GMINA MIASTO PUŁAWY CZTEROLETNI PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA PUŁAWY na lata 2011-2014

GMINA MIASTO PUŁAWY CZTEROLETNI PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA PUŁAWY na lata 2011-2014 Na nasze dziedzictwo kulturowe składają się dobra kultury oraz dobra natury. Zabytki stanowią integralną część tego dziedzictwa, a ich ochrona naleŝy do obowiązków Państwa, które realizuje ją między innymi za pośrednictwem organów samorządowych róŝnego szczebla. W tym względzie władzom gmin przypisana została istotna rola w kreowaniu ochrony dziedzictwa kulturowego na podległych im terenach. Celem gminnego programu ochrony zabytków jest stworzenie całościowej i wieloletniej strategii ochrony zabytków znajdujących się na terenie gminy miasta Puławy, realizowanej w czteroletnich etapach. Niniejszy program jest kontynuacją działań z okresu 2007-2010 r., podjętych zarówno przez Gminę Miasto Puławy, jak i innych właścicieli obiektów zabytkowych, nie wyłączając i tych, których działalność na przykład edukacyjna czy informacyjna powiązana jest z ochroną dziedzictwa kulturowego. Gminny program opieki nad zabytkami określa kierunek podejmowanych przez gminę działań, mających na celu szeroko pojętą ochronę dziedzictwa kulturowego. Głównym celem programu jest zdiagnozowanie stanu zachowania zabytków i określenie zadań, jakie winny być realizowane w okresie lat 2011-2014, przy uwzględnieniu planów i moŝliwości organizacyjno-finansowych właścicieli zabytków. Program określa stan poŝądany, do którego naleŝy dąŝyć w zakresie opieki nad zabytkami na terenie miasta Puławy: wskazuje potrzebne do wykonania zadania i podpowiada sposoby ich realizacji poprzez określenie podstawowych załoŝeń ochronnych, organizacyjnych, finansowych, edukacyjnych i promocyjnych. Istotnym celem programu jest dąŝenie do osiągnięcia odczuwalnej i akceptowanej społecznie poprawy w zakresie stanu zachowania i utrzymania obiektów zabytkowych znajdujących się na terenie miasta Puławy, zasobu dziedzictwa kulturowego oraz zachowania krajobrazu kulturowego. Istotnym jest, aby poprawa ta dokonywała się przy uczestnictwie mieszkańców, w róŝnych formach ich Ŝyciowej aktywności, zaangaŝowanych w opiekę nad zabytkami. Obowiązkiem władz samorządowych w tym względzie jest z kolei pobudzanie i usprawnianie mechanizmów regulujących kwestie tej opieki oraz stymulowanie, tworzenie i wspieranie inicjatyw mających taką opiekę na celu. 1

Czteroletni program opieki nad zabytkami juŝ z samej swej nazwy i definicji określonej w ustawie jest dokumentem wymagającym cyklicznej aktualizacji. Obecny program na lata 2011-2014 jest kontynuacją programu z lat 2007-2010, który udało się w duŝej mierze zrealizować zarówno gminie, jak i innym właścicielom zabytków. Cieszy fakt, Ŝe w ciągu realizacji programu w latach 2007-2010 znacznej poprawie uległ stan kilku waŝnych zabytków wpisanych do rejestru, bądź w okresie tym rozpoczęto prace konserwatorskie przy obiektach, które od długiego czasu popadały w ruinę. Wskazane w Programie zadania do realizacji i proponowane rozwiązania odpowiadają ustawowym regulacjom ochrony zabytków w Polsce. Przy sporządzaniu czteroletniego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami dla miasta Puławy uwzględniono m.in.: * akty prawne: Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162 z dnia 17 września 2003 r., poz. 1568, z późn. zm.); Ustawa dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 75/2010, poz. 474); Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95 z późn. zm.); Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. Nr 5 z 1997 r. poz. 24 z późn. zm.); Konwencja UNESCO o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego (przyjęta przez Konferencję Generalną UNESCO w ParyŜu w dniu 17 października 2003 r., ratyfikowana przez Polskę 22 października 2010 r. - Dz. U. Nr 225, poz. 1462). * akty prawa miejscowego i dokumenty strategiczne gminy miasta Puławy: Strategia Rozwoju Miasta Puławy na lata 2007-2015 (aktualizacja) - przyjęta Uchwałą Nr IX/81/07 Rady Miasta Puławy z dnia 31 maja 2007r. Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Puławy na lata 2007-2015, aktualizacja - przyjęty Uchwałą Rady Miasta Puławy Nr XXXIX/368/09 z 24 września 2009 r. * dokumenty programowe wojewódzkie: Wojewódzki program opieki nad zabytkami w województwie Lubelskim na lata 2011-2014 (przyjęty Uchwałą Sejmiku Województwa Lubelskiego Nr X/132/2011 dnia 27 czerwca 2011 r.); Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego, przyjęty uchwałą Nr XLV/597/02 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 29 lipca 2002 r., 2

opracowany przez Zarząd Województwa Lubelskiego (opublikowany w 3. tomach stanowiących załączniki do uchwały w 2002 r.); Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006 2020 (obowiązująca od 1.01.2006 r.) przyjęta uchwałą Sejmiku Województwa Lubelskiego Nr XXXVI/530/05 z dnia 4 lipca 2005 r. (opublikowana w 2. tomach: Uwarunkowania i Diagnoza Stanu Wyjściowego i Cele i Priorytety Strategii oraz System WdraŜania - lipiec 2005 r.); Program Rozwoju i Rewitalizacji Miast dla Województwa Lubelskiego wraz z Prognozą Oddziaływania na Środowisko Programu Rozwoju i Rewitalizacji Miast dla Województwa Lubelskiego, opracowane przez Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie w 2006 r.; Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2007 2013 - zaakceptowany przez Zarząd Województwa Lubelskiego dnia 18 września 2006 r.; Koncepcja programowo przestrzenna rozwoju turystyki i rekreacji w Województwie Lubelskim - przyjęta uchwałą Nr CLXVIII/1984/08 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 7 października 2008 r.; Plan marketingu turystyki w Województwie Lubelskim na lata 2007 2013 przyjęty uchwałą Nr CCXXX/2732/09 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 19 maja 2009 r. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007 2013 przyjęty przez Radę Ministrów dnia 25 lipca 2006 r.; * krajowe dokumenty programowe z zakresu dóbr kultury: Tezy do opracowania krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami zatwierdzone przez Ministra Kultury Waldemara Dąbrowskiego, opracowane przez specjalny zespół Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury pod przewodnictwem prof. dr hab. Bogumiły Rouby; Narodowa Strategia Kultury na lata 2004 2013 oraz Uzupełnienie Narodowej Strategii Kultury na lata 2004 2020. UWARUNKOWANIA FORMALNO-PRAWNE OCHRONY ZABYTKÓW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI ORAZ PODZIAŁ KOMPETENCJI W ZAKRESIE OCHRONY DÓBR KULTURY Podstawą prawną ochrony zabytków w Polsce jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162, poz. 1568 z 2003 r. z późn. zm.). Ustawa wprowadziła pojęcia ochrony i opieki nad zabytkami. Ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych 3

umoŝliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagroŝeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieŝy, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega w szczególności na zapewnieniu warunków: 1. naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2. prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3. zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4. korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5. popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Ustawa definiuje obowiązki oraz kompetencje samorządu terytorialnego w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Do obowiązków wójta, burmistrza lub prezydenta miasta naleŝą w szczególności: prowadzenie gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy (w której powinny być ujęte: zabytki nieruchome wpisane do rejestru, inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków (art.22); - sporządzanie (na okres 4 lat) programu opieki nad zabytkami (art. 87); - uwzględnianie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacji planów zagospodarowania przestrzennego województwa (art. 18 i 19). - program słuŝy celom określonym w Ustawie (wymienionym w kolejnym rozdziale niniejszego opracowania), - program przyjmuje rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, - program ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym, - z realizacji programu wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza co 2 lata 4

sprawozdanie, które przedstawia się radzie gminy. W myśl Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym do zakresu działania samorządu gminnego naleŝy wykonywanie zadań publicznych o charakterze lokalnym w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, nie zastrzeŝone ustawami na rzecz innych podmiotów (art. 2 i 6). W szczególności zadania własne obejmują sprawy min.: ładu przestrzennego, gospodarki terenami i ochrony środowiska, kultury, zieleni komunalnej i zadrzewień, cmentarzy komunalnych, utrzymania gminnych obiektów i urządzeń uŝyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych. CELE PROGRAMU W ŚWIETLE USTAWY Z DNIA 23 LIPCA 2003R. O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI Ustawa określa, iŝ opracowanie programu opieki nad zabytkami ma na celu: 1. Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. 2. Uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej. 3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. 4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, jak równieŝ ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego. 5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami. 6. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków. 6. Podejmowanie przedsięwzięć umoŝliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. ZałoŜenia programowe ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w Polsce w świetle strategicznych dokumentów krajowych. I. Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami. KPOZiOnZ znajduje się w fazie opracowania. Jego ramy wyznaczają tezy, opracowane przez zespół Rady Ochrony Zabytków powołany przez Ministra Kultury. Część zawartych tam celów i kierunków działań winna być uwzględniona w lokalnych programach opieki nad zabytkami, co dotyczy m.in.: integracji ochrony dziedzictwa kulturowego, przyrodniczego, krajobrazu oraz stosownych zasad zagospodarowania 5

przestrzennego, promocji dziedzictwa kulturowego i wzmocnienia jego roli, zwłaszcza w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości. Do czasu zakończenia prac nad czteroletnim gminnym programem opieki nad zabytkami dla miasta Puławy Rada Ministrów nie uchwaliła krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. II. ZałoŜenia Narodowej Strategii Kultury na lata 2004-2013 oraz jej uzupełnienie do roku 2020. Głównym celem strategii jest działanie na rzecz zrównowaŝonego rozwoju kulturalnego regionów w Polsce. Strategia przyjęła następujące priorytety: 1. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe zmierzające do materialnej poprawy stanu zabytków, ich adaptacja i rewitalizacja oraz zwiększenie ich dostępności dla mieszkańców, turystów i inwestorów. 2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Dokumentem słuŝącym wdroŝeniu Narodowej Strategii Kultury w sferze materialnej spuścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego. Podstawą do jego sformułowania jest uznanie sfery dziedzictwa za podstawę rozwoju i upowszechniania kultury, a takŝe za potencjał regionów słuŝący wzrostowi konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców. USTALENIA DLA GMINY MIASTA PUŁAWY ZAWARTE W DOKUMENTACH STRATEGICZNYCH, PLANISTYCZNYCH (wojewódzkich i lokalnych) dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego. I. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego. W PZP Województwa Lubelskiego kierunki polityki przestrzennej powiązane zostały (zgodnie ze strategią rozwoju województwa) z działaniami na rzecz rozwoju kultury i ochrony walorów przyrodniczo-krajobrazowych regionu. Wśród zasobów kulturowych województwa lubelskiego plan wymienia układ urbanistyczny Puław (jako jeden z najmłodszych na Lubelszczyźnie), a takŝe zespół rezydencjonalny KsiąŜąt Czartoryskich, łącznie z kościołem wzniesionym wg projektu Chrystiana Piotra Aignera. II. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020 wśród priorytetów rozwoju województwa wskazuje ochronę i pomnaŝanie dziedzictwa kulturowego oraz jego wykorzystanie dla harmonijnego rozwoju społecznego. Dodatkowo w częściach poświęconych turystyce oraz ochronie dziedzictwa kulturowego strategia podkreśla potrzebę: 1. ochrony krajobrazu kulturowego głównych ośrodków turystycznych, 2. umacniania publicznego charakteru zadań samorządów w dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie zapewnienie systemowych 6

warunków ich finansowania, 3. wykorzystywania dziedzictwa kulturowego regionu jako elementu wzbogacania rynku pracy (promocja zewnętrzna), 4. stworzenia sprawnego systemu finansowania rewaloryzacji zabytków. III. Strategia Rozwoju Miasta Puławy na lata 2007-2015 - w odniesieniu do ochrony dziedzictwa kulturowego. Strategia Rozwoju Miasta Puławy na lata 2007-2015 za główny cel strategiczny stawia sobie wzmocnienie potencjału rozwojowego miasta. Jednym z celów pośrednich w tym obszarze jest właśnie ochrona dziedzictwa kulturowego (Cel 1.4). Działania, zmierzające do ochrony dziedzictwa kulturowego, przewidziane w Strategii Rozwoju Miasta Puławy na lata 2004-2014, obejmują następujące zadania: Rewaloryzacja zabytkowego zespołu pałacowo-parkowego. Rozwój funkcji kulturalnych i turystycznych zespołu parkowo-pałacowego. Rewaloryzacja obiektów zabytkowych w zgodzie z Gminnym Programem Opieki nad Zabytkami dla Miasta Puławy. IV. Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Puławy na lata 2007-2015, aktualizacja. Projekty ujęte w LPR, związane z rewaloryzacją i rewitalizacją dziedzictwa kulturowego Puław: 1. OŜywienie obszaru turystyczno - rekreacyjnego i kulturowego w bezpośrednim sąsiedztwie Osady Pałacowej. 2. Rewitalizacja łachy wiślanej z połączeniem jej śródlądowym szlakiem Ŝeglownym. 3. Rewaloryzacja zieleni i małej architektury na terenie Zespołu Pałacowo - Parkowego IUNG-PIB w Puławach. 4. Remont i adaptacja Domku śółtego (Aleksandryjskiego). 5. Remont i rewaloryzacja Domku Chińskiego usytuowanego na terenie zespołu Pałacowo -Parkowego IUNG-PIB w Puławach. 6. Remont i rewaloryzacja Domu Gotyckiego usytuowanego na terenie zespołu Pałacowo -Parkowego IUNG-PIB w Puławach. 7. Remont i rewaloryzacja Łuku Rzymskiego usytuowanego na terenie zespołu Pałacowo-Parkowego IUNG-PIB w Puławach. 8. Remont i rewaloryzacja Świątyni Sybilli usytuowanej na terenie zespołu Pałacowo- Parkowego IUNG-PIB w Puławach. 9. Remont pomieszczeń sal zabytkowych w części środkowej Pałacu Czartoryskich. 10. Renowacja dawnego Zajazdu pod Pielgrzymem. 11. Remont budynku dawnego szpitala im. św. Karola Boromeusza - ul. Czartoryskich. 12. Rewitalizacja Cmentarza Włostowickiego. 7

13. Przystosowanie ogrodu i willi Samotnia do działalności kulturalnej i turystycznej. 14. Kontynuacja budowy bulwaru nadwiślańskiego wraz z przystosowaniem istniejącego portu rzecznego do pełnienia funkcji turystyczno rekreacyjnych. 15. Odnowa powiatowych budynków uŝyteczności publicznej przy Al. Królewskiej 19 w Puławach. 16. Kompleksowa modernizacja Skweru Niepodległości. 17. Rewitalizacja szkoły i internatu I L.O. im Ks. A. J. Czartoryskiego oraz budynku Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej, wraz z ich otoczeniem. 18. Odnowa MłodzieŜowego Domu Kultury w Puławach. V. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Woj. Lubelskim. Jest to dokument uzupełniający w stosunku do wszystkich innych aktów planowania wojewódzkiego. Program z załoŝenia ma promować ideę ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na terenie województwa lubelskiego miejsca lokalizacji objętych programem zabytków, dziedzictwa i krajobrazu kulturowego. Zakłada 2 cele strategiczne: 1. Wzmocnienie potencjału dziedzictwa kulturowego województwa lubelskiego jako elementu rozwoju społeczno gospodarczego regionu poprzez ochronę zabytków materialnych i opiekę nad zabytkami oraz ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. 2. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego Lubelszczyzny w działaniach promocyjnych i edukacyjnych wpływających na rozwój społeczno ekonomiczny poprzez edukację w zakresie dziedzictwa kulturowego i jego promocję. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW ZABYTKOWYCH MIASTA PUŁAWY. W myśl art. 22 Ustawy z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw prezydent miasta prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu miasta. W związku z zapisami ww. ustawy w gminnej ewidencji zabytków miasta Puławy powinny się znaleźć: 1. zabytki nieruchome wpisane do rejestru; 2. inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków (w tym stanowiska archeologiczne); 3. inne zabytki nieruchome wyznaczone przez prezydenta miasta w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Poza nimi ochroną prawną (poprzez wpis do rejestru zabytków) objęte są takŝe zabytki ruchome. 8

Szczegółowe wykazy zasobów zabytkowych. Tab. 1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków województwa lubelskiego (stan na 15.06.2010 r.) - Dz. Urzędowy Woj. Lubelskiego Nr 84/2010, poz. 1552. Lp Adres Obiekt / zakres wpisu do rejestru zabytków 1 Puławy Część obszaru miasta Puławy w granicach przebiegających od Kępy Szydłowieckiej drogą przechodzącą w ul. 4-go Pułku Piechoty WP z zabudowanym terenem od strony zachodniej oraz terenem, na którym znajduje się dawny zajazd Pod Pielgrzymem (A/404), następnie ul. Piłsudskiego (dawna ul. Zwycięstwa), ul. Ks. Izabelli, ul Waryńskiego do ulicy Czartoryskich, Al. Małą (dawna ul. Gagarina) do ul. Piłsudskiego (dawna ul. Zwycięstwa) i Al. Królewskiej (dawna Al. Jedności), z włączeniem fragmentu Al. Partyzantów na odcinku istniejących starych drzew w przedłuŝeniu Al. Królewskiej aŝ do gmachu Liceum Ogólnokształcącego im. Ks. A. J. Czartoryskiego, przez ul. Krańcową (wraz z terenem, na którym znajduje się budynek Starostwa), dalej wzdłuŝ skarpy do ul. Głębokiej, następnie wzdłuŝ muru dawnego ogrodu fruktowego, dalej wzdłuŝ górnej granicy skarpy do ul. Zielonej, ul. Zieloną z obustronna zabudową do ul. Kazimierskiej, skąd przez łachę Wiślaną do Kępy Sadłowickiej wraz ze znajdującymi się na tym terenie zespołami rezydencjonalnymi, razem z budowlami towarzyszącymi, obiektami architektury parkowej, rzeźbami i elementami lapidarialnymi oraz Nr Własność rejestr u A/150 Skarb Państwagrunt; IUNG-PIB budynki; Parafia pw. Wniebowzięcia NMP(d. kaplica) 9

parkiem, zespołem kościelnym (indywidualne decyzje w sprawie wpisu do rejestru pod nr A/150 uzyskały: groty, pałac Marynki, Altana Chińska, dwie kordegardy, kaplica pałacowa (ob. kościół paraf. pw. Wniebowzięcia NMP), dzwonnica, pałac Czartoryskich, Domek śółty (tzw. Aleksandryjski), świątynia Sybilli, Dom Gotycki, elementy małej architektury: mostek n/fosą, brama główna, brama z dziedzińca głównego do parku, brama rzymska (tzw. łuk rzymski), tarasy rampowe (tzw. zakosy), schody angielskie (tzw. pasaŝ angielski), most arkadowy (tzw. rzymski), mostek nad Głęboką Drogą, a takŝe zabudową willową i mieszkalną byłych oficjalistów dworskich, z włączeniem alei prowadzącej do kościoła przy ul. Włostowickiej (wpisanej pod nr A/686). 2 Puławy Budynek stacji pomp z wieŝą ciśnień w parku pałacowym 3 Puławy Relikty wodociągu oraz ujęcia wody dla ul. Ceglana osady pałacowej, złoŝone z trzech stawów, rowów drenaŝowych z fragmentami oszalowania, ceglanej obudowy osadnika (studni), w gran. wg zał. mapy 4 Puławy, ul. Dawny szpital św. Karola Boromeusza z Czartoryskich 6a przylegającym do skrzydła wschodniego murem i bramą wjazdową, w gran. parceli 5 Puławy Budynek mieszkalny ze stróŝówką i Al. Królewska 3 ogrodzeniem (d. Al. Jedności) A/714 Skarb Państwa, IUNG-PIB A/1116 Skarb Państwa A/708 Budynek PTTK Warszawa, teren - PTTK Warszawa w uŝytk. wieczyst. od Gminy M. Puławy A/854 Skarb Państwa, Powiat Puławski 10

6 Puławy, Al. Dom A/857 Skarb Państwa Królewska 11a 7 Puławy, Al. Królewska 19 8 Puławy ul. Moniuszki 6 9 Puławy Al. Partyzantów 12-16 10 Puławy ul. 4-go Pułku Piechoty WP 4 i ul. Rybacka 2 11 Puławy, ul. Sieroszewskiego 4 12 Puławy, ul. Skowieszyńska 12 13 Puławy, ul. Skowieszyńska 30 14 Puławy ul. Włostowicka 15 Puławy ul. Włostowicka 27 (ob. 25) 16 Puławy, ul. Włostowicka 61 17 Puławy ul. Zielona 9 18 Puławy ul. Zielona 32 Budynek z otaczającym drzewostanem, A/1035 Skarb Państwa, w gran. działki wg zał. planu Powiat Puławski Dom mieszkalny A/911 Prywatna Budynek Liceum Ogólnokształcącego im. A/804 Skarb Państwa, Ks. A. J. Czartoryskiego (d. Gimnazjum), z budynkiem portierni oraz budynek tzw. Powiat Puławski dyrektorówki z otoczeniem, w gran. według zał. planu Dawny zajazd pocztowy Pod A/404 Prywatna Pielgrzymem Budynek z pozostałościami ogrodu, w A/801 Skarb Państwa gran. wg zał. planu Dom mieszkalny A/910 Prywatna Dom wraz z otoczeniem wskazanym na A/992 Prywatna mapie (tj. w gran. obc. działki) Cmentarz paraf. w gran. ogrodzenia, wg A/940 Parafia pw. św. zał. planu Józefa Budynek szkoły wiejskiej z przyległym A/878 Skarb Państwa, terenem (wg opisu w decyzji) Powiat Puławski Zespół kościelny: kościół parafialny p.w. A/961 Parafia pw. św. św. Józefa, dzwonnica, kostnica, Józefa drzewostan, teren cmentarza przykościelnego z ogrodzeniem Willa Kruszyna A/777 Prywatna Willa Duninów, w gran. wg zał. planu A/890 Prywatna 19 Puławy Willa Samotnia A/800 Gmina Miasto 11

ul. Zielona 36 (d. 34) 20 Puławy - Bochotnica Puławy, TPP wieczyste uŝytk. Aleja ze szpalerami drzew A/686 Skarb Państwa Tab 2. Inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków: Lp Nazwa obiektu Adres Własność 1 Zespół dworca kolejowego Kolei Nadwiślańskiej: dworzec, magazyn, skład kolejowy, dwa domy mieszkalne, ul. Kolejowa 1-5 Polskie Koleje Państwowe, Skarb Państwa piwnica, wieŝa ciśnień - k. XI Xw. 2 Zespół Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego Górna Niwa - 1924-1929 r. ul. Lubelska 92 A Skarb Państwa, Agencja Nieruchomości Rolnych SP, prywatna 3 Kasyno oficerskie - l. 90-te XIX w. ul. Lubelska 10 Prywatna 4 Budynek gospodarczy z ogrodzeniem przy d. szpitalu św. Karola ul. Czartoryskich 6a Z.G. PTTK w Warszawie 5 Cmentarz wojenny z II wojny św. ul. Piaskowa Skarb Państwa 6 Cmentarz parafialny ul. Piaskowa Parafia pw. Miłosierdzia BoŜego 7 Cmentarz Ŝydowski nowy ul. Piaskowa / Skarb Państwa ul. Kołłątaja 8 Cmentarz Ŝydowski stary ul. Kilińskiego Prywatna 9 Cmentarz prawosławny ul. Kołłątaja Skarb Państwa 10 Figura przydroŝna z posągiem Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej XIX w./1904r. ul. Włostowicka Skarb Państwa 12

Tab. 3. Inne zabytki nieruchome znajdujące się w gminnej ewidencji zabytków: Lp Nazwa obiektu Adres Własność 1 Plebania w zespole kościelnym ul. Aignera 8 Parafialna 2 Kapliczka z figurą św. Jana ul. Aignera 8 Parafia pw. WNMP Nepomucena 3 Kapliczka przydroŝna ul. 6 Sierpnia Skarb Państwa (epidemijna) 1852 r. 4 Kapliczka Matki Boskiej ul. Norblina Skarb Państwa 5 Pomnik Odzyskania Niepodległości ul. Włostowicka Skarb Państwa 1918 r. Parafia pw. św. Józefa 6 Dawny Magistrat - ok. 1908 r. ul. 6 Sierpnia 1 Prywatna 7 Hotel Bristol 1904 r. ul. Piłsudskiego 30 Bank Spółdzielczy 8 Dwór - k. XIX w. ul. Izabeli 3 Prywatna 9 Dom mieszkalny - ok. 1930 r. ul. Bema 8 Prywatna 10 Dom mieszkalny - ok. 1914 r. ul. Dąbrowskiego 14 Prywatna 11 Dom mieszkalny - ok. 1920 r. ul. Kraszewskiego 17 Prywatna 12 Dom mieszkalny - ok. 1920 r. ul. Heidenreicha Kruka 9 Prywatna 13 Dom mieszkalny - l. 30-te XX w. ul. Mokra 2a Prywatna / IUNG 14 Dom mieszkalny - k. XIX w. ul. 4 Pułku Piechoty WP Prywatna 13 15 Dom mieszkalny - ok. 1920 r. (ob. ul. Czartoryskich 5 Zgromadzenie Sióstr Specjalny Ośrodek Szkolno- Benedyktynek Wychowawczy im. S. Klary Staszczak) 16 Dom mieszkalny 1905 r. ul. Skowieszyńska 30a Prywatna 17 Dom mieszkalny - k. XIX w. ul. Piłsudskiego 8 Prywatna 18 Dom mieszkalny - pocz. XX w. ul. Piłsudskiego 26 Skarb Państwa ZHP 19 Dom mieszkalny - pocz. XX w. ul. Piłsudskiego 32 Prywatna 20 Dom mieszkalny - k. XIX w. ul. Piłsudskiego 41 Prywatna 21 Dom mieszkalny - k. XIX w. ul. Piłsudskiego 43 Gmina Miasto Puławy 22 Dom mieszkalny 1920 r. ul. Piłsudskiego 65 Prywatna 23 Dom mieszkalny - pocz. XX w.; ul. Piłsudskiego 83 Gmina Miasto Puławy ob. Urząd Stanu Cywilnego 24 Dom mieszkalny - ok. 1930 r. ul. Partyzantów 41a Prywatna 13

25 Młyn ul. Zielona 19 Prywatna 26 Dawny magazyn zboŝowy - ok. ul. 6 Sierpnia 3 Prywatna poł. XIX w. 27 Budynek - Zarząd Dróg Wodnych ul. 6 Sierpnia 5 Skarb Państwa 28 Kompleks budynków dawnego ul. 6 Sierpnia 3 Prywatna syndykatu rolnego 29 Most na Wiśle im. Prezydenta Ignacego Mościckiego 1934 r. na rzece Wiśle Gmina Puławy Gmina Miasto Puławy 30 Stocznia rzeczna: pochylnia ul. 6 Sierpnia 43 Prywatna Stocznia rzeczna: d. budynek ul. 6 Sierpnia 43 Prywatna administracyjny (ob. restauracja Tawerna ) 31 Budynek mieszkalno-usługowy ul. Piłsudskiego 1 Prywatna k. XIX w. 32 Budynek mieszkalno-usługowy ul. Piłsudskiego 3 Prywatna k. XIX w. 33 Budynek mieszkalno-usługowy ul. Piłsudskiego 5 Prywatna k. XIX w. 34 Budynek mieszkalno-usługowy ul. Piłsudskiego 7 Prywatna k. XIX w. 35 Budynek mieszkalno-usługowy pocz. XX w. ul. Piłsudskiego 17 Samorząd Województwa Lubelskiego 36 Dawna elektrownia miejska ul. Rybacka / Piłsudskiego Prywatna z 1926 r. 37 Dawna wieŝa ciśnień (ob. ul. Filtrowa 50 Powiat Puławy Obserwatorium Astronomiczne) 38 Kościół garnizonowy (d. cerkiew prawosławna, ok. 1880 r., ul. Lubelska 7a Parafia Matki BoŜej RóŜańcowej przebud. 1936-1937 r.) 39 Kamienica ul. Izabeli 8 Prywatna 40 Oficyna pałacu Marynki ul. Kazimierska 4 Prywatna Zabytki archeologiczne. Zabytek archeologiczny to zabytek nieruchomy będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złoŝoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów lub zabytek ruchomy, będący tym wytworem. Ta szeroka definicja określa jednocześnie potencjalnie duŝy zasób zabytków archeologicznych, na które składają się zarówno 14

tzw. stanowiska archeologiczne (obiekty i warstwy zlokalizowane w terenie), jak i ruchome zabytki (przedmioty) z nich pochodzące. We współczesnym konserwatorstwie przyjmuje się politykę tzw. zintegrowanej ochrony dziedzictwa kulturowego, a więc równoprawnego, wieloelementowego systemu, w skład którego wchodzą równieŝ stanowiska i zabytki archeologiczne. Naczelną zasadą w konserwatorstwie archeologicznym jest zachowanie w moŝliwie niezmienionej formie jak największej liczby stanowisk. W działaniach konserwatorskich w zakresie archeologii waŝne jest równieŝ dąŝenie do całościowej bazy danych o zasobach archeologicznych, rejestrowanie wszelkich potencjalnych miejsc odkryć, dokumentowanie ginącego dziedzictwa przez zagroŝenia współczesnej cywilizacji. Zadania z zakresu archeologii są nie tylko obowiązkiem wyspecjalizowanych słuŝb konserwatorskich czy nawet poszczególnych środowisk (np. archeologów), ale takŝe powinny być podejmowane przez inne organy administracji państwowej, a przede wszystkim samorządowej. Niejednokrotnie odwołuje się teŝ do poczucia obywatelskiego obowiązku (np. w sytuacji przypadkowych odkryć archeologicznych). Wynika z tego kolejne waŝne zadanie, jakim jest uświadomienie społeczeństwu wartości zabytków archeologicznych i wynikającej z tego konieczności ich ochrony. Popularyzacja odkryć archeologicznych, a przez to zwracanie uwagi na ich unikatowy charakter i potrzebę zapewnienia stosownej ochrony, jest bardzo waŝne dla całego środowiska archeologów, w tym takŝe słuŝb konserwatorskich. Stan rozpoznania i zachowania archeologicznego dziedzictwa kulturowego na terenie miasta Puławy. Dzięki programowi badań Archeologicznego Zdjęcia Polski, prowadzonych w 1981r. aktualny stan rozpoznania archeologicznego miasta Puławy przedstawia się następująco: Miasto Puławy objęte jest obszarami AZP nr 74-75 i 74-76. Prospekcja terenowa w centrum miasta utrudniona była ze względu na istniejące zainwestowanie, zabudowę i wtórne przekształcenia terenu. W obrębie obszaru 74-75 wyznaczono jedno stanowisko nr 4, relikty wodociągu z XVII w., w obrębie osady pałacowej. W obszarze 74-76 podczas prowadzonych prospekcji terenowych odkryto 25 stanowisk, zlokalizowanych głównie w części południowo-wschodniej miasta, tj. na terenie Włostowic. Są to w większości ślady osadnictwa (tj. punkty, na których zlokalizowano zabytki ruchome typu: ceramika, narzędzia krzemienne, metalowe, itp.) lub osady w wielu okresów chronologicznych, poczynając od neolitu (2 poł. IV-II tys. p.n.e), poprzez epokę brązu (II tys. p.n.e.), okres wpływów rzymskich (I- IV w. n.e.), wczesne średniowiecze (VI- poł. XIII w.) po czasy nowoŝytne. Stanowiska archeologiczne zlokalizowane są głównie na terenach prywatnych, na obszarach uŝytków rolnych, leśnych lub w obrębie zabudowy siedliskowej. 15

Tab.4. Szczegółowy wykaz stanowisk archeologicznych ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków: Lp. Miejscowość Obszar AZP Nr stan. na obszarze Nr stan. w miejsc. 1 Parchatka 74-76 60 12 2 Parchatka 74-76 61 13 3 Puławy 74-76 1 inf. z literatury 4 Puławy 74-76 20 1 5 Puławy 74-76 46 2 6 Puławy 74-76 47 3 7 Puławy 74-75 4 4 8 Puławy- Włostowice 74-76 78 13 9 Puławy- Włostowice 74-76 81 16 10 Skowieszyn 75-76 42 4 11 Skowieszyn 74-76 42 14 12 Włostowice 74-76 43 1 13 Włostowice 74-76 44 2 14 Włostowice 74-76 45 3 15 Włostowice 74-76 67 16 16 Włostowice 74-76 68 17 17 Włostowice 74-76 69 4 18 Włostowice 74-76 70 5 19 Włostowice 74-76 71 6 20 Włostowice 74-76 72 7 21 Włostowice 74-76 73 8 22 Włostowice 74-76 74 9 23 Włostowice 74-76 75 10 24 Włostowice 74-76 76 11 25 Włostowice 74-76 77 12 26 Włostowice 74-76 79 14 16

Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków. Wpis do rejestru zabytków ruchomych odbywa się na mocy decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na wniosek właściciela tego zabytku. Decyzja o wpisie moŝe zostać wydana z urzędu, jeśli zachodzi uzasadniona obawa zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę. Szczególnie ten ostatni przypadek stanowi największe zagroŝenie dla dziedzictwa zabytków ruchomych. Bardzo często zabytki ruchome objęte ochroną prawną znajdują się w kolekcjach prywatnych, w zbiorach rodzinnych, wewnątrz zabytkowych budowli czy na prywatnych posesjach. Szerokie rozpowszechnianie informacji o nich i miejscu ich przechowywania nie leŝy w interesie ochrony tego dziedzictwa, z uwagi na zagroŝenie kradzieŝą. Dlatego teŝ w programie wymienione są tylko najwaŝniejsze przykłady, na ogół udostępnione do oglądania. Do rejestru nie wpisuje się zabytku ujętego w inwentarzu muzeum lub wchodzącego w skład narodowego zasobu bibliotecznego. Na terenie miasta Puławy znajdują się 184 zabytki ruchome objęte ochroną prawną, z czego m.in. 11 znajduje się w obrębie pałacu i parku, 11 stanowi wyposaŝenie dawnej kaplicy pałacowej (obecnie pw. Wniebowzięcia NMP), w tym dekoracja malarska kopuły nr rej. L/B/175, 108 elementów - to wyposaŝenie kościoła parafialnego pw. św. Józefa we Włostowicach nr rej. L/B/167. Obiekty znajdujące się w obrębie zespołu pałacowo-parkowego to: - sarkofag Augusta i Marii-Zofii Czartoryskich, rzeźba w kształcie rzymskiego pomnika nagrobnego (1800-1801 r.) aut. Maksymiliana Laboureura nr rej. L/B/25 - dwie rzeźby porfirowe przedstawiające lwy przed świątynią Sybilli - nr rej. L/B/26 - rzeźba śpiąca puma (ob. w Domu Gotyckim) - nr rej. L/B/27 - rzeźba ołtarzyk rzymski (ob. we wnętrzu Świątyni Sybilli) nr rej. L/B/28 - cztery grupy puttów pierwotnie nad bramą wjazdową i na bramie parkowej - obecnie na tarasie przy elewacji frontowej pałacu nr rej. L/B/29 - rzeźba Tankred i Klorynda, aut. F.Lazariniego (w Domku Chińskim) - nr rej. L/B/30 - Stella Arabska (w Domku Chińskim) nr rej. L/B/370 - pomnik nagrobny tatarski, naprzeciwko wejścia do Domu Gotyckiego nr rej. L/B/31 Krajobraz kulturowy i wartości niematerialne. Do najcenniejszych walorów krajobrazu kulturowego Puław, przejawiających się m.in. w pielęgnowaniu niematerialnych wartości kultury i historii miejsca naleŝą: 1. ponad 200-letnie tradycje muzealnicze (najstarsze w Polsce muzeum świątynia pamiątek narodowych, związane z osobą księŝnej Izabeli Czartoryskiej), 17

2. wartości kultury materialnej i technicznej, jak równieŝ dziedzictwo sztuki i architektury związane z rodami Lubomirskich, Sieniawskich, Czartoryskich, 3. tradycje literackie, związane głównie z dworem ksiąŝąt Czartoryskich, 4. tradycje związane z przeprawą wiślaną, handlem w rejonie nadwiślańskim, Ŝeglugą, w tym Ŝeglugą parową, gospodarką wodną i tradycją budowy i remontu jednostek pływających, 5. tradycje naukowe i badawcze zapoczątkowane jeszcze w XIX wieku, kontynuowane do dnia dzisiejszego. OCENA STANU ZACHOWANIA i POTRZEBY KONSERWATORSKIE. A. Obiekty wpisane do rejestru zabytków. Stan zachowania zabytków nieruchomych na terenie miasta Puławy objętych ochroną prawną (wpis do rejestru zabytków) jest zróŝnicowany. W ciągu realizacji programu opieki nad zabytkami w latach 2007-2010 znacznej poprawie uległ stan kilku waŝnych zabytków wpisanych do rejestru, bądź w okresie tym rozpoczęto prace konserwatorskie przy obiektach, które od długiego czasu popadały w ruinę. NajwaŜniejszymi przykładami dobrych praktyk konserwatorskich są: Domek Grecki, Domek Aleksandryjski, część wnętrz i elewacja pałacu Czartoryskich, cmentarz włostowicki, otoczenie kościoła św. Józefa we Włostowicach, dom przy ul. Moniuszki 6, willa Samotnia. PoniŜej przedstawiony został stan zachowania najwaŝniejszych zabytków. Opisano zmiany stanu technicznego zaistniałe w ostatnich kilku latach, szczególnie w latach 2007-2010. Dom, Al. Królewska 11A (Bank Polska Kasa Opieki S.A.) - budynek utrzymany w stanie dobrym, nie wymagający pilnych prac konserwatorskich. Miejscowe ślady zawilgoceń w partii przyziemia. Stolarka okienna i drzwiowa zuŝyte do wymiany i odtworzenia wg historycznych podziałów. Otoczenie zadbane, wygrodzone. Willa "Samotnia", ul. Zielona 36 (własność gminy Miasta Puławy, siedziba Towarzystwa Przyjaciół Puław) - stan bardzo dobry. Prace remontowokonserwatorskie rozpoczęte w 1995 r. realizowane są sukcesywnie. Willa została wyremontowana i zaadaptowana na cele związane z gastronomią i cele TPP. W 2009 r. wykonano: odtworzenie brakujących elementów zwieńczenia wieŝy i krat ozdobnych w oknach kondygnacji wieŝy (rekonstrukcja krat) oraz wykonanie nowych obróbek blacharskich. W 2010 r. zabezpieczono gzymsy przed ingerencją wód 18

opadowych, wykonano prace konserwatorskie przy płaskorzeźbach na elewacji. Towarzystwo Przyjaciół Puław planuje w miarę posiadanych środków i moŝliwości pozyskania finansowania zewnętrznego dokończyć prace związane z wykonaniem ogrodzenia, zagospodarowania i urządzenia terenu otaczającego willę (w tym m.in. wykonania zaprojektowanej altany ogrodowej). Dom z pozostałością ogrodu dekoracyjnego, ul. Sieroszewskiego 4 (MłodzieŜowy Dom Kultury) - budynek zachowany w stanie dobrym, uŝytkowany. Prace remontowe przy zabytku były prowadzone w latach 2009 i 2010 r. (m.in. remont dachu oraz elewacji, wykonanie izolacji przeciwwilgociowej w obrębie piwnic, remont tarasów i schodów, naprawa koszy podokiennych oraz wykonanie nowej opaski wokół budynku). W najbliŝszym czasie planowana jest wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (zewnętrznej). Dom mieszkalny ze stróŝówką i ogrodzeniem, Al. Królewska 3 (obecnie Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie) - stan ogólny dobry. Występują niewielkie zawilgocenia budynku głównego w partii przyziemia. Ślady kilku drobnych spękań na elewacji, w kilku miejscach niewielkie ubytki tynku. Elewacja budynku wymaga odnowienia i malowania. Poza tym stolarka okienna i drzwiowa nowa drewniana wykonana z zachowaniem historycznych podziałów i wyglądu. Pokrycie dachowe blacha ocynkowana ze śladami rdzy. StróŜówka w stanie dobrym. Ogrodzenie w stanie dobrym ślady zawilgoceń w partii przyziemia. W 2009 r. wydano pozwolenie konserwatorskie i budowlane na prace remontowe w budynku w zakresie wymiany stolarki okiennej i drzwiowej, malowania elewacji, remontu schodów wejściowych zewnętrznych, odtworzenia historycznej formy balustrad, wymiany bramy i furtki oraz wykonania nawierzchni chodnika. Z zakresu pozwolenia wykonano wymianę stolarki. Pace remontowe będą kontynuowane w miarę posiadanych środków. Budynek Liceum Ogólnokształcącego im. księcia Adama Czartoryskiego wraz z tzw. Dyrektorówką, ul. Partyzantów 12/14 budynek liceum zachowany w stanie dobrym, całe otoczenie zadbane i uporządkowane. Na bieŝąco prowadzone są prace remontowe (w kilku ostatnich latach wymieniono stolarkę, wykonano termomodernizację dachu). W ostatnim czasie w budynku "Dyrektorówki" (biblioteka) wymieniono drzwi i okna, budynek ma kilkuletnie nowe pokrycie dachowe z dachówki ceramicznej. Budynki stróŝówki i Dyrektorówki wymagają ogólnego odnowienia elewacji (drobne ubytki tynku i zawilgocenia), w stróŝówce wskazana wymiana stolarki, naprawienie pokrycia dachowego, ale nie zauwaŝa się pilnych potrzeb remontowo-konserwatorskich. 19

Budynek szkoły wiejskiej, ul. Włostowicka 27 (Muzeum Oświatowe) budynek utrzymany w stanie dobrym. W ostatnich latach wykonano przebudowę systemu cieplnego budynku. W partiach przyziemia widoczne są ślady zawilgocenia, spowodowane brakiem izolacji poziomej budynku. Wskazana wymiana stolarki okiennej (okna skrzynkowe) ze względu na znaczny stopień zuŝycia. Pokrycie dachowe (blacha ocynkowana) w wielu miejscach z zaciekami i śladami rdzy wymagałoby interwencji i sprawdzenia szczelności. Dawny Internat, Al. Królewska 19 (ob. Starostwo Powiatowe) budynek utrzymany w dobrym stanie technicznym. Na bieŝąco wykonywane są prace remontowe (m.in. remont trzech pomieszczeń piwnicznych, wymiana kilku sztuk stolarki okiennej i drzwiowej, sukcesywne ocieplanie stropu). W 2010 r. wykonano wymianę pokrycia dachowego z blachy tytanowo-cynkowej. Planowane w najbliŝszym czasie: kontynuacja ocieplania stropu, w 2012 r. - wymiana stolarki okiennej i drzwiowej. Zespół pałacowo-parkowy - obejmujący: Pałac powaŝniejsze prace remontontowo-konserwatorskie trwają od 2004 r. (m.in. remont elewacji, prace konserwatorskie przy elementach kamiennych na elewacji południowej, zachodniej i północnej pałacu, prace konserwatorskie przy kamiennym portyku wejściowym oraz kamiennych attykach elewacji południowej części środkowej pałacu, iluminacja elewacji). Za remont i konserwację elewacji pałacu Czartoryskich w Puławach IUNG-PIB otrzymał w 2009 r. nagrodę Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Laur Konserwatorski. Od kilku lat trwają równieŝ prace konserwatorskie we wnętrzach pałacu (zakończono prace remontowokonserwatorskie w Sali Kolumnowej, w Sali Balowej). W 2008r. IUNG-PIB uzyskał pozwolenie konserwatorskie na prace konserwatorskie i budowlane w Sali Kamiennej, Sali Gotyckiej, Sali Rycerskiej i Sieni Głównej pałacu. Część prac (na parterze) została rozpoczęta i w chwili obecnej są kontynuowane. Od 2010 r. trwają równieŝ prace w pomieszczeniach na parterze prawego skrzydła pałacu (uzupełnienia tynków, malowanie pomieszczeń, zamontowanie sufitów podwieszanych w korytarzach oraz wymiana posadzek), jak równieŝ w pomieszczeniach zajmowanych przez Centralną Bibliotekę Rolniczą, (wzmocnienie nadproŝy, renowacja tynków, wykonanie betonowych podłoŝy pod regały przesuwane, wzmocnienie odporności ogniowej stropów). W 2010 r. IUNG-PIB uzyskał pozwolenie na wykonanie monitoringu telewizji dozorowanej wszystkich historycznych obiektów architektonicznych w zespole pałacowoparkowym. Planowane zakończenie prac do końca 2012 r. Z dniem 1 czerwca 2009 r. w puławskim pałacu zaczęło formalnie działać Muzeum Czartoryskich w Puławach - kolejny oddział Muzeum 20

Nadwiślańskiego. Siedziba Muzeum wraz z salą ekspozycyjną zostały ulokowane w korpusie głównym pałacu (parter, na osi budynku). Dwie kordegardy - przy pałacu - zachowane w stanie dobrym, jednakŝe wymagają przeprowadzenia prac głównie w partii przyziemia (potrzeba załoŝenia izolacji), uzupełnienia drobnych ubytków tynków oraz odnowienia elewacji wraz konserwacją lub wymianą stolarki okiennej. Pałac Marynki - w uŝytkowaniu Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach, Oddział Pszczelnictwa w Puławach - zachowany w dobrym stanie, jednakŝe konieczna jest likwidacja zawilgoceń w partii przyziemia (załoŝenie izolacji), zabezpieczenie spękań ścian, uzupełnienie ubytków tynku, konserwacja lub wymiana stolarki okiennej i drzwiowej. W 2005 r. uŝytkownik otrzymał wytyczne konserwatorskie dla planowanego remontu klatki schodowej w części środkowej pałacu (remontu nie podjęto z uwagi na brak środków). W 2010 r. Instytut otrzymał pozwolenie konserwatorskie na całościową wymianę stolarki okiennej w pałacu prace w tym zakresie uzaleŝnione będą od pozyskania środków zewnętrznych. Teren wokół pałacu uporządkowany. Prac remontowych wymaga ogrodzenie dzielące posesję pałacową od parku oraz ogrodzenie od ul. Kazimierskiej. Domek Grecki - uŝytkowany jako biblioteka miejska obiekt po kompleksowych pracach remontowych (od 2007 r.) wraz z pracami przy zagospodarowaniu terenu (m.in. wykonanie izolacji przeciwwilgociowej, połoŝenie tynków renowacyjnych, konserwacja okładzin kamiennych i detalu kamiennego kolumn, wymiana 5 sztuk drzwi wejściowych, malowanie elewacji, wymiana nawierzchni tarasów i dojść, wymiana pokrycia dachu przybudówki parterowej, podjazd dla niepełnosprawnych, malowanie elewacji; wymiana ogrodzenia i bramy wjazdowej, wykonanie śmietnika, schodów, remont murów oporowych i tarasów, wykonanie kanalizacji deszczowej, oświetlenie terenu, wykonanie parkingów dziedzińca i ciągów pieszych). Obiekt w stanie bardzo dobrym. Domek śółty, zw. Aleksandryjskim Od wielu lat budynek był nieuŝytkowany, prace badawcze i dokumentacyjne rozpoczęto w 2005 r. Obecnie trwają prace remontowo-konserwatorskie według pozwolenia konserwatorskiego i pozwolenia na budowę z 16.03.2009 r. Zaizolowano fundamenty, wykonano nową konstrukcję dachu i nowe pokrycie dachowe dachówką ceramiczną. Trwają prace adaptacyjne we wnętrzu budynku, prace związane z montaŝem instalacji teletechnicznych, wykonywaniem instalacji i pomieszczeń 21

sanitarnych; budynek uzyskał częściowo nowe posadzki, stropy, skuto tynk kolumn w portyku. Planowane zakończenie prac koniec 2012 r. W trakcie prowadzonych w październiku 2010 r. robót ziemnych we wnętrzu Domku odkryto fundamenty w pomieszczeniu tzw. gabinetu (w części pn.-zach.). Odkryte fundamenty potwierdzają wiarygodność planu budynku z 1800 r. Dom Gotycki - pierwsze muzeum pamiątek narodowych - zachowane w stanie dobrym/średnim. Budynek ze względu na brak ogrzewania nie jest wykorzystywany w okresie zimowym. Obecnie trwają szerzej zakrojone prace remontowe (pozwolenie LWKZ z 11.07.2008 r.), wśród których planowane są: konserwacja elementów kamiennych oraz detali sztukatorskich, odtworzenie witraŝy, wykonanie izolacji poziomej fundamentów (w trakcie realizacji), remont elewacji, remont dachu, tarasu, naprawa rynien i rur spustowych, remont okien oraz przebudowa wewnętrznej instalacji elektrycznej. Planowane zakończenie prac koniec 2012 r. Świątynia Sybilli. Budynek zachowany w stanie dobrym/średnim, szczególne problemy związane są z zawilgoceniem dolnej kondygnacji i nierozwiązaniem do tej pory sprawy wentylacji dolnego pomieszczenia. Budynek ze względu na brak ogrzewania nie jest wykorzystywany w okresie zimowym. W 2010 r. rozpoczęto prace konserwatorskie i roboty budowlane (pozwolenie budowlane 21.08.2008 r.), wśród których planowane są: konserwacja i uzupełnienie elementów kamiennych kolumn, architrawów, fryzów, gzymsów, rekonstrukcja zewnętrznych wypraw tynkarskich, renowacja stolarki drzwiowej, wykonanie izolacji poziomej fundamentów, remont elewacji, dachu, naprawa rynien i rur spustowych, przebudowa wewnętrznej instalacji elektrycznej. Planowane zakończenie prac koniec 2012 r. Domek Chiński - W 2007 r. IUNG-PIB podjął działania w celu przeprowadzenia remontu domku oraz wyprofilowania terenu w celu odprowadzenia wód opadowych. 11.07.2008 r. wydano pozwolenie na prace konserwatorskie i budowlane w zakresie: rekonstrukcji i uzupełnienia detalu architektonicznego, konserwacji elementów kamiennych, wzmocnienia i izolacji fundamentów, remontu elewacji, remontu dachu, remontu pomieszczeń wewnętrznych, wymiany stolarki okiennej, naprawy schodów zewnętrznych, wykonania odwodnienia, przebudowy wewnętrznej instalacji elektrycznej. Jednak według oświadczenia przedstawicieli IUNG-PIB z powodu prowadzenia prac remontowo-konserwatorskich w kilku innych obiektach zabytkowych i związanych z tym nakładów finansowych, prace w Domku Chińskim na razie nie zostaną podjęte. 22

Łuk Rzymski W 2008 r. IUNG-PIB uzyskał pozwolenie na prace konserwatorskie i budowlane w zakresie rekonstrukcji i uzupełnienia detalu architektonicznego, konserwacji elementów kamiennych, wzmocnieniu i izolacji fundamentów, remontu elewacji, stalowej bramy, wymiany obróbek blacharskich i wykonanie opaski odwadniającej. Prace będą prowadzone w miarę moŝliwości finansowych właściciela. WieŜa ciśnień budynek w stanie dobrym; w ostatnim czasie zaobserwowano pewne problemy konstrukcyjne w środkowej części budynku (związane ze statyką budynku), m.in. pękające nadproŝa - spowodowane prawdopodobnie wpływem natęŝonego ruchu kołowego z ul. Głębokiej; IUNG-PIB opracował dokumentację techniczną prac zabezpieczających. Park zachowany w stanie dostatecznym. DuŜe zniszczenia w drzewostanie spowodowała wichura w 2001 r. Fakt ten wpłynął na podjęcie działań mających na celu przeprowadzenie kompleksowej rewaloryzacji obejmującej zieleń, infrastrukturę, układ komunikacyjny, remont murów ogrodzeniowych i wykonanie murów oporowych, wprowadzenie elementów małej architektury w parku. W ramach tego projektu planuje się wykonanie renowacji łachy wiślanej wraz z robotami towarzyszącymi (m.in. zagospodarowanie namułów, budowa grobli, kładek, zagospodarowanie otoczenia łachy poprzez stworzenie promenady i punktów widokowych, wytrasowanie alejek). Prace projektowe nad koncepcją renowacji łachy podjęte były juŝ w 1997 r. W 1998 r. powstał plan zagospodarowania łachy obejmujący m.in. gospodarkę drzewostanem i wytyczenie ścieŝek spacerowych. Opracowana przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie Koncepcja rewitalizacji parku została zaopiniowana pozytywnie przez LWKZ. Obejmuje ona m.in. studium historyczno-kompozycyjne, analizę konstrukcji, studium zieleni, analizę stanu zachowania. W 2008 r. IUNG-PIB podpisał z Gminą Miasto Puławy umowę uŝyczenia na 20 lat łachy wiślanej wraz terenami przyległymi po obu stronach starorzecza w celu jej rewitalizacji. Do współpracy zaproszono Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie (autora Projektu koncepcyjnego rewaloryzacji ogrodu księŝnej Izabeli Czartoryskiej ) w celu opracowania kompleksowej dokumentacji projektowej. W ciągu ostatnich kilku lat przeprowadzono sukcesywne prace konserwacyjnopielęgnacyjne przy najbardziej zagroŝonych egzemplarzach drzewostanu, w tym zabiegi dendrochirurgiczne. Zespół kościoła parafialnego pw. św. Józefa, ul. Włostowicka 61 - zachowany 23

w niezmienionych granicach i układzie. Obejmuje kościół, dzwonnicę, kostnicę, cmentarz przykościelny, ogrodzenie i drzewostan. W 2004 r. wykonano remont elewacji kościoła, dzwonnicy i ogrodzenia. Sukcesywnie, w ramach posiadanych środków, przeprowadzane były prace konserwatorskie ruchomego wyposaŝenie kościoła (m.in. renowacja barokowego posągu św. Pawła Pustelnika). W czasie ostatnich kilku lat z uwagi na zagroŝenie dla bezpieczeństwa ludzi i ruchu drogowego oraz niszczenie zabytkowego muru ogrodzeniowego dokonano wycinki 5 szt. starych drzew rosnących wzdłuŝ muru (prace poprzedzone wykonaniem pomiaru statyki drzew). Wobec kolizji pni oraz systemów korzeniowych drzew z zabytkowym murem konieczne było wykonanie specjalistycznych prac przy wycince drzew oraz usunięciu karp, w sposób nieszkodzący ogrodzeniu. W 2010 r. wykonano malowanie wnętrza kościoła (z zachowaniem dotychczasowej kolorystyki w kolorze białym). Wśród planowanych w najbliŝszym czasie przez Parafię prac remontowokonserwatorskich znajdują się: remont ogrodzenia zespołu kościelnego wraz z renowacją historycznych tablic nagrobnych. Cmentarz parafialny, ul. Włostowicka - to jedna z najstarszych nekropolii na Lubelszczyźnie, obiekt o wysokiej wartości historyczno-kulturowej. Od 2007 r. zrealizowano remont ogrodzenia cmentarza włącznie z bramą główną (ogrodzenie złoŝone z ceglanych, otynkowanych słupów, nakrytych czapkami z piaskowca połączonych metalowymi przęsłami) z malowaniem farbami zabezpieczającymi przed wilgocią. W 2008 r. zostały wykonane prace remontowe i konserwatorskie dwóch zabytkowych obiektów na cmentarzu włostowickim: murowanej kaplicy prawosławnej z 1885 r. - wymiana więźby dachowej i pokrycia dachowego, izolacja pionowa murów, naprawa murów zewnętrznych wraz z renowacją, wymiana tynków wewnętrznych na renowacyjne, wymiana stolarki drzwiowej i okiennej, wymiana posadzek i warstw podposadzkowych wraz z wykonaniem izolacji poziomej oraz wykonanie opaski wokół budynku;. mauzoleum z 1906 r. - naprawa sklepienia i pokrycia dachowego, naprawa murów zewnętrznych wraz z renowacją, wymiana tynków wewnętrznych na renowacyjne, wymiana ślusarki drzwiowej, wymiana posadzek i warstw podposadzkowych wraz z wykonaniem izolacji poziomej i opaski. Drzewostan na cmentarzu. W 1998 r. wykonana zastała inwentaryzacja drzewostanu i od tego momentu prowadzona jest systematyczna pielęgnacja drzew. W odstępie pięcioletnim wykonywana jest kontrola stanu drzew, korekta inwentaryzacji oraz przygotowywane są zakresy koniecznych prac. Systematycznie prowadzona konserwacja drzewostanu spowodowała znaczną poprawę jego stanu zachowania oraz ograniczyła zagroŝenie dla ludzi i obiektów. 24