PREZES URZĘDU TRANSPORTU KOLEJOWEGO

PREZES URZĘDU TRANSPORTU KOLEJOWEGO ZAGADNIENIA ADMINISTRACYJNOPRAWNE Aleksandra Wiktorowska Warszawa 2013

Stan prawny na 1 sierpnia 2013 r. Recenzent Prof. UAM dr hab. Krystyna Wojtczak Wydawca Izabella Małecka Redaktor prowadzący Marzena Molatta Opracowanie redakcyjne Anna Krzesz Łamanie Wolters Kluwer Polska Układ typograficzny Marta Baranowska Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na www.legalnakultura.pl POLSKA IZBA KSI KI Copyright by Wolters Kluwer Polska SA, 2013 ISBN 978-83-264-4433-3 ISSN 1897-4392 Wydane przez: Wolters Kluwer Polska SA Redakcja Książek 01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl

Spis treści Wykaz skrótów / 7 Rozdział 1 Utworzenie Urzędu Transportu Kolejowego / 9 Rozdział 2 Prezes Urzędu Transportu Kolejowego / 11 Rozdział 3 Zadania Prezesa UTK / 17 Rozdział 4 Prawne środki i sposoby realizacji zadań Prezesa UTK / 29 Rozdział 5 Zadania i kompetencje Prezesa UTK w dziedzinie bezpieczeństwa transportu kolejowego / 34 5.1. Systemy zarządzania bezpieczeństwem / 35 5.2. Dokumenty w systemie zarządzania bezpieczeństwem / 37 5.3. Zezwolenia i decyzje Prezesa UTK w systemie zarządzania bezpieczeństwem / 51 Rozdział 6 Zadania i kompetencje Prezesa UTK w dziedzinie badania wypadków kolejowych / 67 5

Spis treści Rozdział 7 Zadania i kompetencje Prezesa UTK w dziedzinie zapewnienia interoperacyjności systemu kolei na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej / 70 Rozdział 8 Zadania i kompetencje Prezesa UTK w dziedzinie przewozów kolejowych o charakterze użyteczności publicznej / 86 Rozdział 9 Zadania i kompetencje Prezesa UTK w dziedzinie otwartego dostępu dla pasażerskich przewozów kolejowych / 91 Rozdział 10 Zadania i kompetencje Prezesa UTK w dziedzinie udostępniania infrastruktury kolejowej / 96 Rozdział 11 Zadania i kompetencje Prezesa UTK w zakresie licencjonowania transportu kolejowego / 113 Rozdział 12 Nakładanie kar pieniężnych przez Prezesa UTK / 123 Rozdział 13 Istota i pozycja prawna Urzędu Transportu Kolejowego i Prezesa UTK / 129 Wykaz literatury / 175 Wykaz aktów prawnych / 189 Orzecznictwo / 193

Wykaz skrótów Akty prawne k.p.a. pr. przewoz. rozporządzenie nr 1371/2007 u.p.t.z. u.s.o.z. u.t.k. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 267) ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1173 z późn. zm.) rozporządzenie (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym (Dz. Urz. UE L 315 z 03.12.2007, s. 14) ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2011 r. Nr 5, poz. 13 z późn. zm.) ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 138, poz. 935 z późn. zm.) ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) Czasopisma, publikatory i inne CSI Common Safety Index (wspólne wskaźniki bezpieczeństwa) 7

Wykaz skrótów CSM CST ECM EFTA EVN NSA NVR OMT ONSA OSNC OSPiKA PiP RPEiS SOKiK TERFN TSI UOKiK UTK VKM WSA Common Safety Method (wspólne metody oceny bezpieczeństwa) Common Safety Targets (wspólne wymagania bezpieczeństwa) Entity in Charge of Maintenance (podmiot odpowiedzialny za utrzymanie pojazdu kolejowego) Europejskie Porozumienie o Wolnym Handlu European Vehicle Number (europejski numer pojazdu) Naczelny Sąd Administracyjny National Vehicle Register (krajowy rejestr pojazdów kolejowych) Organizacja Metody Technika Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądów Powszechnych i Komisji Arbitrażowych Państwo i Prawo Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Trans-European Rail Freight Network (Transeuropejska Kolejowa Sieć Towarowa) techniczne specyfikacje interoperacyjności ogłaszane przez Komisję Europejską w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Urząd Transportu Kolejowego Vehicle Keeper Marking (identyfikator literowy dysponenta) wojewódzki sąd administracyjny 8

Rozdział 1 Utworzenie Urzędu Transportu Kolejowego Podstawą prawną organizacji i funkcjonowania Urzędu Transportu Kolejowego (zwanego dalej UTK) i jego Prezesa jest ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym 1, szereg rozporządzeń wykonawczych do tej ustawy 2, a także Konstytucja RP 3. Podstawy te wynikają także ze statutu UTK, będącego załącznikiem do zarządzenia nr 29 Ministra Infrastruktury z dnia 21 lipca 2011 r. 4 oraz regulaminu organizacyjnego, nadanego zarządzeniem Prezesa UTK 5. W poprzednim okresie, to znaczy przed rokiem 2003, w tej sferze administrowania funkcjonował Główny Inspektorat Kolejnictwa w oparciu o ustawę z dnia 27 czerwca 1997 r. o transporcie kolejowym 6. Ustawa ta obowiązywała w okresie, gdy rynek transportu kolejowego 1 Tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm. 2 Przykładowo rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 151, poz. 987); rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie systemu zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym (Dz. U. Nr 60, poz. 407 z późn. zm.); rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie świadectw sprawności technicznej pojazdów kolejowych (Dz. U. Nr 37, poz. 330); rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 października 2005 r. w sprawie ogólnych warunków technicznych eksploatacji pojazdów kolejowych (Dz. U. Nr 212, poz. 1771 z późn. zm.); rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz. U. Nr 35, poz. 274). Wielu rozporządzeń jeszcze nie wydano. 3 Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). 4 Załącznik do zarządzenia nr 29 Ministra Infrastruktury z dnia 21 lipca 2011 r. w sprawie nadania statutu Urzędowi Transportu Kolejowego (Dz. Urz. MI z 2011 r. Nr 8, poz. 41). 5 Zarządzenie nr 13 Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego z dnia 30 września 2011 r. w sprawie ustalenia Regulaminu Organizacyjnego Urzędu Transportu Kolejowego. 6 Dz. U. Nr 96, poz. 591 z późn. zm. 9

Rozdział 1. Utworzenie Urzędu Transportu... był obsługiwany w pełni przez PKP przedsiębiorstwo państwowe. Nieco później wprowadzono koncepcję zarządzania opartą na odrębności podmiotów zajmujących się zarządzaniem liniami kolejowymi i przewozami kolejowymi, w konsekwencji różnicując zarządców infrastruktury kolejowej i przewoźników kolejowych. W zamyśle ustawodawcy powstała koncepcja połączenia funkcji Głównego Inspektora Kolejnictwa (organu administracji rządowej) z funkcjami regulatora rynku kolejowego. W efekcie powstała koncepcja utworzenia jednego urzędu w postaci Urzędu Transportu Kolejowego z Prezesem jako organem administracji publicznej 7. Urząd Transportu Kolejowego został utworzony w drodze przekształcenia poprzednio funkcjonującego Głównego Inspektoratu Kolejnictwa. W oparciu o nową ustawę o transporcie kolejowym, czyli ustawę z dnia 28 marca 2003 r., utworzono Urząd Transportu Kolejowego w drodze przekształcenia dotychczasowego Głównego Inspektoratu Kolejnictwa, znosząc ten ostatni (art. 74 ust. 1 3 u.t.k.). Pracownicy Głównego Inspektoratu Kolejnictwa stali się pracownikami Urzędu Transportu Kolejowego. Urząd Transportu Kolejowego przejął mienie Głównego Inspektoratu Kolejnictwa i w pierwszym roku funkcjonowania korzystał ze środków finansowych przeznaczonych na funkcjonowanie Głównego Inspektoratu Kolejnictwa. Z dniem wejścia w życie nowej ustawy Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wstąpił we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem był Główny Inspektorat Kolejnictwa, i przejął prowadzenie spraw Głównego Inspektora Kolejnictwa. Minister właściwy do spraw transportu został zobowiązany do przekazania Prezesowi UTK spraw (wraz z aktami), które przeszły do zakresu działania Prezesa UTK i nie zostały zakończone do dnia wejścia w życie omawianej ustawy (art. 73 u.t.k.). 7 Por. uzasadnienie rządowego projektu ustawy o transporcie kolejowym, druk sejmowy nr 803, Sejm IV kadencji. 10

Rozdział 2 Prezes Urzędu Transportu Kolejowego Prezes Urzędu Transportu Kolejowego (zwany dalej Prezesem UTK) w świetle omawianej ustawy jest centralnym organem administracji rządowej, będącym krajową władzą bezpieczeństwa i krajowym regulatorem transportu kolejowego w rozumieniu przepisów Unii Europejskiej z zakresu bezpieczeństwa i regulacji transportu kolejowego. Jest on właściwy w sprawach regulacji transportu kolejowego, licencjonowania transportu kolejowego, nadzoru technicznego nad eksploatacją i utrzymaniem linii kolejowych oraz pojazdów kolejowych, bezpieczeństwa ruchu kolejowego, nadzoru nad przestrzeganiem praw pasażerów w transporcie kolejowym, licencji i świadectw maszynistów. Jednak właściwość ta w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego nie dotyczy metra. Prezes UTK jest organem wyspecjalizowanym w rozumieniu ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności 8 i z tego tytułu wykonuje kontrolę wyrobów przeznaczonych do stosowania w infrastrukturze kolejowej, na bocznicach kolejowych, kolejach wąskotorowych oraz w metrze związanych z prowadzeniem i bezpieczeństwem ruchu oraz wykonywaniem przewozów osób i towarów, a także eksploatacją pojazdów szynowych. Prezes UTK jest organem wyspecjalizowanym także w zakresie kontroli zgodności z zasadniczymi wymaganiami wprowadzonych do obrotu kolei linowych do przewozu osób. Prezes UTK jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów spośród osób wyłonionych w drodze naboru o charakterze otwartym i konkurencyjnym, na wniosek ministra właściwego do spraw transportu. 8 Tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 138, poz. 935 z późn. zm. 11

Rozdział 2. Prezes Urzędu Transportu Kolejowego Prezes UTK jest odwoływany także przez Prezesa Rady Ministrów. Osoba biorąca udział w tym naborze i ubiegająca się o stanowisko Prezesa UTK w myśl wymogów obowiązującej ustawy musi spełniać określone przesłanki (art. 11 ust. 4 pkt 1 7 u.t.k.). Musi być obywatelem polskim i korzystać z pełni praw publicznych. Powinna być nieskazitelnego charakteru, co w ustawie znalazło wyraz w wymogu, że nie może być skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. Jeżeli chodzi o wykształcenie, to kandydat powinien mieć wykształcenie i wiedzę z zakresu spraw należących do właściwości Prezesa UTK, legitymować się tytułem zawodowym magistra albo równorzędnym i mieć co najmniej 6-letni staż pracy, w tym co najmniej 3-letni staż pracy na stanowisku kierowniczym. W świetle art. 11 ust. 4 pkt 5 u.t.k. kandydat na stanowisko Prezesa UTK powinien mieć kompetencje kierownicze. Wydaje się w tym miejscu, że ustawodawca, wprowadzając kategorię kompetencji kierowniczych, ma na myśli umiejętności kierownicze (kwalifikacje kierownicze) kandydata na stanowisko Prezesa UTK, w przeciwnym razie sformułowanie to nie miałoby sensu, jako że w kompetencje wyposażony jest jedynie organ (np. Prezes UTK), a umiejętności ma osoba kandydat na stanowisko Prezesa UTK, czyli organu administracji publicznej. Tryb naboru został szczegółowo unormowany w obowiązującej ustawie o transporcie kolejowym. Informacja o naborze na stanowisko Prezesa UTK zostaje publicznie ogłoszona. Informację tę umieszcza się w Biuletynie Informacji Publicznej UTK i Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz ogłoszenie publikuje się w miejscu powszechnie dostępnym w siedzibie Urzędu. W świetle obowiązującej ustawy ogłoszenie powinno zawierać: nazwę i adres urzędu, określenie stanowiska, wymagania związane ze stanowiskiem wynikające z przepisów prawa, zakres zadań wykonywanych na stanowisku, wskazanie wymaganych dokumentów, termin i miejsce ich składania oraz informację o metodach i technikach naboru. Termin składania dokumentów nie może być krótszy niż 10 dni od dnia opublikowania ogłoszenia w Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Nabór na stanowisko Prezesa UTK przeprowadza zespół powołany przez ministra właściwego do spraw transportu spośród osób, których 12