 2 478 971 - - 3 449 zaburzenia ostrości wzroku - 226 257 153 636 zaburzenia refrakcji - - 363 277 640 nieprawidłowe ustawienie oczu - 105 112 71 288 zmiany na dnie oka - - 53 34 87 nieprawidłowe widzenie stereoskopowe u dzieci - 40 96 80 216 potrzeba dalszego leczenia stomatologicznego dziecka - - - 981 981 (niezależnie od przyczyny) Razem 5 379 4 061 3 401 3 992 8 803 55

Tabela Nr 25 Zbiorcze zestawienie programów profilaktycznych wraz z wysokością środków finansowych wydatkowanych z budżetu województwa łódzkiego w latach 2006 2008 (opracowanie własne) L.p. 1 2 3 4 5 Program profilaktyczny Wojewódzki Program Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego * Program profilaktyki zakażeń wirusem ptasiej grypy H5N1wśród personelu placówek medycznych podległych Samorządowi Województwa Łódzkiego wskazanych w I etapie Procedury funkcjonowania służby zdrowia w przypadku wystąpienia ostrej choroby zakaźnej opracowanej przez Wojewódzki Zespół Reagowania Kryzysowego Program Zdrowotny Wczesnego Wykrywania Jaskry** Zapobieganie rozwojowi niedowidzenia - wczesne wykrywanie wad wzroku i zeza u dzieci Program zapobiegania próchnicy dla dzieci w wieku szkolnym Wysokość środków wydatkowanych z budżetu Samorządu Województwa Liczba osób objęta badaniem Łódzkiego na realizację programu profilaktycznego (w zł) 2006 2007 2008 2009 Razem 2006 2007 2008 2009 Razem 5564 4329 - - 9 893 205 - - - 205 2708 Razem 8477 1 628 4701 2904 11 941 219 924,00 105 524,52 117 300,00-944 2045 991 3 980-173 500,00 - - - - - 78 277,52 28 070,43 223 361,04 157 809,86 - - - 1159 1 159 - - - 6 901 6746 5054 27 178 442 748,52 279 847,95 * przy liczbie osób wzięto pod uwagę osoby, które zgłosiły się na pierwszą wizytę ** bez kwoty na zakup sprzętu okulistycznego w latach 2006-2007 381 170,90 139 349,00 69 311,00 55 409,50 264 069,50 393 424,00 105 524,52 558 287,56 255 191,29 55 409,50 1 367 836,87 56

Samorząd Województwa Łódzkiego zgodnie z art. 9 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 164 poz. 1027 ze zmianami) zbiera informacje o programach zdrowotnych realizowanych na terenie województwa. W 2009 roku ogółem liczba programów i akcji profilaktycznych finansowanych przez lokalne jednostki samorządu terytorialnego wyniosła 133. Niniejsze programy profilaktyczne realizowało 48 2 samorządów. Działania profilaktyczne były podejmowane przez następujące gminy: Zgierz, Aleksandrów Łódzki, Biała Rawska, Brójce, Buczek, Chąśno, Cielądz, Czarnocin, Dmosin, Dobroń, Kiełczygłów, Kleszczów, Koluszki, Konstantynów Łódzki, Łask, Rawa Mazowiecka (zarówno na terenie gminy miejskiej jak i wiejskiej), Brzeziny, Ręczno, Rusiec, Rzgów, Rząśnia, Strzelce, Sulejów, Tuszyn, Widawa, Wieruszów, Wodzierady, Zduny, Zduńska Wola (zarówno na terenie gminy miejskiej jak i wiejskiej), Bełchatów, Radomsko, Parzęczew, Opoczno, Sieradz oraz powiaty: łaski, pajęczański, piotrkowski, radomszczański, rawski, tomaszowski, wieruszowski, zduńskowolski, kutnowski, bełchatowski, sieradzki i Miasto Łódź. Programy oraz akcje profilaktyczne realizowane przez samorządy terytorialne dotyczyły: profilaktyki chorób nowotworowych i obejmowały wczesne wykrywanie: nowotworów piersi, szyjki macicy, jelita grubego, gruczołu krokowego, płuc, tarczycy oraz skóry. Ponadto, na terenie województwa łódzkiego wykonywano badania profilaktyczne w zakresie wczesnego wykrywania chorób nowotworowych w ramach m.in. Tygodnia Walki z Rakiem, Bilansu zdrowia w wieku dojrzałym oraz kampanii profilaktycznej Grunt to zdrowie. profilaktyki innych chorób niż nowotworowe oraz pozostałych działań służących promocji zdrowia, były to programy profilaktyki: chorób układu krążenia, cukrzycy, chorób płuc, alergii układu oddechowego, chorób trzustki i wątroby, narządu wzroku, wad postawy, patologii ruchu, dysplazji stawu biodrowego, próchnicy. Na terenie województwa łódzkiego powiaty i gminy realizowały również programy profilaktyki antynikotynowej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, profilaktyki HIV, uzależnień i schorzeń psychiatrycznych oraz programy przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Prowadzono badania słuchu, badania i terapię logopedyczną, organizowano także programy mające na celu promocję zdrowego stylu życia oraz programy szczepień ochronnych przeciw grypie. Ponadto, prowadzono szkolenia z zakresu pierwszej pomocy przedmedycznej, przygotowywano rodziców do narodzin dziecka i jego pielęgnacji. Realizowano także programy mające na celu zapobieganie rozwojowi chorób zakaźnych (szczepienia przeciwko: meningokokom grupy C, WZW typu B). W jednym z powiatów prowadzono akcję Wyzdrowieć przez uśmiech dla dzieci ze szpitalnych oddziałów dziecięcych. Instytucją, prowadzącą działania w zakresie promocji zdrowia jest Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łodzi. W swojej działalności profilaktycznej współpracowała m.in. z instytucjami naukowymi, przedstawicielami władz samorządowych, instytucjami pozarządowymi i lokalnymi mass mediami. Programy oraz akcje edukacyjne realizowane przez WSSE w Łodzi miały na celu zwiększenie świadomości na temat zachowań prozdrowotnych, zdrowego stylu życia, a także zapobieganie chorobom oraz 2 Uwzględniono jedynie te jednostki samorządu terytorialnego, które w sprawozdaniach dotyczących zrealizowanych programów zdrowotnych wpisały, iż je finansują. Natomiast nie wzięto pod uwagę powiatów i gmin, które zaznaczyły, że realizują programy finansowane przez Ministerstwo Zdrowia, NFZ lub gdy nie wpisały danych dotyczących źródła finansowania, dotyczy to powiatu poddębickiego, brzezińskiego, opoczyńskiego oraz gminy Bolesławiec, Łubnice oraz Pabianice. 57

podniesienie poziomu wiedzy na temat niektórych chorób. W 2009 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa łódzkiego realizowała następujące programy i akcje prozdrowotne: Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV na lata 2007 2011. W ramach programu realizowano i koordynowano działania ogólnopolskiej multimedialnej kampanii społecznej Wróć bez HIV, Obchodów Światowego Dnia AIDS oraz podejmowano wiele różnorodnych projektów lokalnych, wojewódzkich i powiatowych. Program Trzymaj formę. Celem programu była edukacja w zakresie kształtowania prozdrowotnych nawyków wśród dzieci i młodzieży szkolnej poprzez promocję zasad aktywnego stylu życia i zbilansowanej diety. W województwie łódzkim program wdrożono w 259 szkołach gimnazjalnych oraz 48 szkołach podstawowych. Ogółem liczba uczniów objęta programem wyniosła 49.932. Program edukacyjny Wolność Oddechu Zapobiegaj Astmie. Celem programu była edukacja rodziców i opiekunów z zakresie umiejętności obserwacji objawów astmy, uświadomienie znaczenia wczesnej profilaktyki choroby oraz stworzenie dzieciom zagrożonym astmą pełnych możliwości rozwojowych. W roku szkolnym 2008/2009 program realizowany był w 14 powiatach i objęto nim 162 szkoły podstawowe. Ogólnopolski Festiwal Piosenki o Zdrowiu. Głównym założeniem Festiwalu było motywowanie dzieci i młodzieży do pozytywnego myślenia o zdrowiu, propagowanie zasad i idei dotyczących szeroko rozumianego zdrowia, a w szczególności zdrowego stylu życia, zdrowego odżywiania, profilaktyki chorób, profilaktyki nałogów, higieny jamy ustnej i bezpieczeństwa na drodze oraz ochrony zdrowia i ekologii. Wojewódzki Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w województwie łódzkim. Program przedszkolnej edukacji antytytoniowej Czyste powietrze wokół nas. Adresatami programu były dzieci w wieku 5-8 lat, uczęszczające do przedszkoli, ich rodzice i opiekunowie. Głównym celem programu był wzrost kompetencji rodziców w zakresie ochrony dzieci przed ekspozycją na dym tytoniowy oraz zwiększenie umiejętności dzieci w zakresie radzenia sobie w sytuacjach, gdy przebywają w zadymionych pomieszczeniach lub gdy dorośli palą przy nich tytoń. I edycja Programu była realizowana w 101 placówkach i objęła 3.314 dzieci w wieku 5-6 lat uczęszczających do przedszkoli. Wojewódzki program edukacyjny profilaktyki gruźlicy Zadbaj o swoje płuca. W roku szkolnym 2008/2009 program realizowano w 62 szkołach podstawowych w 13 powiatach na terenie województwa łódzkiego. Programem objęto 13.426 uczniów. Kampania Ostrzeżenia Zdrowotne 2009 r. (Ogólnopolska Kampania społeczna Ostrzeżenie Zdrowotne, Obchody Światowego Dnia bez Papierosa). Kampania Papierosy pożerają cię żywcem. Projekt Odświeżamy Nasze Miasta celem była ochrona zdrowia ludności Polski poprzez podnoszenie świadomości na temat wpływu dymu tytoniowego. Wojewódzka Kampania Profilaktyczna Grunt To Zdrowie. Tematyka działań w 2009 roku dotyczyła głównie profilaktyki chorób nowotworowych, z naciskiem na raka piersi. Powiedz nie trądzikowi edycja pilotażowa ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej. Kampania została zrealizowana w 41 szkołach ponadgimnazjalnych 10 powiatów województwa łódzkiego. Edukacja objęto 7.947 uczniów klas I i II z 41 szkół. Akcja letni wypoczynek realizowana na przełomie lipca i września 2009 r. w placówkach wypoczynku letniego dla dzieci i młodzieży woj. łódzkiego przekazywano materiały informacyjne i edukacyjne dotyczące zapobiegania zakażeniom wirusem nowej grypy AH1N1 w celu zapoznania z nimi wszystkich uczestników wypoczynku. 58

Program lokalny Odżywiam się zdrowo. Celem programu była promocja zdrowego żywienia. Adresatami programu byli uczniowie klas IV szkół podstawowych i ich rodzicie. Realizowany w Piotrkowie Trybunalskim. Ponadto Powiatowe Stacje Sanitarno Epidemiologiczne województwa łódzkiego wspierały placówki szkolne, które zadeklarowały kontynuację zakończonego w 2006 r. Programu profilaktyki raka piersi Różowa wstążeczka. Placówki te miały możliwość wypożyczenia fantomów na szkolenia, służących do samobadania piersi oraz otrzymywały materiały edukacyjne. Wojewódzkie Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi w 2009 r. realizowało program promocji zdrowia - Zdrowo żyć - zdrowym być, który miał na celu zwiększenie świadomości i umiejętności w zakresie stosowania zasad zdrowego odżywiania oraz propagowanie aktywności fizycznej wśród dzieci i młodzieży w szkole. Program realizowano w szkołach na terenie województwa łódzkiego. Był on koordynowany przez pedagogów szkolnych. Liczba uczniów objętych programem wyniosła 5.700 osób. Szkoły we własnym zakresie organizowały m.in. konkursy, pogadanki oraz wystawy. Wśród programów zdrowotnych realizowanych przez Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi należy wyróżnić: Wojewódzki program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na lata 2007 2010, Wojewódzki program przeciwdziałania narkomanii na lata 2007 2010, Wojewódzki program wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu oraz pomocy w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych na lata 2007 2013. W ramach środków finansowych przeznaczonych na realizację niniejszych programów podejmowano następujące działania: Program profilaktyki Bezpieczeństwo w szkole realizowany od 2007 r. we współpracy z Komendą Wojewódzką Policji w Łodzi, w oparciu o założenia rządowego programu Razem bezpieczniej. Ogółem odbyło się 6 edycji szkolenia, w tym 2 w 2009 r. W warsztatach szkoleniowych wzięli udział policjanci i pedagodzy, dyrektorzy szkół gimnazjalnych, kuratorzy sądowi i pracownicy socjalni. Ogółem w 2009 r. w warsztatach wzięło udział 239 osób. Szkolenie obejmowało tematykę dotyczącą m.in.: pedofilii i przemocy seksualnej, zaburzeń zachowania związanych z zażywaniem narkotyków, przemocy rówieśniczej na tle przemocy w rodzinie, psychomanipulacji religijnej. Program profilaktyki uniwersalnej zintegrowanej Nadwarciański Kampus Profilaktyczny realizowany od 2007 r. Uczestnikami Kampusu byli wychowankowie domów dziecka, świetlic środowiskowych, dzieci i młodzież ze środowisk patologicznych, z rodzin o niskich dochodach, z problemami wychowawczymi, zagrożone zaniechaniem obowiązku szkolnego, wykazujące trudności w nauce, pochodzące z terenów wiejskich. Program był skierowany przede wszystkim do dzieci i młodzieży z rodzin niewydolnych wychowawczo, dotkniętych skutkami alkoholizmu. Działania prowadzone w ramach Kampusu obejmowały m.in. trening autoprezentacji i autoekspresji, trening budowania więzi i empatii, warsztaty psychologiczno pedagogiczne w grupach i konsultacje indywidualne z pedagogiem. Ponadto, w 2009 roku Regionalne Centrum Polityki Społecznej włączyło się do ogólnopolskiej Kampanii pn. Brałeś? Nie jedź! Po narkotykach rozum wysiada! Celem kampanii było uświadomienie młodym ludziom niebezpieczeństwa prowadzenia pojazdów pod wpływem substancji psychoaktywnych. Program z zakresu profilaktyki antyalkoholowej prowadził m.in. w 2009 roku Zakład Medycyny Rodzinnej i Społeczności Lokalnych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi we współpracy z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Kolegium 59

Lekarzy Rodzinnych w Polsce. W ramach działania pn. Sprawdź, czy twoje picie jest bezpieczne przeszkolono kilkadziesiąt lekarzy i pielęgniarek podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie szybkiej identyfikacji i krótkiej interwencji u osób ryzykownie i szkodliwie pijących alkohol. Kolejną instytucją, prowadzącą działania z zakresu profilaktyki chorób jest Łódzki Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w Łodzi. W 2009 roku programami profilaktycznymi finansowanymi przez ŁOW NFZ objęto 204.983 osoby, z czego najwięcej osób (tj. 63.330) skorzystało z programu profilaktyki raka piersi etap podstawowy oraz z przesiewowych badań cytologicznych (48.812 kobiet). Z budżetu NFZ w 2009 roku na programy profilaktyczne wydatkowano ogółem kwotę 11.808.530,42 zł. Szczegółowe informacje zamieszczono w tabelach nr 26 i nr 27. Tabela Nr 26. Programy profilaktyczne finansowane przez ŁOW NFZ w 2009 roku w województwie łódzkim (według danych ŁOW NFZ w Łodzi) Nazwa programu profilaktycznego Liczba placówek uczestniczących w programie Liczba osób objętych programem Nakład finansowy NFZ (w zł) Program Badań Prenatalnych 9 3298 2 774 760,30 Badanie przesiewowe w kierunku wczesnego rozpoznania jaskry wykonywane dodatkowo w trakcie porady 7* 698 6 096,90 Świadczenia pielęgniarki POZ w ramach realizacji profilaktyki gruźlicy - zadaniowa forma finansowania Świadczenia pielęgniarki POZ w ramach realizacji Profilaktyki Gruźlicy Świadczenia lekarza POZ w ramach realizacji Profilaktyki Chorób Odtytoniowych (w tym POCHP) z wykonaniem badania spirometrycznego Świadczenia lekarza POZ w ramach realizacji Profilaktyki Chorób Odtytoniowych (w tym POCHP) Świadczenia lekarza POZ w ramach realizacji Profilaktyki Chorób Układu Krążenia Pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy etap pogłębionej diagnostyki 7** 868 3 488,00 156*** 20 086 80 288,00 99 410 11 100,00 99 124 1 792,00 316**** 14 842 712 416,00 199 48 812 1 251 199,80 5 819 199 947,12 Profilaktyka Raka Szyjki Macicy - etap diagnostyczny 3 48 013 1 296 351,00 Program Profilaktyki Raka Piersi - etap podstawowy 18 63 330 5 268 817,80 Profilaktyka Raka Piersi - etap pogłębionej diagnostyki 4 3 683 202 273,50 Ogółem 922 204 983 11 808 530,42 * liczba wszystkich poradni okulistycznych mogących realizować program jaskrowy 177 ** liczba wszystkich poradni POZ realizujących świadczenia pielęgniarki POZ w ramach realizacji profilaktyki gruźlicy forma zadaniowa 29 *** liczba wszystkich poradni POZ realizujących świadczenia pielęgniarki POZ w ramach realizacji profilaktyki gruźlicy 455 (program finansowany jest przez NFZ bezlimitowo) **** liczba wszystkich poradni POZ realizujących świadczenia lekarza POZ w ramach realizacji profilaktyki CHUK 446 (program finansowany jest przez NFZ bezlimitowo). 60

Tabela Nr 27. Liczba osób objętych programami zdrowotnymi NFZ oraz wysokość wydatkowanych środków finansowych z budżetu NFZ w latach 2007 2009 (według danych ŁOW NFZ) Wyszczególnienie 2007 2008 2009 Ogółem Liczba osób objętych programem NFZ Nakład finansowy NFZ (w zł) 254 125,00 192 858,00 204 983,00 651 966,00 14 565 147,54 7 750 794,40 11 808 530,42 34 124 472,36 11.3. Współpraca z organizacjami pozarządowymi Podstawą prawną współpracy z organizacjami pozarządowymi jest ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536). W 2009 roku w ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi przeprowadzono otwarty konkurs ofert na wsparcie realizacji zadań publicznych Województwa Łódzkiego z zakresu ochrony zdrowia. W ww. czasie z budżetu województwa łódzkiego dofinansowano następujące zadania publiczne: Starzej się zdrowo i aktywnie aktywizacja osób starszych poprzez promocję zdrowego stylu życia, Rehabilitacja domowa osób chorych na stwardnienie rozsiane, Aktywizacja osób starszych poprzez promocję zdrowego stylu życia zajęcia sportowe poprawiające sprawność fizyczną i jakość życia osób starszych, Aktywizacja osób starszych poprzez promocję zdrowego stylu życia Jesień idzie, Pomoc terapeutyczna dla osób z zaburzeniami psychicznymi, Poradnictwo medyczne i pomoc terapeutyczna dla osób z zaburzeniami psychicznymi, Prężni ciałem i duchem w wieku późnej dorosłości, Program konsultacji lekarskich umożliwienie osobom przewlekle i nieuleczalnie chorym korzystania ze specjalistycznej opieki medycznej w warunkach domowych, PROTEGO Program działań profilaktycznych zapobiegających chorobom psychicznym oraz poradnictwo medyczne i pomoc terapeutyczna dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Ogółem w 2009 roku Samorząd Województwa Łódzkiego na realizację powyższych zadań przekazał dotację w łącznej wysokości 156.500,00 zł (w 2008 roku - 149.900,00 zł). Ponadto, w 2009 roku w ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi ze środków z budżetu województwa dotowane były następujące zadania z zakresu ochrony zdrowia profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii: Debata - program edukacyjno profilaktyczny dla dzieci i młodzieży, realizowany przez Stowarzyszenie Edukacja i Wychowanie. Celem programu było przekazanie podstawowej wiedzy na temat uzależnienia i współuzależnienia oraz szkodliwości używania alkoholu. Ogółem zrealizowano 50 trzygodzinnych warsztatów dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z terenu województwa łódzkiego, którymi objęto 1.198 osób. 61

Edukacja dzieci, młodzieży i dorosłych w zakresie ochrony zdrowia i profilaktyki uzależnień działanie realizowane przez Stowarzyszenie Wspierania Dzieł Ewangelizacji AGAPE. W ramach zadania przeprowadzono 50 godzin zajęć dla uczniów szkół podstawowych, 32 godziny ćwiczeń dla 43 osób w ramach Studium Amatorów trzeźwości, 16 godzin warsztatów. Ponadto zorganizowano szkolenie dla rodziców i nauczycieli. Kompleksowe działania profilaktyczne realizowane przez Łódzkie Towarzystwo Rodzin i Przyjaciół Dzieci Uzależnionych Powrót z U obejmujące: zorganizowanie dyżurów w punktach Informacyjno Konsultacyjnych, prowadzeniu wykładów dla rodziców i pedagogów dotyczących profilaktyki narkomanii w zakresie wczesnego rozpoznawania sygnałów zagrożenia uzależnieniem od substancji psychoaktywnych, prowadzenie zajęć edukacyjno warsztatowych dotyczących profilaktyki uzależnień od narkotyków dla nauczycieli wychowawców i rodziców, prowadzenie zajęć dla osób zagrożonych uzależnieniem od narkotyków (terapii indywidualnej oraz grupowej). Projekt Baw się bez dopingu 2009 działanie realizowane przez Stowarzyszenie WĘZEŁ, którego celem było promowanie wśród młodzieży akademickiej i szkół średnich alternatywnych form spędzania wolnego czasu bez jakichkolwiek używek. Program informacyjno konsultacyjny dla rodziców dzieci pijących alkohol i biorących narkotyki Pomarańczowa Linia. Celem programu było udzielanie pomocy specjalistycznej rodzinom, w których dzieci mają problemy wynikające z uzależnień od alkoholu i innych środków psychoaktywnych. W ramach realizacji zadania prowadzone były konsultacje m.in.: medyczne, psychologiczne, pedagogiczne, prawne. Profilaktyczny program antyalkoholowy Wybieram żagle. Adresatami była młodzież w wieku 13 18 lat zagrożona i niedostosowana społecznie z 3 łódzkich placówek opiekuńczo wychowawczych. Program miał na celu podtrzymanie zachowań abstynenckich wśród młodzieży, rozwijanie umiejętności prawidłowego spędzania wolnego czasu. Na niniejsze zadania z budżetu województwa wydatkowano ogółem kwotę 186.083,28 zł. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie ochrony i promocji zdrowia prowadzona jest na wszystkich szczeblach administracji samorządowej. Przytoczenie wszystkich inicjatyw podejmowanych w tym zakresie wykracza znacznie poza ramy niniejszego opracowania. W związku z powyższym przedstawiono jedynie działania podejmowane przez Samorząd Województwa Łódzkiego. 12. RYZYKOWNE ZACHOWANIA ZDROWOTNE 12.1 Palenie papierosów Palenie tytoniu jest główną przyczyną przedwczesnych zgonów oraz istotnym czynnikiem ryzyka przewlekłych chorób niezakaźnych takich jak nowotwory, choroby układu krążenia i układu oddechowego. Światowa Organizacja Zdrowia oszacowała, iż każdego roku palenie przyczynia się do śmierci około 70 tys. Polaków, natomiast bierna ekspozycja na dym tytoniowy sprawia, iż umiera ponad 8 tys. mieszkańców naszego kraju, w tym prawie 2 tys. spośród nich to osoby niepalące [10,11,13,17,18,19]. Ogólnopolskie badania sondażowe ukazują tendencję spadkową częstości palenia tytoniu. Potwierdzają to m.in. wyniki badania przeprowadzonego w 2009 roku przez Główny 62

Urząd Statystyczny w ramach projektu Diagnoza Społeczna na próbie 26.134 dorosłych Polaków, a także raport Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykonany w lipcu 2009 roku w ramach projektu Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities), opracowany na podstawie badań ankietowych 1.003 Polaków. Istotnym a zarazem najbardziej aktualnym źródłem danych na temat rozpowszechnienia palenia oraz postaw wobec tego nałogu jest globalny sondaż GATS (Global Adult Tobacco Survey), obejmujący kilkanaście krajów, w których żyje połowa światowej populacji palaczy (Bangladesz, Egipt, Meksyk, Tajlandia, Turcja, Brazylia, Chiny, Indie, Indonezja, Pakistan, Filipiny, Polska, Rosja, Ukraina oraz Wietnam). W Polsce badanie to zrealizowane zostało przez Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, Warszawski Uniwersytet Medyczny oraz Pentor Reasearch International na przełomie 2009 i 2010 roku na reprezentatywnej grupie 7.840 kobiet i mężczyzn powyżej 15 roku życia. Projekt koordynowało Ministerstwo Zdrowia we współpracy z WHO w ramach Światowej Inicjatywy Bloomberga na rzecz Ograniczenia Używania Tytoniu [10,11,12,15,17]. Jak wskazują powyższe badania codziennie lub okazjonalnie papierosy pali jedna trzecia Polaków (badanie GUS - 27,8%; TOB3CIT - 29%; GATS - 30,3%); wykres nr 17. Według danych uzyskanych w badaniu GATS, 35,5% mężczyzn i 21% kobiet pali codziennie. Ponad 1 mln Polaków sięga po tytoń okazjonalnie (3,3% kobiet i mężczyzn). Polacy najczęściej deklarują, iż zaczęli palić w wieku 18-24 lat. Najniższy odsetek palaczy jest wśród osób starszych (powyżej 65 roku życia - 12%). Najwięcej palaczy odnotowano wśród dorosłych z wykształceniem zasadniczym zawodowym (39,1 %), najmniej z wykształceniem wyższym (20%). Zdecydowanie najwyższy odsetek palaczy jest wśród bezrobotnych i pracowników najemnych sektora prywatnego [14,16]. Prawie 60% codziennych palaczy, sięga po pierwszego papierosa do 30 minut po przebudzeniu, w tym 23% już w pierwszych 5 minutach. Ponadto, prawie jedna czwarta (23%) budzi się w nocy, aby zapalić papierosa. Jak wynika z sondażu, codziennie mężczyzna wypala średnio 18 papierosów, kobieta 16. Nałóg ten generuje miesięcznie koszty w wysokości ok. 208 złotych. Wykres Nr 17 Rozpowszechnienie nałogu palenia wśród kobiet i mężczyzn w Polsce w 2009 roku (według danych WHO) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 58,5% nigdy niepalący 36,6% 41,5% 63,4% palący przynajmniej raz w życiu 24,4% 36,9% obecni palacze (okazjonalni i codzienni) kobiety mężczyźni 63

Ponad połowa badanych palaczy twierdzi, iż chciałaby porzucić ten nałóg, a ponad jedna trzecia (35,1%) podjęła taką próbę w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Przekonanie, iż palenie nie powoduje poważniejszych chorób towarzyszy jedynie 8,5% palaczy. Jednocześnie wprowadzenie zakazu produkcji i sprzedaży papierosów oraz innych wyrobów tytoniowych przeznaczonych do palenia popiera prawie połowa Polaków (41,3%). Podstawowa wiedza na temat palenia tytoniu prezentowana przez badanych zawarta jest w tabeli nr 28. Tabela Nr 28. Podstawowa wiedza na temat palenia tytoniu wśród palących i niepalących Polaków w 2009 r. (według danych WHO) Dorośli, którzy uważają, że Obecni palacze Niepalący Badani ogółem palenie powoduje poważne choroby 82,3% 95,6% 91,5% narażenie na dym tytoniowy powoduje poważne choroby u niepalących 68,8% 86,8% 81,4% O narażeniu w ciągu ostatniego miesiąca na bierne palenie w pomieszczeniu, w którym pracuje poinformowała jedna trzecia badanych. Narażonych na wdychanie dymu w barach, pubach, klubach oraz dyskotekach było 89,2% ankietowanych. Jedna czwarta Polaków (24,6%) była zmuszona wdychać dym tytoniowy podczas podróży prywatnym samochodem, a we własnym domu aż 44,2% [12,13,14,15]. Niestety, w 2009 roku pojawiło się niewiele nowych informacji na temat rozpowszechnienia zjawiska palenia w województwie łódzkim. Jedynie badania Głównego Urzędu Statystycznego prezentują skalę omawianego problemu w przekroju wojewódzkim. I tak, najsilniej dotknięte nikotynizmem są zachodniopomorskie (37% palaczy) i kujawsko-pomorskie (35%), a najsłabiej region południowo-wschodni (świętokrzyskie - 22% oraz podkarpackie - 26%). W województwie łódzkim palacze stanowili w 2009 roku 28,3% mieszkańców regionu (o 0,3% więcej niż w 2007 roku). Jak widać, natężenie badanego zjawiska w naszym województwie plasuje się na poziomie średniej dla całego kraju, z czego można wnioskować, iż pozostałe badane cechy, charakterystyczne dla nałogu palenia, prezentują rozkład podobny jak dla Polski [16]. W związku z faktem, iż rozpowszechnienie palenia tytoniu jest poważnym zjawiskiem, tak w województwie, jak i w całym kraju podejmowane są liczne inicjatywy mające na celu uporanie się z tym problemem. Na uwagę zasługuje między innymi fakt, iż Łódź należy do jednego z trzech polskich miast (obok Szczecina i Rzeszowa), które w 2009 roku rozpoczęły tworzenie stref wolnych od dymu tytoniowego realizując założenia projektu Tobacco Free Cities. W ramach tego projektu, w miejscach publicznych na terenie Łodzi powstają tzw. strefy bezdymne (m.in. w urzędach, szkołach i zakładach pracy) [17]. 12.2. Używanie substancji psychoaktywnych Najnowsze dostępne dane na ten temat w momencie opracowywania Diagnozy dotyczyły 2008 roku. Według Raportu: Monitorowanie problemów narkotykowych w województwie łódzkim w 2008 roku wyraźnie widoczne jest zmniejszenie liczby osób leczonych z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych w stosunku do lat wcześniejszych [20]. Natomiast, według danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, w 2008 roku, w 64

poradniach zdrowia psychicznego na terenie województwa łódzkiego z powodu wszystkich rodzajów zaburzeń psychicznych leczono ogółem 88.106 osoby (6,4% leczonych w Polsce) - o 3.751 więcej niż w 2007 roku. Jedną czwartą spośród nich (25,1% - 22.149 osób) stanowili pacjenci po raz pierwszy podejmujący leczenie. W grupie wszystkich leczonych w 2008 roku nieznacznie przeważały kobiety (wskaźnik 3.587 na 100.000 ludności; mężczyźni - 3.305 na 100.000 ludności) oraz osoby zamieszkujące miasta (4.181 na 100.000 ludności; mieszkańcy wsi - 2.137). W 2008 roku zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych (F11-F19 według ICD 10) stanowiły 1,5% wszystkich problemów, z jakimi zgłaszali się pacjenci. Prawie połowa z nich (596 osób - 45,6%) była pacjentami pierwszorazowymi. W 2008 roku, w stosunku do roku poprzedniego, liczba leczonych z powodu używania substancji psychoaktywnych zmniejszyła się o 368 osób (w 2008 r. - 1.308, w 2007 r. - 1.676). Zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych częściej skłaniały do podejmowania leczenia mężczyzn (68,9 na 100.000 ludności), aniżeli kobiety (35,2). Jednocześnie, aż 75 na 100.000 osób zamieszkujących miasta korzystało z pomocy specjalistów w tym zakresie, podczas gdy na wsi współczynnik ten osiągnął wartość jedynie 7,7 na 100.000 mieszkańców. Strukturę wiekową leczonych w związku ze stosowaniem substancji psychoaktywnych przedstawia wykres nr 18. Większość leczonych z powodu zaburzeń wynikających z używania substancji psychoaktywnych) to osoby, u których został rozpoznany tzw. zespół uzależnienia (F11.2- F19.2, F11.3-F19.3-854 osoby). Aż 209 mieszkańców województwa trafiło do poradni z powodu ostrego zatrucia i szkodliwego używania substancji psychoaktywnych (F.11.0- F19.0, F11.1-F19.1). W 2008 roku, używanie tytoniu (F17) skłoniło aż 194 osoby do podjęcia leczenia [21,22]. Szczegółowe informacje dotyczące pacjentów z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi używaniem substancji psychoaktywnych w województwie łódzkim i w Polsce zawiera tabela nr 29. Wykres Nr 18. Struktura wiekowa leczonych ogółem z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi używaniem substancji psychoaktywnych w 2007 i 2008 roku w województwie łódzkim (wskaźnik na 100.000 ludności, według danych IPiN w Warszawie) 160 140 120 100 80 60 40 20 0 141,1 128,6 72,9 50,1 22,6 18,9 10,7 8,9 do 18 lat 19-29 30-64 65 lat i więcej 2007 2008 65

W 2008 roku, na terenie województwa łódzkiego, spośród hospitalizowanych w psychiatrycznych oddziałach całodobowych odnotowano 1.273 przypadki uzależnień od substancji psychoaktywnych, to jest o 91 mniej niż w roku poprzednim (2007-1.364). Szczegółowe informacje na temat hospitalizowanych z powodu używania substancji psychoaktywnych zawarte są w poniższej tabeli. Warto zauważyć, iż ogólne wskaźniki hospitalizacji na 100.000 ludności dla województwa łódzkiego nieznacznie przekraczają średnie wartości dla całego kraju [21,22]. Tabela Nr 29. Hospitalizowani z powodu zaburzeń psychicznych spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych (F11-F19) w 2007 i 2008 roku (według danych IPiN w Warszawie) Rok Wyszczególnienie Wskaźnik na 100.000 ludności 2007 2008 Łódzkie: Polska: Łódzkie: Polska: ogółem 34,9 po raz pierwszy 10,9 ogółem 32,4 po raz pierwszy 12,1 ogółem 32,9 po raz pierwszy 9,3 ogółem 30,9 po raz pierwszy 11,8 Według danych Regionalnego Centrum Polityki Społecznej w Łodzi, popularność wszystkich kategorii używanych substancji (wyjątkiem są leki uspokajające i nasenne) spadła. Dane dotyczące substancji psychoaktywnych, zażywanych w 2008 roku przez pacjentów lecznictwa stacjonarnego przedstawione zostały na poniższym wykresie [11]. Wykres Nr 19. Substancje psychoaktywne zażywane przez pacjentów lecznictwa stacjonarnego w 2008 roku (według danych RCPS w Łodzi) 0,2% 1,1% 16,3% 2,7% kokaina wziewne opiaty konopie leki uspokajające i nasenne inne stymulanty 10,3% halucynogeny 63,2% 0,3% 6,0% inne i mieszane 66

W Specjalistycznym Psychiatrycznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Łodzi detoksykacji od narkotyków i innych środków psychoaktywnych zostało poddanych w 2008 roku 568 osób, czyli o 89 mniej niż w 2007 r. (657). W omawianym okresie pacjentami jedynego w województwie punktu wydawania Metadonu były 52 osoby (w roku 2007-55 osób). Tabela Nr 30. Leczeni w poradniach z powodu zaburzeń psychicznych spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych (F11-F19) w 2007 i 2008 roku (według danych IPiN w Warszawie) Wskaźnik na 100.000 ludności Rok Wyszczególnienie: Ogółem razem mężczyźni kobiety miasto wieś 2007 2008 Łódzkie: Polska: Łódzkie: Polska: ogółem 1.676 65,4 77,4 54,6 99 4,4 po raz pierwszy 639 25 31,4 19,1 37,5 2,1 ogółem 36.298 95,2 130,9 61,9 141,6 22,0 po raz pierwszy 14.969 39,3 54,3 25,3 58,4 9,0 ogółem 1.308 51,3 68,9 35,2 75,4 7,7 po raz pierwszy 596 23,4 32,3 15,3 33,7 4,6 ogółem 37.403 98,1 136,3 62,5 142,5 28,3 po raz pierwszy 14.864 39,0 53,0 25,9 56,7 11,2 Niepokojący wydaje się fakt, iż nasz region charakteryzuje się najwyższym w kraju współczynnikiem zgonów z powodu przedawkowania narkotyków na 100.000 ludności (0,98). W 2008 roku w województwie łódzkim odnotowano 25 zgonów spowodowanych przedawkowaniem tych związków (rok wcześniej były to 23 przypadki). Na terenie województwa łódzkiego podejmowane są liczne działania mające na celu ograniczenie używania narkotyków i związanych z nimi problemów społecznych i zdrowotnych, zgodnie z obowiązującym Wojewódzkim Programem Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2007-2010. Większość z nich jest koordynowana przez jednostkę organizacyjną Samorządu Województwa Łódzkiego - Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi. Między innymi, właśnie na zlecenie Regionalnego Centrum Polityki Społecznej zostało zrealizowane na przełomie lipca i sierpnia 2008 roku badanie pn.: Dyskotekowi kierowcy w województwie łódzkim. Choć projekt został przeprowadzony na stosunkowo nielicznej (987 wywiadów) oraz specyficznej grupie badanych (bywalcy dyskotek) dostarcza on cennych informacji na temat dostępności narkotyków w naszym regionie. I tak, w opinii osób bawiących się w dyskotekach/klubach substancje najłatwiejsze do zdobycia to marihuana i haszysz (58% wskazań), amfetamina (38%), ecstasy (30%), LSD (24%) oraz grzyby halucynogenne (22%) [20]. 67

12.3. Konsumpcja alkoholu Ze względu na brak dostępnych danych za 2009 rok, posłużono się informacjami z lat wcześniejszych. W 2008 roku w poradniach zdrowia psychicznego, terapii uzależnienia od alkoholu i terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych województwa łódzkiego leczonych było 88.106 osób, w tym 12.797 z zaburzeniami spowodowanymi używaniem alkoholu (F10 - wskaźnik na 100.000 ludności - 501,5). Prawie połowę (48%) z nich stanowiły osoby pierwszy raz zgłaszające się po poradę (6.145). Zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu stanowiły 15% wszystkich chorób psychicznych rejestrowanych w poradniach zdrowia psychicznego. W porównaniu z rokiem 2007 (14.862), rok później liczba leczonych ambulatoryjnie z powodu używania alkoholu zmniejszyła się o 2.065. Zdecydowana większość, gdyż aż 89% zgłaszających się do ww. poradni, cierpiało z powodu zespołu uzależnienia (F.10.2 - F.10.3). Ze względu na wystąpienie ostrych zatruć lub szkodliwego używania alkoholu (F10.0 - F10.1) pomocy szukały 993 osoby. Kolejna jednostka chorobowa - zaburzenia psychotyczne (F.10.4, F.10.5, F.10.6) - została zdiagnozowana u 223 pacjentów. W województwie łódzkim, w 2008 roku, wskaźnik leczonych mężczyzn z zaburzeniami spowodowanymi używaniem alkoholu (817,3) był prawie czterokrotnie wyższy niż kobiet (214,9), a dla mieszkańców wsi (275,0) ponad dwukrotnie niższy niż dla osób zamieszkujących miasta (626,8). Z powodu schorzeń wynikających ze spożywania alkoholu najczęściej leczone były osoby w wieku 30-64 lat. Strukturę wiekową leczonych w związku z używaniem alkoholu przedstawia wykres nr 20. Wykres Nr 20. Struktura wiekowa leczonych z zaburzeniami psychicznymi z powodu używania alkoholu w województwie łódzkim w 2007 i 2008 roku (wskaźnik na 100.000 ludności, według danych IPiN w Warszawie) 1000 998,4 873,1 800 600 400 200 0 399,8 325,7 193,4 128,7 7,7 7,7 do 18 lat 19-29 30-64 65 lat i więcej 2007 2008 W 2008 roku, na terenie województwa łódzkiego, w psychiatrycznych oddziałach całodobowych leczonych było 9.279 osób z rozpoznaniem zaburzeń alkoholowych. Jest to o 472 osoby więcej niż w roku poprzednim (2007-8.807) [21,22]. Szczegółowe informacje na temat leczonych z powodu zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu zawarte są w poniższych tabelach. 68

Tabela Nr 31. Opieka ambulatoryjna liczba osób z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi używaniem alkoholu (F10) leczonych w poradniach zdrowia psychicznego, odwykowych i uzależnienia od substancji psychoaktywnych w województwie łódzkim oraz w Polsce w latach 2007 2008 (według danych IPiN w Warszawie) Rok Wyszczególnienie: Ogółem wskaźnik na 100.000 ludności razem mężczyźni kobiety miasto wieś 2007 2008 Łódzkie: Polska: Łódzkie: Polska: ogółem 14.862 580,3 961,9 233,8 747,6 276,2 po raz pierwszy 5.244 204,8 347,4 75,2 247,8 126,5 ogółem 181.344 475,8 775,2 195,8 574,6 319,5 po raz pierwszy 72.007 188,9 307,2 78,3 223,2 134,7 ogółem 12.797 501,5 817,3 214,9 626,8 275,0 po raz pierwszy 6.145 240,8 397,2 98,9 299,8 134,1 ogółem 177.962 466,9 757,6 195,3 551,7 333,4 po raz pierwszy 74.458 195,3 316,7 82,0 227,2 145,2 Tabela Nr 32. Hospitalizowani z powodu zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu (F10) w 2007 i 2008 roku (według danych IPiN w Warszawie) Rok Wyszczególnienie Wskaźnik na 100.000 ludności 2007 2008 Łódzkie: Polska: Łódzkie: Polska: ogółem 236,8 po raz pierwszy 93,6 ogółem 196,4 po raz pierwszy 101,8 ogółem 218,8 po raz pierwszy 71,9 ogółem 202,3 po raz pierwszy 105,2 Według raportu Rady Monitoringu Społecznego opracowanego w ramach Diagnozy społecznej 2009 odsetek osób powyżej 16 roku życia przyznających, że w okresie ostatnich 12 miesięcy pili za dużo alkoholu wyniósł w województwie łódzkim - 5,7%. Poniższy wykres przedstawia dynamikę sięgania po alkohol wśród mieszkańców naszego regionu w latach 2007-2009 [16]. 69

Wykres Nr 21. Odsetek osób powyżej 16 roku życia, pijących zbyt dużo i sięgających po alkohol w trudnych sytuacjach życiowych w województwie łódzkim w latach 2007-2009 (według danych Rady Monitoringu Społecznego) 6,00% 5,61% 5,68% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 2,32% 3,69% 2007 2009 0,00% pijący zbyt dużo sięgający po alkohol w trudnych sytuacjach życiowych Na przełomie października i listopada 2009 roku, na zlecenie Regionalnego Centrum Polityki Społecznej, zrealizowane zostało badanie pn.: Postawy i opinie studentów na temat używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych (leków, dopalaczy i narkotyków). Ankietowani to studenci 11 uczelni wyższych z terenu Łodzi, Piotrkowa Trybunalskiego oraz Łowicza. Badanie dostarczyło wielu cennych informacji, między innymi na temat rodzajów spożywanych alkoholi i okoliczności ich picia, a także popularnych wśród studentów przekonań co do plusów i minusów stosowania tej używki. I tak, najpopularniejszymi rodzajami alkoholu, spożywanymi podczas spotkań studenckich są piwo i wódka. Kobiety sięgają po alkohol średnio 1-2 razy w tygodniu, mężczyźni 2 razy częściej. Do przekroczenia granic bezpiecznego picia częściej przyznają się mężczyźni aniżeli kobiety i im właśnie zdarza się stan tzw. silnego upicia - nawet raz w tygodniu. Średnio co trzeci badany przyznał, iż w jego najbliższej rodzinie są osoby z problemem alkoholowym (kilkoro respondentów doświadczyło aktów przemocy fizycznej ze strony tej osoby). Jako powody picia, studenci podawali chęć rozluźnienia się, potrzebę zapomnienia o problemach, odstresowania się, nabrania większej swobody i odwagi. Za najczęstsze minusy spożywania alkoholu uznano złe samopoczucie następnego dnia, narażenie się na kłopoty w postaci strat materialnych, interwencji Policji, uszkodzeń ciała oraz zagrożenie ze strony innych osób znajdujących się pod wpływem alkoholu. Przeprowadzone badanie dostarczyło dowodów na potrzebę oddziaływań profilaktycznych w środowisku studenckim m.in. edukacyjnych. Wszyscy badani stwierdzili, że na ich uczelniach nie działają żadne punkty konsultacyjne dla osób, które mają problem m.in. z alkoholem i narkotykami. Jednocześnie większość z nich odnosiła się pozytywnie do idei organizacji takich punktów. 70

13. ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ZDROWIA 13.1. Struktura populacji według poziomu wykształcenia Dane dotyczące poziomu wykształcenia ludności województwa łódzkiego pochodzą z przeprowadzonego w 2002 roku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań. Badania tego typu przeprowadzane są w Polsce co 10 lat, najbliższe przypadną na kwiecień 2011 roku. Omawiane dane statystyczne z 2002 roku odnoszą się po raz pierwszy do ludności powyżej 13 roku życia, chociaż dla grupy wieku 13-14 lat można mówić jedynie o wykształceniu podstawowym ukończonym bądź nie. Ankietą, w omawianym zakresie, objęto 2.253.420 mieszkańców województwa łódzkiego, w tym 1.191.091 kobiet i 1.062.329 mężczyzn. Z danych wynika, iż największy odsetek osób posiadał ukończone wykształcenie podstawowe 32,3%, zasadnicze zawodowe 21% i średnie zawodowe 19%. Odsetek osób z wykształceniem wyższym wynosił około 9,2%, z wykształceniem średnim ogólnokształcącym około 9,6%. W 2002 roku odsetek kobiet z wyższym wykształceniem wynosił 10%, zaś mężczyzn 8,4%. Większy odsetek kobiet niż mężczyzn posiadał także wykształcenie policealne i średnie ogólnokształcące, natomiast wśród mężczyzn dominowały osoby z wykształceniem zasadniczym: średnim i zawodowym. Rozpatrując poziom wykształcenia mieszkańców województwa w przekroju miasto wieś wynika, że prawie połowa mieszkańców miast 49,5% posiadała wykształcenie co najmniej średnie, podczas gdy na wsi odpowiedni odsetek wynosił 24,1% [33]. 13.2. Rynek pracy i dochody ludności W dniu 31 grudnia 2009 roku bez pracy pozostawało 128.105 mieszkańców województwa łódzkiego, tj. o 28.914 więcej niż w 2008 roku. W ogólnej liczbie bezrobotnych, kobiety stanowiły 49,5%, mężczyźni 50,5%, mieszkańcy miast 65,9%, mieszkańcy wsi 34,1%. Wśród bezrobotnych mieszkańców województwa 7,3% stanowiły osoby niepełnosprawne, natomiast bez pracy z prawem do zasiłku pozostawało 21,9% osób. Najniższy odsetek osób z prawem do zasiłku odnotowano w powiecie łęczyckim 11,1%, sieradzkim 14,4% i w powiecie brzezińskim 14,8%, zaś najwyższy w opoczyńskim 35,4% i tomaszowskim 35,0%. Szczegółowe dane dotyczące bezrobocia w województwie łódzkim w 2009 roku zawiera tabela nr 33. Liczbę bezrobotnych zarejestrowanych w województwie łódzkim w latach 2007 2009 przedstawia wykres nr 22. Stopa bezrobocia dla województwa łódzkiego na koniec 2009 roku wynosiła 11,9 i była o 0,2 niższa od średniej dla Polski. Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w powiatach: tomaszowskim 18,0, kutnowskim 17,4 i zgierskim 15,5. Natomiast najniższą w powiecie skierniewickim 7,0, Skierniewicach 9,0 i powiecie rawskim 8,4. Stopa bezrobocia dla województwa łódzkiego na koniec 2008 roku wynosiła 9,2 i była o 2,7 niższa od stopy bezrobocia na koniec 2009 r. Szczegółowe informacje dotyczące stopy bezrobocia w 2009 roku zawiera tabela nr 34. Przeciętny miesięczny dochód na osobę w gospodarstwach domowych w 2009 roku wyniósł 1.115,10 zł i był nieznacznie wyższy od średniej krajowej 1.114,49 zł. Przeciętne miesięczne wydatki na osobę kształtowały się na poziomie 997,73 zł i były nieco wyższe od średniej dla Polski 956,68 zł. Miesięczne wydatki na zdrowie w 2009 roku, w przeliczeniu 71

na osobę, wynosiły 54,51 zł i były o 6,61 zł wyższe niż średnia dla kraju. Najwięcej w przeliczeniu na jedną osobę, wydawano na żywność i napoje bezalkoholowe 243,31 zł, użytkowanie energii i nośniki energii 188,59 zł oraz transport 92,54 zł, natomiast najmniej na edukację 13,18 zł [9]. Wykres Nr 22. Bezrobotni zarejestrowani w województwie łódzkim w latach 2007 2009 (według danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi) 72